ژئومورفوتوریستم کوهستان کلات: بررسی همبستگی میان چشمه‌ها و سازندهای زمین شناسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار ژئومورفولوژی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد، مشهد، ایران

2 استادیار دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

3 دانشجوی دکتری اقلیم‌شناسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

چکیده

  اساس ژئومورفوتوریسم را پتانسیل­های زمین شناسی و چشم اندازهای ژئومورفولوژی در هر منطقه­ای برای جذب گردشگر تشکیل داده است. هدف اصلی این پژوهش، بررسی پراکنش چشمه­ها در سطح شهرستان کلات به عنوان جاذبه­های نقطه­ای واجد ارزش ژئومورفوتوریسم در واحد ارضی هر کدام از سازندهای زمین شناسی است. شهرستان کلات در دامنه­های شمالی زون کوهستانی کپه داغ قرار دارد که پوشیده از سازندهای آهکی چین خورده دوره ژوراسیک است. در این مطالعه از روش زمین مختصات جاذبه­های زمین شناختی و ژئومورفولوژی استفاده شده است. در ابتدا نقاط مورد نظر توسط GPS شناسایی و نمونه برداری شدند و سپس با کمک تحلیل­های فضایی و منطقه­بندی در ArcGIS ، همبستگی میان تمرکز جاذبه­ها در واحدهای ارضی هر سازند زمین شناسی ارزشیابی گردید. همبستگی بین پراکنش چشمه‌ها و مجموع آبدهی سالانه آنها در واحد ارضی هر کدام از سازندها طبق آزمون پیرسون نشان دهنده همبستگی قوی در بازه معناداری 95% بود ( R2=0.8 ). منطقه­بندی فضایی چشمه­ها در GIS هم نشان داد که ظهور چشمه­ها بیشترین تمرکز را در سازندهای شوریجه، سنگانه، تیرگان و مزدوران داشته‌اند و همین طور بیشترین آبدهی سالانه چشمه­ها به ترتیب در سازندهای تیرگان، مزدوران، شوریجه و آبدراز به وقوع پیوسته است. مقایسه نتایج با مشاهدات میدانی هم مشخص کرد که چشمه‌ها و سایر مظاهر ژئومورفوتوریستی در منطقه عموماً بر روی سازندهای آهکی ضخیم لایه همچون سازند مزدوران و تیرگان نمود بیشتری داشته است. چشمه‌ها و آبشارهای واقع در این قلمروها نیز سایت ‌ها ی گردشگری مهمی چون قره‌سو، اورتاکند، زاوین و سینی را به وجود آورده است. در پایان می‌توان گفت که سازندهای آهکی پتانسیل بالاتری را از نظر برخورداری از پدیده‌های ژئومورفوتوریستی همچون چشمه‌ها دارند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Geomorphotourism of Kalat Mountain: investigating the correlation between springs and geologic formations

نویسندگان [English]

  • A. Behniafar 1
  • A. Sepehr 2
  • MR. Mansoori 3
1 Assistant Professor of Geomorphology at the Islamic Azad University, Mashhad Branch
2 Assistant Professor at the Ferdowsi University of Mashhad (FUM), Mashhad, Iran
3 Ph.D candidate of Climatology at Sistan and Balouchestan University, Iran
چکیده [English]

 

 
 




Extended abstract
1- Introduction
Geomorphotourism has become an increasingly important and widely discussed sub-sector of the global tourism industry, and despite debate over its definition, it is now broadly accepted that geotourism entails three main criteria. Firstly, geotourism should involve a nature-based element in which its attractions are primarily based in the natural environment and geomorphic features. Secondly, there should be an element of education, learning or appreciation between the geotourist and the attraction. Finally, geotourism should appear to be Environmentally and socio-culturally sustainable, in a way which ‘enhances
 
 the natural and cultural resource base of the destination and promotes the viability of the operation’.
Geomorphotourism considering the geomorphic landforms of region causes sustainable development in the region.
In this research based on geomorphic landforms and springs of Kalat Mountain have been investigated the correlation between these features to analysis geomorphotourism potential of studied area.
 
2- Methodology
2-1- Study Area
The studied area located in Khorasan Razavi, with 3500 km2 area. According to the location of this area in the folded mountain of Kopeh-dagh unit, natural features and geomorphologic landforms of this region including erosional phenomena, karst features have been caused the high geotourism potential for the studied area. The studied region located in 36 25 to 37 19 latitudes and 59 18 to 60 29 longitudes. Figure 1 shows the location of studied area.

 

 
 
Fig. 1: the studied areas location
 

 
From geology view, in higher than 1500 m, the Jurassic formation of lime stone and dolomite are raised. In levels of lower than 1500 m, have been formed the Paleogene sediments, sandstone, shale and gypsum.
 
2-2- Methodology
This research has been done in three steps including geology and springs mapping, land units map preparing, classification and analyzing. To reach the purposes, geology and topography maps, aerial photos, multi-spectral imagery and RS/GIS software were used. To determine geomorphotourism locations, GPS and field operation were applied. The statistical analysis has been done for correlation and regression testing. 
 
3- Results and Discussion
The correlation of each geological formation by Pearson test showed that there is a strong and significant correlation (R2=0.8). The analysis indicated that spring density of Shorijeh, Sanganeh, Tirgan and Mozdooran is high. Also the highest discharge concentration is in relation to Tirgan and Mozdooran geology units.
Areas with slopes greater than 15% have high potential to emergence geomorphic attractions which cover 66% of south and south west of Kalat region. Based on the findings, southern regions of Kalat Mountain have high potential of geomorphotourism comparison to north regions which located hill geomorphic type. Limestone and dolomite facies of Mozdoran geologic unit include most geomorphic attractions which back to sensitivity degree of this unit to erosion process. Karst and lime stone features have high geomorphotourism potential in the studied area.
Ecotourism planning in the study area can be a suitable way to reach sustainable development goals in the region which improve social-economic conditions of the settlements.
 

 
احمدی، ح؛ فیض نیا، س (1378). سازندهای دوره کواترنر (مبانی نظری و کاربردهای آن در منابع طبیعی)، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ1: 94
احراری، م؛ شاهرخی، ژ (1387). زمین گردشگری در چابهار، نشریه پایگاه ملی داده‌های علوم زمین کشور، سال 17، شماره 67: 53-46
بهنیافر، الف (1388). ویژگی‌های ژئومورفیک توده کارستی اخلمد در دامنه‌های شمالی ارتفاعات بینالود، مجله جغرافیا و توسعه، شماره 14: 140-121
ثروتی، م؛ قاسمی، الف (1387). راهبردهای ژئوتوریسم در استان فارس، مجله فضای جغرافیایی، شماره 24: 50-23
ثروتی، م؛ کزازی، الف (1385). ژئوتوریسم و فرصت‌های برنامه ریزی آن در استان همدان، مجله فضای جغرافیایی، شماره 16: 37-1
خدیوی، ش (1385). اطلس ژئوتوریسم استان اردبیل، پایگاه ملی داده‌های علوم زمین کشور، ص61
رضوانی، ع (1381). نقش اکوتوریسم در حفاظت محیط زیست، مجله محیط شناسی، شماره 31: 122-115
زمردیان، م.ج (1382). نگرشی بر چشمه‌ها و دریاچه‌های پیرامونی مشهد از دیدگاه اکوتوریسم، مجله جغرافیا و توسعه، شماره 2: 94-73
سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح کشور، نقشه توپوگرافی مقیاس 250000/1، برگه‌هایNJ40-12, NJ40-16, NJ41-13
سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، نقشه زمین شناسی مقیاس 250000/1، برگه‌های مشهد، سرخس، درگز
سازمان نقشه برداری کشور، عکس‌های هوایی بلوک مشهد، مقیاس 40000/1، باندهای 8-1 (1373)
سازمان نقشه برداری کشور، نقشه زمین شناسی مقیاس 100000/1، برگه‌های 7863، 7864، 7963، 7964، 8063، 8064
سازمان هواشناسی کشور، اداره کل هواشناسی استان خراسان رضوی، آمار هواشناسی ایستگاه سینوپتیک مشهد، (2006-1997)
سازمان هواشناسی کشور، اداره کل هواشناسی استان خراسان رضوی، آمار بارش ایستگاه‌های بارانسنجی امیرآباد و لائین نو (2006-1997)
شمشاد، م (1387). نقش پدیده‌های زمین شناسی در توسعه اکوتوریسم، چهارمین همایش زمین شناسی و محیط زیست
عشقی، الف؛ ثروتی، م (1383). ویژگی‌های ژئومورفولوژیکی مناظر کارستی در حوضه آبریز کارده (شرق زون کپه داغ)، مجله پژوهش‌های جغرافیایی، شماره 48: 15-1
عشقی، الف؛ ثروتی، م (1382). عوامل بالقوه آلایندگی منابع آب کارست در حوزه کارده (شمال شهرستان مشهد)، مجله جغرافیا و توسعه، شماره 2: 170-149
کامیابی، س (1387). ارزیابی طبیعی و ژئوتوریستی جاذبه‌ها در پارک ملی کویر در استان سمنان، چهارمین همایش زمین شناسی و محیط زیست
کرمی، ف (1386). توانمندی‌های ژئوتوریسم در توسعه روستای کندوان، مجله فضای جغرافیایی، شماره 20: 129-115
کدیور، ع؛ سقایی، م (1385). ساماندهی گردشگری در تفرجگاه‌های پیرامون شهری دره اخلمد، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 83: 134-111
مرکز ملی آمار ایران، نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن (1385)
میکائیلی، ع (1379). برنامه ریزی توریستی بر اساس اصول اکولوژیکی، مجله پژوهش‌های جغرافیایی، شماره 39: 28-21
Han, B. Beckmann, M (2003). The entrepreneurship factor in sustainable tourism development, Maya Lordkipanidze, Vol.14: 102-125
Newsome, D. dowling, R (2006). Geo-tourism; sustainability, impacts and management, Oxford, Great Britain, Pp: 260
Thomas, R. Pigozzi, B. and Sambrook, R (2005). Tourist Carrying Capacity Measures: Crowding Syndrome in the Caribbean, The Professional Geographer, Vol.57, No.1: 13-20