Identification and calculation of tolerance capacity areas prone to ecotourism development in Sabalan Zone

Document Type : Research Paper

Authors

1 Assistant Professor of Climatology, University of Isfahan, Isfahan, Iran

2 MA. in of Climatology, University of Isfahan, Isfahan, Iran

3 MA. in Tourism Management, Allameh Tabatabai University, Tehran, Iran

Abstract

Extended abstract
1- Introduction

Development and increasing tourism, especially ecotourism - related activities today has become an important issue The Promenade sources based on natural resources has been established in each regions and it is necessary maintain the dynamics this the resource to be considered seriously.
Therefore, the ecological carrying capacity of these resources and provide appropriate solutions to use them in the planning system is seen as something important.
In this regard, and despite the tourist potential of the Sabalan and sensitive ecology of the process of increasing the productivity of these resources, Research to determine the environmental carrying capacity was necessary. Something that this article based on is steady.
 
2- Methodology
Research based on field studies, library and digital and satellite data.The data and information gathering tools in this studyThe Information contained in Ardabil province and also applications such as GIS are.
In order to perform this article, map of the geographic area Sabalan from the armed forces has been production. And elevation levels in 10-class classification and map of slope and aspect was extracted. Also, the digital maps of vegetation, rivers and other natural and human effects also were used.
After collecting the information required, the digital editing and corrections was do and the tabular data added to they were. After obtaining prone zones tourism activities, maps were provided the development priorities.
Finally, with the use of maps related to ecotourism activities, physical capacity and actual was calculated for each of these activities.
 
3- Discussion
In planning and tourism management, ability and suitability cognition of land for and applying quantitative methods to estimate the amount of available resources, key role in the planning and land management is performance.
So in this article from Boolean logic for classify as zero and one for the feasibility of ecotourism zone is used.
And as well as from GIS like the rational function AND , Query, Map Calculator used to for Combine and overlay maps and finally drawings ecotourism prone areas have been identified.
Zones that Ecotourism can be more active were selected as Development priority. Also for identify the ecosystem of the area and the topic capacity sustainable tourism development within the range carrying capacity has been studied.
The carrying capacity is a process of change ecosystem without structure and functioning to go beyond certain acceptable limits
To estimate the carrying capacity natural zone for tourism purposes, the range of three different capacities namely, Physical Carrying Capacity, Real Carrying Capacity, Effective Carrying Capacity has been considered.
Physical Carrying Capacity of the maximum number of visitors in a place and time that can be present.
Real Carrying Capacity Is the maximum number of visitors of a resort location with Consideration the limiting factors of human and environmental.
  The basis of Functions defined and calculations, the highest percentage of surface zone (50%) dedicated to winter sports and mountaineering. This zone is an area of 44,602 hectares which is equivalent to 36 percent of the area intended.
Calculations show zone that the development potential of ecotourism has five activities; including an area southwest of the village is moeel.The second priority development include zone that will at least four potential developments of ecotourism activities, including: hiking, water sport, walking, hydrotherapy.
The third priority include zone that at least three activities of ecotourism, ski, hiking, Hydrotherapy.
The fourth priority development include zone that at least two potential developments of ecotourism activities Such as hiking and waling have.
The Fifth priority development include zone that at least one of this activites: hiking, waling, ski, Hydrotherapy and fishing have.
It also calculate the carrying capacity the surface zone would indicate that the physical capacity at the regional level in all the activities listed 5575250 person ta day And The actual capacity is 2782049 person ta day.
4- Conclusion
Studies conducted in this research suggests that with increasing incoming tourists to the region And the lack of a comprehensive plan tourism in future of the carrying capacity of environment is reduce and this possibility exists that sensitive Sabalan ecology be Destruction. It is therefore necessary that potential of zone seriously to be considered. 

Full Text

مقدمه

یکی از راهبردهایی که اخیراً در اغلب کشورهای جهان مورد توجه قرار گرفته، توسعه و گسترش روزافزون گردشگری بخصوص فعالیت‌های مرتبط با اکوتوریسم است (قادری، 36:1383).

از طرفی دیگر کاملاً آشکار است که منابع تفرجگاهی غالباً بر پایه قابلیت­ها و امکانات طبیعی موجود در هر منطقه پایه­ریزی گردیده و بدیهی است که در چنین شرایطی، حفظ و پویایی این منابع به منظور بهره­وری مداوم از آنها و نیز ارائه حدقابل قبولی از یک تجربه تفریحی به مراجعه­کنندگان امری کاملاً ضروری است (رضوانی،232:1379).

به همین دلیل و از آنجائی که منابع در طبیعت غالباً محدودند و نیازمندی تمدن انسانی در استفاده از این منابع همواره رو به افزایش است، لذا تعیین ظرفیت تحمل زیست محیطی این منابع و ارائه راهکارهای مناسب جهت استفاده مناسب از آنها به منظور برقراری توازن مطلوب بین قابلیت تفرجگاهی بک منبع و میزان استفاده مراجعین از آنها امری بسیار مهم بوده و اساس برنامه­ریزیهای سیستمی منابع تفرجگاهی را تشکیل می­دهد (شفیع­زاده،42:1383).

در این راستا و با توجه به این که کمبود چنین پژوهشی با وجود قابلیت‌های توریستی فراوان پهنه سبلان و حساس بودن اکولوژی آن به چشم می­خورد، در نتیجه سعی بر نگارش مقاله­ای گردید که در آن با تکیه بر اهداف مهمی از جمله هدایت و کنترل توسعه گردشگری بخصوص گردشگری پایدار در منطقه با مرکزیت سبلان، جذب سرمایه­گذاری داخلی و خارجی برای طرح­های گردشگری، تعیین نیازهای زیرساختی و رفاهی و توسعه اکوتوریسم و طبیعت درمانی در منطقه، فرضیه کاهش ظرفیت تحمل زیست­محیطی منطقه سبلان در آینده با توجه به روند روزافزون گردشگران ورودی به منطقه و نبود برنامه جامع و مشخص گردشگری مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد.

روش پژوهش

روش تحقیق در این پژوهش مبتنی بر مطالعات میدانی، کتابخانه­ای و استفاده از اطلاعات رقومی و ماهواره­ای است. داده­ها و ابزارهای گردآوری اطلاعات در این پژوهش به ترتیب شامل آمار و اطلاعات مربوط به وضعیت گردشگری استان اردبیل، وضعیت چشمه­های آبگرم سطح شهرستان و میزان بازدید کنندگان آنها، آمار هواشناسی ایستگاه سینوپتیک اردبیل و همچنین ابزارهایی مانند نرم­افزارهای ArcGis، Excell،Wordو Spss هستند.

با توجه به مکانی بودن پژوهش، ابتدا برای تهیه نقشه سطوح ارتفاعی پهنه سبلان از نقشه‌های توپوگرافی 1:25000 سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح استفاده شده است در ادامه سطوح ارتفاعی در 10 کلاس طبقه بندی و نقشه شیب و جهت شیب از آن استخراج گردید. همچنین از نقشه‌های رقومی پوشش گیاهی، رودخانه­ها و دیگر عوارض طبیعی و انسانی نیز بهره گرفته شد.

پس از جمع آوری لایه‌های اطلاعاتی مورد نیاز ویرایش و اصلاحات رقومی روی آنها انجام و اطلاعات جدولی نقشه‌ها به آنها اضافه شده و بر اساس شرایط مورد نیاز در هر نوع فعالیت اکوتوریستی، نقشه­های هر فعالیت تهیه گردید. بعد از به دست آوردن پهنه‌های مستعد فعالیت‌های گردشگری، نقشه‌های به دست آمده با کاربری موجود تطبیق داده شده و بر اساس آنها نقشه­های مربوط به اولویت­های توسعه تهیه گردید. در نهایت، با استفاده از نقشه­های مربوط به فعالیت­های اکوتوریستی، ظرفیت برد فیزیکی و واقعی هریک ازاین فعالیتها محاسبه شد.

پیشینه تحقیق

در زمینه شناسایی و پهنه­بندی فعالیت­های اکوتوریستی، آقای بوکینا و همکاران (14:2002)در تحقیقی تحت عنوان "کاربرد(GIS) در تصمیم­گیری توسعه اکوتوریسم برای صدفهای اوگاندای آفریقا" فعایتهای اکوتوریستی آن منطقه را مورد بررسی قرار داده­اند. بانرجی و همکاران(22:2002) برای کشور هندوستان پژوهشی به منظور شناسائی پهنه­های توریستی با بهره­گیری از نرم افزار (GIS) انجام داده اند. فنگ مریسون و همکاران(16:2002) کاربرد (GIS) در توریسم و مکان­یابی بیمارستان­ها را برای براون کنتی هندوستان را در تحقیق مورد بررسی قرار داده­اند. دوند و همکاران (17:2003) در مقاله­ای کاربرد (GIS)در برنامه ریزی توریسم زیمباوه را انجام داده­اند. جاکسی (5:2003) مکان­یابی تسهیلات پارکینگ در شهر توریستی چانگیانگ چین را با انجام فرآیند پهنه­بندی انجام داده است.

در ایران نیز تحقیقات و پژوهش‌های متعدد و علمی مناسبی در این زمینه در دو دهه اخیر و با ورود نرم افزار (GIS) صورت گرفته است که از مهمترین آنها می­توان به تحقیقات (فرج­زاده، 12:1384) تحت عنوان" (GIS) و کاربرد آن در توریسم" و همچنین مقالة "محاسبه پهنه­­های مناسب اکوتوریسم کردستان" دکتر منوچهر فرج­زاده و همکاران(36:1387) اشاره نمود.

در ارتباط با مبحث ظرفیت برد محیطی یا همان اکوسیستم، چندین تحقیق دانشگاهی بخصوص در دانشگاههای امریکا و کانادا صورت گرفته است و در ایران نیز هر چند سابقه­ای کمتر از یک دهه دارد و تعداد مقالات یا طرح­های پژوهشی انگشت­شماری صورت گرفته است. اما با این اوصاف می­توان به مقالات و تحقیقات ارزشمندی از جمله مقاله­ای که آقای (دکتر طبیبیان و همکارانشان، 19:1386) در مورد ظرفیت برد زیست محیطی دره عباس­آباد- گنجنامه همدان و همچنین مقالات آقایان( محمدتقی رهنمایی و همکاران،1387: 17) پیرامون بررسی ظرفیت برد حوزه مقصد گردشگری شهر کلاردشت و (رحمت­الله فرهودی و همکاران،1383،20) در ارتباط با برآورد ظرفیت برد گردشگری معبد آناهیتا شهر کنگاور اشاره نمود.

محدوده پژوهش

پهنه مورد مطالعه شامل محدوده رشته کوه سبلان و پدیده­ها و جاذبه‌های طبیعی و انسانی پیرامونی آن است. این محدوده از نظر تقسیمات سیاسی منطبق بر مرز استان اردبیل (شهرستانهای نیر، مشگین­شهر و اردبیل)و از لحاظ جغرافیایی در دامنه ارتفاعی 800-4811 متر از سطح دریا قرار گرفته است. از لحاظ آب و هوائی این منطقه در ردة اقلیم‌های نیمه خشک سرد با تابستان‌های خنک و زمستان‌های سرد و مرطوب و میانگین سالانه دمای روزانه بین کمتر از15 درجه سانتیگراد به شمار می رود. (نقشه 1)

عمده پدیده و جاذبه‌های اکوتوریستی پهنه شامل چشمه‌های آبگرم سرعین، چشمه شابیل- موییل- قوتورسویی- قینرجه و ایلاندو واقع در شهرستان مشگین شهر، چشمه و آبشار سردابه واقع در شهرستان اردبیل، آبشار گورگور و پیست اسکی آلوارس و اقع در نزدیکی شهر سرعین، مسیرهای صعود به کوه سبلان، مناظر زمین شناختی زیبا و متعدد از جمله دره شیروان، پهنه‌های حفاظتی شکار ممنوع و رودخانه‌های پرآب، سد سبلان، اثر طبیعی ملی سبلان[1] و ... هستند. (نقشه 2)

شایان ذکر است در این پژوهش با توجه به این که سکونتگاه‌های شهری نیاز به طرح جامع و تفصیلی جداگانه دارند مورد مطالعه قرار نگرفته‌اند، اما به دلیل آن که از لحاظ الگوی خدمات­رسانی نقش مرکزی را ایفاء می­کنند، به صورت غیر مستقیم دخالت داده شده­اند.

 

 

نقشه 1- طبقات ارتفاعی محدوده سبلان

 

نقشه 2- جاذبه‌های گردشگری و مرز محدوده سبلان

مفاهیم، دیدگاه‌ها و مبانی نظری

در فرآیند برنامه­ریزی و مدیریت گردشگری، شناخت توان و تناسب سرزمین برای کاربری­های مختلف از یک سو و به کارگیری روش‌های کمی برای برآورد مقادیر استفاده از منابع موجود در محدوده­های مشخصی از سرزمین در واحدهای زمانی برنامه­ریزی از سوی دیگر، نقش کلیدی در جریان طرح ریزی و مدیریت سرزمین ایفا می­کنند.

در این مقاله از منطق بولین برای کلاسه­بندی به صورت صفر و یک به منظور امکان­سنجی پهنه­های مناسب اکوتوریستی استفاده شده است. در این راستا از قابلیت‌های سیستم اطلاعات جغرافیایی همچون تابع منطقیAND و پرس و جو‌های مکانی (Query) و محاسبات مکانی (Map Calculator) به منظور ترکیب و همپوشانی نقشه‌ها استفاده و در نهایت، نقشه نواحی مستعد اکوتوریسم مشخص شده اند. انواع توابع مورد استفاده برای هر یک از فعالیت‌های اکوتوریستی در جدول (1) مشخص است. همه توابع استفاده شده در جدول بر اساس شروط و محدودیت‌های مدل بولین تعیین شده است.

 

 

جدول 1- توابع مورد استفاده برای ترکیب لایه‌های اطلاعاتی در هر یک از فعالیت‌های اکوتوریستی

ردیف

نوع فعالیت گردشگری

تابع مورد استفاده

1

کوهنوردی

ارتفاع بالاتر از 1800 متر / شیب بالاتر از 20 درصد

2

دامنه نوردی و مشاهده چشم انداز‌های طبیعی

ارتفاع بین 800 تا 2500 متر/ شیب بین 20 تا 70 درصد/ شامل مناطق جنگلی و چشم انداز‌های طبیعی

3

اسکی و ورزش زمستانی

ارتفاع بالای 2300متر/ شیب بین 20 تا 70 درصد/ امکان جمع شدن برف

4

طبیعت درمانی

حریم 1500 متری چشمه‌های آب معدنی و رودخانه‌هایی که دارای ساحل ماسه‌ای اند

5

ورزش آبی و ماهیگیری

حریم 500 متری دریاچه‌ها و سطوح آبی مانند سد‌ها و حریم 400 متری بستر جاری رودها

 

 

سپس پس از تعیین پهنه­های مناسب فعالیت‌های گردشگری بر اساس تابع فوق؛ به منظور اولویت بندی پهنه‌های اکوتوریستی به دست آمده از لحاظ توسعه و ارزش سرمایه­گذاری یک نظام ارزیابی با استفاده از (GIS) و تکنیک منطق بولین و پرس وجو[2] صورت گرفت و بر این اساس پهنه‌های اکوتوریستی اولویت بندی شدند. پهنه‌هایی که فعالیت‌های اکوتوریستی بیشتری می توان در آنها انجام داد، به عنوان اولویت اول توسعه انتخاب شدند و نقشه این اولویت‌ها تهیه شد. همچنین در ادامه به منظور محاسبه شناسائی توان اکوسیستم منطقه و مبحث توسعه توریسم پایدار ظرفیت برد محدوده ­مورد مطالعه قرار گرفت.

ظرفیت برد در سطح اکوسیستمی عبارت است از: سطح یا حدی که در آن یک فرآیند یا متغیر محیطی درون یک اکوسیستم معین می تواند تغییر یابد بدون این که ساختار و عملکرد آن اکوسیستم از حدود قابل قبول مشخصی فراتر رود (دوارت و همکاران،2003: 143)

در روش شناسی معرفی شده توسط اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی برای برآورد ظرفیت برد نواحی طبیعی برای مقاصد گردشگری سه نوع ظرفیت برد یعنی ظرفیت برد فیزیکی[3](Pcc)، واقعی[4](Rcc) و مؤثر[5] (Ecc) مورد توجه قرار گرفته است.

الف: ظرفیت برد فیزیکی (PCC)

ظرفیت برد فیزیکی در این دستورالعمل عبارت است از حداکثر تعداد بازدید کنندگانی که در یک مکان و زمان معین می توانند حضور فیزیکی داشته باشند. این تعداد می تواند بر اساس فرمول زیر برای پهنه‌های مناسب گردشگری محاسبه گردد:

PCC = A × V/a × Rf

که در آن مساحت[6] پهنه‌های مناسب برای استفاده گردشگری، V/a[7] مقدار فضایی که هر بازدید کننده نیاز دارد تا به راحتی بتواند در آن جابجا شده و تداخلی با سایر پدیده‌های فیزیکی و یا افراد نداشته باشد. (این مقدار در حالت عادی برای یک فرد معمولی مساحتی افقی با اندازه یک متر مربع می باشد و در یک فعالیت تفرجی گروهی با توجه به موانع طبیعی، حساسیت منطقه و یا ملاحظات ایمنی متغیر بوده و تنظیم آن به عهده راهنمای تور خواهد بود و با توجه به ویژگی‌های طبیعی و حساسیت‌های هر منطقه و ملاحظات ایمنی می‌تواند متغیر باشد) و Rf[8] تعداد بازدید روزانه از یک مکان است و بر این اساس محاسبه می شود:

 

ب: ظرفیت برد واقعی (RCC):

ظرفیت برد واقعی عبات است از حداکثر تعداد بازدید کنندگان از یک مکان تفرجگاهی که با توجه به عوامل محدود کننده که ناشی از شرایط ویژه آن مکان و تأثیر این عوامل بر ظرفیت برد فیزیکی است، مجازند تا از آن مکان بازدید به عمل آورند. این عوامل محدود کننده با در نظر گرفتن شرایط و متغیر‌های بیوفیزکی، اکولوژیکی، اجتماعی و مدیریتی به دست می‌آیند.

RCC بر اساس فرمول زیر محاسبه می گردد:

RCC = PCC – cf1 – cf2. . .

که در آن cf یک عامل محدود کننده است که به درصد بیان می شود. بنابراین، فرمول می تواند به این شکل بیان شود:

RCC = PCC ×  ×  ×. . .

باید در نظر داشت که عوامل محدود کننده هر منطقه می تواند فقط مختص به همان منطقه باشد، برای مثال سیل می تواند در یک منطقه عامل محدود کننده باشد در حالی که در منطقه‌ای دیگر، این تهدید وجود نداشته باشد.

عوامل محدود کننده به درصد بیان می شوند و بر اساس این فرمول به دست می‌آیند:

CF =  × 100

که در آن CF عامل محدود کننده، M1 مقدار محدود کننده یک متغیر و M+ مقدار کل یک متغیر می باشد.

بحث اصلی: شامل: کاربرد روش‌ها، تکنیک‌ها، بحث، بررسی و تجزیه و تحلیل فرضیه‌ها و سوال‌ها با استفاده از روش‌های کمی و کیفی.

ابتدا بر اساس تابع تعریف شده در جدول (1)، نقشه­ پهنه­های مناسب اکوتوریستی محدوده سبلان تهیه شد که بر اساس آن حدود 25 درصد از کل مساحت پهنه مناسب کوهنوردی، حدود 3/7 درصد از مساحت پهنه مناسب برای فعالیت دامنه نوردی و مشاهده چشم انداز‌های طبیعی، نزدیک به 23درصد از مساحت کل پهنه مناسب برای ورزش‌های زمستانی، پهنه­ای معادل 16 درصد از مساحت پهنه مطلوب برای ورزش‌های آبی و ماهیگیری است. شایان ذکر است محدوده مناسب طبیعت درمانی به دلیل نقطه­ای بودن مکان آن پهنه مشخصی برای آن لحاظ نشده و فقط به تعیین حریم پیشنهادی توسط شرکت آب منطقه‌ای بسنده شده است (نقشه‌های 3 تا 7).

در نهایت، پهنه‌های مستعد اکوتوریسم که از اجتماع همه پهنه­های فعالیت‌های مختلف اکوتوریستی به دست آمده­اند. با استفاده از ابزار Union در GIS فعالیت‌های 5­گانه اکوتوریستی یعنی کوهنوردی، دامنه نوردی و مشاهده چشم اندازهای طبیعی، طبیعت درمانی، اسکی و ورزش‌های زمستانی و ماهیگیری و ورزش‌های آبی به دست آمده با هم ترکیب شدند و نقشه پهنه‌های مستعد توسعه اکوتوریسم به دست آمد. بر این اساس مساحت این پهنه‌ها معادل 44602 هکتار است که 36 درصد از مساحت محدوده در نظر گرفته شده را تحت پوشش قرار می دهد.

همچنین طبق ارزیابی‌ها و تجزیه تحلیل‌های انجام شده پیرامون پهنه­های با قابلیت توسعه توریستی در محدوده سبلان، نتایج زیر به دست آمد:

منطقه­ای که پتانسیل توسعه هر پنج فعالیت اکوتوریستی را دارد، شامل یک پهنه در جنوب غربی روستای موئیل است و به دلیل نزدیکی به چشمه آب معدنی موئیل، رود‌ها و پهنه‌های آبی توپوگرافی و پوشش گیاهی مناسب برای ورزش‌های زمستانی، کوهنوردی و دامنه نوردی می باشد و در اولویت اول توسعه در حوزه دخالت مستقیم محور گردشگری سبلان قرار می گیرد و به دلیل نزدیکی به چشمه آب معدنی موئیل، رود‌ها و پهنه‌های آبی توپوگرافی و پوشش گیاهی مناسب برای ورزش‌های زمستانی، کوهنوردی و دامنه نوردی، مستعد توسعه فعالیت‌های اکوتوریستی 5 گانه است.

اولویت دوم توسعه اکوتوریسم شامل پهنه‌هایی می‌شود که حداقل قابلیت توسعه 4 فعالیت اکوتوریستی از جمله آبدرمانی، کوه­نوردی، دامنه­نوردی، ورزش‌های آبی را داشته باشد. این پهنه‌ها در نواحی غربی و مرکزی در مجاورت چشمه‌های آب گرم و در نواحی شرقی به صورت نوارهایی هم راستای رودها و مسیر‌های کوهنوردی با شیب و ارتفاع مناسب قرار دارند.

اولویت سوم توسعه اکوتوریسم شامل پهنه‌هایی می شود که حداقل قابلیت توسعه 3 فعالیت اکوتوریستی از جمله ورزشهای زمستانی، کوه­نوردی و آبدرمانی را داشته باشد. این پهنه‌ها در نیمه جنوبی منطق، منطبق بر پهنه‌های اولویت دوم اما با تراکم بیشتر هستند. لازم به ذکر است که قله سبلان و پیست اسکی آلوارس نیز در این پهنه‌ها قرار گرفته اند.

اولویت چهارم توسعه اکوتوریسم شامل پهنه‌هایی می شود که حداقل قابلیت توسعه 2 فعالیت اکوتوریستی از جمله کوه­نوردی و دامنه­نوردی را داشته باشد. این پهنه‌ها شامل شیروان­دره­سی، کوهپایه‌ای سبلان و مسیرهای کوهنوردی هستند.

اولویت پنجم توسعه اکوتوریسم شامل مناطقی می شود که حداقل یک فعالیت تفریحی از جمله کوهنوردی دامنه نوردی، ورزش‌های زمستانی، ورزش­های آبی و ماهیگیری و طبیعت درمانی را می توان در آنها انجام داد و منطبق بر پهنه‌های مستعد توسعه اکوتوریسم هستند (نقشه‌های 8 الی12)

پس از به دست آمدن پهنه‌های مستعد فعالیت‌های اکوتوریستی ظرفیت برد فیزیکی و واقعی هریک از این پهنه‌ها محاسبه شد که در زیر تشریح شده است:

- ظرفیت برد فیزیکی

بر اساس محاسبات انجام شده توسط ادوارد اینسکیپ (Edward Inskeep) در کتاب برنامه­ریزی گردشگری ظرفیت پذیرش گردشگر بر اساس نفر در روز در هکتار برای هریک از فعالیت‌های گردشگری به این ترتیب است:

ظرفیت پذیرش گردشگر در پارک جنگلی 15، پارک طبیعی حاشیه شهری 75، پیکنیک پر تراکم 500 تا 700،پیکنیک کم تراکم 60 تا 200، ماهیگیری و قایقرانی 30 نفر در روز در هکتار است (اینسکیپ،1991). این شاخص با ظرفیت برد تفاوت دارد اما می تواند به عنوان راهنمایی برای محاسبه ظرفیت برد خصوصاً عامل V/a مورد استفاده قرار گیرد. با توجه به اعداد بالا عامل V/a را برای هر یک از فعالیت‌های گردشگری و در نظر گرفتن مقتضیات خاص پهنه سبلان تخمین زده شده و درجدول زیر آمده است.

 

 

جدول 1- جدول محاسبه ظرفیت برد فیزیکی پهنه‌های مستعد فعالیت‌های گردشگری

پهنه‌های مناسب

A(هکتار)

V/a

T

t

Rf

Pcc

اکوتوریسم (کل)

44602

80/1

12

12

1

5575250

کوهنوردی

31058

90/1

13

12

08/1

3726000

دامنه نوردی

9108

30/1

11

8

37/1

4159320

ورزش زمستانی

28753

80/1

10

7

42/1

5103657

ورزش آبی

20390

200/1

10

4

5/2

2548750

طبیعت درمانی

4630

20/1

10

6

66/1

3842900

 


- ظرفیت برد واقعی

از طرفی عوامل محدود کننده اکولوژیکی نیز وجود دارند که استفاده گردشگران را محدود می‌کنند. برای مثال روزهای بارانی و روزهای یخبندان یکی از این عوامل محدود کننده است، زیرا این منطقه در این روزهای برای گردشگران غیر قابل استفاده است. البته لازم به ذکر است که عامل سرما برای ورزش­های زمستانی یک عامل مثبت است.

با توجه به شباهت شرایط اقلیمی پهنه سبلان به ایستگاه هواشناسی سرعین، از آمار 15 ساله تعداد روزهای یخبندان و تعداد روز‌های بارانی این ایستگاه استفاده شد. بر اساس این آمار 149 روز از سال یخبندان و 79 روز نیز بارانی است. از طرفی 45 روز از مجموع روز‌های یخبندان و بارانی با هم همپوشانی دارند که باید در محاسبات حذف شود. در نتیجه پهنه سبلان از 365 روز سال، 183 روز شرایط آب و هوایی مساعدی ندارد و غیر قابل استفاده است. با توجه به این محدودیت ظرفیت برد واقعی پهنه سبلان محاسبه می شود:

RCC = PCC ×  ×  ×. . .

CF =  × 100

CF =  × 100 = 1/50

RCC = 5575250 ×  = 2782049

عوامل محدود کننده اقلیمی ذکر شده در بالا به غیر از ورزش‌های زمستانی برای دیگر فعالیت‌های 5 گانه اکوتوریستی به همین شکل عمل می کند، در نتیجه ظرفیت برد فعالیت‌های گردشگری نیز به همین روش محاسبه می شود. در پهنه‌های مناسب برای ورزش‌های زمستانی عامل سرما یک عامل محدود کننده به شمار نمی‌رود اما عامل بارش محدود کننده است، از طرفی 45 روز نیز هم بارش داریم و هم یخبندان، در نتیجه پهنه سبلان 104 روز از سال قابل استفاده و 261 روز غیر قابل استفاده است.

 

 

جدول 2- جدول محاسبه ظرفیت برد واقعی

پهنه‌های مناسب

PCC

M1

M+

CF

RCC

گردشگری (کل)

5575250

183

365

1/50

2782049

کوهنوردی

3726000

183

365

1/50

1859274

دامنه نوردی

4159320

183

365

1/50

2075500

ورزش زمستانی

5103657

261

365

72

1429024

ورزش آبی

2548750

183

365

1/50

1271826

طبیعت درمانی

3842900

183

365

1/50

1917607

 

 

نقشه 3- پهنه­های مناسب آبدرمانی      نقشه 4- پهنه‌های مناسب دامنه­نوردی

 

نقشه 5- پهنه­های مناسب کوه نوردی       نقشه 6- پهنه­های مناسب ورزش زمستانی

 

 

نقشه 8- اولویت دوم توسعه اکوتوریسم     نقشه 7- پهنه‌های مناسب ورزشهای آبی

 

نقشه9- اولویت سوم توسعه اکوتوریسم   نقشه10- اولویت چهارم توسعه اکوتوریسم

 

 

نقشه 11- اولویت پنجم توسعه اکوتوریسم    نقشه 12- اولویت اول توسعه اکوتوریسم

 


 

 

 

 

نتیجه‌گیری

در این مقاله سعی گردید مبانی، اصول نظری و روش‌های موجود برای تعیین پهنه‌های مناسب گردشگری و برآورد ظرفیت برد منطقه سبلان در چهارچوب فرآیند برنامه ریزی توسعه پایدار ارائه گردد. و همچنین فرضیه کاهش ظرفیت تحمل زیست­محیطی منطقه مورد بررسی قرار گیرد.

در این راستا و پس از شناسائی پهنه­های اکوتوریستی و محاسبه مساحت هر یک از آنها با بهره­گیری از مبانی موجود، ظرفیت­ برد واقعی و فیزیکی برای هر کدام از فعالیتها به صورت جداگانه برآورد شد. نتیجه حاصله نشان دهنده این است که هرچند وضعیت موجود فعالیت گردشگری در پهنه سبلان به دلایلی از جمله ناقص بودن بخشی از استانداردهای پایداری در وضعیت موجود گردشگری مانند کمبود نیروی انسانی متخصص، عدم آموزش به مردم بومی به عنوان جامعة میزبان و دخالت ندادن آنها در برنامه­های جذب توریست و همچنین درآمدهای آن، کیفیت ارائه خدمات به گردشگران ورودی، بهسازی ناقص آثار تاریخی، نامناسب بودن راههای دسترسی در بعضی نقاط و... در مقایسه با ظرفیت برد آن در سطحی پایین­تر قرار دارد. اما در صورت تداوم افزایش روزافزون گردشگران ورودی به منطقه و نبود برنامه جامع و مشخص گردشگری در آینده این احتمال می­رود که ظرفیت برد زیست­محیطی کاهش یافته و اکولوژی حساس سبلان دستخوش تخریب گردد. در نتیجه نیاز است که به ظرفیت­های برد منطقه توجه جدی شود و در برنامه­ریزی­های راهبردی در آینده مورد استفاده قرار گیرد.

پیشنهاد و راهکارها

با توجه به وجود پتانسیلهای اکوتوریستی، تاریخی، درمانی و همچنین قابلیت بالای پذیرش گردشگران از سوی ساکنین محلی منطقه مورد مطالعه، راهکارهایی برای تقویت توریسم پذیری منطقه و رفع موانع و مشکلات موجود به شرح زیر پیشنهاد می­گردد:

-            تقویت روحیه مردم محلی و تقویت انگیزه در آنان برای مشارکت در اداره امور مربوط به خود؛

-            تسریع در مکان یابی مسیرهای دامنه نوردی و ایمن سازی آن؛

-            حمایت و تشویق سرمایه گذاری در بخش صنایع تبدیلی و صنایع کوچک در حداقل یک ناحیه صنعتی؛

-            احداث واحدهای جمع­آوری زباله و پسماندها و همچنین نصب سطل­های زباله در سایت‌های گردشگری؛

-            تقویت زیرساخت‌ها و تجهیزات ارتباطات و فن آوری اطلاعات؛

-            ایجاد کمپ‌های تخصصی مثل سنگ نوردی، فتح قلعه، اسکی، اسکی روی چمن و ورزش‌های آبی؛

-            پیش بینی مطالعه نقاط مستعد گردشگری در مطالعات سدها و رودخانه‌ها؛

-            ارتقاء مشخصات فنی، بهسازی، مرمت و خط کشی کلیه راه‌های اصلی و فرعی؛

-            ارتقاء تأسیسات ایستگاه‌های هواشناسی منطقه برای اظهارنظرهای دقیق تر هواشناسی منطقه.


[1]. بر اساس ضوابط سازمان حفاظت محیط زیست بخشهای از دامنه و قله سیلان که از ارتفاع 3600 متری و بیشتر برخورداند جزء اثر طبیعی ملی به شمار می روند.

[2]. Query

[3]. Physical Carrying Capacity

[4]. Real Carrying Capacity

[5]. Effective Carrying Capacity

[6]. Area

[7]. Visitor / area

[8]. Rotation factor

References

Rahnamaei.M And Partners, (2000), Bearing capacity of the host community with an   emphasis on tourism destinations(case study, kalardasht city), Journal of Human     Geography Research, no66.
Rezvani.A.A, (2009), Ecotourism and its role in environmental protection         Journal of Economic, no173.
Shafehzade,A, (2004), Ecotourism in Iran than zero, The magazine industry, no18.
Tabiban And Partners, (2007), Referring to the concepts and methods to estimate a range of capacity And provide a sample application based on the experience of tourism development, strategic planning Valley Abbas Badd, Journal of Fine Arts, no29.
Farajzade,M. And Partners (2007), analysis Ecotourism Development in the Kurdistan area using GIS, Journal of Geography Research, no65.
Farhoodi,R. And Partners (2004), Computing carrying capacity of Anahita Temple City Kangavar, Journal of Tourism Studies, University of Allameh Tabatabai , no7.
Ghaderi.A, (2004), Familiar with the tourism industry (2), Where Magazine, no1.
OFFICE Cultural Heritage OF Province Ardabil, (2007), Statistics and Tourism Information.
Ardebil Regional Water Corporation, (2006), Statistics and Mineral water Information.
Ardebil Regional Water Corporation, (2006), Statistics and Mineral water Information.
Iran Statistics Center, (2007),  Statistical Yearbook of Ardebil.
geographical organization of the armed forces, the Publications Office,(2008), Sabalan regional base maps.
Banerjee,U.K., Kumari,S.K.P.Sudhakar(2002);Remote Senseing and GIS based ecotourism planning: A case study for western Midnapore, West Bengal, India.
Bukenya, JamesO.(2002); Application of GIS in ecotourism development decisions: evidence fron the pearl of Africa, wv26506-6108.
Dondo,Ch.,S.T.Bhunu & U.Rivertt(2003); GIS in tourism-A Zimbawean perpective, the international archives of photogrammetry…., vol.xxx IV, part6/w6.
Duarte P., Menese R, Hawakins A.J.S., Zhu M.,Fang J., Grant J.(2003), Matemathical modeling to assess the carrying capacity for multi spacies cultural coastal waters, Ecological Modeling. 168,143.
Feng,R.Morrison,A.M.(2002); GIS Application in tourism and Hospitiality marketing, 13(2).127-143.
Inskeep,Edward(1991),Tourism planning: An Intergrated and sustainable development Appoach.john Wiley sons, new York.
Jiaxi,L.(2003);Multi- functioned facility's Site Selection in Tourism Towns, case study of clang Yang, China, Master thesis; International Institute for Geo-I nformation science and Earth Observation Eschewed, the Netherlands.
Wall, G, 1983; Cycles and Capacity: A Contradiction terms? Annals of tourism Research,Vol 10.
World Tourism Organization(WTO), 1996, A practical guide to the development& use of indicators of sustainable tourism, 2nd ed. Madrid: WTO.

Files

History

  • Receive Date: 14 June 2016
  • Revise Date: 09 July 2018
  • Accept Date: 14 June 2016

Share

How to cite

Statistics