نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی کارشناس ارشد برنامه‌ریزی توریسم، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد، نجف‌آباد، ایران
2 دانشیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
3 دانشیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد، نجف‌آباد، ایران
چکیده
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Extended abstract
1- Introduction
What we know today as elderliness or agedness is not a recent product; it means that in the past the definition of elderliness was not based absolutely on age, but factors such as deformation of outward appearance and physical abilities which do not necessitate a particular age were considered as criteria for elderliness; but there is a specific definition for elderliness today, “An age in which many people are retired from working and benefit from various welfare benefits such as retirement pensions” (Giddens, 1376: 653).
The world population is increasingly ageing while the greater share of this change is taking place in the first century of the third millennium and in the developing countries. According to the estimates of the United Nations, the world
elderly population will increase from the 10.5 per cent in 2007 to 21.8 per cent in 2050 (UN, 2006). Iran is also rapidly advancing toward ageing in a process of extensive and fast demographic changes in the last two decades, although it is behind countries such as China and South Korea.
Leisure-time studies are the product of a society where spending leisure time is an important factor in shaping individuals’ everyday life and identity. According to the traditional model, it is assumed that job and vocation determine individuals’ leisure-time. But gradually evidences for this assumption has been found and even uncertainty is growing about the efficiency of age, gender and social class variables for designating leisure-time behavior models. In reference to the development of the notion of lifestyle in leisure-time studies, John Kelley mentions that studies carried out during the 70s and 80s suggest that multivariable analysis using variables such as the individual’s age, gender and income can only account for five to ten per cent of the activities variances (Fazeli. 1382: 63).
According to the traditional model, individuals’ vocation and job are assumed to determine their leisure-time activities. But gradually there were found evidences substantiating this assumption and the efficiency of variables such as age, gender and social class for designating leisure-time activity models.
Before undertaking any planning, it is necessary to distinguish and understand the characteristics and features of the target society and examine its personal and economic characteristics in planning for choosing the type of place for spending leisure time. This research attempts to investigate effectiveness or ineffectiveness such personal factors as age, gender, education and marital status as well as economic factors such as income, type of house and former job have on the elderly of districts 2 and 3 of Isfahan in choosing the type of place where they would like to spend their leisure time.
2- Methodology
In terms of purpose, this is an applied research; in terms of relation between variables, it is of causative type and in regard to the data collection method, it is a survey carried out across two municipal districts of Isfahan using questionnaires. The population includes all the elderly living in districts 3 and 5 of Isfahan whom were selected using random sampling method from among the elderly of the aforementioned districts and were given the questionnaire. Since the elderly population of the two districts was not equal, sample size for each district was calculated by proportion operations (in proportion to the elderly population of each district). The population was in total 377 people obtained using Cochran method and based on the public population and housing census of 1385 differentiated by new municipal districts of Isfahan set by the Isfahan Province Deputy of Planning.
3- Discussion
Questions about age, gender, marital status, education and the type of job before elderliness and retirement, house type and incomes were asked. Then, with regard to the leisure-spending sites available in the city, activities and places more suitable to the elderly was chosen and asked about. The considered sites were divided into parks and recreational areas, cultural sites including cinemas, theatres, museums, cultural institutes and libraries, sport facilities, and religious centers.
In order to evaluate each of the sites pointed out in the research, statements were designed using Likert scale and necessary data were collected from the respondents using questionnaire technique. After respondents completed the questionnaires, data were analyzed using SPSS in two descriptive and inferential statistic levels to be used in examining the effect of personal and economic factors in the elderly’s choosing of leisure spending place according to the Pearson’s correlation text, Mann-Whitney test (U test) and Kruskal-Wallis correlation test (H test). Pearson correlation coefficient (r) is used when research variables are spatial in evaluation level. Pearson’s correlation coefficient is also called simple correlation coefficient which consists of an independent variable and a dependent variable (SA’ee. 1377: 159).
U test is used to compare the means of the two populations and H test is used to compare the means of two or more populations (Momeni, 1386: 41).
Questionnaire’s superficial and content validity was substantiated by professionals and its reliability by Cronbach’s alpha coefficient. Cronbach’s alpha coefficient was 0.76 which indicates adequacy of reliability and suitability of data collection instrument.
4- Conclusion
From the tests we performed on descriptive data of the research such as age, gender, education, etc. and from the elderly’s remarks about the extent of using leisure sites, we concluded the following in respect to both economic and personal variables:
The elderly’s age variable influences their choosing the site they want to spend their leisure times in.
Education level of the elderly influences their choice and using of leisure spending sites.
The elderly’s gender influences choosing sport facilities, going to religious centers and using parks, but no influence on using cultural institutes was proved.
Noting that the obtained alpha was higher than what was expects, it can be said that marital status factor has no effect on choosing the leisure spending sites by the elderly.
The variable of job before elderliness influences using certain leisure spending sites.
The elderly’s income variable is effective in choosing all leisure sites pointed except for park going because it is free.
Current house type variable (apartment or detached house) influences only two variables of using religious centers and park going and does not influence using cultural and sport facilities.
After understanding the present condition of the elderly, their needs and likings and their opinion in choosing available sites for spending leisure times, it is necessary to think of strategies in order to improve and establish leisure-spending sites more well-suited and to the elderly.
In general, prior to implementation of any planning or establishment of any leisure-spending sites for the citizens of any district, an assessment of needs and relations must be done so that by having a deeper understanding of the dominant personal and economic characteristics of the target society, a more precise, appropriate and profitable planning might be decided.
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
آن چه امروزه به عنوان سالمندی یا پیری می‌شناسیم ساخته و پرداخته دوره معاصر نیست؛ به این معنا که در گذشته تعریف سالمندی بر مبنای سن مطلق نبود بلکه عواملی چون تغییر شکل ظاهری و توانایی‌های جسمانی که لزوماً سن خاصی را مبنا قرار نمی‌داد، معیار سالمندی شناخته می‌شد ولی امروزه برای سالمندی تعریف مشخصی وجود دارد: «سنی که در آن اکثر مردم از کار بازنشسته می‌شوند و از انواع خاصی از مزایای رفاهی مانند حقوق بازنشستگی برخوردار می‌گردند» ( گیدنز، 1376: 653).
جمعیت دنیا به سرعت در حال سالخورده شدن است و بخش بزرگی از این تغییر در قرن اول هزاره سوم و در کشورهای در حال توسعه در حال شکل گیری است. طبق پیش‌بینی‌های بخش جمعیت سازمان ملل متحد نسبت جمعیت سالمند در جهان از حدود 5/10 درصد در سال 2007 به حدود 8/21 درصد در سال 2050 افزایش خواهد یافت (سازمان ملل متحد،2006). ایران نیز، اگرچه در این راه نسبت به کشورهایی مثل چین و کره متأخر محسوب می‌شود (سازمان ملل متحد،2006) اما در پی تغییرات وسیع و سریع دموگرافیک طی دو دهه اخیر به سرعت به سمت سالخوردگی پیش می‌رود. «فعالیت و مسن شدن»[1] عنوان کتاب معروف جان کلی[2] است که در آن به تئوری مسن شدن پرداخته و بر اهمیت فعالیت به عنوان تعیین کننده اصلی در کیفیت زندگی برای بزرگسالان تأکید شده است. در این کتاب به نظرات جامعه شناسان مختلف اشاره شده است. طبق نظریات اشلی[3] ( 1989) افراد با افزایش سن تغییر نمی‌کنند بلکه از نظر ویژگی‌های پیشین خود رشد می‌کنند. استمرار الگوی فکری، فعالیتی و عادتی افراد علی‌رغم تغییرات در شرایط جسمی و اجتماعی آنها منجر به ایجاد تئوری استمرار شده این نظریه به بررسی فرآیندهای سازگاری می‌پردازد که طی آن افراد با شرایط جدید سازگار می‌شوند. هر چند افزایش سن لزوماً با ناتوانی همراه نیست، تغییرات زیادی در بردارد. بازنشستگی، داغدار شدن و محدودیت‌های جسمی، زندگی روزانه، فعالیت اجتماعی و نحوه گذران وقت افراد را تغییر می‌دهد. طبق نظریه استمرار، حفظ الگوهای فکری، فعالیتی و عادتی بهترین روش سازگاری است. از سوی دیگر، نظریه استمرار منکر وجود تغییرات در اثر افزایش سن نمی‌شود بلکه، این استمرار و تغییر نوعی همزیستی ایجاد می‌کند (Agahi & Ahacic,2006:2). مطالعات فراغت محصول ظهور جامعه‌ای است که در آن گذراندن اوقات فراغت عامل مؤثری در شکل دادن به زندگی روزمره و هویت افراد است. طبق الگوی سنتی، کار و شغل افراد تعیین کننده رفتارهای فراغت ایشان پنداشته می‌شود. اما به تدریج شواهدی برای این نظر و حتی تردید در کارآمدی متغیرهای سن، جنسیت و طبقه اجتماعی برای تبیین الگوهای رفتار فراغت به دست آمد. جان کلی درباره بروز ایده سبک زندگی در مطالعات فراغت به این نکته اشاره می‌کند که مطالعات انجام شده در دهه‌های 1970 و 1980 نشان دادند که تحلیل چند متغیره با استفاده از متغیر‌هایی نظیر سن، جنس و درآمد افراد فقط می‌تواند بین پنج تا ده درصد واریانس فعالیت‌ها را تبیین کند ( فاضلی، 1382: 63 ). تحقیقات نشان می‌دهد که رابطه‌ای میان مشارکت در اوقات فراغت و سلامتی وجود دارد. فعالیت، سلامت را بهبود می‌بخشد و درعین حال مشارکت در فعالیت‌ها وابسته به سلامتی است. در واقع بالا بودن فاکتورهای سلامتی منجر به افزایش مشارکت می‌شود که در مورد فعالیت‌های فیزیکی صدق می‌کند. علاوه بر این عواملی چون جنسیت، موقعیت اجتماعی و اقتصادی و شرایط زندگی بر میزان فعالیت افراد تأثیر دارند (احمدی، 1386: 106). بر اساس طبقه‌بندی گردشگران شهری از نظر نوع و پایگاه گروه اجتماعی، سالمندان دارای یک گروه اجتماعی مجزا هستند که ویژگی‌ها و نیازهای عمده فراغتی و تفریحی آنان نیاز به استراحت و آرامش، تجدید خاطره، دیدار با نزدیکان و... است (سعیدنیا، 1380: 65).
پیشینه تحقیق
سالمندی همراه بازنشستگی، پایین آمدن درآمد، قطع درآمد، از کارافتادگی و دریافت حقوق ثابت بازنشستگی است. معمولاً سالمندان از نظر شرایط جسمی در فعالیت‌های بیرون از خانه محدود می‌شوند در نتیجه نقش کمتری در جامعه و اقتصاد شهری به عهده می‌گیرند. زندگی سالمندان از جهات اجتماعی - اقتصادی در شهرهای مختلف جهان به شکل‌های کاملاً متفاوتی دیده می‌شود. در کشورهای توسعه یافته، دراغلب موارد مهاجرت سالمندان به شهرهای آفتاب خیز، شهرهای ساحلی و نقاط خوش آب و هوا صورت می‌گیرد و در پاره‌ای از آنها، سازمان‌ها (خدمت به سالمندان) عهده دار پرستاری، درمان، خرید، تهیه غذا، شستشو و تمیز کردن اطاق‌های سالمندان هستند. در ژاپن سالمندان علاقمندند در مجاورت سالمندان دیگر زندگی کنند و دوست دارند که در همه ساعات روز و شب صدای فرزندان و نوه‌های خود را از آپارتمان مجاور بشنوند و دست حمایت فرزندانشان را در همه روز احساس کنند. در شهرهای ممالک در حال توسعه، در دوران بازنشستگی نه تنها انتخاب محل زندگی غیر ممکن است بلکه، وضع نابسامان مسکن، پایین آمدن میزان حقوق دریافتی و سوء تغذیه به سرعت دوران بازنشستگی را کوتاه می‌کند و چه بسا که یکی دو سال بعد از دریافت ابلاغ بازنشستگی، مرگ فرا می‌رسد (شکوئی،1369، 101).
در شهرهای امروزی، تحرک و حرکت سالمندان تابع عوامل چندی است:
سالمندان کم درآمد، بیش از سالمندان پر درآمد تحرک دارند؛
تحرک و حرکت سالمندان تحصیل کرده کمتر از سالمندان فاقد تحصیلات کافی است؛
تحرک و حرکت سالمندان مالک خانه از سالمندان اجاره نشین بیشتر است؛
سالمندانی که دارای ابعاد خانواده گسترده‌ای هستند از سالمندانی که ابعاد خانواده محدود دارند تحرک و حرکت بیشتری دارند؛
سالمندان متأهل کمتر از سالمندان مجرد و جدا شده از همسر تحرک و حرکت دارند؛
با افزایش عمر از میزان تحرک و حرکت کاسته می‌شود (همان منبع، 102).
در ادامه به تحقیقات و مقالات چندی که در این رابطه انجام شده است اشاره می‌شود:
- زهرا احمدی (1386) در پژوهش خود با عنوان مطالعه تطبیقی نیازهای فرهنگی برای گذران اوقات فراغت در شهر اصفهان به دنبال شناخت نیازهای فرهنگی و شناخت الگوی فراغتی هر یک از دو منطقه مورد مطالعه خود بوده و به همین منظور عواملی که بر انتخاب الگوی گذران اوقات فراغت و متغیرهای وابسته دیگر همچون رضایت از اوقات فراغت و آزادی در انتخاب الگو موثر است. جنس، سن، پایگاه اجتماعی- اقتصادی و محل سکونت بررسی شده و در هر مورد مقدار میانگین‌ها به دست می‌آورد.
- سید باقر مداح (1388) در پژوهشی تحت عنوان وضعیت فعالیت‌های اجتماعی و نحوه گذران اوقات فراغت در سالمندان ایران و سوئد به یافته‌های ذیل دست یافت.
یافته‌های این مطالعه شامل نتایج حاصل از ارزیابی وضعیت فعالیت اجتماعی و نحوه گذران اوقات فراغت و مقایسه این ابعاد در سالمندان ساکن در منزل در دو کشور ایران و سوئد بود. آزمودنی‌ها در هر سه گروه به دامنه سنی 60 تا 77 سال تعلق داشته و عمدتاً متأهل بودند. نتایج نشان داد که به رغم اشتراک بسیار، فراوانی و نوع فعالیت‌های اجتماعی و ایام فراغت در سه گروه فوق به دلیل تفاوت‌های فرهنگی و محیطی مختلف است. عواملی مانند گسترش شهرنشینی، کمبود تسهیلات، عدم آشنایی با توجه به شیوه زندگی سالم سبب شده است که میزان رضایت شهروندان سالمند ایرانی از روابط اجتماعی و نحوه گذران ایام فراغت از سالمندان سوئدی کمتر باشد. از سوی دیگر توجه به بُعد معنوی سلامت در سالمندان ایرانی قویتر بوده و با سالمندان سوئدی اختلاف معنی داری دارد در حالی که در مورد فعالیت‌های گروهی این رابطه کماکان معنی دار ولی معکوس می‌شود. همچنین توجه ناکافی به تحرک فیزیکی و ورزش، خصوصاً در زنان سالمند ایرانی از نکاتی است که باید مورد عنایت برنامه‌ریزان و سیاست گذاران عرصه بهداشت کشور قرار گیرد.
سرلی و جکسون[4] (1985) در تحقیقی به بررسی موانع مشارکت سالمندان و بزرگسالان در فعالیت‌های ورزشی تفریحی در شهر مانیتوبا در کانادا پرداختند. نتایج تحقیق نشان داد: نداشتن همراه در فعالیت‌های ورزشی تفریحی، تعهدات خانوادگی، کمبود وسایل و ناتوایی‌های جسمانی از مهم‌ترین عوامل بازدارنده سالمندان و بزرگسالان در فعالیت‌های ورزشی تفریحی است. (انصاری، 1387، 42).
اهداف
طبق الگوی سنتی، کار و شغل افراد تعیین کننده رفتارهای فراغتی ایشان پنداشته می‌شود. اما به تدریج شواهدی برای این نظر و در کارآمدی متغیرهای سن، جنسیت و طبقه اجتماعی برای تبیین الگوهای رفتار فراغت به دست آمد.
پیش از هر برنامه‌ریزی به دست آوردن شناخت و آگاهی از خصوصیات و ویژگی‌های جامعه هدف و بررسی تأثیر خصوصیات فردی و اقتصادی جامعه مورد برنامه‌ریزی در انتخاب نوع مکان حهت‌گذران اوقات فراغت ضروری به نظر می‌رسد. در این پژوهش سعی شده به وجود یا عدم وجود تأثیر عوامل شخصی مانند سن، جنسیت، میزان تحصیلات و وضعیت تأهل و عوامل اقتصادی مانند میزان درآمد، نوع شغل سابق و نوع منزل در انتخاب نوع مکان جهت گذران اوقات فراغت سالمندان دو منطقه 3 و 5 شهر اصفهان پرداخته شود.
فرضیه‌ها
پژوهش حاضر به دنبال بررسی فرضیه ذیل است:
عوامل فردی و اقتصادی در انتخاب نوع مکان جهت گذران اوقات فراغت سالمندان مؤثر است.
معرفی موقعیت جغرافیایی محدوده مورد پژوهش
از آنجایی که هر تحقیق و پژوهشی در مکان رخ می‌دهد و محدوده جغرافیایی این تحقیق مناطق 3 و 5 شهر اصفهان است، ابتدا به معرفی اجمالی این دو منطقه پرداخته می‌شود.
منطقه 3 اصفهان از سمت شمال به خیابان سروش و آیت اله مدرس، ازسمت جنوب به رودخانه زاینده رود، از سمت شرق به خیابان بزرگمهر و از سمت غرب به خیابان چهارباغ عباسی محدود می‌شود. مساحت کل این متطقه براساس آمار وضع موجود طرح بازنگری در سال 1387 برابر 9/1180 هکتار و جمعیت این منطقه 111816 نفر است. تراکم (نفر در هکتار) در این منطقه برابر با 2/88 است (روابط عمومی منطقه 3 اصفهان). منطقه 5 اصفهان از سمت شمال به خیابان بوستان ملت، از سمت جنوب به بزرگراه شهید اقارب پرست، از سمت شرق به خیابان چهارباغ بالا و از سمت شمال غربی به خیابان حبیب اللهی و از غرب به خیابان شهید میثمی محدود می‌شود. مساحت کل این منطقه براساس آمار وضع موجود طرح بازنگری در سال 1387 برابر 2/1549 هکتار و با احتساب اراضی نظامی به 7/2016 هکتار می‌رسد. جمعیت این منطقه 142000 نفر است. تراکم ( نفردر هکتار) در این منطقه برابر 70 است (روابط عمومی شهرداری منطقه 5 اصفهان).
شکل 1- موقعیت جغرافیایی محدوده مورد مطالعه
مأخذ: شهرداری اصفهان، سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات (فاوا)
روش تحقیق
این تحقیق از حیث هدف، یک تحقیق کاربردی، از حیث ارتباط بین متغیرها از نوع علی و از جهت نحوه گردآوری داده‌ها به روش پیمایشی است و با استفاده از پرسشنامه در سطح دو منطقه شهری (اصفهان) اجرا شده است. جامعه آماری شامل کلیه سالمندان ساکن در دو منطقه 3 و 5 شهر اصفهان بوده که با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی از میان سالمندان دو منطقه مذکور شهر اصفهان انتخاب گردیده و پرسشنامه در اختیار آنان قرار گرفت. از آنجایی که جمعیت سالمند در هر دو منطقه به صورت مساوی نبود، با انجام عملیات نسبت گیری (نسبت به جمعیت سالمند هر منطقه) حجم نمونه برای هر کدام از مناطق به دست آمد. حجم نمونه به دست آمده در کل 377 نفر بود که با استفاده از روش کوکران و بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1385 و به تفکیک مناطق شهری جدید اصفهان که به وسیله معاونت برنامه‌ریزی استانداری اصفهان انجام شده بود، به دست آمد.
در ابتدای سوالات بسته‌ایی مبنی بر سن، جنسیت، وضعیت تأهل، میزان تحصیلات، نوع شغل پیش از سالمندی و بازنشستگی، نوع منزل و میزان درآمد مورد سئوال قرار گرفت. در ادامه با توجه به فضاهای گذران اوقات فراغت موجود در شهر، آن دسته از فعالیت‌ها و مکان‌هایی که جهت سالمندان مناسب‌تر است انتخاب و مورد پرسش قرار گرفت. مکان‌های مورد بررسی به پارک و فضای سبز، مکان‌های فرهنگی مانند سینما، تئاتر، موزه، فرهنگسرا و کتابخانه، مجموعه‌های ورزشی، اماکن مذهبی تقسیم شدند.
برای سنجش هر یک از متغیرهای ذکر شده در این تحقیق، گویه‌ها با استفاده از طیف لیکرت طراحی شد و با استفاده از تکنیک پرسشنامه داده‌های مورد نیاز از پاسخگویان جمع آوری گردید. پس از تکمیل پرسشنامه توسط پاسخگویان داده‌ها به کمک نرم افزار SPSS در دو سطح آمار توصیفی و آمار استنباطی مورد پردازش قرار گرفت که برای بررسی تأثیر عوامل شخصی و اقتصادی سالمندان در انتخاب نوع مکان فراغتی برحسب داده توصیفی مورد نظر از آزمون همبستگی پیرسن، آزمون من- ویتنی (آزمونU) و آزمون همبستگی کروسکال- والیس (آزمونH) استفاده شده است. ضریب همبستگی پیرسن (r) زمانی به کار می‌رود که متغیرهای تحقیق در سطح سنجش فاصله‌ای باشند. به ضریب همبستگی پیرسن، ضریب همبستگی ساده نیز می‌گویند که این ضریب از یک متغیر مستقل و یک متغیر وابسته تشکیل شده است ( ساعی، 1377، 159).
از آزمون (U) برای مقایسه میانگین دو جامعه و از آزمون (H) برای مقایسه میانگین دو یا چند جامعه است استفاده می‌گردد (مومنی،1386: 41).
روایی صوری و محتوایی پرسشنامه با استفاده از نظرات صاحبنظران و پایایی آن به وسیله ضریب آلفای کرونباخ تعیین و تأیید شد. ضریب آلفای کرونباخ برابر 76/0 بود که نشان دهنده پایایی خوب و مناسب بودن ابزار برای گردآوری داده‌ها بود.
در جدول شماره (1) جمعیت سالمندان مورد پرسشگری به تفکیک دو منطقه شهری و در کل آمده است.
جدول 1- تعداد سالمندان ساکن در دو منطقه، سال 1385
|
منطقه شهری |
گروه سنی |
مرد |
زن |
کل |
|
3 |
بالای 65 سال |
4998 |
5227 |
10225 |
|
5 |
بالای 65 سال |
4339 |
3973 |
8312 |
|
کل دو منطقه |
بالای 65 سال |
9337 |
9200 |
18537 |
مأخذ: معاونت برنامه ریزی استانداری اصفهان
یافته‌ها
براساس تحلیل پرسشنامه‌ها در هر دو منطقه مورد بررسی فراوانی سالمندان گروه سنی 65 تا 74 سال حائز اکثریت هستند. وجود اکثریت این گروه سنی نشان از سالم تر و مهیاتر بودن شرایط موجود در مکان‌های فراغتی سطح شهر جهت حضور این دسته از سالمندان تا سالمندان کهنسال تر[5] است. برحسب جنسیت سالمندان در هر دو منطقه به طور کلی 66% مردان و 34% زنان مورد پرسشگری قرار گرفتند، که نتیجه حضور بیشتر مردان در سطح جامعه است. از نظر میزان تحصیلات از مجموع پاسخگویان مورد مطالعه، 7/24 درصد بیسواد، 43 درصد افراد زیر دیپلم، 1/15درصد افراد دیپلم، 4 درصد افراد فوق دیپلم، 7/7 درصد کارشناسی، 9/1 درصد افراد کارشناسی ارشد و 7/3 درصد پرسش شوندگان دارای تحصیلات دکتری بودهاند. از مجموع پاسخگویان، 4/85 درصد متأهل و 6/14 درصد آنان به دلیل فوت همسر و غیره مجرد هستند. طیف نوع شغل سالمندان پیش از دوران سالمندی از مجموع پاسخگویان، 22 درصد دارای شغل آزاد، 9/36 درصد کارمند، 4/28 درصد خانه دار، و 7/12 درصد کارگر هستند
برحسب میزان درآمد، گزینه مربوط به درآمد 800 هزار تومان به بالا در منطقه 3 انتخاب نشد ولی در منطقه 5 اصفهان 1/20% این سطح درآمد را پاسخگو بودند در نتیجه از وضعیت درآمد بهتری برخوردار هستند.
از نقطه نظر نوع منزل محل سکونت در منطقه 3 اصفهان 5/91% دارای منزل ویلایی و 5/8% در منزل آپارتمانی سکونت داشتند در حالی که در منطقه 5 به دلیل بافت جدیدتر شهری و افزایش آپارتمان سازی 1/49% دارای منزل ویلایی و 9/50% در آپارتمان سکونت داشتند.
در جداول ذیل میزان پاسخگویی سالمندان به هر کدام از گویه‌های مربوط به متغیرهای فراغتی آمده است تا به وسیله آن شناخت اولیه نسبت به نیازها و سلیقه‌های فراغتی سالمندان دو منطقه به دست آید.
- آزمون مربوط به رابطه بین انتخاب مکان‌های فراغتی و سن سالمندان
از آنجا که مقیاس متغیرهای این فرضیه (فاصله‌ای- فاصله‌ای) است، بنابراین، جهت آزمون فرضیه از همبستگی پیرسن استفاده شده است. با توجه به این آزمون، از آنجا که سطح معناداری در همه متغیرها کمتر از 05/0 و از سطح معناداری مورد نظر 05/0=sig کوچکتر است، فرض (H) رد و فرضیة پژوهش تأیید می‌گردد. با توجه به مقادیر منفی ضریب همبستگی پیرسن می‌توان گفت که بین متغیر سن و انتخاب نوع مکان جهت گذران اوقات فراغت در سطح اطمینان 95/0 رابطه معنادار و معکوس وجود دارد. جدول شماره 2 نتایج این آزمون را نشان می‌دهد.
جدول 2- نتایج ضریب همبستگی بین انتخاب مکان‌های فراغتی و سن سالمندان
|
نتیجه |
سطح معناداری |
ضریب |
نوع آزمون |
متغیرها |
|
اثبات |
0 |
428/0- |
پیرسن
|
استفاده از مکان‌های ورزشی |
|
اثبات |
007/0 |
142/0- |
پیرسن |
استفاده از مکان‌های فرهنگی |
|
اثبات |
013/0 |
130/0 |
پیرسن |
رفتن به مکان‌های مذهبی |
|
اثبات |
001/0 |
167/0- |
پیرسن |
رفتن به پارک |
مأخذ: مطالعات میدانی نگارندگان
- آزمون مربوط به رابطه بین انتخاب مکان‌های فراغتی و میزان تحصیلات سالمندان
با توجه به این که سطح معناداری کمتر از 05/0 است، با اطمینان 95/0 می‌توان (H.) مبنی بر عدم
وجود رابطه بین میزان تحصیلات در انتخاب و استفاده از مکان‌های فراغتی در دوران سالمندی رد و فرضیه تحقیق به تأیید رسید.
جدول 3- نتایج ضریب همبستگی پیرسن بین انتخاب مکان‌های فراغتی و میزان تحصیلات سالمندان
|
نتیجه |
سطح معناداری |
ضریب |
نوع آزمون |
متغیر |
|
اثبات |
0 |
253/0 |
پیرسن |
استفاده از مکان‌های ورزشی |
|
اثبات |
0 |
362/0 |
پیرسن |
استفاده از مکان‌های فرهنگی |
|
اثبات |
0 |
483/0- |
پیرسن |
رفتن به مکان‌های مذهبی |
|
اثبات |
0 |
202/0- |
پیرسن |
رفتن به پارک |
مأخذ: مطالعات میدانی نگارندگان
- آزمون مربوط به رابطه بین انتخاب مکان‌های فراغتی نسبت به جنسیت سالمندان
این آزمون برای مقایسه میانگین دو جامعه است، بنابراین، برای آزمون فرضیه از آزمون همبستگی آزمون من - ویتنی (آزمونU) استفاده شده است. براساس جدول شماره (4) و با توجه به مقادیر Z با سطح معناداری به دست آمده که از سطح معناداری 05/0= sig کوچکتر است می‌توان گفت فرض (H) در مورد مکان‌های ورزشی، رفتن به مکان‌های مذهبی و استفاده از پارک رد و فرضیة پژوهش تأیید می‌شود و رابطه معناداری میان همه ی متغیرها غیر از متغیر استفاده از مکان‌های فرهنگی وجود دارد بنابراین، فرضیه (H.) در مورد تأثیر جنسیت در انتخاب و استفاده از مکان‌های فرهنگی رد و قابل قبول نیست.
جدول 4- نتایج ضریب (U) بین متغیرهای مکان‌های فراغتی نسبت به جنسیت سالمندان
|
|
استفاده از مکان‌های ورزشی |
استفاده از مکان‌های فرهنگی |
رفتن به مکان‌های مذهبی |
رفتن به پارک |
|
Z |
168/2- |
563/1- |
056/5- |
531/2- |
|
سطح معناداری |
030/0 |
118/. |
000/0 |
011/0 |
مأخذ: مطالعات میدانی نگارندگان
- آزمون مربوط به رابطه بین انتخاب مکان‌های فراغتی نسبت به وضعیت تأهل سالمندان
جهت آزمون فرضیه از آزمون همبستگی آزمون من - ویتنی (آزمونU) استفاده شده است. با توجه به این آزمون و طبق جدول شماره (5)، سطح معناداری در متغیرهای استفاده از مکان‌های ورزشی، استفاده از مکان‌های فرهنگی، رفتن به مکان‌های مذهبی و رفتن به پارک بیش از سطح معناداری مورد نظر (05/0) بوده که نشان دهنده عدم تأثیر فاکتور وضعیت تأهل در آنها است. بنابراین، فرضیه (H.) رد می‌شود و قابل قبول نیست.
جدول 5- نتایج ضریب (U) بین انتخاب مکان‌های فراغتی نسبت به وضعیت تأهل سالمندان
|
|
استفاده از مکان‌های ورزشی |
استفاده از مکان‌های فرهنگی |
رفتن به مکان‌های مذهبی |
رفتن به پارک |
|
Z |
609/0- |
894/0- |
546/1- |
482/1- |
|
سطح معناداری |
543/0 |
371/0 |
122/0 |
138/0 |
مأخذ: مطالعات میدانی نگارندگان
- آزمون مربوط به رابطه بین انتخاب مکان‌های فراغتی نسبت به نوع شغل سابق سالمندان
برای آزمون این فرضیه از آزمون همبستگی کروسکال- والیس (آزمونH) استفاده شد که برای مقایسه میانگین دو یا چند جامعه استفاده می‌شود. با توجه به این آزمون، سطح معناداری در همه متغیرها کمتر از 05/0 بوده است و از آنجا که این رقم از سطح معناداری مورد نظر (05/0) کوچکتر است، فرض (H ) رد و فرضیة پژوهش تأیید می‌شود. بنابراین، می‌توان گفت که متغیر شغل قبل از سالمندی در استفاده از نوع اماکن فراغتی تأثیر دارد. جدول (6) نتایج این آزمون را نشان می‌دهد. همچنین حجم و میانگین رتبه‌های هر یک از داده‌ها در هر گروه نشان داده شده است.
جدول 6- نتایج ضریب (H) بین انتخاب مکان‌های فراغتی نسبت به شغل سابق سالمندان
|
|
استفاده از مکان‌های ورزشی |
استفاده از مکان‌های فرهنگی |
رفتن به مکان‌های مذهبی |
رفتن به پارک |
|
آماره خی دو |
759/32 |
308/45 |
211/88 |
693/18 |
|
درجه آزادی |
3 |
3 |
3 |
3 |
|
ضریب معناداری |
000/0 |
000/0 |
000/0 |
000/0 |
مأخذ: مطالعات میدانی نگارندگان
- آزمون مربوط به رابطه بین انتخاب مکان‌های فراغتی نسبت به سطح درآمد سالمندان
با توجه به نتایج جدول شماره (7)، فرضیه (H.) تحقیق مورد تأیید است. زیرا سطح معناداری به دست آمده در آزمون ضریب همبستگی پیرسن کوچکتر از سطح معناداری 05/0= sig بوده بنابراین، می‌توان گفت میزان درآمد سالمندان در همه متغیرها به غیر از استفاده از پارک به دلیل رایگان بودن مؤثر است.
جدول 7- نتایج ضریب همبستگی پیرسن بین انتخاب مکان‌های فراغتی نسبت به سطح درآمد سالمندان
|
نتیجه |
سطح معناداری |
ضریب |
نوع آزمون |
متغیر |
|
اثبات |
008/0 |
141/0 |
پیرسن |
استفاده از مکان‌های ورزشی |
|
اثبات |
000/0 |
362/0 |
پیرسن |
استفاده از مکان‌های فرهنگی |
|
اثبات |
000/0 |
406/0-(**) |
پیرسن |
رفتن به مکان‌های مذهبی |
|
رد |
371/0 |
048/0 |
پیرسن |
رفتن به پارک |
مأخذ: مطالعات میدانی نگارندگان
- آزمون مربوط به رابطه ی بین متغیرهای مکان‌های فراغتی نسبت به نوع منزل سالمندان
برای سنجش میانگین دو جامعه از آزمون همبستگی آزمون من - ویتنی (آزمونU) استفاده شده است. فرض وجود تفاوت در میانگین دو جامعه در مورد متغیرهای مکان‌های فراغتی نسبت به نوع منزل سالمندان فرض و ادعای محقق است. با توجه به مقادیر Z در جدول شماره (8) و سطح معناداری کمتر از 05/0= sig می‌توان این فرضیه را نیز تأیید کرد.
جدول 8- نتایج ضریب (U) بین انتخاب مکان‌های فراغتی نسبت به نوع منزل سالمندان
|
|
استفاده از مکان‌های ورزشی |
استفاده از مکان‌های فرهنگی |
رفتن به مکان‌های مذهبی |
رفتن به پارک |
|
Z |
987/0- |
262/2- |
419/4- |
857/3- |
|
سطح معناداری |
324/0 |
024/0 |
000/0 |
000/0 |
مأخذ: مطالعات میدانی نگارندگان
نتیجه‌گیری
از آزمون داده‌های توصیفی تحقیق مانند: سن، جنسیت، تحصیلات و... و نظر سالمندان در مورد میزان استفاده از مکان‌های فراغتی، نتایج ذیل در مورد هر کدام از متغیرهای شخصی و اقتصادی به دست آمد:
- متغیر سن سالمندان در انتخاب نوع مکان برای گذران اوقات فراغت سالمندان تأثیر دارد؛
- میزان و سطح تحصیلات سالمندان در انتخاب و استفاده از مکان‌های فراغتی تأثیر دارد؛
- نوع جنسیت سالمندان در انتخاب مکان‌های ورزشی، رفتن به مکان‌های مذهبی و استفاده از پارک اثر داشته ولی در استفاده از مکان‌های فرهنگی تأثیری نداشته است؛
- با توجه به بالاتر بودن آلفای به دست آمده از مقدار مورد نظر، نشان دهنده عدم تأثیر فاکتور وضعیت تأهل در انتخاب مکان گذران اوقات فراغت از سوی سالمندان است؛
- متغیر شغل قبل از دوران سالمندی در استفاده از نوع اماکن فراغتی تأثیر دارد؛
- متغیر میزان درآمد سالمندان در انتخاب همه اماکن فراغتی مورد نظر به غیر از استفاده از پارک به دلیل رایگان بودن مؤثر است؛
- متغیر نوع منزل در حال سکونت (ویلایی یا آپارتمانی) تنها در دو متغیر استفاده از مکان‌های مذهبی و رفتن به پارک تأثیر دارد و در استفاده از اماکن فرهنگی و ورزشی بی تأثیر بوده است.
باگذر از شناخت وضعیت موجود سالمندان، نیازها، علایق و نظر آنان در مورد انتخاب مکان‌های قابل استفاده برای گذران اوقات فراغت، لازم است برای بهبود و تأسیس مکان‌های گذران اوقات فراغت هر چه مناسبت‌تر و سازگارتر با سالمندان راهکارهایی ارایه شود.
پژوهش حاضر قدمی کوچک در راستای هدف بلند و والای پربارتر و باثمرتر نمودن دوران سالمندی از طریق برنامه‌ریزی برای این دوران با حداکثر زمان فراغت است، پیشنهاد می‌گردد سازمان‌های ذیربط مانند سازمان بهزیستی، معاونت فرهنگی تفریحی شهرداری‌ها و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با آماده سازی بستر پژوهش و تحقیقات از طریق قرار دادن در اولویت‌های تحقیقاتی برای پژوهش‌های آینده نسبت به پرداختن به مقوله اوقات فراغت سالمندان و تعیین و مشخص نمودن استانداردهای خاص برای مکان‌های فراغتی در سطح شهر برحسب گروه‌های استفاده کننده و جنس و سن آنان، گام‌های اساسی در این راستا برداشته شود تا خلأ معیار و استانداردهای معین در این زمینه بر طرف شود. هر تلاشی که نسل امروز برای بهبود کیفیت گذران اوقات فراغت سالمندان در بعاد برنامه‌های فراغتی و خصوصیات مکانی آنان، انجام دهد برنامه‌ریزی برای آینده نسل امروز است که به سالمندی می‌رسند.
پیش از پیاده سازی هر برنامه‌ای و احداث مکان‌هایی برای گذران اوقات فراغت شهروندان در هر منطقه، باید نوعی نیاز سنجی و رابطه سنجی صورت گیرد، تا با آگاهی بیشتر از خصوصیات فردی و اقتصادی غالب در جامعه هدف، بتوان برنامه‌ریزی دقیق‌تر، مناسب‌تر و پرفایده‌تر انجام داد.
)
