سعید جهانبخش؛ علی محمد خورشیددوست؛ حمید میرهاشمی
چکیده
کوهستان زاگرس با جهت‌گیری شمال غربی ـ جنوب شرقی، سدی در برابر جریان‌های غربی محسوب می‌شود. مطالعۀ حاضر به‌منظور یافتن سازوکاری برای تشریح نوع ویژه‌ای از رخداد چرخندزایی در بادپناه زاگرس انجام شد. ...
بیشتر
کوهستان زاگرس با جهت‌گیری شمال غربی ـ جنوب شرقی، سدی در برابر جریان‌های غربی محسوب می‌شود. مطالعۀ حاضر به‌منظور یافتن سازوکاری برای تشریح نوع ویژه‌ای از رخداد چرخندزایی در بادپناه زاگرس انجام شد. بررسی شش نمونه چرخندزایی نشان داد هم‌زمان با نزدیک‌شدن چرخند به دامنه‌های روبه‌باد زاگرس، اندرکنشی بین این سامانۀ چرخندی و کوهستان زاگرس اتفاق می‌افتد که به شکل‌گیری ساختار گرمایی ویژه‌ای منجر می‌شود؛ به این ترتیب که مرکز پرفشاری در ارتفاعات زاگرس و ناوۀ گرمایی در بادپناه آن شکل می‌گیرند و چنین ناهنجاری گرمایی با کاهش پایداری ایستا و کشیده‌شدن جو و افزایش تاوایی نسبی در بادپناه زاگرس مصادف می‌شود. در ادامه، با قرارگیری اغتشاش تاوایی پتانسیل تراز بالایی جو روی اغتشاش گرمایی تراز زیرین، میزان کژفشاری جو افزایش می‌یابد و چرخندزایی بادپناه اتفاق می‌افتد. بررسی میانگین دمای پتانسیل لایۀ زیرین (1000 تا 700 هکتوپاسکال) و بالایی (500 تا 300 هکتوپاسکال) جو نشان داد مهم‌ترین تأثیر کوهستان زاگرس، تغییر توزیع هم‌دماهای پتانسیل لایۀ زیرین جو و متعاقباً تغییر کژفشاری امواج برخوردکننده با آن است. به‌واقع، کوهستان زاگرس با افزایش شیو نصف‌النهاری دمای پتانسیل در لایۀ زیرین جو باعث ایجاد اختلاف شدید شتاب بین اغتشاش‌های گرمایی تراز بالا و تراز پایین می‌شود. کوهستان زاگرس برحسب تغییری که در کژی امواج کژفشار به وجود می‌آورد، زمینۀ لازم را برای فرایند چرخندزایی بادپناه در بخش‌های شرقی خود فراهم می‌کند؛ این نوع چرخندزایی بر نظریۀ تعدیل اروگرافیکی امواج کژفشار مبتنی است.
