معین جهان تیغ؛ منصور جهان تیغ
چکیده
پوشش گیاهی نقش بسزایی در تعیین دینامیک و مورفولوژی تپه‌های ماسه‌ای در محیط‌های بیابانی دارد. وجود پوشش گیاهی در سطح زمین با حفاظت از سطح خاک و تأثیر بر شرایط حمل‌ونقل رسوبات حمل‌شده با باد موجب ایجاد ...
بیشتر
پوشش گیاهی نقش بسزایی در تعیین دینامیک و مورفولوژی تپه‌های ماسه‌ای در محیط‌های بیابانی دارد. وجود پوشش گیاهی در سطح زمین با حفاظت از سطح خاک و تأثیر بر شرایط حمل‌ونقل رسوبات حمل‌شده با باد موجب ایجاد چشم‌انداز بادی طی واکنشی طبیعی با ایجاد پدیدة نبکا در مناطق بیابانی می‌شود؛ این فرایند برای خنثی‌کردن تنش فرسایش بادی در این مناطق به وقوع می‌پیوندد. هدف از اجرای پژوهش حاضر، بررسی تأثیر احیای پوشش گیاهی بر مؤلفه‌های مورفومتری نبکا و نقش آن در تثبیت شن‌های روان سیستان است. به این منظور پس از اجرای طرح پخش سیلاب و جنگل‌کاری در منطقة نیمروز سیستان طی سال ۱۳۸۲، با احیای پوشش گیاهی در عرصه، براساس روش تک‌بعدی و با استقرار ۵ ترانسکت خطی به طول ۵۰ متر به‌طور تصادفی، پارامترهایی همچون ارتفاع، قطر قاعده، حجم نبکا، قطر تاج پوشش، ارتفاع گیاه، دامنة رو به باد و دامنة پشت به باد در 45 نبکا مربوط به گونة گز (Tamarix) در بازه‌های زمانی مختلف طی دوره‌ای 16ساله اندازه‌گیری شد. با اندازه‌گیری ویژگی‌های مورفومتری نبکاها، همبستگی مؤلفه‌های مورفومتری براساس آنالیز همبستگی و تحلیل رگرسیون چندمتغیره بررسی شد. در بررسی همبستگی معیارها، یافته‌ها نشان داد عوامل پوشش گیاهی با مؤلفه‌های مورفومتری نبکاها همبستگی معنا‌داری دارد. نتایج حاصل از تحلیل رگرسیون چندگانه نیز مبین توجیه ۹/۹۲درصدی تغییرات حجم نبکاها با مؤلفة مساحت تاج پوشش گیاهی است. در بررسی رسوبات تثبیت‌شده در نبکاها نیز یافته‌ها حاکی است با رشد پوشش گیاهی، حجم نبکاها به‌طور میانگین از ۵۳/۰ به ۶۹/۱۵ مترمکعب افزایش یافته که پیرو آن، میزان رسوب نیز از ۹۷/۱۸۴ به ۷۹/۸۷۹ تن افزایش یافته است. مقایسة آماری داده‌های اندازه‌گیری‌شده نشان داد اختلاف معنا‌داری بین میانگین مقدار رسوب تثبیت‌شده (در سطح یک درصد) در نبکاها وجود دارد. با توجه به نتایج به‌دست‌آمده، احیای پوشش گیاهی با پخش سیلاب و جنگل‌کاری در مکان‌های مناسب، راهکار کارآمدی برای تثبیت شن‌های روان در منطقة پژوهش است.
