Tourism situation study in the city of Shiraz towards sustainable development using the SWOT Technique

Document Type : Research Paper

Authors

1 Associate Professor of Geography and Urban Planning, University of Yazd, Iran

2 MA. In Geography and Urban Planning, University of Yazd, Iran

Abstract

Extended abstract
1-Introduction[1]
 After the industrial revolution and growth urbanization,travel and recreation for spiritual needs of man has been converted as an essentialtoolwhich created a world phenomenon in recent decades that called tourism industry. This industry was a third largest economic phenomenon in the world after oil and the automobile industry. In different countries, urbans areone of the most places visited by tourist and around the world large cities constitute the most important tourist destinations. Urbanization has led to  expand tourism industry and due to increase income, increasing leisure time, accessing and communicating facility. Urban environments are the source and destination for tourists. The Tourists arriving to a place can does significant influences on economic, social, and cultural in the environment and procure development in Region. Therefore, this justifies the need for planning and development activities. The purpose of this article is study of Feasibility of tourism development in Metropolitan Shiraz for Getting the right decisions in the planning and determining the appropriate strategy for prosperity and sustainable development in dimensions of the region and country.
 
2- Methodology
This study is a descriptive analysisand the first phase focuses on gathering information and library field observations, then the questionnaire will be prepared and data collected are based on SWOT analysis that one of the most appropriate planning techniques and strategies are analyzed .And the strengths, weaknesses, opportunities and threats of Shiraz tourism were identified and then using expert opinion to the Rating Factor and finally suitable Strategies for sustainable tourism development will be provided of Shiraz.
 
3– Discussion
Shiraz One of the great cities of Iran and Center is Fars province. Always As one of the largest cultural Historical centers on national and international arena has been. Shiraz with a leadingliterary and cultural Known as the Iran capital of poetry and literature. Shiraz has 150 cultural and historical attractions. Due to Existenceof monuments Historical ,Cultural ,Natural and physical attractions and Economic status and special services especially Higher Education and Health Services Always has been of interest to tourists in Iran and Region. Based on studies Shiraz has large ability to attract national and international tourists and Planning for the expansion and development of tourism in Shiraz is essential.
 
4– Conclusion
The findings Research show that Shiraz city due to the outstanding historical, cultural, artistic and literary potential to be one of the biggest centers of international tourism. Shiraz’s tourism in the position of aggressive / competitive and must use the existing potentials and capabilities for Sustainable Tourism Development. The biggest obstacles in the way of achieving this goal are Political impotence - managerial, financial and equipment Weakness in city، Non-specialized and inefficient management، Weaknesses in infrastructure and advertising. Essentially, advertising is the most effective tools that are it through will attract tourists. One of the main problems of our country to attract foreign capital Misconceptions in the minds of the world that our country is plotted and using advertising tools can correct this misconception and Underlying  to attract tourists and tourism development The research result shows that tourism Shiraz in the matrix (IFE) with 3/57and the matrix (EFE) equalto 3/06.is which shows the good condition comparison  of the domestic and foreign tourism. And the organization is Positioning strategy in so (competitive strategy / offensive) and should be used and the internal strengths and capabilities in order to take advantage of external opportunities. 

Keywords

Full Text

 1-                  مقدمه

امروزه صنعت گردشگری در دنیا، به عنوان یکی از مهم ترین و متنوع ترین صنایع مطرح است و با نرخ رشدی شتابان گسترش یافته و منبع درآمد قابل ملاحظه ای برای بسیاری از دولت‌هاست و در عین حال از عوامل موثر در تبادلات فرهنگی بین کشور‌هاست و به عنوان گسترده ترین صنعت خدماتی جهان حائز اهمیت ویژه ای است. گردشگری نقش حیاتی را در اقتصاد جهانی ایفا می‌کند و فعالیتی چند بعدی بوده و ازآن به عنوان "امید بخش ترین صنعت کشورهای جهان سوم " یاد شده است (لی،1:1378). گردشگری در حال بسط و رشد شتابان است و این در حالی است که جهان معاصر به دلایل متعدد از جمله اختراعات تکنولوژیکی در زمینه ارتباطات و اطلاعات به سمت فشردگی هر چه بیشتر فضا و زمان پیش می رود و این امر خود تسهیل کننده جا به جایی میلیون‌ها گردشگر در تمام نقاط کره زمین است (پاپلی یزدی، 1386: 8). این صنعت در دنیا سومین پدیده اقتصادی بعد از صنایع نفت و خودرو سازی است (کاظمی،1386: 1). به عقیده سازمان جهانی گردشگریWTO وانجمن جهانگردی وگردشگری جهانی (WTTC) گردشگری در آینده ای نه چندان دور بزرگترین صنعت محسوب می‌شود (Quttrone,2002:3). بنابر آمار سازمان جهانی گردشگری در سال 2000، تعداد گردشگران در سراسر جهان بالغ بر 701 میلیون نفر بوده و از این جریان گردشگری مبلغی حدود 475 میلیارد دلار به طور مستقیم وارد چرخه اقتصادی جهان شده است (پاپلی یزدی، 1386: 3). این ارقام در سال 2011، برای گردشگران به بیش از یک میلیارد نفر و درآمد حاصل از آن به 1500 میلیارد دلار رسیده است (www.unwto.org). در کشورهای مختلف جهان یکی از مهم ترین فضاهای مورد بازدید گردشگران، فضاهای شهری هستند (تقوایی،35:1387). در سراسر جهان شهرهای بزرگ مهم ترین مقاصد توریستی را تشکیل می‌دهند (Law , 1993:1). شهرها، پیشرفته ترین و کاملترین قرارگاه‌های انسانی را تشکیل می‌دهند و در بردارنده مراکز مهم اقتصادی، علمی، تفریحی، پزشکی و غیره هستند و افزون بر این‌ها از جاذبه‌های طبیعی نیز برخوردار بوده و به همین خاطر مهم ترین کانون جذب گردشگرانند (دیناری،1:1384). شهرنشینی عمدتا به دلیل افزایش درآمد، ازدیاد نسبی اوقات فراغت وسهولت دسترسی و ارتباطات، گسترش فعالیت گردشگری را سبب شده است (تولایی،33:1373). گردشگری شهری در کشورهای پیشرفته پردرآمد ترین نوع گردشگری است و در زمینه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، اکولوژیکی و. .. تاثیرات انکار ناپذیری دارد (Snaith, and Haley, 1999:55). نواحی شهری به علت آنکه جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی بسیاری دارند، غالبا مقاصد گردشگری مهمی محسوب می‌شوند. علاوه بر این حتی در صورتی که جاذبه‌های گردشگری در مناطق غیر شهری واقع باشند، از آنجایی که شهرها به پیرامون خود خدمات می‌دهند در رابطه با گردشگری قرار می‌گیرند. بنابراین، حجم زیادی از امکانات گردشگری در شهرها متمرکز می‌شوند (پاپلی یزدی،1:1386). محیط‌های شهری از یک طرف به دلیل تمرکز جمعیت، ازدحام، فشارهای ناشی از خستگی کار و انواع آلودگی به عنوان مبداء سفر گردشگران و از سوی دیگر با امکانات رفاهی، فرهنگی، بهداشتی، ارتباطی و داشتن جاذبه‌های طبیعی، تاریخی، معماری و به طور کلی جاذبه‌های توریستی– فرهنگی به عنوان مقصد گردشگران به شمارمی آید، بنابراین،، این امر ضرورت برنامه ریزی و توسعه این فعالیت را توجیه می‌کند. اهمیت و عظمت گردشگری به ایجاد فرصت‌های شغلی و در آمد محدود نمی‌گردد. در صورت برنامه‌ریزی و توسعه از پیش اندیشیده شده، گردشگری قادر است منافع مستقیم و غیر مستقیم اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و محیطی را ایجاد و سهم قابل توجهی را در توسعه ملی ایفا نماید (معصومی، 1385: 10).

1-1- بیان مساله وضرورت موضوع

ناپایداری توسعه جوامع بشری در دو قرن اخیر (پس از انقلاب صنعتی) و پیامدهای زیانبار آن که تابعی از متغیرهای جمعیت، سرانه و الگوی مصرف است، توجه به اصل پایداری را هر چه بیشتر مورد تاکید قرار می‌دهد (سرائی وزارعی،16:1388). توسعه پایدار به عنوان یکی از مهم ترین راهبردهای توسعه محسوب می شود. گسترش فزاینده صنعت گردشگری انبوه و اثرات مخرب آن بر محیط و انسان‌ها در نقاط مختلف جهان باعث شده تا کارشناسان و صاحب نظران، توجه به عوامل پایداری در بخش گردشگری را متذکر شده و نسبت به رفع یا تعدیل عوامل ناپایداری در این بخش هشدار دهند(Salah Wahab and John J.Pigram: 2005)). توسعه پایدار گردشگری توسعه‌ای است که در آن توازن و تعادل، حفظ ارزش‌ها و کیفیت اخلاقیات و اصول اقتصادی و نیز مزیت‌های اقتصادی همه به همراه هم دیده شده و کوشش می شود تا توسعه‌ای متعادل و همه جانبه جایگزین توسعه‌ای صرفا اقتصادی گردد. راهبردهای گردشگری پایدار در دنیای امروز رهیافت جامعی است که خواهان رشد بلند مدت صنعت گردشگری بدون اثرات مخرب بر زیست بوم‌های طبیعی است و این نکته تاکید دارد که در قالب توسعه گردشگری، انسان قادر خواهد بود که جوانب خاصی از محیط را در جهت مثبت یا منفی دستکاری کند (محسنی،3:1388) بدنبال این بحث‌ها بود که در صنعت گردشگری، پارادایم توسعه گردشگری پایدار(STD)[1] به عنوان تنها راه حل نجات طبیعت و انسان نمود پیدا کرد.در این پارادایم توسعه پایدار گردشگری به این صورت تعریف می شود: توسعه پایدار گردشگری فرایندی است که نیاز‌های گردشگران فعلی و مناطق میزبان را برآورده می سازد، درحالیکه فرصت‌های آینده را مورد حمایت قرار می دهد و تقویت می کند. به سخن دیگر توسعه پایدار صنعت گردشگری از لحاظ اقتصادی به صرفه و قابل دوام بوده و به طور طبیعی حساس به منابع فرهنگی، محیط و اکوسیستم در همان زمان است. (افتخاری،5:1389). در نتیجه گردشگری پایدار سعی در تنظیم روابط بین جامعه میزبان، مکان گردشگری و گردشگران دارد. با توجه به ساختار شکننده اقتصادی ایران و تک محصولی بودن آن باید از سایر قابلیت‌ها وتوانمندی‌های کشور در جهت رشد اقتصادی، رفاه اجتماعی و توسعه پایدار استفاده کرد. یکی از این ویژگی‌های منحصر به فرد جاذبه‌ها وتوان‌‌های اکولوژیکی، طبیعی، تاریخی و فرهنگی در جهت جذب گردشگر است که کشور ایران از نظر دارا بودن جاذبه‌های گردشگری جزو پنج و به روایتی ده کشور اول دنیاست، اما سهم آن از نظر درآمد گردشگری به واسطه ضعف مدیریت کمتر از یک درصد است (بیک محمدی،248:1379). بنابراین، تحلیل زیر ساخت‌ها و محیط‌های اجتماعی- فرهنگی، اقتصادی، کالبدی و محیط تشکیلاتی و امکانات خدماتی اهمیت زیادی دارد و تنها از طریق سنجش این محیط‌ها می‌توان بستری هموار برای دسترسی به جاذبه‌ها و بهره گیری اقتصادی و اجتماعی از آن فراهم آورد. سعی این مقاله در این است با در نظر گرفتن موارد فوق ودرک این امر که تجزیه و تحلیل و شناخت توانها و محدودیت‌های گردشگری شهر شیراز می‌تواند تاثیر بسزایی در جهت اخذ تصمیمات صحیحی در امر برنامه ریزی وتعیین استراتژی مناسب جهت توسعه گردشگری داشته باشد. همچنین با شناسایی توان‌ها ومحدودیت‌های امرگردشگری راهبردها و راهکارهای توسعه پایدار گردشگری ارئه شود.

بررسی ادبیات و پیشینه تحقیق

اصطلاح توریست (گردشگر) در ابتدا از قرن 19 میلادی و از فرانسه آغاز گردید (مشکینی،1390) و به مرور زمان به کشورها و زبان‌های دیگر تسری یافت و امروزه صنعت توریسم به حدی گسترش یافته است که و براساس آمار و پیش بینی سازمان جهانی توریسم، تعداد توریست‌ها در سال 2011 به یک میلیارد نفر و در سال 2020 به 6/1 میلیارد نفر افزایش خواهد یافت(www.unwto.org). افزایش گردشگران و خدمات و صنایع وابسته به گردشگری، صنعت توریسم را به عنوان یکی از بزرگترین اهرم‌های تحولات اجتماعی- اقتصادی تاریخ بشر تبدیل کرده است و این امر ضرورت مطالعات علمی و برنامه ریزی‌های دقیق را نمایان می سازد. پژوهش‌ها و مطالعات فراوانی در کشورهای مختلف جهان در امر گردشگری صورت پذیرفته است به عنوان نمونه تانگ و رچا نانوند (Tang and Rochanoud 1990) در کشور تایلند اقدام به رتبه بندی 32 کشور برگزیده کرده، کلوردان(Cleverdon 2002) به مطالعه عملکرد صنعت توریسم در کشورهای در حال توسعه پرداخته و اثرات احتمالی مربوط به عوامل موثر در توسعه و موانع بر سر را آن را ارزیابی نموده وهمچنین تحقیقات گوناگونی در داخل ایران در زمینه گردشگری با استفاده از مدل SWOT صورت پذیرفته که می توان به طور نمونه به موارد زیر اشاره کرد:

رکن الدین افتخاری و همکاران (1384) در مقاله‌ای راهکارهای توسعه گردشگری روستایی با استفاده از مدل SWOT با نمونه موردی دهستان لواسان کوچک پرداخته.احمد نوحه گر و همکاران(1388) قابلیت‌های طبیعت گردی جزیره قشم با بهره گیری از مدل استراتژیک SWOT مورد ارزیابی قرار داده است. ابراهیم زاده و آقاسی‌زاده (1388) در مقاله‌ای عوامل موثر بر گسترش گردشگری در ناحیه ساحلی چابهار با استفاده از مدل راهبردی SWOT را مورد تحلیل قرار داده، هوشنگ زندی مهر(1386)در طرح پژوهشی به بررسی وضعیت موجود صنعت توریسم در شهر شیراز با توجه به نقش شهرداری در آن با استفاده از مدل SWOT پرداخته و پیشنهاداتی جهت بهبود اوضاع گردشگری شهر شیراز و کارایی عملکرد شهرداری در توسعه گردشگری در شهر شیراز ارئه داده است. طاهری دمنه و همکاران (1390) به بررسی چالش‌های موجود در صنعت گردشگری شهر شیراز پرداخته و ارتباط آن را با مراکز اقامتی مورد بررسی و ارزیابی قرار داده و به این نتیجه رسیده است که علی رغم انبوه مسافر، دربسیاری از ماه‌های سال مراکز اقامتی زیر ظرفیت استاندارد فعالیت می کنند و همچنین ده‌ها پژوهش، مقاله و پایان نامه در امر برنامه ریزی و توسعه گردشگری به رشته تحریر در آمده است که هر یک به بررسی و ارزیابی زمینه‌های مختلف در برنامه ریزی و مدیریت گردشگری مبادرت نموده‌اند.

 1-2- اهداف تحقیق

-            شناخت عوامل و زمینه‌های قوت، ضعف، فرصت و تهدید موثر بر توسعه پایدار گردشگری شهری شیراز؛

-            تدوین راهبرد مناسب جهت توسعه پایدار گردشگری شهری شیراز؛

 

1-3- روش‌ها ومواد

این پژوهش از نوع پیمایشی و توصیفی- تحلیلی است. برای جمع آوری اطلاعات مورد نیاز از بررسی‌های کتابخانه ای، مطالعات میدانی )مشاهده، مصاحبه و پرسشنامه( استفاده شده است. در مرحله اول با افراد ذی­­­ربط وصاحب نظر در سازمان‌ها وبخش‌های گوناگون مرتبط با امر گردشگری شیراز مصاحبه صورت گرفته است و در مرحله بعدی با توجه به محدودیت‌های دسترسی وکمبود کارشناسان خبره در امر گردشگری در سطح شهر با طراحی پرسشنامه[2]، از کارشناسان وافراد مطلع در امر گردشگری در سازمان‌ها ونهاد‌های مختلف از قبیل دانشگاه، میراث فرهنگی، شهرداری، آژانس‌ها و تورهای مسافری وگردشگری نظرخواهی شده است و داده‌های جمع آوری شده بر اساس مدل(SWOT) تجزیه وتحلیل شده (نمودار1) و نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدید‌های گردشگری شهری شیراز مشخص شدند و سپس با استفاده از نظرات کارشناسان اقدام به امتیاز دهی عامل‌ها کرده و در نهایت با توجه به نتایج حاصل شده به تدوین و ارائه راهبردهای اجرایی و مناسب جهت توسعه پایدار گردشگری شهری شیراز مبادرت نموده.

 

1-4- تکنیک SWOT

یکی از مناسب ترین فنون برنامه ریزی و تجزیه و تحلیل استراتژی، ماتریس (SWOT) است که امروزه به عنوان ابزاری نوین برای تحلیل عملکردها و وضعیت شکاف، مورد استفاده طراحان و ارزیابان استراتژی قرار می‌گیرد (Nilsson,2004). تکنیک یا ماتریس SWOT که گاهی (TOWS) نیز نامیده می‌شود، ابزاری برای شناخت تهدیدها و فرصت‌های موجود در محیط خارجی یک سیستم و بازشناسی ضعف‌ها و قوت‌های داخلی آن به منظور سنجش وضعیت و تدوین راهبرد برای هدایت وکنترل آن است (ابراهیم زاده، 114:1388). تحلیل SWOT در نظر دارد قوت‌ها و فرصت‌ها را به حد اکثر برساند، تهدید‌های بیرونی را به حد اقل برساند، ضعف‌ها را به قوت‌ها تبدیل کند و مزیت فرصت‌ها را به موازات به حد اقل رساندن توامان ضعف‌های درونی و نهدید‌های برونی کسب کند. در این مدل سازمان می تواند به وسیله شناسایی قوت‌ها، ضعف‌ها، فرصت‌ها و تهدیدها، استراتژی‌هایی بر اساس قوت‌ها، حذف ضعف‌ها و بهره برداری از از فرصت‌ها یا استفاده از آنها برای مقابله با تهدیدها طراحی و تدوین کند. قوت‌ها وضعف‌ها به وسیله ارزیابی محیط درونی، و فرصت‌ها و تهدیدها به وسیله ارزیابی محیط بیرونی شناسایی می شوند (Dincer, 2004). برای این منظور، نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدها در چارچوب کلیSO,WO,ST,WT پیوند داده می‌شود و گزینه‌های استراتژی از بین آنها انتخاب می‌شود (هریسون وکارون،192:1382).

 

شکل 1- نمودار مراحل ماتریس SWOT

ماخذ: (محمدی ده­چشمه و زنگی­آبادی،3:1387)

 

1-5- محدوده و قلمرو پژوهش

شیراز یکی از شهرهای بزرگ ایران و مرکز استان فارس است. بر پایه آخرین سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۸۵ خورشیدی، این شهر جمعیتی بالغ بر 1351181 نفر داشته (مرکز آمار ایران سرشماری1385). برآوردها نشان می‌دهد که این تعداد در سال ۱۳۸9خورشیدی به ۱۴91451 افزایش پیدا کرده‌است (شهرداری شیراز). شهر شیراز در بخش مرکزی استان فارس و درعرض جغرافیایی ۲۹ درجه و ۳۶ دقیقه شمالی و 29 درجه و32 دقیقه جنوبی و طول ۵۲درجه و ۳7 دقیقه شرقی و52 درجه و26 دقیقه غربی در ارتفاع ۱۴۸۶ تا1670متری از سطح دریا در نقاط مختلف شهر متغیر است و در منطقه ی کوهستانی زاگرس واقع شده و آب و هوای معتدلی دارد. میانگین سالانه دما ۱۸ درجه سانتی‌گراد است و میزان بارندگی سالیانه شهر شیراز 337 میلی‌متر است. این شهر از سمت غرب به کوه دراک، از سمت شمال به کوه‌های بمو، سبزپوشان، چهل‌مقام و باباکوهی از رشته کوه‌های زاگرس محدود شده ‌است. شهر شیراز برطبق آخرین تقسیمات اداری به ۹ منطقه مستقل شهری تقسیم شده و مساحتی بالغ بر ۱۷۸۸۹ هکتار دارد (واحد آماروفن آوری اطلاعات شهرداری شیراز).

 

 

شکل 2- نقشه موقعیت شهر شیراز در استان وکشور

 

 


1-6- امکانات و جاذبه‌های گردشگری شیراز

شهر شیراز همواره به عنوان یکی از بزرگترین مراکز فرهنگی - تاریخی در عرصه ملی و بین المللی مطرح بوده است و به دلیل وجود آثار ارزشمند تاریخی "فرهنگی" جاذبه‌های طبیعی و کالبدی و موقعیت اقتصادی وخدماتی به ویژه از حیث آموزش عالی و خدمات درمانی همیشه مورد توجه گردشگران ایران و جهان و متقاضیان منطقه ای خدمات برتر بوده است (مهندسین مشاورپارهاس،1:1381). شیراز با وجود چهر ه‌های برجسته ادبی فرهنگی و تاریخی در عرصه ملی و بین المللی به پایتخت شعر و ادب ایران مشهور است و علاوه بر جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی با دارا بودن اماکن و بقاع فراوان مذهبی و وجود حرم حضرت شاهچراغ (ع) به عنوان سومین حرم اهل بیت در ایران شناخته شده است. از سوی دیگر مطابق پیش نویس برنامه ملی توسعه گردشگری، وظیفه ای بزرگ بر دوش شهر قرار گرفته وآن را با بیش از 150 جاذبه تاریخی فرهنگی وطبیعی مرکز پنجمین منطقه گردشگری کشور به عنوان قلب پرشیا معرفی می‌کند (مهندسان مشاور شهر وخانه،1382: 2).

 

جدول 1- تعداد ودرصد جاذبه‌های تاریخی– فرهنگی وطبیعی در شیراز وحومه

نوع جاذبه

تعداد

درصد

تاریخی– فرهنگی

124

82.7

تاریخی - طبیعی

8

5.3

طبیعی

18

12

جمع

150

100

ماخذ: (مهندسان مشاور شهر وخانه،1382: 2)

 

قلمرو توریستی منطقه 5 با مرکزیت شیراز شامل استان‌های اصفهان، فارس، کهکیلویه و بویر احمد و بوشهر است و شهر شیرازبه عنوان دروازه ورودی هوایی بین المللی تعیین و به بازارهای منطقه ای وکشورهای دور دست متصل می شود و شیراز نقطه عزیمت برای دیدار از تخت جمشید، پاسارگاد، نقش رستم، دریاچه طشک، بختگان، فیروزاباد و. .. خواهد بود، بر پایه بررسی‌های انجام شده شهر شیراز به دلیل ظرفیت‌های ارزشمند تاریخی و فرهنگی و جاذبه‌های طبیعی و کالبدی همتراز بسیاری از شهرهای توریستی جهان بوده است (مهندسین مشاور پارهاس،43:1383) و توانمندی عظیمی برای جذب گردشگر ملی و بین المللی داشته و می تواند نقش ارزنده ای در برنامه ملی توسعه گردشگری ایفا کند. شیراز یکی از غنی ترین مراکز گردشگری در کل کشور می باشد که به تنهایی مجموعه‌ای بسیار با ارزش از آثار، ابنیه و جاذبه‌های گردشگری را درون خود جای داده است. از جاذبه‌های تحت حفاظت نظیر حوزه آبریز بختگان و دریاچه بختگان، پارک ملی بمو، حوضه مهار لو، کوه دراک، آبادی قلات تا بافت تاریخی شهری با محله‌ها، دروازه‌ها،آثار زندیه،آثار بجای مانده از دوره ساسانی، مدارس، مساجد،آرامگاه مشاهیر علم و ادب ومرقد مطهر بزرگان مذهبی و. .. که با ویژگی‌های منحصر به فرد خود فرصت‌های مناسبی را جهت توسعه صنعت گردشگری در شهر شیراز و منطقه به وجود آورده است. از نظر جایگاه و پراکندگی آثار تاریخی می توان شهر شیراز را به دو بخش عمده تقسیم نمود: بافت تاریخی شهر؛ سایر بخش‌های شهر. بافت تاریخی شیراز با قدمتی بیش از 1300 سال و وسعتی در حدود 350 هکتار، حدود 5 درصد ازوسعت شیراز فعلی را دربر می گیرد و با دارا بودن بیش از 450 اثر ثبت شده تاریخی، فرهنگی با اهمیت ترین و جذاب ترین جاذبه گردشگری شیراز محسوب می شود. آثار با ارزش شهر شیراز را که نقش مهم و بسزایی در توسعه گردشگری دارند می توان به شرح جدول زیر بیان کرد:

 

 

جدول2- آثار تاریخی و فرهنگی شهر شیراز

توضیحات

نوع آثار

محله اسحاق بیگ، محله بازار مرغ، محله بالا کفت، محله درب شاهزاده، محله درب مسجد نو، محله سر باغ، محله سردزک، محله سنگ سیاه، محله لب آب، محله میدان شاه، محله جهود (یهودی‌ها)

محلات قدیمی

دروازه قرآن، دروازه سعدی، دروازه قصاب خانه، دروازه کازرون، دروازه اصفهان

دروازه‌ها

ارگ کریم خانی،عمارت دیوانخانه، بازار وکیل، حمام وکیل،مسجد وکیل، عمارت کلاه فرنگی،آب انبار وکیل، هفت تنان

آثار زندیه

برم دلک، کوه و چاه قلعه بندر، قصر ابونصر

آثار ساسانی در شیراز

مدرسه خان، مدرسه آقا بابا خان، مدرسه محمودیه(آستانه)، مدرسه منصوریه، مدرسه حکیم، مدرسه مقیمیه، مدرسه قوام، مدرسه‌هاشمیه، مدرسه صالحیه، مدرسه بابله

مدارس قدیمی شیراز

آرامگاه حضرت شاه چراغ(ع)، آرامگاه حافظ، آرامگاه سعدی، آرامگاه خواجوی کرمانی، آرامگاه شاه شجاع، آرامگاه عبدالله خفیف(شیخ کبیر)، آرامگاه شیخ روزبهان بقلی، آرامگاه سیبویه، آرامگاه بابا کوهی، آستانه سید علاء الدین حسین، آرامگاه سید میر محمد بن موسی کاظم (ع)، آرامگاه سید تاج ا لدین غریب، آرامگاه بی بی دختران، آرامگاه چهل تنان و بیش از 90 اثر زیارتی دیگر

آرامگاه بزرگان شیراز

باغ ارم، باغ دلگشا، باغ عفیف آباد، باغ جهان نما، باغ تخت، باغ نو، باغ ایلخانی، باغ نظر،باغ جنت

باغات شیراز

مسجد وکیل، مسجد جامع عتیق، مسجد نو(شهدا)، مسجد نصیر الملک، مسجد مشیر الملک

مساجد تاریخی شیراز

بازار وکیل، بازارنو، بازار و سرای مشیر، اردو بازار، بازار مسگر‌ها، بازار حاجی، بازار شاه چراغ

بازارهای شیراز

موزه پارس، موزه سنگ، موزه نارنجستان قوام، موزه تاریخ طبیعی، موزه مشکین فام و....

موزه‌های شیراز

بیش از 450 خانه تاریخی( مجموعه نظیر السلطنه، مجموعه مهذب الدوله، مجموعه عدل لو، مجموعه سعادت، مجموعه قوام السلطنه، مجموعه ملک التجار، مجموعه پسران، مجموعه زنجیر چی، مجموعه صباغ و.... )که هر کدام شامل چندین منزل می شود.

خانه‌های تاریخی شیراز

 بیش از 28چایخانه سنتی( سعدی، حافظ، مهر، صوفی، کریم خان،شاطر عباس و....)

چایخانه‌ها

 

 

شکل 3- نقشه توزیع پراکندگی اماکن سیاحتی وتاریخی شهر شیراز به تفکیک مناطق شهرداری

 

 

بر اساس آمار سازمان میراث فرهنگی استان در سال1388 تعداد (5893158) نفر از بناهای تاریخی این استان دیدن کردند که سهم شهر شیراز بیش از 80 درصد این جمعیت می‌شود و در این میان آرامگاه حافظ با (1774862) نفر، تخت جمشید با (1046806) نفر و آرامگاه سعدی با (1036898) نفر بازدید کننده بیشترین تعداد بازدید کننده در استان و کشور را به خود اختصاص داده‌اند. بیشترین حجم مسافر ورودی به شیراز مربوط به ایام نوروز است که از تاریخ 27/12/88 تا ساعت 24 روز 13/1/89تعداد 6150000 نفر وارد این شهر شده‌اند وتعداد 4070000 نفر – شب در شیراز اقامت داشته‌اند. (سالنامه آماری سازمان میراث فرهنگی استان فارس 1389). با توجه به حجم بالای گردشگر ورودی شیراز وجود تاسیسات و امکانات کافی جهت اقامت و پذیرایی ضروری می‌نماید. در جدول زیر تعداد هتل‌ها و مراکز اقامتی شیراز را مشاهده می‌کنید.

 

جدول 3- تعدادهتل‌ها و هتل آپارتمان‌ها، اتاق و تخت به تفکیک درجه درشهرشیرازدرسال1389

تعداد تخت

تعداد اتاق

تعداد هتل

درجه هتل

508

254

2

پنج ستاره

883

441

4

چهار ستاره

1131

392

13

سه ستاره

1215

587

18

دو ستاره

869

380

16

یک ستاره

4606

2052

53

جمع

 

جدول 4- تعداد مهمانسراها، اتاق و تخت به تفکیک درجه در شهر شیراز در سال 1389

مجموع تخت

تعداد اتاق

تعداد

درجه مهمانسرا

2314

879

33

ممتاز

3237

1149

47

درجه 1

1793

604

34

درجه 2

782

270

21

درجه 3

8126

2902

135

جمع

ماخذ: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری

 

 

 

شکل 4- نقشه جانمایی توزیع مکانی هتل و هتل آپارتمان‌های شهر شیراز به تفکیک مناطق شهرداری


2– یافته‌های تحقیق

2-1- مرحله اول: ماتریس ارزیابی عوامل داخلی(IFE)

پس از بررسی عوامل داخلی، مهم ترین عوامل فهرست می شوند. تعداد این عوامل بایستی بین 10 تا 20 باشد. این عوامل باید در برگیرنده مهم ترین نقاط قوت و ضعف سازمان باشند(کرباسچی و همکاران،1386). این ماتریس شامل مراحل زیر است:

- اصلی ترین نقاط قوت و ضعف فهرست می‌شود

- به این عوامل از صفر(اهمیت ندارد) تا یک (بسیار مهم)ضریب داده می‌شود؛ طوریکه مجموع این ضرایب برابر یک شود.

- به هر یک از عوامل‌ها نمره 1 تا 4 داده می شود. نمره 1 نشان دهنده ضعف اساسی، نمره 2 ضعف کم، نمره 3 نشان دهنده قوت و نمره 4 نشان دهنده قوت بسیار بالای عامل مورد بحث می باشد.

- برای تعیین نمره نهایی ضریب هر عامل در نمره آن ضرب می‌شود.

- مجموع نمره‌های نهایی محاسبه می‌شود تا نمره نهایی عوامل داخلی مشخص شود.

- در ماتریس ارزیابی عوامل داخلی اگر نمره نهایی از 5/2 (میانگین 1 و 4) بیشتر باشد، به ترتیب نقاط قوت از ضعف بیشتر است و اگر جمع نمره‌های نهایی از 5/2 کمتر باشد، نقاط قوت از نقاط ضعف کمتر است.

دراین مرحله مهم ترین نقاط قوت و ضعف که توسط پرسشنامه و مصاحبه از کارشناسان وگردشگران اخذ گردیده بود توسط کارشناسان وزن دهی گردید وطبق جدول (5) فراوانی ابنیه و آثارارزشمند وبی نظیر تاریخی، فرهنگی، مذهبی و باستانی با امتیاز 32/0 و شهرت جهانی شیراز به واسطه دارا بودن چهره‌های برجسته ادبی، فرهنگی، علمی و دینی با امتیاز 28/0 وهمچنین جایگاه و نقش ویژه کلانشهر شیراز به عنوان بزرگترین کانون جمعیتی، خدماتی، گردشگری و فرهنگی در جنوب کشور با امتیاز24/0 به ترتیب به عنوان مهم ترین نقاط قوت شهر شیراز شناسایی شد و طبق جدول (5) مدیریت غیر تخصصی و ناکار آمد در مدیریت شهری وگردشگری با امتیاز28 /0 و ناتوانی سیاسی- مدریتی، مالی و تجهیزاتی شهر از ایجاد جاذبه و ساماندهی تقاضاهای فزاینده گردشگری تولید کننده ارزش افزوده با امتیاز24/0 به عنوان مهم ترین نقاط ضعف گردشگری شهر شیراز شناسایی شد وجمع کل وزن عوامل داخلی 57/3 محاسبه گردیدو با توجه به این که نمره نهایی در این ماتریس بالاتر از 5/2 است می توان گفت که شهر شیراز از نظر گردشگری دارای قوت است.

 

 

 

 

 

 

 

جدول 5- ماتریس ارزیابی عوامل داخلی

ردیف

نقاط قوت

وزن

درجه بندی

امتیاز وزنی

S1

فراوانی ابنیه وآثارارزشمند و بی نظیر تاریخی،فرهنگی، مذهبی و باستانی

08/0

4

32/0

S2

شهرت جهانی شیراز به واسطه دارا بودن چهره‌های برجسته ادبی، فرهنگی، علمی و دینی

07/0

4

28/0

S3

نزدیکی به مجموعه جهانی تخت جمشید، پاسارگاد، نقش رجب، نقش رستم و.......

07/0

3

21/0

S4

وجود چشم اندازهای منحصر به فرد طبیعی، اکولوژیکی در شهر و اطراف آن (باغات انبوه،کوه، دریاچه، رودخانه و. ..)

06/0

3

18/0

S5

جایگاه و نقش ویژه کلان شهر شیراز به عنوان بزرگترین کانون جمعیتی، خدماتی، گردشگری و فرهنگی در جنوب کشور

06/0

4

24/0

S6

وجود حرم حضرت شاهچراغ(ع) و اماکن و بقاع مذهبی فراوان به عنوان سومین حرم اهل بیت در ایران

06/0

3

18/0

S7

وجود پهنه‌های ارزشمند اکولوژیکی در بافت شهر (باغات قصر الدشت، باغات تاریخی وخصوصی، بستررودخانه خشک و. ..)

05/0

3

15/0

S8

آب و هوای معتدل، فرح بخش و ملایم شهر شیراز و چهار فصل بودن

04/0

4

16/0

S9

روحیه میهمان نوازی بالا و مثال زدنی سکنه

04/0

4

16/0

S10

وجود فرودگاه بین المللی شیراز به عنوان دومین فرودگاه کشور وبرقراری پرواز مستقیم خارجی

04/0

3

12/0

 

جمع

57/0

 

2

 

نقاط ضعف

وزن

درجه بندی

امتیاز وزنی

W1

نا توا نی از ایجاد جاذبه و ساماندهی تقاضاهای فزاینده گردشگری تولید کننده ارزش افزوده

06/0

4

24/0

W2

مدیریت غیر تخصصی و ناکار آمد در مدیریت شهری وگردشگری

07/0

4

28/0

W3

نامناسب بودن تسهیلات، تجهیزات، امکانات و زیرساخت‌های رفاهی خدماتی در شان شهر شیراز

04/0

4

16/0

W4

فرسودگی تاسیسات، تجهیزات و وسایل مورد استفاده از جمله شبکه راه‌ها، هتل‌ها و میهمان سراها و...

05/0

3

15/0

W5

عدم اتصال شیراز به راه آهن سراسری و ابهام و تاخیر در راه اندازی قطار شیراز- اصفهان

04/0

4

16/0

W6

تبلیغات و اطلاع رسانی ضعیف در معرفی و جذب گردشگر

05/0

3

15/0

W7

اعمال نفوذ و دخالت افراد غیرمسئول و متخصص در تصمیم گیری‌ها

04/0

3

12/0

W8

موازی کاری و عدم هماهنگی دستگاه‌ها و نهادهای ذی ربط در امر گردشگری

04/0

4

16/0

W9

عدم مشارکت شهروندان و بخش خصوصی و نظر خواهی از آنان

04/0

4

16/0

 

جمع

43/0

 

57/1

جمع کل

1

 

57/3

 


 

 

2-2- مرحله دوم: ماتریس ارزیابی عوامل خارجی

پس از بررسی عوامل خارجی، مهم ترین عوامل شناخته شده فهرست می شوند. تعداد این عوامل بایستی بین 10 تا 20 باشد. این عوامل باید در برگیرنده مهم ترین فرصت‌ها و تهدید‌های سازمان باشند(کرباسچی و همکاران،1386). این ماتریس شامل مراحل زیر می باشد:

- ابتدا مهم ترین عواملی که موجب فرصت و موقعیت می شوند و سپس عواملی که تهدید محسوب می شوند فهرست می شوند.

- به این عوامل از صفر(اهمیت ندارد) تا یک (بسیار مهم)ضریب داده می‌شود؛ طوریکه مجموع این ضرایب برابر یک شود.

- به هر یک از عواملی که موجب موقعیت می شوند نمره 1 تا 4 داده می شود و این عدد نشان دهنده میزان اثر بخشی استراتژی کنونی در نشان دادن واکنش نسبت به عامل مزبور است. نمره 1 نشان دهنده واکنش ضعیف، نمره 2 واکنش در حد متوسط، نمره 3 نشان دهنده واکنش از حد متوسط بالاتر و نمره4 نشان دهنده واکنش بسیار عالی عامل مورد بحث است.

- برای تعیین نمره نهایی ضریب هر عامل در نمره آن ضرب می‌شود.

- مجموع نمره‌های نهایی محاسبه می‌شود تا نمره نهایی عوامل خارجی مشخص شود.

در ماتریس ارزیابی عوامل خارجی اگر نمره نهایی از 5/2 (میانگین 1 و 4) بیشتر باشد، به ترتیب فرصت‌ها از تهدیدات بیشتر است و اگر جمع نمره‌های نهایی از 5/2 کمتر باشد، فرصت‌ها از تهدیدات کمتر است.

در این مرحله نیز مانند مرحله قبل مهم ترین فرصت‌ها و تهدیدهای امر گردشگری فهرست شده و به آن‌ها وزن داده ایم که در این میان نقش و جایگاه کلان شهر شیراز به عنوان پشتوانه تامین خدمات تجاری بازرگانی تفریحی ناحیه جنوب کشور با امتیاز 28/0 و اتصال منطقه عسلویه و جنوب کشور از مسیر شیراز به راه آهن سراسری با امتیاز 24/0 و همچنین نزدیکی به بازارهای گردشگری کشورهای حاشیه خلیج فارس با امتیاز 21/0 به ترتیب به عنوان مهم ترین فرصت‌های پیش روی توسعه گردشگری شیراز تعیین شدند و تداوم ابهام در روابط ایران با قطب‌های بزرگ اقتصادی و سیاسی جهان و تاثیر منفی این شرایط بر جایگاه و نقش ایران و تبلیغات منفی رسانه‌های خارجی در مورد ایران با امتیاز 28/ 0به عنوان مهم ترین تهدیدهای پیشروی گردشگری شیراز و به طور کلی ایران شناسایی شده‌اند جدول (6) و در نتیجه جمع کل وزن عوامل خارجی 06/3 محاسبه گردید. با توجه به اینکه نمره نهایی در این ماتریس بالاتر از 5/2 است می توان گفت که شهر شیراز دارای موقعیت فرصتی مناسب در امرگسترش گردشگری دارد.

 

 

 

 

 

جدول 6- ماتریس ارزیابی عوامل خارجی

ردیف

فرصت‌ها

وزن

درجه بندی

امتیاز وزنی

O1

نقش و جایگاه کلان شهر شیراز به عنوان پشتوانه تامین خدمات تجاری بازرگانی تفریحی ناحیه جنوب کشور

07/0

4

28/0

O2

نزدیکی به بازارهای گردشگری کشورهای حاشیه خلیج فارس

07/0

3

21/0

O3

معرفی شیراز به عنوان دومین شهر ادبی جهان از طرف سازمان یونسکو و همچنین پایتخت فرهنگی ایران

06/0

3

18/0

O4

گسترش بخش توریسم درمانی و جذب گردشگر از کشورهای منطقه با توجه امکانات درمانی و بهداشتی شیراز

03/0

2

06/0

O5

اتصال منطقه عسلویه و جنوب کشور از مسیر شیراز به راه آهن سراسری

03/0

4

12/0

O6

امکان جذب گردشگر مذهبی از کشورهای اسلامی

05/0

3

15/0

O7

برگزاری نمایشگاه‌ها، جشنواره‌ها و همایش‌های بین المللی با توجه به چهره فرهنگی و ادبی شیراز

05/0

3

15/0

O8

بهره برداری از شبکه مترو و قطار شهری

06/0

3

18/0

O9

گرایش به بازتر شدن فضای فرهنگی، سیاسی جامعه و آماده شدن برای جلب گردشگر خارجی

04/0

2

08/0

O10

در دست احداث بودن چندین پروژه بزرگ گردشگری(مجموعه عظیم تفریحی تجاری خلیج فارس و ساخت چند هتل 5 ستاره، پارک موزه مشاهیر با کمک یونسکو و...)

05/0

3

15/0

 

جمع

54

 

62/1

ردیف

تهدید‌ها

وزن

درجه بندی

امتیاز وزنی

T1

تداوم ابهام در روابط ایران با قطب‌های بزرگ اقتصادی و سیاسی جهان و تاثیر منفی این شرایط بر جایگاه و نقش ایران

08/0

4

32/0

T2

تبلیغات منفی رسانه‌های خارجی در مورد ایران

07/0

4

28/0

T3

ساختارهای فراقانونی قدرت در مدیریت گردشگری (نفوذ باندها وگروه‌های سیاسی)

06/0

3

18/0

T4

ناکافی بودن زیر ساخت‌های اساسی حمل و نقل و ناسازگاری با ترافیک امروزه گردشگری

06/0

3

18/0

T5

عدم تخصیص بودجه لازم وکافی برای حفظ ومرمت آثار تاریخی فرهنگی

05/0

3

15/0

T6

افزایش قیمت سوخت وسایل حمل ونقل وبلا تکلیفی وضعیت قطار شیراز

05/0

3

15/0

T7

سکونت معتادان، ولگردان و افاغنه در بافت تاریخی و با ارزش شهر

04/0

2

08/0

T8

همکاری ضعیف بین نهادهای رسمی با بخش‌های خصوصی و نهاد‌های عمومی

05/0

2

10/0

 

جمع

46/0

 

44/1

 

جمع کل

1

 

06/3

 


2-3- مرحله سوم: ماتریس داخلی خارجی(IE)

در این ماتریس بر حسب نمرات نهایی حاصل از ماتریس ارزیابی عوامل داخلی و خارجی موقعیت موضوع مورد بحث از میان موقعیت‌های چهارگانه مشخص می‌شود:

1 رقابتی( تهاجمی)، 2 بازنگری (محافظه کارانه)، 3 تنوع، 4 تدافعی

در این مرحله امتیاز وزنی کل ماتریس عوامل داخلی وامتیاز وزنی کل ماتریس عوامل خارجی را استخراج کرده و در جدول ماتریس داخلی خارجی(IE) ترسیم می‌کنیم. بنابر جدول ارزیابی ماتریس عوامل داخلی(IFE)، نمره وزن کل بدست آمده برابر با57/3 ونمره وزن کل ماتریس خارجی(EFE) برابر با 06/3 است سپس آن‌ها را در محور X وY رسم می‌کنیم تا موقعیت ما را با توجه به تمامی عوامل به ما در نمودار(2) نشان دهد. با توجه به نتایج بدست آمده از نمودار (2) وضعیت گردشگری شیراز در موقعیت تهاجمی/ رقابتی قرار دارد و بایستی از توانمندی‌ها و پتانسیل‌های موجود شهر شیراز در امر گردشگری از فرصت‌های پیشرو به نحو احسن استفاده کرد تا بتوانیم در امر مدیریت گردشگری به رشد، شکوفایی وتوسعه پایدار دست یازیم.

 

 

شکل 5- نمودار موقعیت گردشگری شیراز در ماتریس داخلی خارجی ماخذ: یافته‌های تحقیق

 

2-4- مرحله چهارم: ترسیم ماتریس SWOT یا TOWS

SWOT یا TOWSیکی از ابزارهای تعیین استراتژیها در بسیاری ازجنبه‌ها و فعالیت‌های مدیریتی می باشد و همه نقاط قوت، ضعف، تهدیدها و فرصت‌های موجود را شناسایی و معرفی می کند، بنابر این می تواند مبنایی برای تصمیم گیری مدیران و کارشناسان و تعیین اهداف گرد (Nahman & Godfrey, 2010). ساختن یک ماتریس TOWS دارای 8 مرحله است:

- تهیه فهرستی از فرصت‌های عمده که در محیط خارجی سازمان وجود دارد.

- تهیه فهرستی از تهدید‌های عمده که در محیط خارجی سازمان وجود دارد.

- تهیه فهرستی ازنقاط قوت عمده داخلی.

- تهیه فهرستی ازنقاط ضعف عمده داخلی.

- نقاط قوت داخلی و فرصت‌های خارجی با هم مقایسه و نتیجه در خانه استراتژیso درج می گردد.

- نقاط ضعف داخلی با فرصت‌های خارجی سازمان مقایسه و نتیجه در خانه استراتژی wo درج می گردد.

- نقاط قوت داخلی را با تهدید‌های خارجی مقایسه و در گروه استراتژی st قرار می گیرد.

- نقاط ضعف داخلی با تهدیدات خارجی مقایسه و نتیجه در گروه استراتژی‌های wt قرار می گیرد.

با توجه به مراحل یاد شده جهت تکیل ماتریسTOWS، نتایج مذکور در جدول (7) ارائه شده است:

 

 

 

 

 

 

جدول 7- ماتریس TOWS

نقاط ضعف (W)

نقاط قوت( (S

ماتریس TOWS

1) ناتوانی سیاسی- مدریتی، مالی و تجهیزاتی شهر از ایجاد جاذبه وساماندهی تقاضاهای فزاینده گردشگری تولید کننده ارزش افزوده

2) مدیریت غیر تخصصی وناکار آمد در مدیریت شهری و گردشگری

3) نامناسب بودن تسهیلات، تجهیزات، امکانات و زیرساخت‌های رفاهی خدماتی در شان شهر شیراز

4) تأسیسات، تجهیزات و وسایل مورد استفاده از جمله شبکه راه‌ها، هتل‌هاومیهمان سراهاو...

5) عدم اتصال شیراز به راه آهن سراسری وابهام و تأخیر درراه اندازی قطارشیراز- اصفهان

6) تبلیغات و اطلاع رسانی ضعیف در معرفی و جذب گردشگر

7) اعمال نفوذ ودخالت افراد غیرمسئول و متخصص در تصمیم گیری‌ها

8) موازی کاری وعدم هماهنگی دستگاه‌ها و نهادهای ذیربط در امر گردشگری

9) عدم مشارکت شهروندان وبخش خصوصی و نظر خواهی از آنان

1) فراوانی ابنیه وآثارارزشمند وبی نظیر تاریخی، فرهنگی، مذهبی و...

2) شهرت جهانی شیراز به واسطه دارا بودن چهره‌های برجسته ادبی، فرهنگی، علمی ودینی

3) نزدیکی به مجموعه جهانی تخت جمشید، پاسارگاد، نقش رجب، و..

4) وجود چشم اندازه‌ای منحصر به فردطبیعی، اکولوژیکی در شهر واطراف آن

5) جایگاه ونقش ویژه کلان‌شهر شیراز به عنوان بزرگ‌ ترین کانون جمعیتی، خدماتی، گردشگری و فرهنگی در جنوب کشور

6) وجود حرم حضرت شاه‌چراغ(ع) و اماکن وبقاع مذهبی فراوان به عنوان سومین حرم اهل بیت در ایران

7) وجود پهنه‌های ارزشمند اکولوژیکی در بافت شهر

8) آب وهوای معتدل، فرح بخش و ملایم شهر شیراز و چهار فصل بودن

9) روحیه میهمان نوازی بالا و مثال زدنی سکنه

10) وجود فرودگاه بین‌المللی شیراز به عنوان دومین فرودگاه کشور وبرقراری پرواز مستقیم خارجی

استراتژی (WO)

استراتژی (SO)

فرصت‌ها (O)

1) بازنگری به نحوه تعامل و برخورد بین نهادها و سازمان‌های دولتی با شرکت‌های خصوصی و مردم در جهت افزایش و ارتقاء همکاری

2) تدوین قانون مدیریت جامع گردشگری و الزام دستگاه‌های ذیربط در امر گردشگری (میراث فرهنگی، اوقاف، منابع طبیعی و...) جهت هماهنگی وهمکاری با یکدیگر.

3) توجه و بازنگری به نقش و جایگاه شهر شیراز به عنوان بزرگترین و مهمترین کانون گردشگری و خدمات جنوب کشور برای جذب سرمایه گذاری‌ها در جهت توسعه اقتصادی اجتماعی

1)استفاده از پتانسیل‌های تاریخی، فرهنگی، مذهبی و طبیعی منطقه در جهت جذب گردشگر داخلی وبین ‌المللی

2) توسعه تأسیسات وتجهیزات گردشگری و خدماتی و. ..

3) ایجاد جاذبیت شهر از طریق برگزاری جشن‌ها، همایش‌ها و فستیوال‌های فرهنگی، هنری وادبی در سطح ملی و بین‌ المللی

4) احداث فرهنگسراها، موزه‌ها، باغ موزه‌ها، کتابخانه، نگارخانه و... مانند باغ موزه مشاهیر ایران وجهان با همکاری یونسکو

5) توسعه خطوط حمل ونقل هوایی وزمینی (اتصال شیراز به راه آهن سراسری، گسترش پروازهای بین‌المللی فرودگاه شیراز)

6) اجرای طرح جامع ساماندهی و گسترش حرم مطهر حضرت شاه‌چراغ(ع)، سید علا الدین حسین و منطقه بین‌الحرمین

7) توسعه،احیاء و باززنده سازی بافت تاریخی فرهنگی شیراز و خوانا نمودن کانون‌ها و گره‌های مهم گردشگری

8) استفاده از سراها و خانه‌های ارزشمند بافت تاریخی به عنوان موزه، هتل، مهمانسرا، نگارخانه و خانه فرهنگ و صنایع دستی

1) نقش وجایگاه کلان شهر شیراز به عنوان پشتوانه تامین خدمات تجاری بازرگانی تفریحی منطقه عسلویه وجنوب کشور

2) نزدیکی به بازارهای گردشگری کشورهای حاشیه خلیج فارس

3) معرفی شیراز به عنوان دومین شهر ادبی جهان از طرف سازمان یونسکو وهمچنین پایتخت فرهنگی ایران

4) گسترش بخش توریسم درمانی و جذب گردشگر از کشورهای منطقه با توجه امکانات درمانی و بهداشتی شیراز

5)اتصال منطقه عسلویه و جنوب کشور از مسیر شیراز به راه آهن

6) امکان جذب گردشگر مذهبی از کشورهای اسلامی

7) برگزاری نمایشگاه‌ها، جشنواره‌ها و همایش‌های بین المللی

8) بهره برداری ازشبکه مترو وقطار شهری

9) گرایش به بازتر شدن فضای فرهنگی، سیاسی جامعه و آماده شدن برای جلب گردشگر خارجی

10) در دست احداث بودن چندین پروژه بزرگ گردشگری (مجموعه عظیم تفریحی تجاری خلیج فارس و ساخت چند هتل 5 ستاره، پارک موزه مشاهیر با کمک یونسکو و. ..)

استراتژی (wt)

استراتژی (st)

تهدیدها (t)

1) افزایش توان وتخصص پرسنل (مدیران و کارمندان) سازمان‌های مربوط به امر مدیریت جامع شهری وگردشگری و تورهای مسافرتی وآموزش مستمر آنها درجهت ایجاد رابطه مستحکم با گردشگران وپاسخگویی متناسب به آنان

2) ایجاد زمینه وفرصت بیشتر جهت استفاده از پتانسیل‌های بخش خصوصی در اجرای امور(تورهای گردشگری و..)

3) تدوین قوانین والزام به رعایت آنان در جهت حفظ آثار وابنیه تاریخی فرهنگی طبیعی با توجه به نیازهای روز

4) تدوین سند چشم انداز توسعه گردشگری بلند مدت برای شهر

5) تلاش برای از بین بردن چهره منفی گردشگری ایران با استفاده مؤثر از ابزار تبلیغات

1) راه اندازی و توسعه بانک جامع اطلاعات گردشگری وخدمات آموزشی واطلاع رسانی

2) گسترش دامنه تبلیغات برای زمینه سازی جذب گردشگر

3) توجه واهتمام به توریسم مذهبی و جذب زائر از کشورهای مسلمان همسایه

4) اتصال شیراز از طریق راه آهن سراسری به آب‌های خلیج فارس وبنادر جنوب به منظورارتباط با کشورهای حاشیه خلیج فارس

5) ایجاد تسهیلات وامکانات ویژه جهت جلب مشارکت وسرمایه گذاری بخش خصوصی

1)تداوم ابهام در روابط ایران با قطب‌های بزرگ اقتصادیوسیاسی جهان تأثیر منفی این شرایط بر جایگاه ونقش ایران

2) تبلیغات منفی رسانه‌های خارجی در مورد ایران

3) ساختارهای فراقانونی قدرت در مدیریت گردشگری (نفوذ باندها و گروه‌های سیاسی)

4) ناکافی بودن زیر ساخت‌های اساسی حمل ونقل و ناسازگاری با ترافیک امروزه گردشگری

5) عدم تخصیص بودجه لازم وکافی برای حفظ ومرمت آثار تاریخی

6) افزایش قیمت سوخت وسایل حمل ونقل وبلا تکلیفی وضعیت قطار شیراز

7) سکونت معتادان، ولگردان وافاغنه در بافت تاریخی و با ارزش.

8)همکاری ضعیف بین نهادهای رسمی با بخش‌های خصوصی و...

 


2-5- راهبردها و پیشنهادها

در ماتریس TOWS، در هر مرحله دو عامل با هم مقایسه و تداخل می‌شوند و مدیران با استفاده از این ابزار می‌توانند چهار استراتژی و راهبردWT/ST/WO/SO, انتخاب کنند:

2-6- راهبرد رقابتی/تهاجمی(SO)

با اجرای این استراتژی کوشش می شود تا با استفاده از نقاط قوت از فرصتهای خارجی بهر ه برداری کند که عبارتند از:

-           استفاده از پتانسیل‌های تاریخی، فرهنگی، مذهبی و طبیعی منطقه در جهت جذب گردشگر داخلی و بین المللی؛

-           توسعه تاسیسات و تجهیزات گردشگری و خدماتی و احداث و تکمیل هتل‌ها و مهمان­سراها و ... .

-           ایجاد جاذبیت شهر از طریق برگزاری جشن‌ها، همایش‌ها و فستیوال‌های فرهنگی، هنری و ادبی در سطح ملی و بین المللی با توجه به جایگاه تاریخی فرهنگی شیراز مانند جشن جهانی نوروز با حضور سران کشورهای همسایه، بزرگداشت شعرا عرفا وعلما و ... .

-           احداث فرهنگسراها موزه‌ها، باغ موزه‌ها، کتابخانه، نگارخانه و. .. مانند باغ موزه مشاهیر ایران وجهان با همکاری یونسکو

-           توسعه خطوط حمل ونقل هوایی و زمینی (اتصال شیراز به راه آهن سراسری، گسترش پروازهای بین المللی فرودگاه شیراز).

-            استفاده از توان و قابلیت‌های اکولوژی و طبیعی شهر در جهت جذب و رونق گردشگری (ایجاد سفره آبی در مسیر رودخانه خشک، فراهم آوردن امکانات طبیعی توسط کوهها و دامنه‌های اطراف شهر، ایجاد کمربند سبز و...).

-            جذب سرمایه‌های مالی از طریق احداث و تکمیل مجتمع‌های بزرگ تفریحی، تجاری و خدماتی برای رفع نیازهای گردشگران و اشتغال زایی مانند مجتمع عظیم خلیج فارس.

-           توسعه، احیاء و باززنده سازی بافت تاریخی فرهنگی شیراز و خوانا نمودن کانون‌ها و گره‌های مهم گردشگری.

-            اجراء طرح جامع ساماندهی و گسترش حرم مطهر حضرت شاهچراغ (ع)، سید علا الدین حسین و منطقه بین الحرمین و بافت پیرامون.

-            استفاده از سراها و خانه‌های ارزشمند بافت تاریخی به عنوان موزه، هتل، مهمانسرا، نگارخانه و خانه فرهنگ و صنایع دستی.

-            توسعه خدمات، امکانات و تجهیزات درمانی و بهداشتی و ایجاد شهرک سلامت در به منظور گسترش توریسم درمانی.

2-7- راهبرد بازنگری/ محافظه کارانه (WO)

 هدف این است که با استفاده از فرصتهای موجود در محیط خارج نقاط ضعف داخلی بهبود یابد و شامل موارد

زیر می شود:

-           راه اندازی و توسعه بانک جامع اطلاعات گردشگری و خدمات آموزشی و اطلاع رسانی

-           گسترش دامنه تبلیغات برای زمینه سازی جذب گردشگر.

-           توجه واهتمام به توریسم مذهبی و جذب زائر از کشورهای مسلمان همسایه.

-            اتصال شیراز از طریق راه آهن سراسری به آب‌های خلیج فارس وبنادر جنوبی به منظور ارتباط با کشورهای حاشیه خلیج فارس.

-           ایجاد تسهیلات و امکانات ویژه جهت جلب مشارکت و سرمایه گذاری بخش خصوصی.

2-8- راهبرد تنوع(ST):

با استفاده از نقاط قوت، اثر تهدیدات خارجی کاهش یابد و شامل موارد زیر است:

-            بازنگری به نحوه تعامل و برخورد بین نهاد‌ها و سازمان‌های دولتی با شرکت‌‌های خصوصی و مردم در جهت افزایش و ارتقاء همکاری‌ها.

-           تدوین قانون مدیریت جامع گردشگری و الزام دستگاه‌های ذیربط در امر گردشگری (میراث فرهنگی، اوقاف، منابع طبیعی و...) جهت هماهنگی و همکاری با یکدیگر.

-            توجه و بازنگری به نقش و جایگاه شهر شیراز به عنوان بزرگترین و مهم ترین کانون گردشگری و خدمات جنوب کشور برای جذب سرمایه گذاری‌ها در جهت توسعه اقتصادی اجتماعی.

2-9- راهبرد تدافعی (WT)

حالت تدافعی است و هدف کم کردن نقاط ضعف داخلی و پرهیز از تهدیدات خارجی است و عبارتند از:

-             ایجاد زمینه و فرصت بیشتر جهت استفاده از پتانسیل‌های بخش خصوصی در اجرای امور (تورهای گردشگری و..).

-             افزایش توان و تخصص پرسنل (مدیران و کارمندان) سازمان‌های مربوط به امر مدیریت جامع شهری و گردشگری و تورهای مسافرتی و آموزش مستمر آنها درجهت ایجاد رابطه مستحکم با گردشگران و پاسخگویی متناسب به آنان.

-             تدوین قوانین و الزام به رعایت آنان در جهت حفظ آثار وابنیه تاریخی فرهنگی طبیعی با توجه به نیازهای روز.

-           تدوین سند چشم انداز توسعه گردشگری بلند مدت برای شهر.

-           تلاش برای از بین بردن چهره منفی گردشگری ایران با استفاده مؤثر از ابزار تبلیغات.

3- نتیجه­گیری

در این پژوهش، به منظور ارائه راهبرد و راهکارهای مناسب جهت توسعه گردشگری در شهر شیراز، نقاط قوت ضعف، فرصت‌ها و تهدیدهای پیشروی امر گردشگری در شیراز به وسیله روش swot مورد بررسی و مطالعه قرار گرفت و استراتژی‌هایی جهت بهبود توسعه گردشگری تدوین گردید. شهر شیراز به واسطه نقش، جایگاه و سابقه درخشان تاریخی فرهنگی و ادبی خود همواره به عنوان یکی از بزرگ‌ترین مراکز گردشگری ایران مطرح بوده است و در این امر از موقعیت ممتاز و راهبردی برخوردار است که می‌تواند جایگاه شهر شیراز را به عنوان یکی از مراکز مهم گردشگری در سطح بین‌المللی ارتقاء دهد. یافته‌های این پژوهش حاکی از این است که شیراز علی رغم دارا بودن پتانسیل بسیار بالا در امر گردشگری به دلایل متعدد نتوانسته استفاده بهینه و مطلوبی از این موهبت در جهت توسعه و پیشرفت خویش استفاده کند. که مهم‌ترین آن‌ها ناتوانی سیاسی- مدریتی، مالی وتجهیزاتی شهر در جهت جذب سرمایه‌های لازم برای گسترش خدمات گردشگری است. بهرمندی از صنعت گردشگری نیاز مند مدیریت و برنامه ریزی دقیق و همچنین توجه به تمامی بخش‌های مرتبط با صنعت گردشگری و هماهنگ کردن آن‌ها با این صنعت است. صنعت گردشگری در شهر شیراز می تواند به عنوان یک عامل توسعه درون زا تبدیل شود، توسعه‌ای که با دید همه جانبه نگر و متعادل به دنبال بهره گیری از تمامی امکانات بالقوه و فرصت‌های فرارو در جهت پیشرفت در همه زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که فراوانی ابنیه و آثارارزشمند وبی نظیر تاریخی، فرهنگی، مذهبی و باستانی با امتیاز 32/0و شهرت جهانی شیراز به واسطه دارا بودن چهره‌های برجسته ادبی، فرهنگی، علمی و دینی با امتیاز 28/0 وهمچنین جایگاه و نقش ویژه کلانشهر شیراز به عنوان بزرگترین کانون جمعیتی، خدماتی، گردشگری و فرهنگی در جنوب کشور با امتیاز24/0 به ترتیب به عنوان مهم ترین نقاط قوت و مدیریت غیر تخصصی وناکار آمد در مدیریت شهری وگردشگری با امتیاز 28/0 و ناتوانی سیاسی- مدریتی، مالی و تجهیزاتی شهر از ایجاد جاذبه و ساماندهی تقاضاهای فزاینده گردشگری تولید کننده ارزش افزوده با امتیاز24/0 به عنوان مهم ترین نقاط ضعف و همچنین نقش و جایگاه کلان شهر شیراز به عنوان پشتوانه تامین خدمات تجاری بازرگانی تفریحی ناحیه جنوب کشور با امتیاز 28/0 و اتصال منطقه عسلویه و جنوب کشور از مسیر شیراز به راه آهن سراسری با امتیاز 24/0 و همچنین نزدیکی به بازارهای گردشگری کشورهای حاشیه خلیج فارس با امتیاز 21/0 به ترتیب به عنوان مهم ترین فرصت‌های پیش روی و تداوم ابهام در روابط ایران با قطب‌های بزرگ اقتصادی و سیاسی جهان و تاثیر منفی این شرایط بر جایگاه و نقش ایران و تبلیغات منفی رسانه‌های خارجی در مورد ایران با امتیاز 28/ 0به عنوان مهم ترین تهدیدهای پیشرو شناسایی شدند ودر نتیجه نمره نهایی گردشگری شیراز در ماتریس(IFE) برابر با 57/3 و­ در ماتریس(EFE) برابر با 06/3 است، که نشان دهنده و ضعیت خوب گردشگری نسبت به عوامل داخلی و خارجی می باشد و سازمان در موقعیت استراتژی SO (راهبرد رقابتی/تهاجمی) قرار دارد و می بایست با استفاده از راهبرد‌های پیشنهادی این استراتژی که در جدول (7) عنوان گردیده از نقاط قوت و توانمندی‌های داخلی در جهت بهره برداری از فرصت‌های خارجی استفاده نماید.


[1] -Sustainable Tourism Development

1-با توجه به مباحث مدیریتی و استراتژیکی مطرح شده در پرسشنامه که تخصص لازم برای پاسخگویی به‌ان را طلب می کرد و عدم اشراف وآگاهی لازم و کافی گردشگران به مباحث مدیریتی و استراتژیکی در امر گردشگری که در پرسشنامه به کار رفته، تعداد 50 پرسشنامه (حدالمقدور) به روش نمونه گیری تخمین شخصی (حافظ نیا114:1380) برای به دست آوردن حجم نمونه مورد استفاده قرار گرفت و در اختیار کار شناسان و متخصصان موجود و دردسترس قرار گرفت.

References

ابراهیم زاده، عیسی و عبد الله آقاسی زاده، (1388)، تحلیل عوامل موثر بر گسترش گردشگری در ناحیه ساحلی چابهار با استفاده از مدل راهبردی SWOT، فصلنامه مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای شماره1.
افتخاری، عبد الرضا، مهدوی، داود و مهدی پور طاهری(1389)، ارزیابی پایداری گردشگری در روستا‌های تاریخی فرهنگی ایران با تاکید بر پارادایم توسعه پایدار گردشگری، فصلنامه مطالعات گردشگری، زمستان.
بیک محمدی، حسن(1379)، نگرشی نو بر آثار اقتصادی توسعه جهانگردی با نگاه به ایران، اطلاعات سیاسی اقتصادی، شماره157-158.
پاپلی یزدی، محمد حسین، مهدی سقایی،(1386)، گردشگری(ماهیت و مفاهیم)؛ انتشارات سمت.
تقوایی، مسعود و محمود اکبری، (1387)، مقدمه‌ای بر برنامه‌ریزی و مدیریت گردشگری شهری؛ انتشارات پیام علوی.
تولایی، سیمین(1373)، شهر وپیامدهای زیست محیطی آن، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره33.
حافظ نیا، محمد رضا(1380)، مقدمه‌ای بر روش تحقیق در علوم انسانی، انتشارات سمت، تهران.
دیناری، احمد(1384)، گردشگری شهری در ایران و جهان، انتشارات واژگان خرد، مشهد.
زندی مهر، هوشنگ (1386)، بررسی وضعیت موجود صنعت توریسم در شهر شیراز با توجه به نقش شهرداری در آن، شهرداری شیراز، معاونت برنامه ریزی، گروه مطالعات و پژوهش، تابستان.
سالنامه آماری استان، گزارش اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی استان فارس(1388)، استانداری فارس
سالنامه آماری شیراز،مدیریت آمار،فن آوری واطلاعات مکانی(1388)، معاونت برنامه ریزی شهرداری شیراز.
سرایی، محمد حسین، عبدالحمید زارعی (1388)، جای پای بوم شناختی( EF) به عنوان شاخص سنجش پایداری اجتماعات، مجله محیط شناسی، شماره 50، تابستان.
طاهری دمنه، محسن، فرمانی، سکینه و رضا مستوفی الممالکی(1389)، بررسی چالش‌های موجود در صنعت گردشگری شهر شیراز درارتباط با محدودیت مراکز اقامتی، فصلنامه مطالعات شهری ومنطقه‌ای، سال دوم شماره 8، بهار.
کاظمی، مهدی (1386)، مدیریت گردشگری، انتشارات سمت.
کرباسچی، عبد الرضا، منوری، سید مسعود و رکسانا موگویی(1386)، مدیریت استراتژیک در محیط زیست، انتشارات کاوش قلم، تهران.
لی، جان(1378)، گردشگری وتوسعه در جهان سوم، ترجمه عبدالرضا رکن‌الدین افتخاری و معصومه السادات صالحی امین، شرکت چاپ ونشر بازرگانی، تهران.
محسنی، رضا علی(1388)، گردشگری پایدار در ایران: کارکردها، چالش‌ها و راهکارها، مجله علمی پژوهشی فضای جغرافیایی، دانشگاه آزاد اسلامی و احد اهر، سال نهم، شماره28، صفحات149 تا171.
محمدی‌ده‌چشمه و علی زنگی‌آبادی، (1387)، امکان سنجی توانمندی‌های اکوتوریسم استان چهار محال وبختیاری به روشSWOT، مجله محیط شناسی شماره47، پاییز.
مشکینی، ابولفضل و تقی حیدری، (1389)، ارزیابی توسعه گردشگری شهر زنجان با استفاده از مدل swot (نمونه موردی: زنجان رود)، مجله علمی پژوهشی فضای جغرافیایی، دانشگاه آزاد اسلامی و احد اهر، سال یازدهم، شماره35، صفحات37تا64.
معصومی، مسعود، (1385)، ماهیت گردشگری، تهران، پیک کوثر.
مهندسین مشاور پارهاس، (1381)، طرح جاذبه‌های گردشگری شیراز، معاونت معماری و شهرداری شیراز، جلد1.
مهندسان مشاور شهر وخانه، (1382)، طرح مجموعه شهری شیراز، وزارت مسکن وشهرسازی، جلد2.
هریسون، جفری وجان کارون(1382)، مدیریت استراتژیک، ترجمه بهروز قاسمی، انتشارات هیأت،چاپ اول، تهران.
Cloverdon, R.c.2002, Tourism development in the SADC regional: The Opportunities and challenges, Development southern Africa ,Vol 19 ,1,pp:7-28
Dincer, O.2004. Strategy management andorganization policy.BetaPublication, Istanbul.390p.
Law C.M: Urban tourism attracting visitors to large city, (tourism, leisure & recreation series), man sell, British Library cataloguing, 1993.
Nahman A., L. Godfrey (2010) "Economic instruments for solid waste management inSouth Africa: Opportunities and constraints", Resources, Conservation and Recycling, 54(8): 521-531
Nilsson, M., Research and advice on strategic environmental assessment, Stockholm Environmental Institute Publications, 2004.
Quattrone, G.: Urban Development Strategies: The Tourism City Network Institute di Pianificazione e Gestione Del Territorio, Turin, 2002.
Salah Wahab and John J.Pigram 2005) Sustainable Tourism in a Changing world, tourism, Development and growth; The Challenge of Sustainability, Edited bySalah Wahab and John J.Pigram, London and New York.
Snaith, T and Haley, A.: Residents opinions of tourism development in the historic city of York, England, Tourism Management 20, 1999.
Tang, J.C.S, and N Rochanoud, 1990, A Thractiveness as a tourist destination: A compractive study of Thailand and sehected
www.unwto.org

Files

History

  • Receive Date: 14 June 2016
  • Revise Date: 09 July 2018
  • Accept Date: 14 June 2016

Share

How to cite

Statistics