تبیین مدل مفهومی شبکۀ سبز شهری از منظر علوم محیطی

معتقد, محمد; سجادزاده, حسن; ایزدی, محمد سعید

doi:10.22108/gep.2022.133689.1526

تبیین مدل مفهومی شبکۀ سبز شهری از منظر علوم محیطی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشجوی دکتری شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

² دانشیار، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

³ استادیار، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

10.22108/gep.2022.133689.1526

چکیده

رویکرد پدیده‌های شهری براساس اصول «ایجاد شبکه» است. شبکه‌سازی در جهت تعریف اصول و روابط تنظیم‌کننده بین عناصر و بهینه‌سازی عملکرد زیر سیستم‌های شهری است؛ از این رو، فضای سبز در شهرها عاملی برای ارتقای زیست شهروندان در قالب یک شبکه موردمطالعه قرار می‌گیرد. به‌طوری که با ایجاد مدل‌هایی بتواند عملکرد سیستم را بسنجد و اساس یک حوزۀ تحقیقاتی جدید را تحت عنوان شبکۀ سبز ایجاد کند. شبکه‌های سبز شهری موجب پشتیبانی از عملکردها و خدمات اکولوژیکی می‌شود که به برنامه‌ریزی برای آینده شهرها کمک می‌کند. هدف این پژوهش، این است که با توجه به برداشت‌های گوناگون از مفهوم شبکۀ سبز شهری مبتنی بر دیدگاه‌های مختلف علمی با استنباط و استخراج اهم ابعاد، رویکردها و نگرش‌های مرتبط با این حوزه، مدل مفهومی را نسبت به شبکۀ سبز شهری از منظر علوم محیطی تبیین می‌کند. این پژوهش، با استفاده از روش کیفی و تحلیل اسناد مکتوب با بهره‌گیری از تجزیه‌وتحلیل هم واژگانی به استنباط و ارزیابی ابعاد، رویکرد و نگرش‌های حاصل از دیدگاه‌های مختلف توجه کرده که از بررسی 205 منبع علمی معتبر طی 21 سال گذشته به دست آمده است. سپس اطلاعات با استفاده از ابزار تجزیه‌و‌تحلیل LCA بررسی و به‌منظور تجزیه‌وتحلیل ارتباطات بین اطلاعات جمع‌آوری‌شده از نرم‌افزار SPAD استفاده شد. در گام آخر با تحلیل و بررسی علوم محیطی مؤثر با استفاده از نرم‌افزار VOSviewer، مهم‌ترین ابعاد، رویکردها و نگرش‌ها مشخص شد. یافته‌های پژوهش نشان‌دهندۀ آن بود که مفهوم شبکۀ سبز شهری با سه علوم محیطی مطالعات شهری، جغرافیای شهری و علوم اکولوژی ارتباط مستقیم دارد و این علوم در شکل‌گیری مدل مفهومی برای ارائۀ تعریف و تصویری روشن از این مفهوم در راستای به‌کارگیری در برنامه‌ریزی زیرساخت سبز شهری تأثیر بسزایی دارد. نتایج تحقیق نشان‌دهندۀ آن بود که مطالعات شهری به مفاهیمی همچون حفاظت از فضای سبز موجود در شهرها، ایجاد فرم‌های جدید فضایی، ترمیم و نگهداری از اتصالات میان اجزای تشکیل‌دهنده و ... توجه می‌کند. در جغرافیای شهری توجه به اصول اکولوژیک موجود در شهرها، رفع نیازهای اکولوژیکی طبیعت و انسان، زندگی شهری و ... مفاهیمی اثرگذار هستند. در علوم اکولوژی به‌عنوان مهم‌ترین حوزۀ تحقیقاتی در باب مفهوم شبکۀ سبز شهری، به ارتقای پیوستگی در فضای سبز شهری، ایجاد و طراحی کریدورهای بهینه، توجه به پیوند میان اکوسیستم‌های بزرگ‌تر با اکوسیستم شهری و ... اشاره می‌شود. نتایج به‌دست‌آمده نشان‌دهندۀ آن است که مفهوم شبکۀ سبز شهری یک زمینۀ تحقیقاتی چند رشته‌ای، با بهره‌گیری از روش برنامه‌ریزی شهری پشتیبانی‌شده به‌وسیلۀ ابزارهای تصمیم‌گیری که قادر به مدل‌سازی زیرساخت‌های سبز به‌عنوان شبکۀ شهری است که از مناطق طبیعی و نیمه طبیعی شکل گرفته و به‌منظور توزیع برابر خدمات عمومی برای افزایش کیفیت زندگی و همچنین طیف گسترده‌ای از خدمات اکوسیستم و پایداری در شهرهاست.

کلیدواژه‌ها

20.1001.1.20085362.1402.34.3.2.1

موضوعات

برنامه ریزی در محیط های شهری

عنوان مقاله [English]

Explaining the Concept of Urban Green Network from the Perspective of Different Sciences by Developing a Theoretical Framework

نویسندگان [English]

Mohammad Motaghed ¹
Hassan Sajadzadeh ²
Mohammad Saeed Izadi ³

¹ Ph.D. Student of Urban Design, Faculty of Art and Architecture, Bu Ali Sina University, Hamadan, Iran.

² Associate Professor, Faculty of Arts and Architecture, Bu Ali Sina University, Hamadan, Iran.

³ Assistant Professor, Faculty of Art and Architecture, Bu Ali Sina University, Hamadan, Iran.

چکیده [English]

Abstract
Networking aims to define the principles and regulatory relationships between elements and optimize the performance of urban subsystems. Urban green networks support ecological functions and services that can help planning for the future of cities. The purpose of this research was to explain a conceptual model for the urban green network from the perspective of science according to the various perceptions of the concept of urban green network based on different scientific points of view by inferring and extracting the most important dimensions, approaches, and attitudes related to this field. By using the qualitative method and analyzing the written documents through the same lexical analysis, this research inferred and evaluated different points of view. The information was analyzed using the LCA analysis tool and SPAD software was used to analyze the relationships among the collected information by examining the effective environmental sciences. Using the VOSviewer software, the most important dimensions, approaches, and attitudes were determined. The findings of this research showed that the concept of the urban green network was directly related to the three environmental sciences of urban studies, urban geography, and ecological sciences. These sciences had a significant impact on the formation of a conceptual model to provide a clear picture of this concept in line with urban green infrastructure planning. Urban studies deal with concepts, such as protecting green spaces in cities, creating new spatial forms, etc., in urban geography, paying attention to the ecological principles in cities, meeting the ecological needs of nature and humans, etc., as the effective concepts. Ecological sciences are also mentioned as the most important research fields regarding the concept of urban green network to promote continuity in urban green spaces, create and design optimal corridors, etc. The results of this study showed that the concept of urban green network was a multi-research field. It appeared as a field supported by the urban planning method by means of decision-making tools, capable of modeling green infrastructure as an urban network formed from natural and semi-natural areas and was in line with the distribution of public services to increase the quality of life, as well as providing ecosystem services and sustainability in cities.
Keywords: Urban Green Network, Green Infrastructure, Green Space, Vocabulary Analysis

Introduction
Currently, approximately 54% of the world's population live in urban areas and this number is projected to reach about 70% by 2030 due to population migration from rural to urban areas (Organization, 2019: 24). Urbanization generally causes many environmental problems that are mostly associated with the destruction or degradation of green spaces (WHO Regional Office for Europe, 2017: 112). Cities with higher population densities have less green space. For this reason, the relationship of city dwellers with their living environments requires their adaptation to semi-urban areas without borders, fences, hedges, and physical or administrative constraints. They leave nature to go to the city and use it as an opportunity and improvement (Narain, 2017: 147). Therefore, increasing population and the need to meet human needs can lead to the expansion of the use of natural resources and transformation of many ecosystems into urban areas (Ersoy et al., 2019: 310), which has increased the demand for land in many countries, especially in developing countries. With the increase in urban construction, the need for land and housing has led to land use change and non-land conversion. Urban areas have become a land for urban construction (Tannier, 2016: 84). Considering these issues, it can be said that urban green network has an important place for protection of biodiversity (Angold et al., 2006: 202; Karuppannan et al., 2014).

Methodology
To answer the questions, a collection of scientific articles from reputable scientific journals was analyzed by using lexical analysis tools. This approach made it possible to extract the main semantic dimensions in question in order to highlight the current meanings and practical contexts of the green network concept, especially from an urban planning perspective. To use this method, the data collection was performed in two different stages: 1) collecting highly cited scientific articles in the field of urban green infrastructure studies during the last 21 years and 2) selecting items that contained specific references to the concept of green network. The scientific articles were collected by searching in two scientific databases, Scopus and Google Scholar. They were selected and filtered by using the main keyword (urban green space) and collected according to the number of citations. Also, the collected information led to a conclusion for each of them by identifying the main keywords of each article and examining its key points. The data were analyzed using the analytical instrument of Life Cycle Assessment (LCA), which is an analytical tool that is able to identify the hidden meaning of a group of texts. This type of data analysis is basically based on "differences" (De Falco et al., 2021: 198). SPAD software was utilized to analyze the relationships between the collected information, such as factors and components, each of which showed an aspect of the type of communication contained in the information. In this way, the analysis allowed us to examine whether the role of urban green space towards specific issues, such as urban green network, in the scientific community had been evolving. Therefore, we could extract the main concepts that defined the stages of this evolution in the last 20 years.

Discussion
Extensive urbanization has made cities more complex than ever before. As a result, "new knowledge about cities" has emerged in the scientific debate and more advanced mathematical models, especially network models, have been developed to describe and optimize physical networks and human interactions. From this perspective, the elements of the natural environment in urban patterns can be also designed and managed as networks by integrating the findings of natural and social sciences into a multidisciplinary approach. Therefore, increasing attention to the different roles that green space can play for the sustainable development of urban areas has made the scientific community include the concept of green network in their vocabulary. However, by analyzing the results of the present study, which was done by using lexical analysis tools, it was clear that the concept of green network was still semantically ambiguous and unclear. The reason for this confusion was first of all due to the meanings of two terms in the concept: "green and network". In some areas of research, the term "green" refers to the definition of products, strategies, or processes that evoke the concept of sustainable development based on living conditions and the use of resources to meet human needs. From this perspective, the concept of green network can be applied not only to the system of urban natural areas, but also to other groups of interconnected elements, such as control systems of energy storage devices in electricity networks with a high share of renewable energy sources and consumer networks, which is even considered for environmental marketing strategies. For this reason, lexical analysis was performed taking into account the scientific articles published during the last 21 years in the important and prestigious journals of urban studies by using the main keyword of the concept of "green network". This indicated that the discussion about the function of green space as one of the main elements of urban green infrastructure was still very important and bold, which was characterized by the use of related research areas, such as environmental sciences, urban geography, and urban studies. Thus, the term "green" related to urban space described green spaces not only as public services, but also in a broader sense of ecosystem services, discussing new scientific evidence with regard to the relationship between ecological processes and their relative effects on the man-made environment. This issue had a special place due to the increasing importance of the consequences of climate change.

Conclusion
After reviewing the present study in relation to the various functions attributed to natural areas in urban contexts, a general definition of this concept could be considered: "A system consisting of similar parts that are connected to each other to allow movement or communication between them and also move along these sections." In fact, from the analysis of the results, it could be pointed out that the term "network" seemed to refer to a general set of natural areas in a city, which referred to the theory of network system that connected these elements, except for the ecological field, which used the same principles applied in larger ecosystems to describe the relationships between natural elements (green) on an urban scale and evaluate the ecological effectiveness of green infrastructure in a particular urban context. In short, it was obvious that the concept of green network still had many challenges as a defined topic in urban planning and system. Therefore, to avoid creating any ambiguity and provide a unique definition of the concept of green network from the perspective of urban planning, it could be stated as an urban planning action by decision support tools to create a green infrastructure as a the network consisted of natural and semi-natural areas whose connections and communications were modeled according to specific variables in order to distribute public services equally and increase the quality of life, as well as a wide range of ecosystem services. From this perspective, the concept of green network could create a multidisciplinary research field that combined natural and social sciences with computer science findings to provide tools for public administration in a way that the consequences of their selections could be understood in terms of access so as to evaluate public services and sustainability in cities.

Consideration:
This article was taken from the doctorate thesis of Mohammad Motaghed entitled "Evaluation of the role of urban green networks in improving life quality with an emphasis on the interlinking degree of natural and artificial elements (case study: Hamadan City)" under the guidance of Dr. Hassan Sajadzadeh and Dr. Mohammad Saeed Izadi at the School of Art and Architecture, Bu Ali Sina University, Hamadan, Iran.

References
- Ahern, J. (2007). Green infrastructure for cities: The spatial dimension. In V. Novotny and P. Brown (Eds.), Cities of the future: Towards integrated sustainable water and landscape management. IWA Publishing Center. Retrieved from: http://people.umass.edu/ jfa/pdf/Chapter17_ Ahern2%20copy.
- Attwell, K., & Smith, D. T. (2017). Parenting as politics: Social identity theory and vaccine hesitant communities. International Journal of Health Governance, 22(3), 183-198.
- Bai, Y., & Guo, R. (2021). The construction of green infrastructure network in the perspectives of ecosystem services and ecological sensitivity: The case of Harbin, China. Journal of Global Ecology and Conservation, 27, e01534. Retrieved from: https://doi.org/10.1016/j.gecco.2021.e01534.
- Bastian, O., Haase, D., & Grunewald, K. (2012). Ecosystem properties, potentials, and services−The EPPS conceptual framework and an urban application example. Ecological Indicators, 21, 7-16.
- Bennett, G. E., & Mulongoy, K. J. (2006). Review of experience with ecological networks, corridors, and buffer zones. Montreal: Secretariat of the Convention on Biological Diversity, Technical Series, 23, 100.
- Brunetta, G., & Voghera, A. (2014). Resilience through Ecological Network. TeMA Journal of Land Use, Mobility, and Environment.
- Chen, C., Bi, L., & Zhu, K. (2021). Study on spatial-temporal change of urban green space in Yangtze River economic belt and its driving mechanism. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(23), 12498.
- De Falco, C., Punziano, G., & Trezza, B. (2021). A mixed content analysis design in the study of the Italian perception of COVID-19 on Twitter. Athens Journal of Social Sciences, 8(3), 191-210.
- De Groot, R. S., Alkemade, R., Braat, L., Hein, L., & Willemen, L. (2010). Challenges in integrating the concept of ecosystem services and values in landscape planning, management, and decision-making. Journal of Ecological Complexity, 7(3), 260-272.
- Ding, R., Ujang, N., Hamid, H. B., & Wu, J. (2015). Complex network theory applied to the growth of Kuala Lumpur’s public urban rail transit network. PloS One, 10(10), e0139961. doi: https://doi.org/10.1371/journal.pone.0139961
- Ersoy, E., Jorgensen, A., & Warren, P. H. (2019). Identifying multispecies connectivity corridors and the spatial pattern of the landscape. Journal of Urban Forestry & Urban Greening, 40, 308-322.
- EU Commission (2017). Green Infrastructure. Retrieved from: http://ec.europa. eu/environment/ nature/ ecosystems/index_en.html.
- Éva, S. (2011). Research of town structure and green space system of Sopron, opportunities of development with a historical approach. Ph.D. Thesis, University of West Hungary.
- Fenu, G., & Pau, P. L. (2018). Connectivity analysis of ecological landscape networks by cut node ranking. Journal of Applied Network Science, 3(1), 22.
- Fichera, A., Frasca, M., Palermo, V., & Volpe, R. (2016). Application of the complex network theory in urban environments: A case study in Catania. Energy Procedia, 101, 345-351. doi: https://doi.org/10.1016/j.egypro.2016.11.044
- Forman, R. T. T. (2016). Urban ecology principles: Are urban ecology and natural area ecology really different?. Journal of Landscape Ecology, 31(8), 1653-1662.
- Frazier, A. E., & Bagchi-Sen, S. (2015). Developing open space networks in shrinking cities. Journal of Applied Geography, 59, 1-9. doi: http://doi.org/10.1016/j.apgeog.2015.02.010
- Gargiulo, C., & Tulisi, A. (2016). The building aspect ratio for an energy efficient green network design. In: G. Colombo, P. Lombardi, G. and Mondini (Eds.), E-agorà|e-aγορά for the Transition toward Resilient Communities, pp. 220-226, Torino: DIST-Politecnico di Torino, ISBN: 978-88-9052-964-1.
- Gargiulo, C., & Tulisi, A. (2017). Climate change-oriented urban green network design: A decision support tool. In J. K. Gakis & P. Pardalos (Eds.), Network Design and Optimization for Smart Cities, Series on Computer and Operations Research, Vol. 8, 255-278. World Scientific. doi: https://doi.org/10.1142/9789813200012_0011
- Gargiulo Morelli, V., Weijnen, M., Van Bueren, E., Wenzel, I., De Reuver, M., & Salvati, L. (2013). Towards intelligently–sustainable cities? From intelligent and knowledge city programmes to the achievement of urban sustainability. TeMA Journal of Land Use, Mobility and Environment, 6(1), 73-86. doi: http://dx.doi.org/10.6092/1970- 9870/1496
- Girling, C. (2008). Mitigation, adaptation, uncertainty--univerCity: Building a new green neighborhood. Journal of Places, 20(2).
- Grunwald, A. (2018). Diverging pathways to overcoming the environmental crisis: A critique of eco-modernism from a technology assessment perspective. Journal of Cleaner Production, 197, 1854-1862.
- Hladnik, D., & Pirnat, J. (2011). Urban forestry—Linking naturalness and amenity: The case of Ljubljana, Slovenia. Journal of Urban Forestry & Urban Greening, 10(2), 105-112. Doi: 10.1016/j.ufug.2011.02.002
- Hofman, M. P., Hayward, M. W., Kelly, M. J., & Balkenhol, N. (2018). Enhancing conservation network design with graph-theory and a measure of protected area effectiveness: Refining wildlife corridors in Belize, Central America. Journal of Landscape and Urban Planning, 178, 51-59.
- Hu, C. P., Hu, J. M., Deng, S. L., & Liu, Y. (2013). A co-word analysis of library and information science in China. Scientometrics, 97(2), 369-382.
- Hunter, A. J., & Luck, G. W. (2015). Defining and measuring the social-ecological quality of urban green space: A semi-systematic review. Journal of Urban Ecosystems, 18, 1139-1163.
- Inostroza, L. (2014). Open spaces and urban ecosystem services: Cooling effect towards urban planning in South American cities. TeMA-Journal of Land Use, Mobility, and Environment, 1.
- IPBES (2019). Summary for policymakers of the global assessment report on biodiversity and ecosystem services of the Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services. (n.p).
- IPCC (2014). Climate Change: Synthesis Report. Contribution of Working Groups I, II, and III to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. IPCC, Geneva, Switzerland, pp. 151-159. Retrieved from: http://ar5syr.ipcc.ch/ipcc/ ipcc/resources /pdf/IPCC_ SynthesisReport.
- Jim, C. Y. (2013). Sustainable urban greening strategies for compact cities in developing and developed economies. Journal of Urban Ecosystems, 16(4), 741-761. Doi: 10.1007/s11252-012-0268-x
- Jim, C. Y., & Chen, S. S. (2003). Comprehensive green space planning based on landscape ecology principles in compact Nanjing city, China. Journal of Landscape and Urban Planning, 65(3), 95-116. Doi: 10.1016/S0169-2046(02)00244-X
- Jim, C. Y., & Chen, W. Y. (2009). Ecosystem services and valuation of urban forests in China. Cities, 26(4), 187-194.
- Jongman R., & Pungetti G. (2004). Ecological network and greenways. Cambridge, England: Cambridge University Press.
- Kang, J., Zhang, X., Zhu, X., & Zhang, B. (2021). Ecological security pattern: A new idea for balancing regional development and ecological protection (A case study of the Jiaodong Peninsula, China). Journal of Global Ecology and Conservation, 26, e01472. https://doi.org/10.1016/j. gecco. 2021.e01472.
- Kang, S., & Kim, J. O. (2015). Morphological analysis of green infrastructure in the Seoul metropolitan area, South Korea. Journal of Landscape and Ecological Engineering, 11(2), 259-268. Doi: 10.1007/s11355-014-0268-5
- Kong, F., Yin, H., Nakagoshi, N., & Zong, Y. (2010). Urban green space network development for biodiversity conservation: Identification based on graph theory and gravity modeling. Journal of Landscape and Urban Planning, 95(1-2), 16-27.
- Kowalewska, A. (2011). Sustainable urban green network concept for the city of Gdynia,
Poland. In Gdynia Sustainable Green Network, 47th ISOCARP Congress.
- Li, F., Wang, R., Paulussen, J., & Liu, X. (2005). Comprehensive concept planning of urban greening based on ecological principles: A case study in Beijing, China. Journal of Landscape and Urban Planning, 72(4), 325-336. Doi:10.1016/j.landurbplan.2004.04.002
- Mahmoud, A. H. A., & El-Sayed, M. A. (2011). Development of sustainable urban green areas in Egyptian new cities: The case of El-Sadat City. Journal of Landscape and Urban Planning, 101(2), 157-170. Doi: 10.1061/(ASCE)UP.1943-5444.0000076
- Massa, P., & Campagna, M. (2014). Social media geographic information: Recent findings and opportunities for smart spatial planning. TeMA-Journal of Land Use, Mobility and Environment, 1. doi: http://dx.doi.org/10.6092/1970-9870/2500
- Matke, C., Bienstock, D., Muñoz, G., Yang, S., Kleinhans, D., & Sager, S. (2016). Robust optimization of power network operation: Storage devices and the role of forecast errors in renewable energies. In: Complex Networks & Their Applications V: Proceedings of the 5th International Workshop on Complex Networks and Their Applications, Springer International Publishing Center, pp. 809-820. Doi: 10.1007/978-3-319-50901-3_64
- Matthews, T., Lo, A. Y., & Byrne, J. A. (2015). Reconceptualizing green infrastructure for climate change adaptation: Barriers to adoption and drivers for uptake by spatial planners. Journal of Landscape and Urban Planning, 138, 155-163. Doi: 10.1016/j.landurbplan.2015.02.010
- Mell, I. C. (2010). Green infrastructure: Concepts, perceptions, and its use in spatial planning. PhD Thesis, Newcastle University.
- Moseley, D., Marzano, M., Chetcuti, J., & Watts, K. (2013). Green networks for people: Application of a functional approach to support the planning and management of green space. Journal of Landscape and Urban Planning, 116, 1-12. Doi: http://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2013.04.004.
- Mougiakou, E., & Phoutis, Y. (2014). Urban green space network evaluation and planning: optimizing accessibility based on connectivity and raster GIS analysis. European Journal of Geography, 5(4), 19-46.
- Nor, A. N. M., Corstanje, R., Harris, J. A., Grafius, D. R., & Siriwardena, G. M. (2017). Ecological connectivity networks in rapidly expanding cities. Heliyon, 3(6), 310-325.
- Oh, K., Lee, D., & Park, C. (2011). Urban ecological network planning for sustainable landscape management. Journal of Urban Technology, 18(4), 39-59. Doi: 10.1080/10630732.2011.648433
- Ouin, A., Martin, M., & Burel, F. (2008). Agricultural landscape connectivity for the meadow brown butterfly (Maniola jurtina). Journal of Agriculture, Ecosystems, & Environment, 124(3-4), 193-199. Doi: 10.1016/j.agee.2007.09.010
- Pozoukidou, G. (2020). Designing a green infrastructure network for metropolitan areas: A spatial planning approach. Euro-Mediterranean Journal of Environmental Integration, 5(2), 40. Doi:https://doi.org/10.1007/s41207-020-00178-8
- Register, R. (2006). Ecocities: Rebuilding cities in balance with nature. Gabriola Island: New Society Publishers.
- Roca, M. (2017). Green approaches in river engineering: Supporting implementation of Green Infrastructure. United Kingdom: HR Wallingford.
- Rouse, D. C., & Bunster-Ossa, I. F. (2013). Green infrastructure: A landscape approach. (n.p).
- Sadeghi Banis, M. (2015). Using landscape metrics in improving urban ecological network (case study: Tabriz City). Journal of Gardening News, 32, 53-62.
- Salata, K., & Yiannakou, A. (2016). Green Infrastructure and climate change adaptation. TeMA-Journal of Land Use, Mobility and Environment, 9(1), 7-24. Doi: 10.6092/1970-9870/3723
- Sandström, U. G., Angelstam, P., & Mikusiński, G. (2006). Ecological diversity of birds in relation to the structure of urban green space. Landscape and Urban Planning, 77(1-2), 39-53.
- Scottish Natural Heritage Information Note (SNH) (2012). Green networks in development planning. (n.p).
- Senanayake, I. P., Welivitiya, W. D., & Nadeeka, P. M. (2013). Urban green spaces analysis for development planning in Colombo, Sri Lanka utilizing THEOS satellite imagery–a remote sensing and GIS approach. Journal of Urban Forestry and Urban Greening, 12(3), 307-314.
- Şenik, B., & Uzun, O. (2021). A process approach to the open green space system planning. Journal of Landscape and Ecological Engineering, 18(2), 203-219.
- Shafer, C. S., Lee, B. K., & Turner, S. H. (2000). A tale of three greenway trails: User perceptions related to quality of life. Journal of Landscape and Urban Planning, 49(3‐4), 163-178.
- Sluis, T., & Jongman, R. (2019). Green infrastructure and network coherence. Routledge.
- Tannier, C., Bourgeois, M., Houot, H., & Foltête, J. C. (2016). Impact of urban developments on the functional connectivity of forested habitats: A joint contribution of advanced urban models and landscape graphs. Journal of Land Use Policy, 52, 76-91.
- Tian, Y., Jim, C. Y., Tao, Y., & Shi, T. (2011). Landscape ecological assessment of green space fragmentation in Hong Kong. Journal of Urban Forestry & Urban Greening, 10(2), 79-86.
- Tulisi, A. (2017). Urban Green Network Design: Defining green network from an urban planning perspective. TeMA Journal of Land Use, Mobility and Environment, 10(2), 179-192.
- Tzoulas, K., Korpela, K., Venn, S., Yli-Pelkonen, V., Kaźmierczak, A., Niemela, J., & James, P. (2007). Promoting ecosystem and human health in urban areas using green infrastructure: A literature review. Journal of Landscape and Urban Planning, 81(3), 167-178.
- Van Eck, N. J., & Waltman, L. (2009). VOS viewer: A computer program for bibliometric mapping. Scientometrics, 84(2), 523-538.
- Verdú Vázquez, A., Fernández Pablos, E., López Zaldívar, Ó., & Lozano Diez, R. (2020). Development of a methodology for the characterization of urban and peri-urban green spaces in a context of supra-municipal strategies. Journal of Land Use Policy, 69, 75-84.
- Weller, B., & Ganzhorn, J. U. (2004). Carabid beetle community composition, body size, and fluctuating asymmetry along an urban-rural gradient. Journal of Basic and Applied Ecology, 5(2), 193-201. Doi: 10.1078/1439-1791-00220
- WHO Regional Office for Europe (2017). Briefing note on process and results of indicator mapping exercise and proposal for a joint monitoring framework. Copenhagen.
- World Health Organization (2019). Global action plan on physical activity (2018-2030): More active people for a healthier world. World Health Organization.
- Wu, X. Y., Liu, X. G., Wu, B., & Yuan, X. J. (2018). Regional green infrastructure space pattern identification based on urban air conditioning. Landsc. Archit., 29, 33-37. Doi: https:// doi.org/10.14085/j.fjyl.2018.01.0033.05
- WWF (2020). Living planet report 2020-bending the curve of biodiversity loss. Gland, Switzerland.
- Yeang, K., & Threipland, E. (2021). At one with nature: Advances in Ecological architecture in the work of Ken Yeang. Routledge.
- Zhang, B., Li, N., & Wang, S. (2015). Effect of urban green space changes on the role of rainwater runoff reduction in Beijing, China. Journal of Landscape and Urban Planning, 140, 8-16. Doi: 10.1016/j.landurbplan.2015.03.014
- Zhang, L., & Wang, H. (2006). Planning an ecological network of Xiamen Island (China) using landscape metrics and network analysis. Journal of Landscape and Urban Planning, 78(4), 449-456.
- Zhang, Z., Meerow, S., Newell, J. P., & Lindquist, M. (2019). Enhancing landscape connectivity through multifunctional green infrastructure corridor modeling and design. Journal of Urban Forestry & Urban Greening, 38, 305-317.

کلیدواژه‌ها [English]

Urban Green Network
Green Infrastructure
Green Space
Vocabulary Analysis

اصل مقاله

مقدمه

در حال حاضر، حدود 54 درصد از جمعیت جهان در مناطق شهری سکونت دارند و پیش‌بینی می‌شود این میزان به دلیل مهاجرت جمعیت از مناطق روستایی به شهری تا سال 2030 به حدود 70 درصد برسد (World Health Organization, 2019). از سویی، فعالیت‌های انسانی موجب ناپدیدشدن 90 درصد از تالاب‌های جهان شده است . (Almond et al., 2020) یکی از دلایل جالب‌توجه این تغییرات شگرف، بی‌نظمی ایجادشده در زمان رشد سریع شهرنشینی است که باعث تغییرات گسترده‌ای در محیط‌های طبیعی شهری شده است (WHO Regional Office for Europe, 2017). این تغییرات گستردۀ شهری باعث تجاوز در مقیاس وسیع به فضاهای اکولوژیکی توسط زمین‌هایی با کاربری ساختمانی شده است که درنتیجه به اکوسیستم‌ها آسیب می‌رساند و مشکلاتی همچون تخریب زمین، اثر جزیرۀ گرمایی شهری و آلودگی هوا را افزایش داده است (Kang et al., 2021). به‌طورکلی افزایش جمعیت و ضرورت تأمین نیازهای انسانی، به گسترش استفاده از منابع طبیعی و تبدیل بسیاری از اکوسیستم‌ها به مناطق شهری منجر می‌شود (Ersoy et al., 2019) که با افزایش ساخت‌وسازهای شهری، تقاضا را برای زمین در بسیاری از کشورها به‌خصوص کشورهای در حال توسعه گسترش داده است؛ به همین علت نیاز به زمین و مسکن به تغییر کاربری اراضی و تبدیل زمین‌های غیرشهری به زمین‌هایی برای ساخت‌وساز شهری منجر شده است (Tannier et al., 2016).

یکی از مهم‌ترین چالش‌های فراروی دولت‌ها در قرن 21، بحران‌های زیست‌محیطی و استفادۀ نامناسب از آنها و فقدان پیوستگی میان اجزای زیرساخت سبز در شهرهاست (Grunwald, 2018)؛ به همین دلیل زیرساخت‌های سبز (GI) نقشی تعیین‌کننده در تعریف مجدد رشد شهری از طریق یکپارچگی با محیط انسان ساخت ایجاد کرده است (ایجاد باغ‌های شهری در مناطق جنگلی، زیستگاه حیوانات وحشی و برکه‌ها و دالان‌های طبیعی و مصنوعی). در سطح سرزمینی، زیرساخت سبز به‌عنوان یک «کریدور سبز» با تنوع زیستی زیاد تعریف می‌شود (Jongman & Pungetti, 2004; Bennett & Mulongoy, 2006) در سطح شهری نیز زیرساخت سبز به‌عنوان شبکه‌ای از مداخلات استراتژیک، طیف وسیعی از خدمات اکوسیستمی را برای ساکنان یک شهر فراهم می‌کند(Bastian et al., 2012) و دارای اهمیت زیست‌محیطی است. کریدورهای سبز فقط دارای ارزش حفاظت از محیط‌زیست هستند و زیرساخت سبز با عملکرد چندگانه مشخص می‌شود (Li et al., 2005). زیرساخت سبز شامل انواع اکوسیستم‌های طبیعی، بومی و گونه‌های منظر است که نظامی متشکل از قطب‌ها (پارک‌ها و فضاهای باز، سطوح آب، باغ‌ها و خانه باغ‌ها، بام و دیوار سبز و...) و پیوندهای بین آنها ( کریدورهای سبز، کمربندهای سبز و خطوط جابه‌جایی) را ایجاد می‌کند (حریرچیان، 1397).

کمیسیون اتحادیۀ اروپا، زیرساخت سبز را شبکۀ برنامه‌ریزی‌شدۀ استراتژیک از مناطق طبیعی و نیمه طبیعی با سایر ویژگی‌های زیست‌محیطی که برای ارائۀ طیف گسترده‌ای از خدمات اکوسیستم طراحی و مدیریت ‌شده است، مانند تصفیۀ آب، کیفیت هوا، فضای تفریحی، کاهش آلودگی و سازگاری با آب‌و‌هوا تعریف می‌کند(EU Commission, 2017)؛ بنابراین، زیرساخت سبز توانایی ارائۀ خدمات اکوسیستمی متعدد را در چارچوب اهداف، سیاست‌ها و فعالیت‌های انسانی (اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی) دارد (Pozoukidou, 2020)؛ از این رو، زیرساخت سبز به‌عنوان عنصری تعریف شده است که امکان توسعۀ روابط اکولوژیکی بین شهر و بافت محیطی آن را فراهم و به تأمین نیازهای اجتماعی توجه می‌کند که برای دستیابی به سطح بالای زندگی شهری ضروری هستند. طی سال‌های گذشته، از فضای سبز به‌عنوان ابزاری مؤثر در مقابله با تغییرات آب‌و‌هوایی به‌ویژه سیاست‌های تعدیل و سازگاری یاد شده است (Matthews et al., 2015; Salata & Yiannakou, 2016) ؛ به همین دلیل مکان، بعد و ویژگی‌های ذاتی فضای سبز (استفاده از پوشش گیاهی، عملکرد، نسبت سطح نفوذناپذیر / غیرقابل‌نفوذ و غیره) به تعامل با سایر ویژگی‌های اجتماعی، اقتصادی و هندسی محیط انسان ساخت بستگی دارد؛ بنابراین فضای سبز شهری، یکی از عناصر اصلی در زیرساخت‌های سبز موجود در شهرها در قالب یک شبکه موردمطالعه قرار می‌گیرد. به‌طوری که با ایجاد الگوهای شهری متناسب با شبکۀ سبز، عملکرد سیستم‌های شهری را بهبود ببخشد و اساس زمینۀ پژوهشی چند رشته‌ای را با عنوان شبکۀ سبز شهری ایجاد کند؛ از این رو، شبکه‌سازی در مفهوم زیرساخت سبز شهری سبب به‌هم‌پیوستگی مناظر و جلوگیری از تکه‌تکه‌شدن آنها می‌شود .(Watson et al., 2019)

براساس برنامۀ 2030 سازمان ملل متحد برای توسعۀ پایدار، شهروندان باید دسترسی همگانی به مناطق سبز داشته باشد و ارتباط بین مناطق و حومۀ شهری تشویق شود. نقش این مناطق به‌عنوان شبکه‌های سبز برای ارائۀ خدمات اکوسیستمی ضروری است (Verdú-Vázquez et al., 2020). شکل‌گیری شبکه‌های سبز شهری با توجه به مشکلات عدیدۀ زیست‌محیطی برای حفظ امنیت اکوسیستم شهری بسیار حائز اهمیت است. به‌طوری که ساخت یک شبکۀ سبز شهری توانایی اکوسیستم را برای ارائۀ خدمات و مقابله با تغییرات محیطی تضمین می‌کند؛ همچنین در نظر گرفتن دقیق حفاظت از شبکۀ GI هنگام تنظیم چیدمان کاربری زمین پایداری شهری را ارتقا می‌دهد (Bai & Guo, 2021). شبکه‌سازی با انواع مختلف آن، یکی از فعال‌ترین حوزه‌های تحقیقاتی در علوم کامپیوتر است که محققانی را در زمینه‌های: System ، Networks، Algorithm Design،Graph Theory درگیر می‌کند. براساس این نظریه، یک شبکه، نمایش ساده‌شده‌ای است که یک سیستم را به ساختار انتزاعی تقلیل می‌دهد. در چارچوب این تئوری، محیط طبیعی به‌صورت شبکه‌ای، مدل‌سازی و مدیریت می‌شود. این چشم‌انداز به دلیل پیشرفت‌های اخیر در اطلاعات جغرافیایی دیجیتال، باعث نوآوری در علوم مطالعات شهری در زمینۀ ایجاد مفهوم شبکۀ سبز شهری شده است (Massa & Campagna, 2014). با مرور یافته‌های مختلف تحقیقاتی که بر این موضوع متمرکز شده‌اند، آشکار است که این نظریه‌ها، هنگامی که در مفهوم شبکۀ سبز اعمال می‌شوند، از دیدگاه مفهومی و معنایی در تعریف شبکۀ سبز با توجه به رشته‌های مختلف متفاوت هستند. با وجود مطالعاتی که درخصوص مفهوم شبکۀ سبز شهری و ابعاد و پیامدهای آن انجام شده است، دستیابی به مدل و الگویی کامل و جامع که در برگیرندۀ همۀ روابط و اجزای این مفهوم به‌خصوص در علوم محیطی باشد، صورت نگرفته است و توجه به این مسئله، اهمیت بسزایی در آشکارسازی نقش مهم و اساسی آن در فرآیند بهبود شرایط زیست‌محیطی در شهرها دارد؛ از این رو، با توجه به اهمیت مسائل و مباحث زیست‌محیطی به‌خصوص شبکۀ سبز شهری در فرآیند توسعۀ پایدار و تاب‌آوری شهری، این تحقیق به‌دنبال شناسایی شاخص‌ها و تبیین مدل جامع در ارتباط با شبکۀ سبز شهری است؛ بنابراین ضمن بررسی ابعاد و پیامدهای شبکۀ سبز شهری به‌دنبال تحلیل دیدگاه‌ها و نظریه‌های مرتبط و اصلی با مفهوم شبکۀ سبز شهری در علوم محیطی است. بر این اساس، این پژوهش درصدد است با استفاده از تحلیل منابع علمی مختلف، مدل مفهومی جامع را درخصوص شبکۀ سبز شهری (تأکید بر علوم محیطی) تبیین کند؛ به این منظور، اهداف ذیل برای تحقق این مدل مفهومی به شرح زیر مطرح می‌شود:

شناسایی ارتباط بین مفهوم شبکۀ سبز شهری با علوم مختلف
بررسی مهم‌ترین واژگان کلیدی مرتبط با مفهوم شبکۀ سبز شهری
شناسایی ابعاد، رویکردها و نگرش‌های مرتبط با شبکۀ سبز شهری در علوم محیطی

با توجه با اهداف مطرح‌شده، این پژوهش به‌دنبال پاسخگویی به سؤال‌های زیر است:

شبکۀ سبز شهری با چه علومی به‌طور مستقیم در ارتباط است؟
مهم‌ترین واژگان کلیدی مرتبط با مفهوم شبکۀ سبز شهری کدام است؟
ابعاد، رویکردها و نگرش‌های علوم محیطی در مفهوم شبکۀ سبز شهری چیست؟

پیشینۀ پژوهش

زیرساخت سبز و مفهوم شبکۀ سبز شهری، مفهومی مدرن است که حداقل دو ریشۀ مهم در تاریخ معماری منظر و برنامه‌ریزی شهری دارد. یکی از این ریشه‌ها، مربوط به ایدۀ پارک عمومی است که در قرن هجدهم و نوزدهم در آلمان، انگلستان و فرانسه گسترش یافت و آن بود که بسیاری از مردم احساس نیاز به فرار از آلودگی شهرهای صنعتی و ناسالم می‌کردند. پارک‌ها مکانی برای تنفس کلان‌شهرها محسوب می‌شدند و در همین زمان آگاهی فزاینده نسبت‌به پارک‌های جدید و قابل‌دسترس برای شهروندان، به ایجاد شبکۀ به‌هم‌پیوسته‌ای از پیاده‌راه‌های سبز و پارک‌ها منجر شد. هاسمان و مهندس ارشدش، آلفاند، این ایده را در پاریس پیاده کردند و فردریک لاالمستد در آمریکا در سال 1857 میلادی، پارک مرکزی نیویورک را، که اولین پارک مدرن در تاریخ ایالات متحدۀ آمریکا محسوب می‌‌شود، با همکار انگلیسی خود یعنی کالورت واکس (Calvert Vaux) طراحی کرد و و اجرای آن را با سیستم پارک‌ها و پارک وی‌ها به تکامل رساند. ریشۀ دوم، مربوط به ایده‌های هاوارد دربارۀ جنبش باغ‌شهر است که در این ایده، شهر بیشتر از یک مقدار مشخص رشد نمی‌کند و هنگامی که شهرها به میزان مشخصی از رشد دست یافتند، شهرهای جدید به‌صورت شبکه‌های ماهوارهای در اطراف مادرشهر ایجاد می‌شوند. در این ایده، شهر به‌صورت مدور حول یک مرکز شکل می‌گیرد که باغی عمومی است و خیابان‌های پارک‌مانند و درنهایت زمین‌های کشاورزی و باغات در اطراف شهر، آن را تحدید می‌کند (Attwell & Smith, 2017) در هر دو ریشه به واقع واکنش به شرایط اسف‌بار موجود در شهرهای آن زمان به‌خصوص در زمینۀ آلودگی، باعث ایجاد و توسعۀ آنها شده است. به‌طور کلی ایدۀ شبکه‌های اکولوژیکی در اروپا و مسیرهای سبز در آمریکا در اوایل قرن بیستم مطرح شده و در جهت اتصال سیستم‌های سبز یا شهرها با نواحی طبیعی و جنگلی عملکرد داشته است. علاوه بر آن، این زمان، مبین مطرح‌شدن موضوع طراحی شهری پایدار در سطح جهانی است.

در کتاب طراحی با طبیعت، ایان مک هارگ (1969) با ارائۀ رویکردی نوین تصورات متخصصان رشته‌های مختلف را در توجه به منابع طبیعی و فضای سبز تغییر داده است. در این رویکرد، از روی هم گذاری نقشه‌های مختلف در راستای تعیین نقاط مناسب توسعه و محدوده‌هایی استفاده می‌شود که نباید در آن توسعه ایجاد کرد. این روش، پایۀ سیستم اطلاعات جغرافیایی است که اکنون یکی از مهم‌ترین ابزار در تحلیل‌های چند معیاره در برنامه‌ریزی است. در کنفرانس بین‌المللی حفظ میراث طبیعی در اروپا با عنوان «به‌سوی یک شبکۀ زیست‌محیطی و اکولوژیکی اروپایی» که در ماستریخ و سال 1993 برگزار شد، گراهام بنت نیاز به چارچوبی عملیاتی را برای هدایت اجرای استراتژی در حفاظت از طبیعت اروپا پیش‌بینی کرد. این چارچوب، نشان‌دهندۀ آن است که مفهوم «شبکۀ اکولوژی» به‌عنوان ابزاری برای رسیدن به این مهم است. در این شبکۀ اکولوژی، هرچه لکه‌ها و کریدورها ا لحاظ اندازه وسیع‌تر باشند، عملکرد شبکه به‌لحاظ زیست‌محیطی بهتر خواهد بود و هرچه به هم نزدیک‌تر باشند، کارآیی اکولوژیکی بهتری خواهند داشت (نصر آزادانی و آهودجی، 1393، ص. 44).

شکل (1) رویکردهای غالب در مقاطع زمانی، مأخذ: نگارندگان

Figure (1) Dominant approaches in time periods, Source: Authors

از سوی دیگر، در چند سال گذشته آخرین یافته‌های تحقیقاتی در ارتباط با شبکۀ سبز شهری به‌وسیلۀ بهره‌گیری از الگوهای شهری متناسب با فضای سبز شهری به‌همراه نگاهی جزئی در راستای حفظ و بهره‌مندی از خدمات اکوسیستم آغاز شده است که در این بخش به برخی اشاره می‌شود (Ding et al., 2015; Fichera et al., 2016). در همین راستا بای و گو در پژوهشی تحت عنوان «ساخت شبکۀ سبز از منظر خدمات اکوسیستم و حساسیت اکولوژیکی در شهر هاربین چین»، این ایده را پیشنهاد می‌کنند که یک شبکۀ سبز شهری از دیدگاه خدمات اکوسیستم و حساسیت اکولوژیکی شناسایی و ایجاد می‌شود. هدف این شبکه، بهبود و حفاظت از پایداری اکوسیستم و هدایت بهتر شهرها و روستاها به‌سمت توسعۀ سبز و پایدار است؛ همچنین شناسایی قطب‌ها از طریق ارزیابی خدمات اکوسیستمی و حساسیت اکولوژیکی امکان‌پذیر است (Bai & Guo, 2021). در پژوهش دیگری تحت عنوان «زیرساخت سبز و انسجام شبکه»، اسلویس و جانگمن به نقش بی‌بدیل شبکه‌های اکولوژیک در شکل‌گیری مفهوم شبکۀ سبز شهری اشاره دارند و فرآیند شبکه‌سازی و انسجام آن را نشأت‌گرفته از بوم‌شناسی منظر می‌دانند (Sluis & Jongman, 2019). تولیسی در پژوهشی تحت عنوان «طراحی شبکۀ سبز شهری: تعریف شبکۀ سبز از منظر برنامه‌ریزی شهری»، ساختار سبز شهری را به‌عنوان شبکه‌ای موردمطالعه قرار داده است و با ایجاد مدل‎هایی عملکرد سیستم ساختار سبز را اندازه‌گیری می‌کند (Tulisi, 2017). موگیاکو و فوتیس در پژوهشی با عنوان «ارزیابی و برنامه‌ریزی شبکۀ فضای سبز شهری: بهینه‌سازی قابلیت دسترسی براساس اتصال و تجزیه‌وتحلیل Raster Gis » به ارزیابی و بهینه‌سازی شبکۀ سبز شهری در مناطق شهری متراکم با بهره‌گیری از چارچوب روش‌شناختی و مدل‌سازی فرآیندهای فضایی توجه کرده‌اند و به این موضوع اشاره دارند که اتصال فضایی نقش برجسته‌ای در کنترل و ارزیابی ساختار شبکۀ سبز شهری ایجادشده ایفا می‌کند (Mougiakou & Photis, 2014). در پژوهش دیگری، تحت عنوان «مفهوم شبکۀ سبز شهری پایدار برای شهر گدنیا، لهستان» کووالوسکا شبکۀ سبز شهری را ازنظر فضا و عملکردهای عمومی تعریف می‌کند. به‌طوری که شبکۀ سبز شهری را ابزاری برای برنامه‌ریزی به‌منظور طراحی و مدیریت بیشتر و مطابقت با استانداردهای توسعه برای انواع خاصی از مناطق سبز در شهر معرفی می‌کند که در راستای افزایش کیفیت زندگی، به کاهش محرومیت و شکاف اجتماعی و همچنین احیای مناطق فقیرنشین منجر می‌شود (Kowalewska, 2011). اوا در پژوهشی دیگر با عنوان «بررسی ساختار شهر و سیستم فضای سبز شهر سوپرون، فرصت‌های توسعه با رویکرد تاریخی» به این مسئله اشاره دارد که با ایجاد پیوستگی در جنگل‌ کاری و کشت گونه‌های گیاهی مختلف در مناطقی که تراکم گیاهی پایینی دارند، کمک شایانی به ساختاربندی برنامه‌ریزی شهری و با استفاده از برنامه‌ریزی فضای سبز شهری، توسعۀ کمی و کیفی فضاهای سبز، تعادل شبکۀ سبز شهری و رشد متناسب فیزیکی شهر را تأمین کرد (Eva, 2011).

نوروزی و بمانیان (1398)، نیز در پژوهش خود تحت عنوان «تحلیل اثر زیرساخت‌های سبز شهری بر ارتقای مؤلفه‌های پایداری محیطی» به این نتیجه رسیده‌اند که عناصر تشکیل‌دهنده منظر بر عوامل زیرساختی، محیطی و خدماتی رهیافتی به‌منظور ارتقای شاخص‌های پایداری شهری و افزایش شاخص‌های زیست‌پذیری برای شهروندان است و نوع ساختار، عملکرد موضوعی و فاصله از فضاهای سبز تأثیر مستقیمی در تغییر شاخص‌های پایداری محیطی شهری دارد (نوروزی و بمانیان، 1398). در پژوهش دیگری تحت عنوان «شبکه‌های سبز منظرین؛ نقش مفصل‌بندی در یکپارچگی فضاهای سبز در منظر شهرهای معاصر ایران» که از سوی صابونچی و همکاران (1397) به نوشتار درآمده است، به این موضوع اشاره دارد که برای تحقیق انسجام درونی و بیرونی شبکۀ سبز نیاز است، راهکار مفصل‌بندی به شیوۀ منظرین بهره گرفته شود؛ یعنی مفصل‎بندی با تأکید بر کالبد، کارکرد و نقش هویتی ساختار سبز شهر، مبنایی برای انتظام و سازمان‌دهی فضاهای سبز نسبت به سایر ساختارهای شهری و عاملی مؤثر بر کیفیت‌بخشی آنهاست. مفصل‌بندی با ایجاد شبکه‌ای واحد از فضاهای سبز، سبب ادراک و فهم بهتر شهروندان از منظر و محیط طبیعی و زمینۀ افزایش خوانایی و هویت شهر می‌شود (صابونچی و همکاران، 1397). مینو حریرچیان (1397) در پژوهش خود تحت عنوان «گزارش سیاستی زیرساخت‌های سبز در شهرهای جدید»، عملکردهای عناصر زیرساخت سبز را به‌عنوان عامل درونی و فضاهایی شناسایی و بررسی می‌کند که امکان تبدیل به این عناصر را دارند؛ ازجمله عناصر مهم و اثرگذار در زیرساخت‌های سبز شهری، قطب‌ها و پیوندهاست که به سبب آنها شبکۀ سبز شهری ایجاد می‌شود (حریرچیان،1397).

جدول (1) عوامل مؤثر بر شبکۀ سبز شهری از دیدگاه پژوهشگران

Table (1) Effective findings on the urban green network from the perspective of researchers

پژوهشگر	سال	مفاهیم کلیدی	یافته‌های مؤثر بر شبکۀ سبز شهری
Bai & Guo	2021	شبکۀ سبز شهری، پایداری اکوسیستم، توسعۀ سبز و پایدار، حساسیت اکولوژیک	- بهبود و حفاظت از پایداری اکوسیستم با شبکۀ GI - هدایت بهتر شهرها و روستاها به‌سمت توسعۀ سبز و پایدار با شبکۀ GI - امکان‌پذیربودن شناسایی هاب‌ها با ارزیابی خدمات اکوسیستمی و حساسیت اکولوژیکی
Sluis & Jongman	2019	انسجام شبکه، شبکۀ مناطق حفاظت‌شده	-توجه به نقش شبکۀ اکولوژیکی در شکل‌گیری مفهوم شبکۀ زیرساخت سبز - نشأت‌گرفتن مفهوم «انسجام شبکه» از بوم‌شناسی منظر
Tulisi	2017	شبکۀ سبز، ساختار سبز شهری، خدمات زیست‌بوم، برنامه‌ریزی شهری	- در نظر گرفتن ساختار سبز شهری به‌عنوان یک شبکه - اندازه‌گیری عملکردی سیستم ساختار سبز با استفاده از ایجاد مدل‌های شبکۀ سبز شهری
Mougiakou & Photis	2014	شبکۀ سبز شهری، اتصال، GIS، کم‌ترین هزینه برای کاربر، مدل‌سازی	- بهره‌گیری از چارچوب روش‌شناختی در ارزیابی و بهینه‌سازی شبکۀ سبز شهری - مدل‌سازی فرآیندهای فضایی برای ارزیابی و بهینه‌سازی شبکۀ سبز شهری - نقش برجستۀ اتصال فضایی در کنترل و ارزیابی ساختار شبکۀ سبز شهری
Kowalewska	2011	شبکۀ سبز شهری پایدار، فضا و عملکرد عمومی، مناطق سبز، برنامه‌ریزی و طراحی فضاهای سبز	- تعریف شبکۀ سبز شهری از منظر فضا و عملکردهای عمومی -شبکۀ سبز شهری ابزاری برای برنامه‌ریزی به‌منظور طراحی و مدیریت بیشتر و مطابقت با استانداردهای توسعه برای انواع خاصی از مناطق سبز -افزایش کیفیت زندگی، کاهش محرومیت و شکاف اجتماعی و همچنین احیای مناطق فقیرنشین با استفاده از شبکۀ سبز شهری
Eva	2011	مفهوم اکولوژیکی شهرنشینی، مناطق تاریخی شهر، توسعۀ ساختار شهر، سیستم فضای سبز شهری	- ساختاربندی مناسب برنامه‌ریزی شهری با استفاده از پیوستگی در جنگل کاری و کشت گونه‌های گیاهی مختلف -ایجاد تعادل در شبکۀ سبز شهری، توسعۀ کمی و کیفی فضاهای سبز، جهت‌گیری و رشد مناسب فیزیکی شهر با استفاده از برنامه‌ریزی فضای سبز شهری
نوروزی و بمانیان	1398	زیرساخت، زیرساخت سبز، شبکۀ سبز، پایداری محیطی، عوامل زیرساختی و خدماتی	عناصر تشکیل‌دهندۀ منظر بر عوامل زیرساختی و محیطی و خدماتی رهیافتی برای ارتقای شاخص‌های پایداری شهری و افزایش شاخص‌های زیست‌پذیری برای شهروندان مؤثر است. -نوع ساختار، عملکرد موضوعی و فاصله از فضاهای سبز تأثیر مستقیمی در تغییر شاخص‌های پایداری محیطی شهری دارد.
صابونچی و همکاران	1397	زیرساخت شهری، شبکۀ سبز، مفصل‌بندی، پیوستگی منظرین	-ضرورت وجود شبکه‌های سبز منسجم و پیوسته در ساختار شهرها -فراهم‌کردن امکان پیوند چندجانبۀ زیرساخت سبز با سایر زیرساخت‌ها و وجوه مختلف زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی شهرها -پیوند و اتصال نیز میان اجزای شبکۀ سبز برای حفظ پیوستگی و انسجام شکلی و کالبدی، معنایی و عملکردی آن - ایجاد مفصل‌بندی برای تحقق انسجام درونی و بیرونی شبکۀ سبز شهر
حریرچیان	1397	عناصر زیرساخت سبز، عملکرد زیرساخت سبز، اصول زیرساخت سبز	شناسایی عناصر زیرساخت سبز به‌عنوان عامل درونی - شناسایی فضاهایی که امکان تبدیل به عناصر زیرساخت سبز را دارند - بررسی عملکرد عناصر زیرساخت سبز به‌عنوان عامل درونی

مأخذ: نگارندگان

روش پژوهش

پژوهش حاضر ازنظر نوع و هدف، کاربردی و به‌لحاظ روش از تحلیل هم واژگانی که به‌عنوان یکی از ابزارهای تحلیل محتوا به‌منظور کشف دانش و ترسیم نقشۀ کتاب‌شناختی است، بهره گرفته شده است که به کشف و شناسایی کلیدواژگان اصلی، ابعاد اثرگذار و مهم‌ترین موضوعات یا مفاهیم در رویکرد شبکۀ سبز شهری منجر می‌شود؛ همچنین در این روش، رخداد دو واژه در یک سند نشان‌دهندة ارتباط بین آن دو موضوع است که با استخراج و وارسی کلمات و کلیدواژه‌های منابع، مسیر تحقیقات و موضوعات بررسی‌شدة حوزه‌های تحقیقاتی مشخص می‌شود (Hu et al., 2013). برای دستیابی به هدف غایی در این پژوهش که تبیین مدل مفهومی شبکه‌های سبز شهری از منظر علوم محیطی است، شناسایی متغیرها بسیار حائز اهمیت است؛ از این رو، دو متغیر شبکۀ سبز شهری و علوم محیطی به‌عنوان اصلی‌ترین متغیرهای پژوهش تعریف شده‌اند. شایان ذکر است که متغیر علوم محیطی به‌عنوان متغیر مستقل و متغیر شبکۀ سبز شهری به‌عنوان متغیر وابسته در نظر گرفته شده‌اند.

جدول (2) متغیرهای تحقیق

Table (2) Research variables

مفاهیم کاربردی تحقیق

نوع متغیر

ابعاد کلیدی

علوم محیطی

مستقل

علوم اکولوژی

علوم مطالعات شهری

علوم جغرافیای شهری

شبکۀ سبز شهری

وایسته

زیرساخت سبز شهری

فضای سبز شهری

خدمات اکوسیستم شهری

مأخذ: نگارندگان

به‌منظور بهره‌گیری از روش تحلیل هم واژگانی، ابتدا جمع‌آوری داده‌ها در دو مرحلۀ مختلف انجام شد: 1. گردآوری منابع علمی پر استناد در زمینۀ مطالعات زیرساخت سبز شهری طی 21 سال گذشته؛ 2. انتخاب مواردی که حاوی ارجاع خاصی به مفهوم شبکۀ سبز هستند. در راستای دستیابی به منابع معتبر، از مهم‌ترین پایگاه‌های علمی بین‌المللی و داخلی استفاده شد که از مهم‌ترین آنها در سطوح بین‌المللی به اسکوپوس، گوگل اسکولار، ساینس دایرکت، ریسرچ گیت و از پایگاه‌های معتبر داخلی به علوم استنادی جهان اسلام، اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی و اطلاعات علمی ایران اشاره می‌شود. با استفاده از کلید واژگان اصلی پژوهش همچون شبکۀ سبز شهری، زیرساخت سبز، فضای سبز، خدمات اکوسیستم و واژگانی با معنای نزدیک یا مشابه به موضوع پژوهش موردمطالعه همچون اکوسیستم، اکوشهر، شبکۀ اکولوژی، مفهوم (NBS، راه‌حل‌های مبتنی بر طبیعت)، سبزینگی شهری و ... به انتخاب منابع معتبر و فیلتر هر یک از آنها به‌ترتیب تعداد استناد اقدام شد؛ همچنین اطلاعات جمع‌آوری‌شده با مشخص‌کردن کلیدواژه‌های هر یک از منابع و بررسی نکات هر یک از آنها به جمع‌بندی و نتیجه‌گیری منجر شد. پس از دستیابی به کلیدواژه‌ها و نکات به‌دست‌آمده، اطلاعات با استفاده از ابزار تجزیه‌وتحلیل[1] (LCA) بررسی شدند. این نوع از تجزیه‌وتحلیل اطلاعات براساس «تفاوت‌ها» است و با توجه به آنکه این ابزار دارای رویکردی نتیجه‌گراست، کمک شایانی به تدقیق متون، کلیدواژه‌ها و نکات به‌دست‌آمده به‌منظور دستیابی به مهم‌ترین و مرتبط‌ترین کلیدواژگان و نکات کلیدی مهم هر مفهوم می‌کند (De Falco et al., 2021). در گام بعد با بهره‌گیری از نرم‌افزار SPAD برای تجزیه‌وتحلیل ارتباطات بین اطلاعات جمع‌آوری‌شده (کلیدواژگان، نکات، ابعاد و مفاهیم) استفاده شد که هر بعد نشان‌دهندۀ ارتباط نهفتۀ موجود در اطلاعات و میزان همبستگی میان ابعاد و مؤلفه‌های هر یک از علوم محیطی است.

محدودۀ زمانی پژوهش حاضر بین اسناد منتشریافته در سال‌های 2000 تا 2021 است. به‌طور کلی و مدون، عمدۀ تحقیقات و برون‌دادهای منتشرشدۀ اصلی در این حوزه از سال 2000 به بعد قابلیت دسترسی داشته و تا انتهای سال 2021 کامل در دسترس بوده است؛ بنابراین در این پژوهش سعی شده است، با تجزیه‌وتحلیل منابع علمی دو دهۀ اخیر در راستای دستیابی به اطلاعات جامع حرکت شود. بر این اساس 205 منبع معتبر علمی شناسایی شد که از این میان 97 (32/47 درصد) منبع تجربی، 78 منبع (05/38 درصد) نظری و 30 منبع (63/14 درصد) با رویکرد مروری هستند (جدول 3).

جدول (3) دسته‌بندی منابع علمی

Table (3) Classification of scientific resources

دسته‌بندی منابع علمی	تعداد منابع	درصد منابع
منابع تجربی	97	32/47
منابع نظری	78	05/38
منابع مروری	30	63/14

مأخذ: نگارندگان

با فیلترکردن منابع موردبررسی، فقط 10 منبع علمی منتخب به صراحت به شبکۀ سبز توجه کرده‌اند؛ به همین دلیل با استفاده از واژۀ «شبکۀ سبز» به‌عنوان کلیدواژۀ اصلی موضوع و بسط مجموعۀ منابع علمی به سایر رشته‌های مرتبط، جمع‌آوری اطلاعات و تجزیه‌وتحلیل دیگری انجام شد تا ارتباطات بین کلیدواژه‌های به‌دست‌آمده درک شود. سپس در آخرین مرحله، برای این گروه از متون به‌دست‌آمده، تجزیه‌وتحلیل متن با استفاده از نرم‌افزار VOSviewer صورت پذیرفت. این نرم‌افزار برای تحلیل خوشه‌ای متون (کلیدواژه‌ها) استفاده شد و مباحث موضوعی به‌دست‌آمده را شناسایی کرد؛ همچنین با بهره‌گیری از تکنیک‌های مبتنی بر فاصله اقدام به ترسیم نقشه‌های شبکه و چگالی می‌کند. در نقشه‌های حاصله، فاصلة میان مفاهیم نشان‌دهندة ارتباط بین مفاهیم و اندازة دایره‌ها نشان‌دهندۀ میزان مقالات دربارة آن مفهوم است؛ بنابراین کلمات و موضوعات با هم واژگانی بیشتر در فاصة نزدیک‌تری از یکدیگر قرار دارند (Van & Waltman, 2009). در مصورسازی داده‌ها هدف، آن است که اطلاعات به‌روشنی و با میزان اثرگذاری چشمگیری به مخاطب ارائه شود (گلزار مقدم و همکاران،1400). به‌منظور تأمین روایی پژوهش، ابعاد و مفاهیم به‌دست‌آمده از بررسی علوم محیطی در زمینۀ شبکۀ سبز شهری از سوی ده تن از اساتید شهرسازی، برنامه‌ریزی، محیط‌زیست و جغرافیای شهری بررسی و روایی و مرتبط‌بودن آنها با متغیرهای پژوهش تأیید شد. شایان ذکر است که هرچند مطالعاتی در ارتباط با مباحث زیرساخت سبز و شبکه‌های سبز شهری صورت گرفته است، به مطالعات مروری و بررسی جامع مفاهیم و ابعاد این موضوع در قالب یک مدل جامع و مانع هنوز توجه نشده و تجزیه‌وتحلیل مناسب به‌خصوص در تحقیقات و پژوهش‌های داخلی صورت نگرفته است؛ بنابراین در این پژوهش با وجود چنین مسئله‌ای سعی بر آن شده است که با بررسی مدون حوزۀ پژوهش به نوآوری مطلوبی دست یافته شود.

یافته‌های پژوهش

در این بخش، به‌منظور بررسی سیستماتیک مقا‌له‌های یافت‌شده، به تجزیه‌وتحلیل نقش فضای سبز شهری طی 21 سال گذشته، بررسی متن شبکه، دسته‌بندی مقالات با توجه به حوزه‌های علمی موردبررسی و تجزیه‌وتحلیل محتوای اثرگذارترین حوزه‌های تحقیقاتی در زمینۀ شبکۀ سبز شهری توجه شده است.

تجزیه‌وتحلیل نقش زیرساخت سبز شهری طی 21 سال گذشته

با استفاده از ابزار تجزیه‌وتحلیل (LCA)، سیر تحول مفهوم زیرساخت سبز در پر استنادترین مقاله‌های مجلات معتبر علمی طی 21 سال گذشته بررسی شد. مقالات علمی بررسی‎شده در بازۀ زمانی سال‌های (2006-2000) میلادی به‌طور خاص، در ارتباط با تقویت رابطۀ معقول و پایدار میان انسان، شهر و طبیعت به‌عنوان یکی از مؤثرترین راه‌های مقابله با مشکلات شهرنشینی توجه کرده‌اند؛ به همین دلیل مفاهیمی همچون شبکه‌های اکولوژیکی از عناصر خطی همانند (کریدورها یا راه‌ها) و غیر خطی (لکه‌ها) شکل گرفته است (Zhang & Wang, 2006)؛ همچنین با تأکید بر نقش اجتماعی زیرساخت سبز علاوه بر نقش اکولوژیکی آن، به حمایت از فعالیت‌ها و فرآیندهای اکولوژیکی و اجتماعی توجه می‌کند (Tzoulas et al., 2007). از سوی دیگر، در این بازۀ زمانی توجه به نقش فضاهای سبز شهری به‌عنوان یکی از مهم‌ترین زیرساخت‌های سبز پررنگ‌تر شده است. به نظر می‌رسد، توجه فزاینده به موقعیت مکانی این نوع از فضاها در الگوهای شهری به‌عنوان فضایی عمومی که بخش‌های مختلف شهر را به هم متصل می‌کند، سبب بهبود شرایط در شهرها و کیفیت زندگی شهروندان می‌شود. وجود کلماتی همانند (کمربند، حومۀ شهر، سیاست، سکونتگاه و ...) درواقع به رشد مراکز شهری و راهکارهای مربوط به برنامه‌ریزی فضایی به‌ویژه در مناطق در حال رشد حومۀ شهر اشاره دارد؛ همچنین وجود واژگانی همانند نقش خنک‌کننده و اثرات حاصل از آن و نقش کاهندۀ اثرات مخرب زیست‌محیطی نشان‌دهندۀ نقش مهم و اساسی فضای سبز شهری به‌عنوان عنصری برای کاهش اثرات جزایر گرمایی شهری است (Pachauri et al., 2014). در بازۀ زمانی سال‌های (2011-2007) میلادی توجه به فضاهای اکولوژیک و سبز شهری به‌عنوان یکی از عناصر مهم در شهر و باقی‌ماندۀ زیستگاه‌های طبیعی موجود در شهر مورد‌توجه بیشتری واقع شد. به‌طوری که این فضاها کارکردها و مزایای متعدد اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی و همچنین نقش بسزایی در توسعۀ پایدار و اکولوژی شهری بر عهده دارند (Jim & Chen, 2009) که توجه فزاینده به این‌گونه فضاها در شهرها باعث یکپارچگی و پیوستگی بیشتر در شهرها می‌شود (Tian et al., 2011) ؛ از این رو، زیرساخت سبز به‌عنوان منظری انعطاف‌پذیر معرفی می‌‌شود که منافع اکولوژیکی، اقتصادی و انسانی را داراست (Mell, 2010).

همچنین در بازۀ زمانی سال‌های (2013-2012) به ضرورت مداخلات جدید در الگوهای موجود شهری توجه شده که مشخصۀ بیشتر شهرهاست و به نظر می‌رسد، پاسخی به چشم‌انداز فاجعه‌بار تغییرات آب‌و‌هوایی و بحران اقتصادی است. همین مسئله باعث شده است، مقاله‌های بسیاری در این بازۀ زمانی به موضوع ارزش اقتصادی فضاهای سبز توجه کنند که از روشی مبتنی بر ارزیابی زیرساخت‌های سبز ازنظر منافع اقتصادی با مقایسۀ هزینه‎های انواع روش‌های موجود در زمینۀ زیرساخت سبز، به بهره‌گیری از بهترین روش برای جلوگیری و کاهش اثرات مخرب تغییرات اقلیمی و ... اشاره کرده است(Pachauri et al., 2014)؛ همچنین در این بازۀ زمانی توجه ویژه‌ای به زیرساخت سبز به‌عنوان یک سیستم می‌شود. به‌گونه‌ای که از اجزایی همانند (درختان، خاک و زیرساخت‌های ساخته‌شده) و عملکردهایی (همچون مدیریت رواناب‌ها و کاهش آلودگی آب‌و‌هوا) و از طرفی، شامل چندین زیر سیستم بوده (برای مثال زیرسیستم هیدرولوژی، پوشش گیاهی و حرکتی) و از طرف دیگر، درون زیر سیستم بزرگ‌تری قرار گرفته است (برای مثال منطقه، شهر یا محله) که در آن با سیستم‌های دیگر (مانند حمل‌و‌نقل، افتاد و دولت) تعامل دارد (Rouse & Bunster-Ossa, 2013) . گروه مقاله‌ها در بازۀ زمانی سال‌های (2017-2014) با دو مجموعه اصطلاحات مختلف مشخص می‌شود:

الف) در این بخش با واژه‌هایی همانند (سازگاری، طوفان، نقش خنک‌کنندگی یا سرمایش) به‌وضوح با مفاهیم تاب‌آوری شهری در ارتباط است؛ بنابراین علاقۀ روزافزون را به این موضوع و نقش اصلی فضای سبز را در سیاست‌های برنامه‌ریزی شهری تأیید می‌کند. فضای سبز همچون فضاهای سبز موجود در شهرها به عناصر مهم برنامه‌ریزی برای مدیریت خطرات احتمالی مانند سیل با شیوه‌های مبتنی بر نفوذ، آماده‌شدن برای خشک‌سالی با نفوذ آب در سطح این فضا، کاهش اثرات جزایر گرمایی شهری با کاشت درختان مبدل می‌شود (Inostroza, 2014; Gargiulo & Tulisi, 2016)، همچنین ساخت بام‌های سبز، کاهش میزان استفاده از انرژی در ساختمان با کاهش دمای داخلی و سایه‌انداختن سطوح ساختمان (Gargiulo & Tulisi, 2017)، استفاده از انرژی کمتر برای مدیریت آب با کاهش ورود جریان آب باران به سیستم‌های فاضلاب ازجمله رویکردهای مهم در این بخش در ارتباط با زیرساخت سبز بوده است (Zhang et al., 2015: 12). از سویی، زیرساخت سبز در این بازۀ زمانی در حفاظت یا احیای ویژگی طبیعی (سبز) رودخانه‌های شهری استفاده شده است که به‌عنوان مجموعه‌ای از اصول مورداستفاده برای مدیریت ریسک سیل، بهبود کیفیت آب و اکوسیستم رودخانه‌ها و همچنین یک استراتژی کلی برای کمک به مردم و جوامع در مقابل تأثیرات آب‌و‌هوایی است (Roca et al., 2017).

ب) در این قسمت نیز که ارتباط تنگاتنگی با موارد ذکرشده در فوق دارد، با واژه‌هایی همچون (ارگانیک‌بودن فضاها، سطح نگهداری و حفاظت از فضاها، بستر رودخانه‌ها و ...) مشخص می‌شود که به ویژگی‌های ذاتی سیستم‌های اکولوژیکی اشاره دارد که با هم و در کل سیستم شهری کار می‌کنند. این مسئله، نشان از ارتباط نزدیک با رشته‌های دیگر نیز دارد: تنوع زیستی اکوسیستم‌های شهری، ویژگی‌های پوشش گیاهی، جانوران و خاک، بخشی از مباحث مطروحه در این بخش و به‌طور کلی در مسائل شهری شده است(Brunetta & Voghera, 2014) .

در بازۀ زمانی سال‌های (2021-2018) میلادی که در ارتباط بسیار نزدیک با دورۀ ما قبل خود است، به میزان چشمگیری به موضوع اصلی پژوهش توجه شده که همان شبکه‌های سبز است. به‌طوری که به دو بحث اتصال و چند کارکردی بودن به میزان زیادی اشاره می‌شود تا با کمک این دو وجۀ مهم، شبکه‌های سبز در راستای پایداری عمل کنند (Pozoukidou, 2020)؛ از این رو، شبکه‌های سبز عاملی برای افزایش پیوستگی فضاهای اکولوژیک شهری و درنتیجۀ آن زیادکردن میزان کیفیت محیط‌زیست شهری معرفی می‌شود(Ersoy et al., 2019) . شبکۀ سبز شهری شامل فضاهای عمومی (مناظر خیابانی، ذخایر طبیعی باقی‌مانده، پارک‌های عمومی و غیره) و مناطق تحت مالکیت خصوصی (زمین‌های گلف، باغ‌های مسکونی و غیره) است(Şenik & Uzun, 2021) ؛ همچنین در این بازۀ زمانی به طراحی و مدل‌سازی شبکه‌ای حفاظتی از انواع کریدورهای زیست‌محیطی توجه شده است (Hofman et al., 2018). از سویی، در این بازۀ زمانی، با توجه به اهمیت چند کارکردی بودن این شبکه‌ها، تأکید فراوانی بر مزایای ارائه‌شدۀ آنها می‌شود. به‌گونه‌ای که مزایای چند منظوره‌ای ازجمله: حمایت از زندگی، سلامت و رفاه انسان، تنظیم آسایش حرارتی شهری، هوای پاک، تأمین آب و مدیریت طوفان ارائه کند. از دیدگاه برنامه‌ریزان، شبکۀ سبز شهری تأثیر مثبتی نیز بر شکل شهرهای سبز و پایدار دارد (Yuan-xiang et al., 2018). در میانۀ خوشۀ کلمات موردبررسی، مهم‌ترین موضوعات وجود دارند که مشخص‌کنندۀ تمامیت مجموعۀ متون موردبررسی هستند. این مسئله نشان‌دهندۀ آن است که مفاهیمی مانند دسترسی، سلامت، آلودگی هوا و کیفیت زندگی به‌طور مداوم در مباحث علمی تجزیه‌وتحلیل و بررسی شده‌اند.

به‌طور خلاصه، چشم‌انداز علمی فعلی نشان‌دهندۀ چارچوبی کلی دربارۀ مسئلۀ شبکۀ سبز است که محتوای آن ضرورت گنجاندن پارامترهای جدید برای توصیف و طراحی زیرساخت‌های سبز و کشف شواهد علمی جدید دربارۀ رابطۀ بین فرآیندهای طبیعی و اثرات نسبی آن بر محیط انسان ساخت به‌ویژه با توجه به عواقب تغییرات اقلیم است. همان‌گونه که در شکل (2) مشاهده می‌شود، به‌صورت کلی روند توجه به این مسئله و تعداد پژوهشگرانی که در این زمینه تحقیق کرده‌اند، در سال‌های گذشته افزایش چشمگیری داشته است و به‌طور واضح تکامل این مفهوم در طول 21 سال گذشته مشاهده می‌شود.

شکل (2) سیر تحول و روند افزایشی مفهوم زیرساخت سبز در پر استنادترین مقاله‌های مجلات معتبر علمی طی 21 سال گذشته مأخذ: نگارندگان

Figure (2) Evolution and increasing trend of the concept of green infrastructure in the most cited articles of prestigious scientific journals during the last 21 years

جدول (4) تحولات در مفهوم زیرساخت سبز طی 21 سال گذشته

Table (4) Developments in the concept of green infrastructure during the last 21 years

ردیف	بازه‌های زمانی	نظریه‌پردازان	تحولات زیرساخت سبز
1	(2006-2000)	Zhang, Wang, IPCC, Tzoulas et al	- رابطۀ معقول و پایدار میان انسان، شهر و طبیعت - سرآغاز توجه به مفاهیمی همچون شبکه‌های اکولوژیکی - توجه به نقش فضاهای سبز شهری به‌عنوان یکی از مهم‌ترین زیرساخت‌های سبز در شهرها - کاهش اثرات جزایر گرمایی شهری از طریق فضاهای سبز شهری - تأکید بر نقش اجتماعی زیرساخت سبز علاوه بر نقش اکولوژیکی آن - حمایت از فعالیت‌ها و فرآیندهای اکولوژیکی و اجتماعی
2	)2011-2007(	Jim, Chen, Tian, Jim, Wang, Mell	- توجه به فضاهای اکولوژیک به‌عنوان یکی از عناصر مهم و باقی‌ماندۀ زیستگاه‌های طبیعی در شهر - توجه به عناصر، کارکردها و مزایای متعدد اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی فضاهای اکولوژیک
3	)2013-2012(	IPCC, Bunster-Ossa & Rouse	- ضرورت مداخلات جدید در الگوهای موجود شهری - توجه به موضوع ارزش اقتصادی زیرساخت سبز - بهره‌گیری از بهترین روش برای جلوگیری و کاهش اثرات مخرب تغییرات اقلیمی با توجه به ارزش اقتصادی زیرساخت سبز - تأکید بر سیستمی‌بودن زیرساخت سبز
4	(2017-2014)	Inostroza, Gargiulo, Tulisi, Zucaro, Roca	-توجه به مفاهیم تاب‌آوری شهری و ارتباط آن با مفاهیم ساختار سبز - نقش زیرساخت سبز در سیاست‌های برنامه‌ریزی شهری - توجه به نقش فضاهای سبز موجود در شهرها به عناصر مهم برنامه‌ریزی برای مدیریت خطرات احتمالی همچون سیل و ... - ساخت بام‌های سبز، کاهش میزان استفاده از انرژی در ساختمان - استفاده از انرژی کمتر برای مدیریت آب - نقش زیرساخت سبز در حفاظت یا احیای ویژگی طبیعی (سبز) رودخانه‌های شهری -زیرساخت سبز به‌عنوان یک استراتژی کلی برای کمک به مردم و جوامع در مقابل تأثیرات آب‌وهوایی
5	)2021-2018(	Ersoy, Jorgensen, Warren, Hofman, Hayward, Kelly, Balkenhol, Şenik, Uzun, Pozoukidou, Wu et al	- توجه فزاینده به مسئلۀ شبکه‌های سبز - شبکۀ سبز شهری شامل فضاهای عمومی و مناطق تحت مالکیت خصوصی - نقش شبکه‌های سبز برای افزایش پیوستگی فضاهای اکولوژیک شهری و درنتیجۀ آن زیادکردن میزان کیفیت محیط‌زیست شهری - طراحی و مدل‌سازی شبکه‌ای حفاظتی از انواع کریدورهای زیست‌محیطی - اتصال و چند کارکردی بودن شبکه‌های سبز - چند منظوره بودن مزایای ارائه‌شده با شبکه‌های سبز

مأخذ: نگارندگان.

تجزیه‌وتحلیل متن شبکه: به سوی تعریفی روشن از مفهوم شبکۀ سبز شهری

در بررسی‌های به‌عمل‌آمده از تحقیقات علمی دربارۀ نقش و جایگاه فضای سبز شهری، ضرورت کشف روش‌ها و ابزارهای جدید برای طراحی و بومی‌سازی این فضاها در سیستم شهری با توجه به چالش‌های پیش روی شهرها پدیدار می‌شود؛ از این رو، فضاهای سبز به‌طور فزاینده‌ای به‌عنوان گره‌های شبکه‌ای گسترده‌تر در تعامل با سیستم شهری در نظر گرفته می‌شوند؛ به همین دلیل است که اصطلاح «شبکۀ سبز» در حال تبدیل‌شدن به بخشی از واژگان حوزه‌های مختلف تحقیقاتی است.

دسته‌بندی مقاله‌ها با توجه به حوزه‌های علمی موردبررسی

با تجزیه‌وتحلیل گروهی از متون با عنوان «شبکۀ سبز» به‌عنوان موضوع اصلی از طریق ابزار تجزیه‌وتحلیل واژگانی، بینش اولین سؤال اصلی دیگر در مقدمه ارائه می‌شود:

- شبکۀ سبز شهری با چه علومی به‌طور مستقیم در ارتباط است؟

با گردآوری مقاله‌ها با عنوان موضوع اصلی «شبکۀ سبز» در 21 سال گذشته از پایگاه علمی- تحقیقاتی معتبر و دسته‌بندی آنها براساس حوزه‌های مختلف تحقیقاتی، ابتدا مشاهده می‌شود که اصطلاح شبکۀ سبز در بسیاری از موارد تکرار شده است. مقاله‌ها در زمینه‌های مختلف تحقیقاتی اعم از مخابرات، علوم کامپیوتر و مهندسی است و هنوز هم در زمینه‌های مطالعات شهری، علوم اکولوژی، جغرافیا و علوم اقتصاد شهری بسیار کم استفاده می‌شود. تنها با در نظر گرفتن این اطلاعات، به نظر می‌رسد که در چند سال گذشته، مفهوم شبکۀ سبز به موضوعی مهم برای گروه اول رشته‌ها تبدیل شده است که متمرکز بر ایجاد ابزارها، نظریه‌ها و روش‌ها برای مدل‌سازی محیط طبیعی به‌عنوان شبکه است. از سوی دیگر به نظر می‌رسد، گروه دوم از رشته‌ها، ادغام این یافته‌ها را در زمینۀ تحقیقاتی خود آغاز کرده‌اند.

با بررسی و تجزیه‌وتحلیل بیشتر اطلاعات به‌دست‌آمده، اولین ابهام‌زدایی از این واژه واضح به نظر می‌رسد؛ بنابراین با فرضیۀ ذکرشده مغایرت دارد. درواقع با تجزیه‌وتحلیل اثرگذارترین کلیدواژه‌ها در هر گروه از متون متعلق به حوزه‌های مختلف تحقیقاتی، معنای متفاوت این اصطلاح برای دو گروه اصلی حوزۀ تحقیقاتی مشخص می‌شود: گروه اول، متشکل از رشته‌های مطالعات شهری، جغرافیا و علوم اکولوژی است. در این حالت، این اصطلاح به‌وضوح به عملکرد فضای سبز در بافت شهری مرتبط است .(Tulisi, 2017) گروه دوم، از رشته‌های علوم کامپیوتر، مخابرات و مهندسی تشکیل شده است. در این گروه، این اصطلاح با کاهش مصرف انرژی از طریق بهینه‌سازی شبکۀ برق مرتبط است. اصطلاح «سبز» تداعی‌کنندۀ هوای پاک در مقابل هوای خاکستری آلوده که به دلیل استفادۀ بیش از حد از سوخت مبتنی بر کربن برای تولید انرژی ایجاد شده است، به ذهن متبادر می‌کند. حوزۀ تحقیقاتی اقتصاد شهری با این دو گروه متفاوت است. در این مورد، به نظر می‌رسد، اصطلاح «شبکۀ سبز» به تجزیه‌وتحلیل سیستم‌های اقتصادی بوم‌گرا اشاره دارد (Matke et al., 2017, p. 818). این مسئله نشان‌دهندۀ آن است که گروه دوم در تعریف استراتژی شبکۀ سبز در شهرسازی مورداستفاده قرار نمی‌گیرد.

شکل (3) درصد مقالات علمی و نتایج تجزیه‌وتحلیل متن شبکه. مأخذ: نگارندگان

Figure (3) Percentage of scientific articles and results of network text analysis, Source: Authors

به نظر می‌رسد سهم عمده‌ای از بررسی‌های به‌عمل‌آمده در زمینۀ شبکۀ سبز به حوزه‌های جغرافیای شهری، علوم اکولوژی و مطالعات شهری اختصاص دارد؛ به همین علت تمرکز اصلی در این پژوهش با توجه به گروه اول انجام شد تا زمینه‌های اصلی‌ای که در آن مفهوم شبکۀ سبز است، بهتر درک شود.

شکل (4) درصد مقاله‌ها با موضوع اصلی «شبکۀ سبز شهری» متعلق به سه حوزۀ مؤثر و مرتبط تحقیقاتی براساس طبقه‌بندی پایگاه‌های علمی. مأخذ: نگارندگان

Figure (4) Percentage of articles on the main topic of "Urban Green Network" belonging to three effective and related research areas based on the classification of scientific databases. Source: Authors

تجزیه‌وتحلیل محتوای اثرگذارترین حوزه‌های تحقیقاتی در زمینۀ «شبکۀ سبز شهری»

با تفسیر نتایج یادشده، تعاریف متفاوتی از شبکۀ سبز با توجه به محتوای اثرگذارترین حوزه‌های تحقیقاتی به‌دست‌آمده برای هر حوزه استخراج می‌شود. به همین منظور برای تعیین روند محتوای اثرگذارترین حوزه‌های تحقیقاتی از کلیدواژه‌های به‌کاررفتة نویسندگان آن مقاله‌ها استفاده شد؛ زیرا این اطلاعات را افرادی ارائه کرده‌اند که متخصصان آن حوزه محسوب می‌شوند و نقش مؤثری در توسعة علمی آن حوزۀ تحقیقاتی دارند. نقشة شبکة هم واژگانی محتوای اثرگذارترین حوزه‌های تحقیقاتی با بهره‌گیری از نرم‌افزار VOSviewer انجام شد. در نقشة به‌دست‌آمده از شبکة کلیدواژه‌ها هر مفهوم به‌صورت دایرة رنگی نمایش داده می‌شود. رنگ‌ها نشان‌دهندة خوشه‌های موضوعی و اندازة فونت و بزرگی دایره نشان‌دهندة وزن آن مفهوم یا به عبارت دیگر تعداد تکرار یا هم وقوعی آن مفهوم است؛ همچنین نشان از محوریت و پیونددهنده‌ترین کلمات در گروه تحلیل‌شدۀ متن دارد. این بدان معناست که تمامی محتوای اثرگذارترین حوزه‌های تحقیقاتی مرتبط با یکدیگر هستند (VanEck & Waltman, 2010)؛ از این رو، اثرگذارترین و مرتبط‌ترین حوزه‌های تحقیقاتی، که به مفهوم شبکۀ سبز شهری به‌عنوان رویکردی محیطی می‌نگرد، سه حوزۀ زیر است که برای روشن‌کردن دو سؤال اصلی مطرح‌شده در بخش مقدمه حائز اهمیت است:

- مهم‌ترین واژگان کلیدی مرتبط با مفهوم شبکۀ سبز شهری کدام‌اند؟

- ابعاد، رویکردها و نگرش‌های علوم محیطی در مفهوم شبکۀ سبز شهری چیست؟

جغرافیای شهری

پس از بررسی‌های صورت‌گرفته در این زمینۀ تحقیقاتی، به‌طور خلاصه مهم‌ترین واژگان به‌دست‌آمده در چهار بخش دسته‌بندی می‌شود: 1. بخش اول، به مقیاس در سطح مداخله (شهر و منطقه) و موضوع (برنامه‌ریزی و سبز) اشاره دارد؛ 2. بخش دوم نیز در محدودۀ (شهری) و به موضوعات (توسعۀ آینده) در شهرها توجه می‌کند؛ 3. در بخش سوم، عناصر تحلیلی سه رویکرد مهم (فضای سبز و کیفیت) را تعریف می‌کند؛ 4. بخش چهارم، رویکرد مورداستفاده برای تجزیه‌وتحلیل ویژگی‌های عناصر (اکولوژیک و پایه) و رابطۀ بین آنها (شبکه و سیستم) را توضیح می‌دهد. از آنجا که فضاهای سبز به‌عنوان آخرین نشانه‌های طبیعت در شهر در نظر گرفته می‌شوند و با توجه به مزایای محیط‌زیستی فضاهای سبز شهری، امروزه نگرش‌ها و رویکردهای اکولوژیک در باب این مفهوم یکی از مهم‌ترین مباحث روز دنیا در برنامه‌ریزی شهری محسوب می‌شود (صادقی‌بینس، 1393) و ارزیابی ویژگی‌های زیست‌محیطی، به‌ویژه فضاهای سبز شهری که به‌عنوان عناصر پایه‌ای در شهرها محسوب می‌شوند، موردتوجه برنامه‌ریزان و طراحان است. به‌گونه‌ای که این رویکرد سبب می‌شود تا سیستم فضای سبز شهری به‌طوری مدیریت و برنامه‌ریزی شود که هم انسان و نیازهای زندگی شهری و هم طبیعت و نیازهای اکولوژیکی آن برطرف شود. فضای سبز شهری براساس کارکردهای گوناگون خود، نقش بالقوه در ارتقای کیفیت زندگی شهروندان دارد و به این دلیل عامل کلیدی در شکل‌گیری شهر پایدار است و باعث شکل‌گیری شبکه‌ای از فضاهای سبز می‌شود .(Senanayake et al., 2013) هر یک از بخش‌های به‌دست‌آمده با یکدیگر رابطه دارند و در کل دارای ارتباطی به‌هم‌پیوسته هستند؛ بنابراین این امکان فراهم می‌شود که تعریف واحدی از شبکۀ سبز در این حوزۀ تحقیقاتی ارائه شود. به‌طور خلاصه نتیجه گرفته می‌شود که شبکۀ سبز اغلب عنصری استراتژیک در ساختار شهری برای آیندۀ پایدار شهرهاست (Li et al., 2005) و از طریق رویکردی که کیفیت فضای سبز را در نظر می‌گیرد (Moseley et al., 2013)، در یک شبکه متصل (Frazier & Bagchi-Sen, 2015) و براساس اصول اکولوژیکی بنا شده است (Jim & Chen, 2003) .

شکل (5) اثرگذارترین کلیدواژگان حوزۀ تحقیقاتی جغرافیای شهری

Figure (5) The most influential keywords in the field of urban geography research

مطالعات شهری

در این زمینۀ تحقیقاتی نیز مهم‌ترین واژگان به‌دست‌آمده از بررسی‌های به‌عمل‌آمده در چهار بخش دسته‌بندی می‌شوند: 1. بخش اول از محتوای به‌دست‌آمده، به تعریف واژگان اصلی مجموعه ازنظر مقیاس (شهری و منطقه‌ای)، عناصر اصلی (فضای سبز) و رویکردی مهم (سبزینگی) توجه می‌کند. به‌گونه‌ای که به صراحت به ارتباط با فضاهای سبز مربوط می‌شود و سبزینگی عاملی اثرگذار بر شکل‌گیری این شبکه‌ها محسوب می‌شود (Scottish Natural Heritage Information Note, 2012)؛ 2. در امتداد بخش اول، بخش دوم نیز به استفاده از شبکۀ سبز به‌عنوان عنصر اصلی استراتژی‌های شهرسازی (شهر و استراتژی) برای توسعۀ پایدار (محیط‌زیست و توسعه) اشاره دارد. به‌طوری که شبکه‌های سبز در شهرها اغلب مجموعه‌ای از فضاهای سبز، حوضچه‌های آب (لکه‌ها) و مسیرهای سبز، دره‌ها و کانال‌های آب (کریدورها) در نظر گرفته می‌شوند که هرچه لکه‌ها و کریدورها به‌لحاظ اندازه گسترده‌تر باشند، عملکرد شبکه به‌لحاظ محیط‌زیستی بهتر خواهد بود و هرچه به هم نزدیک‌تر باشند، کارایی اکولوژیکی بهتری خواهند داشت (Zhang et al, 2019) و شرایط مناسبی را برای ایجاد سبزینگی شهری فراهم می‌کنند. به‌طوری که گسترش شبکۀ سبز شهری، اغلب از طریق حفاظت از فضاهای سبز موجود، ایجاد فرم‌های جدید فضایی، ترمیم و نگهداری از اتصالات موجود میان تکه‌های سبز و احداث کریدورها یا دالان‌های اکولوژیکی جدید صورت می‌گیرد. به‌طور کلی مفهوم شبکه‌های سبز شهری در ارتباط با غلبۀ انسان بر محیط‌های طبیعی و تکه‌تکه‌شدن تدریجی آن نمایان می‌شود (Kong et al., 2010:20) و طراحان این مفهوم را به‌عنوان رویکردی پایدار و مناسب برای بهبود ارزش‌های اکولوژیک فضاهای سبز شهری در مقیاس‌های مختلف استفاده می‌کنند .(Kong et al., 2010: 21) 3. بخش سوم نیز هدف مشخصی را برای گنجاندن مفاهیم خاص علوم زیست‌محیطی (گونه، کریدور، جنگل و سطح) در سیاست‌های عمومی در نظر می‌گیرد؛ 4. بخش چهارم به تعامل زیرساخت‌های سبز (سبز و شبکه) با سیستم شهری (فضا و سیستم) اشاره دارد. زیرساخت‌های سبز علاوه بر ایجاد تعادل میان محیط طبیعی و مصنوع، ابزاری استراتژیک در برنامه‌ریزی‌ها به‌منظور افزایش کارایی و بازدۀ فضاهای شهری برای دست‌یافتن به شهرهای پایدار و نیز راهکاری هوشمندانه برای حفاظت از منابع هستند. حوزۀ عملکرد زیرساخت‌های سبز کل شهر است که مزایای متعددی را در تلفیق با عملکردهای چندمنظوره ایجاد می‌کند (Ahern, 2007). به‌طور کلی این نتیجه حاصل می‌شود که در حوزۀ تحقیقاتی مطالعات شهری، شبکۀ سبز اغلب به‌عنوان سیستمی از عناصر در نظر گرفته شده است که با روابط مبتنی بر محیط‌زیست در تعامل با سایر سیستم‌های شهری مشخص می‌‌شود (Jim & Chen, 2003; Mahmoud & El-Sayed, 2011; Oh et al., 2011). تا با بهره‌گیری از استانداردهای فضایی موردنیاز، به ایجاد فضاهایی با فواید اکولوژیکی و همچنین ارائۀ عملکردهای اجتماعی، فرهنگی و زیبایی‌شناسی در قالب پیوند مردم و طبیعت و اتصال داخل و حومۀ شهر منجر شود.(Şenik & Uzun, 2021, p. 209)

شکل (6) اثرگذارترین کلیدواژگان حوزۀ تحقیقاتی مطالعات شهری

Figure (6) The most influential keywords in the field of urban studies research

علوم اکولوژی

در بخش اول از این حوزۀ تحقیقاتی 1. وجود اصطلاحات (سبز و شبکه) بر محوریت موضوع تأکید می‌کنند؛ در حالی که اصطلاحات (شهر و منطقه)، کاربرد آن را در بافتی خاص از محیط و مناظر شهری تعریف می‌کنند. تجزیه‌وتحلیل ابعاد این بخش نشان‌دهندۀ آن است که این کلمات دارای محوریت اصلی و «پیونددهنده‌ترین» کلمات در گروه تحلیل‌شدۀ متن هستند. این بدان معناست که تمامی محتوای حاصلۀ دیگر به‌طور کامل با محتوای بخش اول مرتبط هستند؛ 2. محتوای به‌دست‌آمده از بخش دوم نشان‌دهندۀ آن است که (علم اکولوژی) برای توصیف پدیده‌های علوم طبیعی در مقیاس شهری از همان اصول به‌کاررفته در اکوسیستم‌های بزرگ‌تر (جنگل و ...) استفاده می‌کند(Weller & Ganzhorn, 2004; Ouin et al., 2008; Hladnik & Pirnat, 2011) ، و این پدیده‌ها به‌صورت شبکه موردمطالعه قرار می‌گیرند. شبکه‌های سبز شهری از ایجاد، نگهداری و مدیریت شبکۀ اکولوژیکی پشتیبانی می‌کنند؛ زیرا مبتنی بر اتصال طبیعت دوردست در سراسر مناظر با بهبود پتانسیل شبکه و تأمین خدمات اکوسیستم هستند (Fenu & Pau, 2018)؛ 3. در بخش سوم بینش خاصی از ارتباط بین ویژگی‌های فضاهای سبز (فضای سبز و کیفیت) و موقعیت آنها در الگوهای شهری پدیدار می‌شود (Jim, 2013). کم‌توجهی‌های ممکن به پیچیدگی‌ها و ویژگی‌های فضاهای سبز در شبکه‌های سبز شهری تأثیر بسزایی بر عملکرد این فضاها دارد. علاوه بر این، به دلیل محدودیت‌های مالی، تخصیص محدود و کمبود ابزار سنجش برای ارزش‌گذاری انواع مختلف فضای سبز و همچنین نبودِ درک چگونگی تأثیر گونه‌های مختلف آن بر کیفیت ارائۀ خدمات پایه‌ای (اکوسیستم)، اجرای فضای سبز جدید یا بهبود فضاهای سبز پیشین با مشکل مواجه می‌شود (Sandström et al., 2006; De Groot et al., 2010; Hunter & Luck, 2015).؛ 4. با مطالعۀ اصطلاحات به‌دست‎آمده در بخش چهارم، این نتیجه حاصل می‌شود که بسیاری از مقاله‌ها در این زمینۀ تحقیقاتی روش‌های تحلیلی (روش‌ها و تجزیه‌وتحلیل) را برای ارزیابی زیرساخت‌های سبز (GI) از منظر شبکۀ سبز پیشنهاد می‌کنند. به‌طور خلاصه به نظر می‌رسد که این حوزۀ تحقیقاتی بیشترین درجۀ بلوغ در مفهوم شبکۀ سبز است (Kang & Kim, 2015). به‌طوری که با بهره‌گیری از روش‌های تحلیلی مختلف به چارچوبی مناسب برای تجزیه‌وتحلیل و ارتقای پیوستگی منجر شود که درنهایت با شناسایی فضاهای سبز واجد ارزش برای ایجاد و طراحی کریدورهای بهینه سبب اتصال آنها به یکدیگر و ایجاد ارتباط میان محیط طبیعی و مصنوع شود (Hofman et al., 2018) و به ‌بهبود محیط‌های زندگی شهری و افزایش قابلیت‌های توسعۀ پایدار شهری کمک کند (Chen et al., 2021).

شکل (7) اثرگذارترین کلیدواژگان حوزۀ تحقیقاتی علوم اکولوژی

Figure (7) The most influential keywords in the field of ecological science research

با مقایسۀ نتایج حوزه‌های تحقیقاتی موردمطالعه، دربارۀ یافته‌های به‌دست‌آمده این‌طور بیان می‌شود که به دلیل وجود اصطلاحاتی خاص در ارتباط با واژگان کلیدی بوم‌شناختی در تمام محتوای اصلی گروه‌های تجزیه‌وتحلیل‌شده حوزۀ تحقیقاتی علوم اکولوژی، نقش و جایگاهی اصلی در تعریف مفهوم شبکۀ سبز دارد. به‌طوری که در ارتباط مستقیم با سایر حوزه‌های مرتبط با شبکۀ سبز شهری است که می‌توان به نقش فضای سبز به‌عنوان فضاهای عمومی که قادر به ارتقای کیفیت زندگی از منظر سلامت انسان و محیط‌زیست و دارای نقش اصلی در زیرساخت‌های سبز و کاهش اثرات تغییرات اقلیمی در گسترش این رویکرد در شهر اشاره کرد که در هر یک از حوزه‌ها به‌عنوان عامل اصلی شکل‌گیری شبکۀ سبز شهری اشاره شده است؛ همچنین ازجمله عوامل مهم دیگر، به تأثیر الگوهای شهری و فرم‌های فضایی در شکل‌گیری این مفهوم اشاره می‌شود که در رویکردهای مطالعات شهری و علوم اکولوژی به صراحت به آن اشاره شده است. نگاه توسعه‌ای به مفهوم شبکۀ سبز شهری نیز ازجمله عوامل مهم در دو زمینۀ جغرافیا و مطالعات شهری محسوب می‌شود. از سویی نقش کیفیت فضاهای سبز، یکی دیگر از عواملی است که در حوزه‌های تحقیقاتی علوم اکولوژی و جغرافیای شهری به آن اشاره شده است. این عامل سبب ارائه و گسترش خدمات اکوسیستم شهری می‌شود. به‌طور کلی مفهوم شبکۀ سبز به‌طور عام و خاص در زمینۀ مطالعات شهری هنوز مبهم و دارای نگاهی کل‌نگر است؛ به همین دلیل در این حوزه، شبکۀ سبز مترادف با زیرساخت‌های سبز در نظر گرفته می‌شود که عناصر اندکی در ارتباط با نظریۀ سیستم شبکه دارد. در حوزۀ تحقیقاتی جغرافیای شهری نیز به دلیل وجود نگاهی استراتژیک به این موضوع، از دیدگاه توسعه‌ای می‌نگرد که دارای نگاهی آینده‌نگر و در گسترۀ شهری است.

جدول (5) اثرگذارترین حوزه‌های تحقیقاتی در زمینۀ «شبکۀ سبز شهری»

Table (5) The most influential research areas in the field of "urban green network"

ردیف

حوزۀ تحقیقاتی

واژگان کلیدی و تفاسیر آن

یافته‌های حاصل از هر یک از حوزه‌های تحقیقاتی

جغرافیای شهری

1. مقیاس در سطح مداخله (شهر و منطقه) و موضوع (برنامه‌ریزی و سبز)

2. محدودۀ (شهری) و موضوعات (توسعۀ آینده) در شهرها

3. تعریف عناصر مهم شبکۀ سبز (فضای سبز و کیفیت)

. تجزیه‌وتحلیل ویژگی‌های عناصر (زیست‌محیطی و پایه‌ای) و رابطۀ بین آنها (شبکه و سیستم)

- دیدگاه توسعه‌ای و در گسترۀ شهری است.

- توجه به نگرش‌ها و رویکردهای اکولوژیک به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مباحث روز دنیا در برنامه‌ریزی شهری

- ارزیابی ویژگی‌های زیست‌محیطی

- رفع نیازهای انسان و زندگی شهری و طبیعت و نیازهای اکولوژیکی آن از طریق سیستم فضای سبز شهری

- نقش بالقوۀ فضای سبز شهری در ارتقای کیفیت زندگی شهروندان

- عامل کلیدی شکل‌گیری شهر پایدار

- عامل مهم در شکل‌گیری شبکه‌ای از فضاهای سبز شهری

مطالعات شهری

1. تعریف واژگان اصلی مجموعه، ازنظر مقیاس (شهری و منطقه‌ای)، عناصر اصلی (فضای سبز) و موضوع اصلی (شبکۀ سبز)

2. استفاده از شبکۀ سبز به‌عنوان عنصر اصلی استراتژی‌های شهرسازی (شهر و استراتژی) برای توسعۀ پایدار (محیط‌زیست و توسعه)

3. گنجاندن مفاهیم خاص علوم زیست‌محیطی (گونه، کریدور، جنگل و سطح) در سیاست‌های عمومی

4. تعامل زیرساخت‌های سبز (سبز و شبکه) با سیستم شهری (فضا و سیستم)

- شبکۀ سبز مترادف با زیرساخت‌های سبز

- در نظر گرفتن شبکۀ سبز به‌عنوان سیستمی از عناصر طبیعی و مصنوع

- تعامل شبکۀ سبز با سایر سیستم‌های شهری با روابط مبتنی بر محیط‌زیست

- در نظر گرفتن شبکه‌های سبز در شهرها در مجموعه‌ای از فضاهای سبز، حوضچه‌های آب (لکه‌ها) و مسیرهای سبز، دره‌ها و کانال‌های آب (کریدورها)

- افزایش کارایی اکولوژیکی با توجه به گستردگی شبکۀ سبز شهری

- توسعۀ شبکۀ سبز شهری، از طریق حفاظت از فضاهای سبز موجود، ایجاد فرم‌های جدید فضایی، ترمیم و نگهداری از اتصالات میان اجزای آن

- توسعۀ شبکه سبز شهری، از طریق احداث کریدورها یا دالان‌های اکولوژیکی

- در نظر گرفتن شبکۀ سبز شهری به‌عنوان رویکردی پایدار و مناسب برای بهبود ارزش‌های اکولوژیک فضاهای سبز شهری در مقیاس‌های مختلف

- ارائۀ عملکردهای اجتماعی، فرهنگی و زیبایی‌شناسی

- پیوند مردم و طبیعت

- اتصال داخل و حومه شهر

علوم اکولوژی

1. تأکید بر محوریت موضوع شبکۀ سبز با وجود اصطلاحات (سبز و شبکه) و وجود اصطلاحات (شهر و منطقه) کاربرد این موضوع را در بافتی خاص از محیط شهری تعریف می‌کند.

2. (علم اکولوژی) برای توصیف پدیده‌های علوم طبیعی در مقیاس شهری از همان اصول به‌کاررفته در اکوسیستم‌های بزرگ‌تر (جنگل و ...) استفاده می‌کند و این پدیده‌ها به‌صورت شبکه موردمطالعه قرار می‌گیرند.

3. بینش خاص به ارتباط بین ویژگی‌های فضاهای سبز (فضای سبز و کیفیت) و موقعیت آنها در الگوهای شهری

4. پیشنهاد روش‌های تحلیلی (روش‌ها و تجزیه‌وتحلیل) را برای ارزیابی زیرساخت‌های سبز (GI) از منظر شبکۀ سبز شهری

- دارای نقش و جایگاه اصلی در تعریف مفهوم شبکۀ سبز

- ارزیابی اثربخشی زیرساخت‌های سبز در یک بافت شهری خاص با بهره‌گیری از روش و ابزارهای پبشرفته

- اثرپذیری عملکرد شبکه‌های سبز شهری با توجه به پیچیدگی‌ها و ویژگی‌های فضاهای سبز

- ارزش‌گذاری انواع مختلف فضای سبز از طریق ابزار سنجش موردنیاز

- تأثیر گونه‌های مختلف فضای سبز شهری بر کیفیت ارائۀ خدمات اکوسیستم

- بهره‌گیری از روش‌های تحلیلی مختلف به دلیل ایجاد چارچوبی مناسب در ارتقای پیوستگی

- شناسایی فضاهای سبز واجد ارزش برای ایجاد و طراحی کریدورهای بهینه

- ایجاد ارتباط میان محیط طبیعی و مصنوع

مأخذ: نگارندگان

بحث و نتیجه‌گیری

شهرنشینی گسترده، شهرها را بیش از گذشته پیچیده کرده است؛ به همین علت «دانش جدیدی در ارتباط با شهرها» در بحث‌های علمی در حال ظهور است و مدل‌های ریاضی پیشرفته‌تری به‌ویژه مدل‌های شبکه‌ای به‌منظور توصیف و بهینه‌سازی شبکه‌های کالبدی و تعاملات انسانی توسعه یافته‌اند. از این منظر، عناصر محیط طبیعی در الگوهای شهری نیز با ادغام یافته‌های علوم طبیعی و اجتماعی در رویکردی چند رشته‌ای، به‌عنوان شبکه‌ای طراحی و مدیریت می‌شود؛ بنابراین توجه روزافزون به نقش‌های متفاوتی که فضای سبز برای توسعۀ پایدار مناطق شهری دارد، جامعۀ علمی را بر آن داشته است تا مفهوم شبکۀ سبز را در واژگان خود بگنجانند.

با تجزیه‌وتحلیل نتایج پژوهش حاضر که با استفاده از ابزار تجزیه‌وتحلیل هم واژگانی انجام شده است، مشخص شد که مهم‌ترین خلأ و چالشی که در این پژوهش در زمینۀ مفهوم شبکۀ سبز شهری وجود دارد، ارتباط مفهوم شبکۀ سبز شهری با ابعاد و مفاهیم علوم محیطی مرتبط بوده که در این پژوهش، سعی شده است که به خلأ و چالش‌های این مسئله تا حد زیادی توجه و درنهایت به مدلی جامع در این زمینه منجر شود. ضمن آنکه در این فرآیند مجموعه‌ای از اطلاعات پایه‌ای و ذی قیمتی که به‌صورت کامل و جامع در راه دستیابی به این مدل مفهومی کمک کند، بررسی شده است، که با بهره‌گیری از این اطلاعات پایه‌ای و ابعاد و مفاهیم به‌دست‌آمده از علوم محیطی مطالعه‌شده، شناخت مطلوب از مفهوم شبکۀ سبز شهری به دست می‌آید و با استفاده از این دانش، می‌توان از ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های والای این مفهوم برای ارتقای سطح بهره‌گیری از مناطق اکولوژیک و سبز و همچنین ایجاد پایداری مطلوب در شهرها استفاده کرد.

شبکۀ سبز شهری به‌عنوان معیار بسیار مهم کیفیت زندگی در توسعۀ جوامع پایدار محسوب می‌شود. از این منظر، مفهوم شبکۀ سبز نه‌تنها به سیستم مناطق طبیعی شهری، به گروه‌های دیگری از عناصر به‌هم‌پیوسته مانند سیستم‌های کنترل دستگاه‌های ذخیرۀ انرژی در شبکه‌های برق، با سهم زیادی از منابع انرژی تجدیدپذیر یا حتی شبکه‌های مصرف‌کننده برای استراتژی‌های بازاریابی زیست‌محیطی در نظر گرفته می‌شود. با بررسی رویکردها و نگرش‌های مختلف نسبت‌به مفهوم شبکۀ سبز شهری نتیجه گرفته می‌شود که این مفهوم در مقیاس خرد در علوم مختلف به بحث اقتصاد محلی، تنوع عملکردی، مکان‌سازی عرصه‌های همگانی و سبز توجه می‌کند (Forman, 2016). به دلیل بهره‌گیری از حوزه‌هایی با سطح ارتباط وسیع‌تر با مفهوم شبکۀ سبز شهری، تجزیه‌وتحلیل هم واژگانی با بهره‌گیری از منابع علمی منتشرشده طی 21 سال گذشته در پایگاه‌های علمی مهم و دارای اعتبار و همچنین بهره‌گیری از کلیدواژۀ اصلی مفهوم «شبکه سبز» انجام شد. در شکل (8) جمع‌بندی مفاهیم مرتبط با شبکۀ سبز شهری در قالب مدلی مفهومی به‌عنوان رویکردی در برنامه‎ریزی، طراحی و مدیریت شهری ارائه شده است. این مدل مفهومی، مبتنی بر حوزه‌های تحقیقاتی مرتبط به مفهوم شبکۀ سبز شهری است. در این مدل، با پالایش مفاهیم مستخرج از پژوهش، ابعاد مختلف شبکۀ سبز شهری در قالب بخش‌های مختلفی چون: لایۀ مفهومی، رویکردهای غالب در مقاطع زمانی مختلف، مفاهیم کلیدی در هریک از حوزه‌های تحقیقاتی مرتبط ارائه شد. براساس این مدل، مفهوم شبکۀ سبز به‌عنوان رویکردی جامع و چند وجهی در توسعۀ زیرساخت سبز شهری مطرح است. لایۀ مفهومی شبکۀ سبز شهری حاصل تعامل سه عنصر مهم زیرساخت سبز، فضای سبز شهری و خدمات اکوسیستم است. مؤلفۀ محوری در فرایند شبکۀ سبز شهری، زیرساخت سبز است که این مفهوم از بررسی ابعاد، راهبردها و ... حاصل می‌شود. این یافته با نتایج گرلینگ همسو است که اعتقاد دارد، اصطلاح زیرساخت سبز از سوی بیشتر رشته‌ها و علوم استفاده می‌شود تا ارزش منظر طبیعی شهر در برابر زیرساخت‌های خاکستری شهر نمایان و تلاش شود، شهرها برنامه‌ای برای هرچه سبزترکردن زیرساخت‌های خاکستری را در دستور کار خود قرار دهند .(Girling, 2008) تلاش در راستای دستیابی به زیرساخت سبزی مطلوب در شهرها نیازمند بهره‌گیری و توسعۀ شبکۀ فضاهای سبز شهری است که هدف اساسی توجه به این مسئله، ارائۀ خدمات به شهروندان در قالب خدمات اکوسیستم است.

در این پژوهش به‌منظور دستیابی به این هستۀ مفهومی و توسعۀ آن مفاهیم هر یک از حوزه‌های تحقیقاتی مرتبط بررسی شد که همان علوم محیطی مرتبط است. در نگرش‌های مرتبط با مفهوم شبکۀ سبز شهری، نه‌تنها بر ابعاد کالبد، به غیرکالبد نیز اشاره شد. به‌طوری که در ارتباط با مفاهیم مطالعات شهری که از حوزه‌های اصلی این مفهوم است، به حفاظت از فضای سبز موجود در شهرها، ایجاد فرم‌های جدید فضایی، ترمیم و نگهداری از اتصالات میان اجزای تشکیل‌دهنده، اتصال داخل و حومۀ شهر، پیوند میان مردم و طبیعت، نگرش سیستمی به عناصر طبیعی و مصنوع، توجه به گونه‌های خاص گیاهی و جانوری هر منطقه، بهره‌گیری از دره‌ها و کانال‌های آب (کریدورها) و ایجاد حوضچه‌های آب (لکه‌ها) و مسیرهای سبز اشاره می‌شود. از سوی دیگر، مفاهیم و نگرش‌های جغرافیای شهری شامل توجه به اصول اکولوژیک موجود در شهرها، رفع نیازهای اکولوژیکی طبیعت، رفع نیازهای انسان و زندگی شهری، کیفیت فضای سبز شهری، نگرش‌ها و رویکردهای نوین اکولوژیک، ارزیابی ویژگی‌های زیست‌محیطی، ارتقای کیفیت زندگی شهروندان و دیدگاه توسعه‌ای در آیندۀ فضای سبز شهری، عامل کلیدی شکل‌گیری شهر پایدار و شبکه‌سازی بر مبنای الگوی فضای سبز موجود در شهرهاست که این امر با دیدگاه‌های ناوه مبنی بر اهمیت نگرش‌ها و مفاهیم فوق در ایجاد تعادل پایدار میان عناصر طبیعی و مصنوع و همزیستی طبیعت و جامعۀ انسانی در شهرها منطبق است.

در ارتباط با مهم‌ترین حوزۀ تحقیقاتی به دلیل سطح ارتباط و جامعیت آن در باب مفهوم شبکۀ سبز شهری به علوم اکولوژی اشاره می‎شود. چنانچه بسیاری از مفاهیم و نگرش‌های سایر حوزه‌های تحقیقاتی را پوشش می‌دهد و عنصر اصلی شکل‌گیری مفهوم است؛ از این رو، مهم‌ترین مفاهیم این حوزه شامل ارتقای پیوستگی در فضای سبز شهری، ایجاد و طراحی کریدورهای بهینه، توجه به پیوند میان اکوسیستم‌های بزرگ‌تر با اکوسیستم شهری، بررسی روش‌های تحلیلی و نوین در شبکه‌سازی، ارتباط بین محیط طبیعی و مصنوعی، ارزش‌گذاری انواع فضای سبز، توجه به الگوهای فضایی در شهرها، شناسایی مناطق واجد ارزش شبکه‌سازی، تأثیر گونه‌های مختلف فضای سبز شهری بر کیفیت ارائۀ خدمات اکوسیستم و اتصال میان اجزای تشکیل‌دهندۀ شبکه است. در این رابطه نور و همکاران اعتقاد دارند که با بهره‌گیری، توسعه و حفاظت از فضاهای سبز موجود، ایجاد فرم‌های جدید فضایی برای ایجاد ارتباط میان محیط طبیعی و مصنوع، ایجاد اتصال میان تکه‌های سبز و احداث کریدورهای بهینه به توسعۀ شبکه سبز شهری و پیوند میان اکوسیستم‌ها در مقیاس‌های مختلف منجر می‌شود (Nor et al., 2017, p. 320)؛ همچنین یینگ و تریپلند نیز نیز بر نقش شبکۀ سبز شهری در اتصال و هم‌پیوندی اجزا و عناصر شهری تأکید دارند (Yeang & Threipland, 2021)؛ از این رو، شافر و همکاران معتقدند که با کاربست شبکه‌های سبز شهری بستر مناسبی فراهم می‌شود تا ضمن حفاظت از ارزش‌ها و عملکردهای شهری و زیست‌محیطی، مجموعه‌ای از خدمات اکوسیستم شهری را نیز به دست آورد (Shafer et al., 2000).

به‌طور کلی و پس از بررسی‌های صورت‌گرفته حاصل از مدل مفهومی پژوهش حاضر در ارتباط با عملکردهای مختلف منتسب به مناطق طبیعی در بافت‌های شهری، چارچوبی نظری یا تعریفی کلی از این مفهوم به دست می‌آید: شبکه‌های سبز شهری «سیستمی متشکل از بخش‌هایی مشابه که به یکدیگر متصل شده‌اند تا امکان حرکت یا ارتباط بین آنها و امتداد این بخش‌ها حاصل گردد». نتایج نشان‌دهندۀ آن بود که اصطلاح شبکه به‌عنوان مجموعه‌ای عمومی از مناطق طبیعی موجود در یک شهر اطلاق می‌شود که سیستم شبکه این عناصر را به یکدیگر مرتبط می‌کند (به استثنای حوزۀ اکولوژیکی که از همان اصول اعمال‌شده در اکوسیستم‌های بزرگ‌تر برای توصیف روابط بین عناصر طبیعی (سبز) در مقیاس شهری و ارزیابی اثربخشی اکولوژیکی زیرساخت‌های سبز در یک بافت شهری خاص بهره می‌گیرد).

بدیهی است که مفهوم شبکۀ سبز به‌عنوان موضوعی تعریف‌شده در شهرسازی و نظام شهری، چالش‌های فراوانی دارد؛ از این رو، برای جلوگیری از ایجاد هرگونه ابهام و ارائۀ تعریف منحصربه‌فرد از مفهوم شبکۀ سبز شهری، این‌طور عنوان می‌شود که این مفهوم عمل برنامه‌ریزی با ابزارهای پشتیبانی تصمیم‌گیری برای ایجاد زیرساخت‌های سبز به‌عنوان یک شبکۀ متشکل از مناطق طبیعی و نیمه طبیعی که اتصالات و ارتباطات آنها با توجه به متغیرهای خاص، به‌منظور توزیع برابر خدمات عمومی برای افزایش کیفیت زندگی و همچنین طیف وسیعی از خدمات اکوسیستمی مدل‌سازی می‌شود. در این خصوص رجیستر معتقد است که رویکردهای مؤثر در توسعۀ شبکه‌های سبز در مقیاس شهری، به به‌هم‌پیوستگی، اتصالات، انسجام و یکپارچگی منظر اکولوژیکی منجر خواهد شد (Register, 2006). به این ترتیب، مفهوم شبکۀ سبز یک زمینۀ تحقیقاتی چند رشته‌ای را ایجاد می‌کند که ترکیبی از علوم طبیعی و اجتماعی با یافته‌های علوم رایانه است تا ابزارهایی را برای مدیریت دولتی فراهم که پیامدهای انتخاب آنها را ازنظر دسترسی به خدمات عمومی و پایداری در شهرها ارزیابی کند. به نظر می‌رسد که یافته‌های این پژوهش در بسترها و زمینه‌های متنوع جغرافیای و اقلیمی در کشورها و شهرها با شرایط زیست‌محیطی متنوع و مختلف قابیلت تعمیم‌پذیری داشته باشد. از سویی، پژوهش‌های آتی درصدد بهره‌گیری از از رویکردها و راه‌حل‌های مبتنی بر ابعاد و مفاهیم شبکۀ سبز شهری در حل مشکلات و پیچیدگی‌های شهرسازی معاصر حرکت و بر این اساس به‌صورت تجربی و عملیاتی راهکارهای مناسبی در تقویت و توسعۀ زیرساخت‌های سبز شهری ارائه می‌کنند.

شکل (8) مدل مفهومی شبکۀ سبز شهری. مأخذ: نگارندگان

Figure (8) Conceptual model of urban green network, Source: Authors

[1] . ابزار تحلیلی است که قادر به تشخیص معنای نهفته در گروهی از متون است.

مراجع

منابع

حریرچیان، مینو (1397). گزارش سیاستی زیرساخت‌های سبز در شهرهای جدید. کارگروه تحقیق و توسعۀ شرکت مادر تخصصی عمران شهرهای جدید، وزارت راه و شهرسازی.

صابونچی، پریچهر، ابرقویی، حمیده، و متدین، حشمت‌الله (1397). شبکه‌های سبز منظرین؛ نقش مفصل‌بندی در یکپارچگی فضاهای سبز در منظر شهرهای معاصر ایران. باغ نظر، 15(62)، 16-5. 10.22034/bagh.2018.66280

صادقی‌بنیس، مژگان (1393). استفاده از متریک های منظر در بهسازی شبکه اکولوژیک شهری (مطالعه موردی: شهر تبریز). باغ نظر، 12(32)، 53-62. https://www.bagh-sj.com/article_8750.html

گلزار مقدم، ژابیز، کیان، مرجان، گرامی پور، مسعود، و مهدوی نسب، یوسف (1400). تجزیه‌وتحلیل تولیدات علمی در حوزه تلفیق فناوری واقعیت افزوده در آموزش. پژوهش در برنامه‌ریزی درسی، 18(70)، 76-92. 10.30486/JSRE.2021.1920354.1820

نوروزی، مریم، و بمانیان، محمدرضا (1398). تحلیل اثر زیرساخت‌های سبز شهری بر ارتقای مؤلفه‌های پایداری محیطی. دو فصلنامۀ اندیشه معماری، 3(6)، 175-189. https://doi.org/10.30479/at.2019.11641.1322

نصرآزادانی، آزاده، و هودجی، مهران (1393). ارزیابی تأثیر یک نمونۀ پساب صنعتی بر آلودگی خاک با فلزات سنگین. فصلنامۀ علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، 16(1)، 437-450. https://sanad.iau.ir/fa/Article/839944?FullText=FullText

References

Ahern, J. (2007). Green infrastructure for cities: The spatial dimension. In V. Novotny and P. Brown (Eds.), Cities of the future: Towards integrated sustainable water and landscape management. IWA Publishing Center. http://people.umass.edu/jfa/pdf/Chapter17_Ahern2%20copy

Almond, R. E., Grooten, M., & Peterson, T. (2020). Living Planet Report 2020-Bending the curve of biodiversity loss. World Wildlife Fund. https://pure.iiasa.ac.at/id/eprint/16870/1/ENGLISH-FULL.pdf

Attwell, K., & Smith, D. T. (2017). Parenting as politics: Social identity theory and vaccine hesitant communities. International Journal of Health Governance, 22(3), 183-198. https://doi.org/10.1108/IJHG-03-2017-0008

Bai, Y., & Guo, R. (2021). The construction of green infrastructure network in the perspectives of ecosystem services and ecological sensitivity: The case of Harbin, China. Journal of Global Ecology and Conservation, 27, e01534. https://doi.org/10.1016/j.gecco.2021.e01534

Bastian, O., Haase, D., & Grunewald, K. (2012). Ecosystem properties, potentials, and services−The EPPS conceptual framework and an urban application example. Ecological Indicators, 21, 7-16. https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2011.03.014

Bennett, G., & Mulongoy, K. J. (2006). Review of Experience with Ecological Networks, Corridors and Buffer Zones. In Secretariat of the Convention on Biological Diversity, Montreal, Technical Series (No. 23, p. 100). http://rpp-msu.ru/workspace/uploads/files/cbd-ts-23-5dcfbc6eecf73.pdf

Brunetta, G., & Voghera, A. (2014). Resilience through Ecological Network. TeMA Journal of Land Use, Mobility, and Environment. 165-173. https://dx.doi.org/10.6092/1970-9870/2539

Chen, C., Bi, L., & Zhu, K. (2021). Study on spatial-temporal change of urban green space in Yangtze River economic belt and its driving mechanism. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(23), 12498. https://doi.org/10.3390/ijerph182312498

De Falco, C., Punziano, G., & Trezza, B. (2021). A mixed content analysis design in the study of the Italian perception of COVID-19 on Twitter. Athens Journal of Social Sciences, 8(3), 191-210. https://www.athensjournals.gr/social/2021-03SOC.pdf#page=31

De Groot, R. S., Alkemade, R., Braat, L., Hein, L., & Willemen, L. (2010). Challenges in integrating the concept of ecosystem services and values in landscape planning, management, and decision-making. Journal of Ecological Complexity, 7(3), 260-272. https://doi.org/10.1016/j.ecocom.2009.10.006

Ding, R., Ujang, N., Hamid, H. B., & Wu, J. (2015). Complex network theory applied to the growth of Kuala Lumpur’s public urban rail transit network. PloS One, 10(10), e0139961. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0139961

Ersoy, E., Jorgensen, A., & Warren, P. H. (2019). Identifying multispecies connectivity corridors and the spatial pattern of the landscape. Journal of Urban Forestry & Urban Greening, 40, 308-322. https://doi.org/10.1016/j.ufug.2018.08.001

EU Commission (2017). Green Infrastructure. Retrieved from: http://ec.europa. eu/environment/ nature/ ecosystems/index_en.html.

Éva, S. (2011). Research of town structure and green space system of Sopron, opportunities of development with a historical approach [Doctoral dissertation, University of West Hungary]. http://ilex.efe.hu/PhD/fmk/sagieva/angol.pdf

Fenu, G., & Pau, P. L. (2018). Connectivity analysis of ecological landscape networks by cut node ranking. Journal of Applied Network Science, 3(1), 22. https://link.springer.com/article/10.1007/s41109-018-0085-0

Fichera, A., Frasca, M., Palermo, V., & Volpe, R. (2016). Application of the complex network theory in urban environments: A case study in Catania. Energy Procedia, 101, 345-351. https://doi.org/10.1016/j.egypro.2016.11.044

Forman, R. T. T. (2016). Urban ecology principles: Are urban ecology and natural area ecology really different?. Journal of Landscape Ecology, 31(8), 1653-1662. https://link.springer.com/article/10.1007/s10980-016-0424-4

Frazier, A. E., & Bagchi-Sen, S. (2015). Developing open space networks in shrinking cities. Journal of Applied Geography, 59, 1-9. http://doi.org/10.1016/j.apgeog.2015.02.010

Gargiulo, C., & Tulisi, A. (2016). The building aspect ratio for an energy efficient green network design. In e-agorà| e-aγορά for the transition toward resilient communities (pp. 220-226). DIST-Politecnico di Torino. https://www.iris.unina.it/handle/11588/645416

Gargiulo, C., & Tulisi, A. (2017). Climate change-oriented urban green network design: A decision support tool. In J. K. Gakis & P. Pardalos (Eds.), Network Design and Optimization for Smart Cities, Series on Computer and Operations Research, Vol. 8, 255-278. World Scientific. https://doi.org/10.1142/9789813200012_0011

Girling, C. (2008). Mitigation, adaptation, uncertainty--univerCity: Building a new green neighborhood. Journal of Places, 20(2), 26-29. https://escholarship.org/content/qt38n6j1k8/qt38n6j1k8.pdf

Golzar Moghadam, J., Kian, M., Geramipour, M., & Mahdavi Nasab, Y. (2021). Analysis of scientific products in the field of augmented reality technology in education. Research in Curriculum Planning, 18(70), 76-92. https://doi.org/10.30486/jsre.2021.1920354.1820 [In Persian].

Grunwald, A. (2018). Diverging pathways to overcoming the environmental crisis: A critique of eco-modernism from a technology assessment perspective. Journal of Cleaner Production, 197, 1854-1862. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2016.07.212

Harirchian, M. (2017). Policy report of green infrastructures in new cities. research and development working group of specialized mother company for construction of new cities. Ministry of Roads and City Planning. [In Persain].

Hladnik, D., & Pirnat, J. (2011). Urban forestry—Linking naturalness and amenity: The case of Ljubljana, Slovenia. Journal of Urban Forestry & Urban Greening, 10(2), 105-112. https://doi.org/10.1016/j.ufug.2011.02.002

Hofman, M. P., Hayward, M. W., Kelly, M. J., & Balkenhol, N. (2018). Enhancing conservation network design with graph-theory and a measure of protected area effectiveness: Refining wildlife corridors in Belize, Central America. Landscape and urban planning, 178, 51-59. https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2018.05.013

Hu, C. P., Hu, J. M., Deng, S. L., & Liu, Y. (2013). A co-word analysis of library and information science in China. Scientometrics, 97(2), 369-382. https://link.springer.com/article/10.1007/s11192-013-1076-7

Hunter, A. J., & Luck, G. W. (2015). Defining and measuring the social-ecological quality of urban green space: A semi-systematic review. Journal of Urban Ecosystems, 18, 1139-1163. https://link.springer.com/article/10.1007/s11252-015-0456-6

Inostroza, L. (2014). Open spaces and urban ecosystem services: Cooling effect towards urban planning in South American cities. TeMA-Journal of Land Use, Mobility, and Environment, 1. https://doi.org/10.6092/1970-9870/2541

Jim, C. Y. (2013). Sustainable urban greening strategies for compact cities in developing and developed economies. Journal of Urban Ecosystems, 16(4), 741-761. https://doi.org/10.1007/s11252-012-0268-x

Jim, C. Y., & Chen, S. S. (2003). Comprehensive green space planning based on landscape ecology principles in compact Nanjing city, China. Journal of Landscape and Urban Planning, 65(3), 95-116. https://doi.org/10.1016/S0169-2046(02)00244-X

Jim, C. Y., & Chen, W. Y. (2009). Ecosystem services and valuation of urban forests in China. Cities, 26(4), 187-194. https://doi.org/10.1016/j.cities.2009.03.003

Jongman, R. H., & Pungetti, G. (Eds.). (2004). Ecological networks and greenways: concept, design, implementation. Cambridge University Press. https://B2n.ir/n84466

Kang, J., Zhang, X., Zhu, X., & Zhang, B. (2021). Ecological security pattern: A new idea for balancing regional development and ecological protection (A case study of the Jiaodong Peninsula, China). Journal of Global Ecology and Conservation, 26, e01472. https://doi.org/10.1016/j.gecco.2021.e01472

Kang, S., & Kim, J. O. (2015). Morphological analysis of green infrastructure in the Seoul metropolitan area, South Korea. Journal of Landscape and Ecological Engineering, 11(2), 259-268. https://doi.org/10.1007/s11355-014-0268-5

Kong, F., Yin, H., Nakagoshi, N., & Zong, Y. (2010). Urban green space network development for biodiversity conservation: Identification based on graph theory and gravity modeling. Journal of Landscape and Urban Planning, 95(1-2), 16-27. https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2009.11.001

Kowalewska, A. (2011). Sustainable urban green network concept for the city of Gdynia,
Poland. In Gdynia Sustainable Green Network, 47th ISOCARP Congress. https://www.isocarp.net/Data/case_studies/2046.pdf

Li, F., Wang, R., Paulussen, J., & Liu, X. (2005). Comprehensive concept planning of urban greening based on ecological principles: A case study in Beijing, China. Journal of Landscape and Urban Planning, 72(4), 325-336. https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2004.04.002

Mahmoud, A. H. A., & El-Sayed, M. A. (2011). Development of sustainable urban green areas in Egyptian new cities: The case of El-Sadat City. Journal of Landscape and Urban Planning, 101(2), 157-170. https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2011.02.008

Massa, P., & Campagna, M. (2014). Social media geographic information: Recent findings and opportunities for smart spatial planning. TeMA-Journal of Land Use, Mobility and Environment, 1, 645-658. http://dx.doi.org/10.6092/1970-9870/2500

Matke, C., Bienstock, D., Munoz, G., Yang, S., Kleinhans, D., & Sager, S. (2017). Robust optimization of power network operation: storage devices and the role of forecast errors in renewable energies. In Complex Networks & Their Applications V: Proceedings of the 5th International Workshop on Complex Networks and their Applications (COMPLEX NETWORKS 2016) (pp. 809-820). Springer International Publishing. https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-3-319-50901-3_64

Matthews, T., Lo, A. Y., & Byrne, J. A. (2015). Reconceptualizing green infrastructure for climate change adaptation: Barriers to adoption and drivers for uptake by spatial planners. Journal of Landscape and Urban Planning, 138, 155-163. https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2015.02.010

Mell, I. C. (2010). Green infrastructure: concepts, perceptions and its use in spatial planning (Doctoral dissertation, Newcastle University). http://theses.ncl.ac.uk/jspui/handle/10443/914

Moseley, D., Marzano, M., Chetcuti, J., & Watts, K. (2013). Green networks for people: Application of a functional approach to support the planning and management of green space. Journal of Landscape and Urban Planning, 116, 1-12. Doi: http://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2013.04.004

Mougiakou, E., & Phoutis, Y. (2014). Urban green space network evaluation and planning: optimizing accessibility based on connectivity and raster GIS analysis. European Journal of Geography, 5(4), 19-46. https://eurogeojournal.eu/articles/issue%205.4.pdf#page=20

Nasrazadani, A., & Hoodaji, M. (2015). Evaluation of the effect of an industrial wastewater sample on heavy metals contaminated soil. Journal of Environmental Science and Technology, 16(1), 437-450. https://sanad.iau.ir/fa/Article/839944?FullText=FullText [In Persian].

Nor, A. N. M., Corstanje, R., Harris, J. A., Grafius, D. R., & Siriwardena, G. M. (2017). Ecological connectivity networks in rapidly expanding cities. Heliyon, 3(6), 310-325. https://www.cell.com/heliyon/pdf/S2405-8440(16)32259-9.pdf

Norouzi, M., & Bemanian, M. R. (2019). Analysis of the Effect of Urban Green Infrastructure on Promotion of Environmental Sustainability Components. Journal of Architectural Thought, 3(6), 175-189. https://doi.org/10.30479/at.2019.11641.1322 [In Persian].

Oh, K., Lee, D., & Park, C. (2011). Urban ecological network planning for sustainable landscape management. Journal of Urban Technology, 18(4), 39-59. https://doi.org/10.1080/10630732.2011.648433

Ouin, A., Martin, M., & Burel, F. (2008). Agricultural landscape connectivity for the meadow brown butterfly (Maniola jurtina). Journal of Agriculture, Ecosystems, & Environment, 124(3-4), 193-199. https://doi.org/10.1016/j.agee.2007.09.010

Pachauri, R. K., Allen, M. R., Barros, V. R., Broome, J., Cramer, W., Christ, R., ... & van Ypserle, J. P. (2014). Climate change 2014: synthesis report. Contribution of Working Groups I, II and III to the fifth assessment report of the Intergovernmental Panel on Climate Change (p. 151). Ipcc. https://epic.awi.de/id/eprint/37530/

Pozoukidou, G. (2020). Designing a green infrastructure network for metropolitan areas: A spatial planning approach. Euro-Mediterranean Journal of Environmental Integration, 5(2), 40. https://doi.org/10.1007/s41207-020-00178-8

Register, R. (2006). Ecocities: Rebuilding cities in balance with nature. New Society Publishers. https://B2n.ir/u13505

Roca, M., Escarameia, M., Gimeno, O., de Vilder, L., Simm, J.D., Horton, B., & Thorne, C. (2017). Green approaches in river engineering: Supporting implementation of Green Infrastructure. HR Wallingford. https://eprints.hrwallingford.com/1250/

Rouse, D. C., & Bunster-Ossa, I. F. (2013). Green infrastructure: A landscape approach. (n.p). https://caeau.com.ar/wp-content/uploads/2018/11/46.GREEN-INFRAESTRUCTURE.pdf

Saboonchi, P., Abarghouyi, H., & Motedayen, H. (2018). Green Landscape Networks;The role of articulation in the integrity of green space in landscapes of contemporary cities of Iran. The Monthly Scientific Journal of Bagh-e Nazar, 15(62), 5-16. https://doi.org/10.22034/bagh.2018.66280 [In Persian].

Sadeghi Banis, M. (2015). Using landscape metrics in improving urban ecological network (case study: Tabriz City). Journal of Gardening News, 32, 53-62. https://www.bagh-sj.com/article_8750.html?lang=en [In Persian].

Salata, K., & Yiannakou, A. (2016). Green Infrastructure and climate change adaptation. TeMA-Journal of Land Use, Mobility and Environment, 9(1), 7-24. https://doi.org/10.6092/1970-9870/3723

Sandström, U. G., Angelstam, P., & Mikusiński, G. (2006). Ecological diversity of birds in relation to the structure of urban green space. Landscape and Urban Planning, 77(1-2), 39-53. https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2005.01.004

Scottish Natural Heritage Information Note (SNH) (2012). Green networks in development planning. (n.p). https://B2n.ir/g54732

Senanayake, I. P., Welivitiya, W. D., & Nadeeka, P. M. (2013). Urban green spaces analysis for development planning in Colombo, Sri Lanka utilizing THEOS satellite imagery–a remote sensing and GIS approach. Journal of Urban Forestry and Urban Greening, 12(3), 307-314. https://doi.org/10.1016/j.ufug.2013.03.011

Şenik, B., & Uzun, O. (2021). A process approach to the open green space system planning. Journal of Landscape and Ecological Engineering, 18(2), 203-219. https://link.springer.com/article/10.1007/s11355-021-00492-5

Shafer, C. S., Lee, B. K., & Turner, S. H. (2000). A tale of three greenway trails: User perceptions related to quality of life. Journal of Landscape and Urban Planning, 49(3‐4), 163-178. https://doi.org/10.1016/S0169-2046(00)00057-8

Sluis, T., & Jongman, R. (2019). Green infrastructure and network coherence. Routledge.

Tannier, C., Bourgeois, M., Houot, H., & Foltête, J. C. (2016). Impact of urban developments on the functional connectivity of forested habitats: A joint contribution of advanced urban models and landscape graphs. Journal of Land Use Policy, 52, 76-91. https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2015.12.002

Tian, Y., Jim, C. Y., Tao, Y., & Shi, T. (2011). Landscape ecological assessment of green space fragmentation in Hong Kong. Journal of Urban Forestry & Urban Greening, 10(2), 79-86. https://doi.org/10.1016/j.ufug.2010.11.002

Tulisi, A. (2017). Urban Green Network Design: Defining green network from an urban planning perspective. TeMA Journal of Land Use, Mobility and Environment, 10(2), 179-192. http://www.serena.unina.it/index.php/tema/article/view/5156

Tzoulas, K., Korpela, K., Venn, S., Yli-Pelkonen, V., Kaźmierczak, A., Niemela, J., & James, P. (2007). Promoting ecosystem and human health in urban areas using green infrastructure: A literature review. Journal of Landscape and Urban Planning, 81(3), 167-178. https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2007.02.001

Van Eck, N., & Waltman, L. (2010). Software survey: VOSviewer, a computer program for bibliometric mapping. scientometrics, 84(2), 523-538. https://doi.org/10.1007/s11192-009-0146-3

Verdú Vázquez, A., Fernández Pablos, E., López Zaldívar, Ó., & Lozano Diez, R. (2020). Development of a methodology for the characterization of urban and peri-urban green spaces in a context of supra-municipal strategies. Journal of Land Use Policy, 69, 75-84. https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2017.08.040

Watson, R., Baste, I., Larigauderie, A., Leadley, P., Pascual, U., Baptiste, B., ... & Mooney, H. (2019). Summary for policymakers of the global assessment report on biodiversity and ecosystem services of the Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services. IPBES Secretariat: Bonn, Germany, 22-47. https://B2n.ir/p40669

Weller, B., & Ganzhorn, J. U. (2004). Carabid beetle community composition, body size, and fluctuating asymmetry along an urban-rural gradient. Journal of Basic and Applied Ecology, 5(2), 193-201. https://doi.org/10.1078/1439-1791-00220

WHO Regional Office for Europe (2017). Briefing note on process and results of indicator mapping exercise and proposal for a joint monitoring framework. Copenhagen. https://iris.who.int/bitstream/handle/10665/345670/WHO-EURO-2018-3062-42820-59758-eng.pdf?isAllowed=y&sequence=1

World Health Organization (2019). Global action plan on physical activity (2018-2030): More active people for a healthier world. World Health Organization. https://www.who.int/publications/i/item/9789241514187

Yeang, K., & Threipland, E. (2021). At one with nature: Advances in Ecological architecture in the work of Ken Yeang. Routledge. https://a.co/d/0iSE4TQ

Yuan-xiang, W. U., Xiao-guang, L. I. U., Bing, W. U., & Xue-jiao, Y. U. A. N. (2018). Regional Green Infrastructure Space Pattern Identification Based on. Landscape Architecture, 25(1), 33-37. http://www.lalavision.com/en/article/id/20180106

Zhang, B., Li, N., & Wang, S. (2015). Effect of urban green space changes on the role of rainwater runoff reduction in Beijing, China. Journal of Landscape and Urban Planning, 140, 8-16. https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2015.03.014

Zhang, L., & Wang, H. (2006). Planning an ecological network of Xiamen Island (China) using landscape metrics and network analysis. Journal of Landscape and Urban Planning, 78(4), 449-456. https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2005.12.004

Zhang, Z., Meerow, S., Newell, J. P., & Lindquist, M. (2019). Enhancing landscape connectivity through multifunctional green infrastructure corridor modeling and design. Journal of Urban Forestry & Urban Greening, 38, 305-317. https://doi.org/10.1016/j.ufug.2018.10.014

دوره 34، شماره 3 - شماره پیاپی 91
مهر 1402
صفحه 65-94

فایل ها

سابقه مقاله

تاریخ دریافت: 27 اردیبهشت 1401
تاریخ بازنگری: 19 مهر 1401
تاریخ پذیرش: 06 آذر 1401

تعداد مشاهده مقاله: 1,226
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 578

تبیین مدل مفهومی شبکۀ سبز شهری از منظر علوم محیطی

Explaining the Concept of Urban Green Network from the Perspective of Different Sciences by Developing a Theoretical Framework

اصل مقاله

مراجع

دوره 34، شماره 3 - شماره پیاپی 91
مهر 1402
صفحه 65-94

فایل ها

سابقه مقاله

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار

تبیین مدل مفهومی شبکۀ سبز شهری از منظر علوم محیطی

Explaining the Concept of Urban Green Network from the Perspective of Different Sciences by Developing a Theoretical Framework

اصل مقاله

مراجع

دوره 34، شماره 3 - شماره پیاپی 91مهر 1402صفحه 65-94

فایل ها

سابقه مقاله

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار

دوره 34، شماره 3 - شماره پیاپی 91
مهر 1402
صفحه 65-94