نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار جغرافیا و برنامهریزی شهری، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
2 کارشناس ارشد جغرافیا و برنامهریزی شهری، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
3 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامهریزی روستایی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
چکیده
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Extended abstract
1- Introduction[1]
The role of employment in the vitality of modern urban societies’ life is not a mystery to anyone. Unemployment and the ensuing issues constitute the most complicated of current urban planning issues which give birth to a plethora of deleterious social, cultural, security and even environmental complexities as well as to some certain economic consequences which directly or indirectly influence all aspects of urban planning in a sense that one could say many of the problems and issues of urban societies result from ill employment structures. Since employment and inequality are two interrelated and interdependent issues, unequal employment opportunities in different areas paves the way for inequality in other domains of development and results in developmental inequality among different areas, an inequity in creating employment opportunities, thus making some areas more developed than others which in long run leads to a lack of equilibrium in urban system of the country. Therefore, comparing and analyzing urban employment indices of different areas of the country and categorizing them in terms of urban employment development and providing a logical prioritization can prepare the ground for a well-informed intervention in urban employment planning of the country along with maintaining the community system equilibrium and establishing stable urban development.
2- Methodology
In this study, Iranian cities are examined and compared in terms of urban employment indices using Maurice model and TOPSIS algorithm and arranged in the order of their urban development level and categorized, and the results were displayed in GIS environment on the map using ArcMap software. SPSS was employed to analyze and the data and test the hypotheses. The data used in indexing were the results of the public census of 1385 (2006) retrieved from the portal of the national statistical center of Iran.
3- Discussion
The cities were divided into 4 homogenous categories based on their employment development which accordingly, from a total of 336 cities, 19 cities are placed in level one, 123 in level 2. 146 in level 3 and 87 cities are placed in the last level. Three cities of Roshtkhar, Sarayan and Mahvelat have the three top places in terms of employment development, against Koohrang, Abu Musa, and Masjed Suleiman standing in the last places in that respect. The value (the cities’ level of development) fluctuates between the upper limit of 0.556 and the lower limit of 0.286 and difference between its highest and lowest values is 0.270 and the first city (Roshtkhar) has developed 1.943 times more than the last city (Koohrang). The mean of urban development in the cities is 0.397. The level of inequality in terms of urban development among Iranian cities is low (about 0.1). There is a slight inverse correlation (-0.217) between the two parameters of “spatial share of urban population of the cities” and their “urban employment development.” According to the mean of urban employment development of the cities of each province, the provinces were divided into homogenous groups in a manner that 4 provinces were placed in level one, 13 provinces in level two, 8 provinces in level three and 5 provinces in the last level (four) of development the major concentration being among the middle categories. In this regard, the provinces of Central Khorasan, Northern Khorasan, and Kohkiluye Va Boyer Ahmad stand in the first top places and three provinces of Tehran, Sistan-Baluchestan, and Kurdistan stand in the last places, respectively.
4- Conclusion
Regarding urban employment indices, the cities of the country are from being developed and only 8 cities possess a semi-developed standing while other cities are in a state of underdevelopment. There is no considerable inequality and unevenness among cities in terms of urban employment development and also, cities with a higher ratio of population do not enjoy a higher level of urban employment development. Concerning the lowly developed conditions of some cities in comparison to other cities in regard with urban employment, in order to maintain and improve the equilibrium of the urban system of the country in the long run, it is recommended that any intervention in the urban employment of our cities be carried out based a well-informed prioritization.
کلیدواژه‌ها [English]
1ـ مقدمه
1ـ1ـ طرح مسأله
سدﺓ بیستم میلادی با کمی بیش از یک میلیارد نفر جمعیت و 10 درصد شهرنشین آغاز شده و با کمی بیش از شش میلیارد نفر و 50 درصد شهرنشین خاتمه یافته است (قرخلو و زنگنة شهرکی، 1388: 20). در آغاز قرن بیست و یکم، جمعیت شهری دنیا، حدود 50 درصد کل جمعیت جهان را در بر میگرفت، اما پیشبینی میشود که در سال 2025 از مرز 61 درصد تجاوز نماید (ضرابی و موسوی، 1388: 2) بررسی نتایج سرشماریهای عمومی نشان میدهد که میزان شهرنشینی در ایران نیز در دهههای اخیر به طور مداوم در حال افزایش بوده است (محمودزادهتیتکانلو، 1381: 34) گسترش شهرنشینی و مسایل و مشکلات خاص زندگی شهری، بیش از پیش ضرورت توجه همهجانبه به راهبردها و چارههای سودمند برای بهینهسازی زندگی ساکنان شهر را روشن ساخته است (سعیدنیا، 1383: 19). در این میان، اشتغال و شاخصهای مربوط به آن، به عنوان یکی از محوریترین مباحث مطرح در روند و توسعة اقتصادی کشورها (حاتمی زاده و میرشمسی، 1383: 3)، مبین کیفیت اقتصادی جمعیت است (محمدی ده چشمه، 1386: 43) که به منظور بسترسازی مناسب برای توسعة همهجانبة کشور به عنوان یکی از عوامل مهم و تأثیرگذار مدنظر قرار گرفته (دادفر، 1381: 2) و با تبدیل شدن به یکی از مهمترین مسایل و دغدغههای اجتماعی روز در سالهای اخیر، ذهن سیاستمداران و مسؤولان ادارة مملکت و همچنین برنامهریزان شهری و منطقهای را به خود معطوف داشته است.
از طرف دیگر، اشتغال و نابرابری دو مقولة مرتبط به هم هستند (مرسلی، 1385: 84)؛ ایجاد فرصتهای شغلی به دلیل نقش مسلم آن در کاهش فقر و نابرابری، اهمیت خاصی دارد (پناهی و مرسلی، 1385: 143). چنین به نظر میرسد که نبود توازن در توزیع فرصتهای شغلی بین مناطق، نابرابریهای اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی را به دنبال داشته (سیاره، 1388: 2) و در مقابل، یکی از راهکارهای اساسی برای کاهش فقر و نابرابری در کشورهای به خصوص کمتر توسعه یافته، فراهم آوردن فرصتهای شغلی و گسترش اشتغال است (یحییآبادی، 1381: 7) و ایجاد اشتغال میتواند به کاهش انواع نابرابریهای اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی منجر شود (طاهرخانی، 1379: 47ـ43) بنابراین، تمرکززدایی فرصتهای اشتغال در شهرهای مهم یک کشور، عمومیترین و کارسازترین سیاست فضایی کشورها محسوب میشود (شکوئی، 1385: 404).
در این راستا، مقایسه و تحلیل تطبیقی شاخصهای اشتغال شهری در شهرستانهای کشور میتواند با شفاف سازی وضعیت هر کدام از آنها در کل نظام سکونتگاهی، زمینة برنامهریزی صحیح را در رابطه با امر اشتغالزایی متوازن و متعادل در مناطق مختلف شهری کشور فراهم ساخته و از این منظر بستر مناسبی برای توسعه شهری پایدار و همگون پدید آورد. به منظور دستیابی به این هدف، پژوهش حاضر، ضمن استخراج شاخصهای کمی و کیفی اشتغال شهری شهرستانهای کشور از آخرین سرشماری رسمی (1385)، با تعیین سطح توسعه یافتگی هر کدام از شهرستانها از منظر توسعة یافتگی اشتغال شهری، به سطحبندی بندی آنها از این نظر پرداخته و یک اولویتبندی از شهرستانهای کشور به منظور برنامهریزی و دخالت آگاهانه در اشتغال شهری آنها به دست داده است.
1ـ2ـ اهمیت و ضرورت پژوهش
امروزه نقش اشتغال در پویایی زندگی جوامع شهری بر کسی پوشیده نیست. بیکاری و معضلات ناشی از آن یکی از بغرنجترین مسایل روز برنامهریزی شهری را تشکیل داده و این معضل علاوه بر تبعات مشخصاً اقتصادی، پیامدهای منفی اجتماعی، فرهنگی و امنیتی و حتی زیست ـ محیطی فراوانی در پی دارد که به اشکال مستقیم و غیر مستقیم اثر خود را بر تمام وجوه برنامهریزیشهری میگذارد، بهطوری که میتوان گفت بسیاری از مسایل و مشکلات جوامع شهری ریشه در ساختار بیمارگونة اشتغال آنها دارد. بر اساس اصل 43 قانون اساسی کشور، دولت موظف است بیکاری را رفع و زمینة اشتغال کامل را برای عموم مردم (در سن کار و متقاضی کار) ایجاد کند (استاد حسین، 1383: 93). در این راستا، به منظور کاهش نابرابری و حفظ تعادل در نظام شهری کشور، لازم است تا این کار بر اساس یک اولویتبندی علمی صورت گیرد. بنابراین، تحلیل و مقایسة شاخصهای اشتغال شهری مناطق مختلف کشور و طبقهبندی آنها از لحاظ توسعهیافتگی اشتغال شهری و ارایة یک اولویتبندی منطقی میتواند زمینه را برای دخالت آگاهانه در امر برنامهریزی اشتغال شهری کشور در راستای حفظ تعادل نظام سکونتگاهی و بستر سازی توسعة پایدار شهری فراهم آورد.
1-3- روش پژوهش
در این پژوهش، شهرستانهای کشور از نظر شاخصهای اشتغال شهری، با استفاده از الگوریتم TOPSIS مورد بررسی و مقایسه قرار گرفته و بر اساس سطح توسعهیافتگی اشتغال شهری رتبهبندی و دستهبندی شده و نتایج آن با استفاده از نرمافزار ArcMap در محیط GIS بر روی نقشه نمایش داده شده است. نرمافزار مورد استفاده جهت تحلیل دادهها و آزمون فرضیهها نرمافزار آماری SPSS است. در نهایت مناطق شهری کشور جهت برنامهریزی در زمینة اشتغال اولویتبندی میشود. دادههای مورد استفاده در شاخصسازی، نتایج سرشماری عمومی 1385 موجود در درگاه ملی مرکز آمار ایران بوده است.
1ـ4ـ قلمرو پژوهش
قلمروی مکانی پژوهش، سکونتگاههای شهری مجموع 336 شهرستان کشور بر مبنای تقسیمات کشوری در سال 1385 است.
1ـ5ـ فرضیهها
ـ شهرستانهای کشور از لحاظ شاخصهای اشتغال شهری، با سطح توسعه یافتگی فاصله دارند.
ـ میان شهرستانهای ایران از لحاظ توسعهیافتگی اشتغال شهری ناهمگونی و عدم تعادل وجود دارد.
ـ بین میزان سهم مکانی شهرنشینی شهرستانهای کشور و توسعهیافتگی آنها در زمینة اشتغال شهری رابطة مستقیم وجود دارد.
2- مبانی نظری
2-1- چهارچوب مفهومی موضوع
طی 5 دهه، تعداد شهرهای کشور بیش از 5 برابر شده است. جمعیت شهری کشور نیز با متوسط نرخ رشدی معادل 4/3 درصد، طی 60 سال اخیر افزایش یافته، این در حالی است که متوسط نرخ رشد جمعیت کشور طی همین دوره 2/2 درصد بوده است. نسبت شهرنشینی کشور نیز از 4/31 درصد در سال 1335 به 4/68 درصد در سال 1385 رسیده است و نشان میدهد که توزیع فضایی جمعیت کشور به نفع شهرها پیوسته در حال افزایش بوده است (فرهودی و همکاران، 1388: 61ـ60). رشد انفجار آمیز جمعیت شهری کشور و گسترش خودجوش شهرها که با روند پرشتاب کنونی بر طبق خوشبینانهترین برآوردها تعداد شهرهای کشور را تا سال 1400 به دو برابر شهرهای موجود افزایش خواهد داد، ساماندهی و آمایش نظام شهری و منطقهای کشور را بیش از گذشته ضروری میسازد (پوراحمد، 1380: 479). عدم توجه به نظام شهری و نحوة پراکنش مراکز و کانونهای شهری در پهنة سرزمین از یک سو و رشد شتابان شهرنشینی از سوی دیگر به گسیختگی و عدم انسجام در ساختار فضایی منجر خواهد شد. در چنین شرایطی بسیاری از سیاستهای موجه در توسعه در سطوح ملی و منطقهای کارآمدی خود را از دست داده و نتایج مورد انتظار را به همراه نخواهد داشت (حاجی پور و زبردست، 1384: 5). در این باره بررسی نابرابری و نبود توازن بین مناطق مختلف کشور مبین اعمال سیاستهای ناهمگونی است که طی بیش از چندین دهه در برنامهریزی کشور به وجود آمده است (سیاره، 1388: 2).
رشد و توسعة آیندة مناطق یک کشور از مهمترین مسایلی است که برنامهریزان و سیاستگذاران دولتی باید به آن توجه داشته باشند. بدین منظور شناخت استراتژیهای توسعة مناسب بسیار حایز اهمیت است. (مصرینژاد و ترکی، 1383: 110). اشتغال از جمله متغیرهای مهمی است که از سیاستهای مختلف رشد و توسعة منطقهای متأثر میگردد. تمرکز زیرساخت‌های اقتصادی و سرمایهگذاری در مکانهای خاص موجب میشود که در بلندمدت، نابرابریهای فضایی چشمگیر میان مناطق کشور پدید آید. این امر بر جریان تولید در مناطق پیشرفته و عقب مانده اثر تعیین کننده میگذارد و موجب رقابتهای شدید ناحیهای و جابجایی سرمایه و نیروی کار میشود و در نتیجه، مناطقی توسعه مییابند و مناطقی دیگر از توسعه باز میمانند (یاسوری، 1384: 138). بنابراین، امروزه، یکی از شاخصهای توسعة اقتصادی و اجتماعی هر کشوری چگونگی بهرهبرداری (کامل و متناسب) از منابع نیروی انسانی است (داداندیش، 1387: 276) در ایران نیز همواره مسألة اشتغال مورد توجه بوده و در سالهای اخیر مورد توجه ویژه مسؤولان ادارة امور مملکت قرار داشته است (طباطبایییزدی، 1385: 215). بدین منظور برنامههایی نظیر تشکیل شورای عالی اشتغال، تهیه طرح فقرزدایی و اشتغالزایی، تصویب و اجرای طرح بنگاههای کوچک زودبازده و اجرای ضربتی اصل 44 از سیاستهایی بوده که برای مقابله با مشکل بیکاری و اشتغالزایی به کار گرفته شده است (ترحمی، 1386: 66ـ65). بدین ترتیب جایگاه و اهمیت موضوع اشتغال در نظام برنامهریزی کشور مشخص گردیده است. اما آنچه در چگونگی ایجاد فرصتهای شغلی مهم است، ایجاد فرصتهای برابر اشتغال در مناطق مختلف کشور است (سیاره، 1388: 2). عدم توجه به این مسأله، تبعاتی همچون افزایش عقب ماندگی و مهاجرت جمعیت از بعضی از شهرها و تمرکز جمعیت در تعدادی از شهرها، توسعة فیزیکی بیرویه، افزایش مشکلات شهری نظیر کمبود مسکن، حاشیهنشینی، فقر و بیکاری، جرم و جنایت، مشکلات ترافیکی، آلودگی صوتی و هوا و.. در این شهرها است که سرانجام به هم ریختن تعادل و افزایش نابرابری در نظام شهری را در پی دارد. بنابراین، در واکنش به این مسایل، توزیع فضایی اشتغال در مناطق شهری در دراز مدت به یکی از موضوعات مهم در اقتصاد شهری تبدیل شده است (Bollinger & Ihlanfeldt, 2003: 309).
2-2- تشریح تکنیک مورد استفاده
به طور خلاصه، برنامهریزی در جهت تبدیل وضع موجود به وضع مطلوب است و هدف آن توسعه و عمران است. بدیهی است برای رسیدن به وضع مطلوب در درجة اول باید شناخت دقیق و همه جانبهای از وضع موجود به عمل آید (مؤمنی، 1387: 35) تا بتوان بر اساس آن تصمیمگیری کرد. تصمیمگیری فرایندی است برای یافتن و انتخاب بهترین گزینه از میان مجموعهای از گزینههای موجود و امکانپذیر (Wang & Lee, 2007: 1762) و از آنجایی که دنیای اطراف ما از مسایل چند معیاره سرشار است و انسانها مجبور به تصمیمگیری در این مسایل هستند، وجود یک تکنیک قوی در این زمینه مورد نیاز است (اخوان صراف و نیلفروش زاده، 1388: 15). از اینرو، یک سیستم تصمیمگیری چند معیاره میتواند در کمی کردن و ارزیابی و رتبهبندی معیارهای انتخابی به تصمیمگیران کمک کند (ایزدی، 1388: 15). در این تصمیمگیریها به جای یک معیار سنجش بهینگی از چندین معیار برای سنجش استفاده میشود (میانآبادی و افشار، 1387: 35، امینیفسخودی، 1384: 40). روشهای تصمیمگیری چند معیاری[1] شامل طیف وسیعی از تکنیکهای ریاضی است که بسته به اهداف مطالعه، روشهای مختلف آن مورد استفاده قرار میگیرد (کهنسال و رفیعی، 1387، 93)؛ مدلهای تصمیمگیری چند هدفه، غالباً به منظور طراحی و مدلهای چند شاخصه به منظور ارزیابی گزینهها و انتخاب گزینه یا گزینههای برتر مورد استفاده قرار میگیرد (طاهرخانی، 1386: 62). در روشهای چندشاخصه[2]، مدل در آن واحد چندین معیار کمی و کیفی را جهت انتخاب جواب بهینه مورد نظر قرار میدهد که این موضوع با بسیاری از تصمیمگیریهای پیچیده انطباق دارد (صراف و نجمی، 1383: 3). شیوههای تصمیمگیری چند شاخصهای، گوناگون است و هرکدام ویژگیها و شرایط کاربرد خاص خود را دارد. یکی از شیوههایی که در جهت رتبهبندی عوامل از آنها استفاده میگردد تکنیک TOPSIS[3] است (میرفخرالدینی و همکاران، 1388: 37). تکنیک اولویتبندی بهوسیلة شباهت به وضعیت ایدهآل (TOPSIS) یکی از با اهمیتترین روشهای تحلیلی در مهندسی سیستم، به ویژه در انتخابهای محدود از تصمیمگیری است (Kou & Xiong, 2009: 110) که در سال 1981 به وسیله هوانگ و یون ارایه گردید. در این روش m گزینه به وسیله n شاخص مورد ارزیابی قرار می گیرد (طواری و همکاران، 1387: 76، ولیبیگی، 1385: 66، حسینی وهمکاران، 1387: 241، مؤمنی و جهانبازی، 1386: 11). اصل اساسی تاپسیس این است که گزینة انتخابی باید دارای کمترین فاصله از وضعیت ایدهآل (بهترین حالت) و دورترین فاصله از وضعیت ایدهآل منفی (بدترین حالت) داشته باشد (Önüt & Soner, 2008: 1554). به عبارت دیگر در این روش، میزان فاصله یک عامل با عامل ایدهآل مثبت و منفی سنجیده میشود و این خود معیار درجهبندی و اولویتبندی عوامل است (شفیعی رودپشتی و میرغفوری، 1387: 82، میرغفوری و همکاران، 1386: 42). جهت بهرهگیری از این تکنیک مراحل زیر به اجرا گذاشته می شود:
مرحلة اول: تشکیل ماتریس دادهها بر اساس n آلترناتیو و m شاخص.
مرحلة دوم: استاندارد نمودن دادهها و تشکیل ماتریس استاندارد (بیمقیاس) از طریق رابطة زیر:
مرحلة سوم: تعیین وزن هر یک از شاخصها و ایجاد ماتریس بیمقیاس وزین (V):
مرحلة چهارم و پنجم: مشخص نمودن حالتهای ایدهآل مثبت و ایدهآل منفی (بالاترین و پایینترین حالت هر شاخص):
گزینه ایدهآل مثبت
گزینه ایدهآل منفی
مرحلة ششم: تعیین معیار فاصلهای برای آلترناتیو ایدهآل() وآلترناتیو حداقل():
فاصلة گزینة iام از ایدهآل مثبت
فاصلة گزینة iام از ایدهآل منفی
مرحلة هفتم: محاسبة نزدیکی نسبی گزینه i (Ai) به وضعیت ایدهآل:
مرحلة هشتم: رتبهبندی آلترناتیوها بر اساس میزان به ترتیب نزولی، در این راستا نشان دهندة بالاترین رتبه و نیز نشان دهنده کمترین رتبه است (طاهرخانی، 1386: 66ـ64).
3- بحث
3ـ1ـ شاخصهای مورد مطالعه
در این پژوهش مجموعاً 16 شاخص کمی و کیفی استفاده شد که دادههای اولیة آنها از درگاه مرکز آمار ایران اخذ و توسط نگارندگان شاخصسازی شده است. از آنجایی که شاخصهای مذکور در فرایند ارزیابی مبحث اشتغال، از اهمیت یکسانی برخوردار نیستند، بنابراین با توجه به اهمیت آنها به صورت نسبی وزنی به هر شاخص داده شد که به ترتیب اهمیت در زیر آمده است:
ـ نرخ ترکیبی اشتغال[4] (1/0)، 2ـ نرخ اشتغال (09/0)، 3ـ ضریب کیفی اشتغال[5] (08/0)، 4ـ شاخص ترکیبی باسوادی شاغلان باسواد[6] (07/0)، 5ـ ضریب مکانی اشتغال در بخش کشاورزی[7] (06/0)، 6ـ ضریب مکانی اشتغال در بخش صنعت (06/0)، 7ـ ضریب مکانی اشتغال در بخش خدمات (06/0) 8ـ میزان مشارکت اقتصادی (06/0)، 9ـ معکوس بار تکفل واقعی (06/0)، 10ـ نسبت شاغلان شهری بخش خصوصی به کل شاغلان شهری (06/0)، 11ـ نسبت شاغلان باسواد شهری به کل شاغلان شهری (06/0)، 12ـ نسبت اشتغال زنان به مردان[8] (05/0)، 13ـ نسبت شاغلان کارفرمای بخش خصوصی به کل شاغلان شهری (05/0)، 14ـ نرخ فعالیت عمومی (05/0)، 15ـ نسبت کارکنان مستقل بخش خصوصی به کل شاغلان شهری (05/0)، 16ـ معکوس بار تکفل نظری (04/0).
جهت ارایة یک تصویر کلی و دید مقایسهای از وضعیت شهرستانها، شاخصهای مذکور بدون اعمال ضریب وزنی و با استفاده از تکنیـک موریـس، در قالب دو بخـش کمی و کیـفی در 4 سطح مختـلف بـرای همة شهرستانها بر روی شکلهای 1 و 2 آورده شده است. ضمناً اضافه میگردد که این سطحبندیها در قـالب 4 کـلاس در این بخش، با استـفاده از تکـنیک طبـقهبنـدی فاصلة برابـر (Equal Interval) در محیط GIS صورت گرفته است و از آنجاییکه حداقل و حداکثر هر شاخص به ترتیب برابر با صفر و یک است، بنابراین فاصلة بین طبقات 25/0 است.
شکل 1- سطحبندی شهرستانهای ایران از نظر شاخصهای کمی اشتغال شهری بر اساس
سرشماری 1385 با استفاده از مدل موریس
شکل 2- سطحبندی شهرستانهای ایران از نظر شاخصهای کیفی اشتغال شهری بر اساس
سرشماری 1385 با استفاده از مدل موریس
3ـ2ـ یافتههای پژوهش
پس از انجام شاخصسازی و تشکیل ماتریس اولیة دادهها، اقدام به استاندارسازی و اعمال ضرایب هر شاخص در مقدار آن شاخص برای کلیة شهرستانها و در نهایت تشکیل ماتریس استاندارد موزون شد و سپس با طی سایر مراحل تکنیک تاپسیس، سطح توسعة () اشتغال شهری مجموع 336 شهرستان ایران به دست آمد و با مرتب کردن آنها به ترتیب نزولی، رتبة هر کدام تعیین گردید. بدین ترتیب، سه شهرستان رشتخوار، سرایان و مهولات دارای سه رتبة برتر شهرستانهای کشور از لحاظ توسعهیافتگی در زمینة اشتغال شهری هستند و در مقابل، شهرستانهای کوهرنگ ابوموسی و مسجدسلیمان از این حیث به ترتیب دارای آخرین رتبهها هستند (جدول 1). مقدار (سطح توسعة شهرستانها) بین حد بالای (556/0) و حد پایین (286/0) در نوسان است و اختلاف بین بالاترین مقدار و پایینترین آن (270/0) است و شهرستان نخست (رشتخوار) نسبت به شهرستان آخر (کوهرنگ) 943/1 برابر توسعه یافتهتر است. میانگین توسعة اشتغال شهری شهرستانها نیز (397/0) است که نشان از وضعیت کلی توسعه یافتگی پایین اشتغال شهری شهرستانها در کشور دارد.
سپس با توجه مقدار () شهرستانها، کلیة آنها با استفاده از تکنیک طبقهبندی شکست طبیعی[9] در محیط GIS، به چهار طبقة همگن کلاسبندی شد[10] (جدول1). از مجموع 336 شهرستان تعداد 32 شهرستان (که نام، رتبه و عدد توسعة آنها در جدول یک درج شده است) در بالاترین سطح توسعة اشتغال نسبت به سایر شهرستانها قرار دارند و 120 شهرستان نیز در دومین سطح توسعه واقع هستند که مجموع این 152 شهرستان نسبت به سایر شهرستانها از وضعیت مطلوبی از نظر اشتغال شهری برخوردار هستند. در این میان نیز تعداد 122 شهرستان در سومین سطح توسعه به سر میبرند و 62 شهرستان نیز آخرین سطح از طبقهبندی موجود را به خود اختصاص دادند که گویای وضعیت بدتر اشتغال شهری آنها نسبت به سایر شهرستانها است (شکل 3) و مستلزم سرمایه گذاری و توجه جدیتر در زمینة اشتغال شهری هستند. در ضمن برای ارایة بصری بهتر نتایج و انتقال درک جامعی از توزیع فضایی توسعةیافتگی اشتغال شهری در چهار طبقة مذکور، اقدام به تهیة نقشة سطح بندی شهرستانها گردید (شکل 4).
شکل 3- تعداد شهرستانهای موجود در سطوح چهارگانة توسعهیافتگی اشتغال شهری
جدول 1- نتایج رتبهبندی و سطحبندی نسبی شهرستانهای ایران از منظر توسعهیافتگی اشتغال شهری
در سال 1385 با استفاده از تکنیک تاپسیس
|
سطح نسبی توسعه |
رتبه، نام شهرستان و عدد توسعه() |
|
سطح یک
|
1-رشتخوار(556/0)، 2-سرایان(554/0)، 3- مهولات(543/0)4- رودبارجنوب(524/0)، 5- سمیرم(523/0)، 6-خلیلآباد(518/0)، 7-هندیجان(513/0)، 8-بوانات(51/0)، 9-دیر(498/0)، 10-طارم(49/0)، 11-فریدن(487/0)، 12-خاتم(487/0)، 13-رامیان(486/0)، 14-عنبرآباد(486/0)، 15-اقلید(476/0)، 16-لاهیجان(471/0)، 17-کمیجان(467/0)، 18-درهشهر(467/0) 19-شبستر(463/0)، |
|
سطح دو
|
20-اسفراین(457/0)، 21-جیرفت(456/0)، 22-ساری(456/0)، 23-فردوس(453/0)، 24-نیر(451/0)، 25-جویبار(449/0)، 26-درگز(449/0)، 27-سلسله(449/0)، 28-ماسال(448/0)، 29-وزرقان(447/0)، 30-بردسکن(447/0)، 31-بویراحمد(447/0)، 32-ممسنی(446/0)،33-گاوبندی(443/0)، 34-بهار(443/0)، 35-داراب(443/0)، 36-تهران(443/0)، 37-خرمبید(442/0)، 38- بندرگز(442/0)، 39-کاشمر(441/0)، 40-شهربابک(441/0)، 41-جم(44/0)، 42-فریدونشهر(44/0)، 43-دنا(439/0)، 44-مانه و سملقان(439/0)، 45-تفت(437/0)، 46-چادگان(436/0)، 47-کلات(436/0)، 48-کوثر(435/0)، 49-دالاهو(435/0)، 50-سراب(435/0)، 51-قائنات(435/0)، 52-بافت(433/0)، 53-تاکستان(433/0)، 54-تربت حیدریه(432/0)، 55-رودسر(432/0)، 56-گرمسار(479/0)، 57-بابل(43/0)، 58-گناباد(43/0)، 59-ایجرود(43/0)، 60-املش(429/0)، 61-گرگان(428/0)، 62-ملکان(428/0)، 63-سمنان(428/0)، 64-آبدانان(427/0)، 65-آستانةاشرفیه(427/0)، 66-کلیبر(426/0)، 67-تنکابن(426/0)، 68-شهرکرد(425/0)، 69-تالش(425/0)، 70-گلپایگان(425/0)، 71-بروجن(424/0)، 72-سمیرمسفلی(424/0)، 73-بیلهسوار (423/0)، 74-نور(423/0)، 75-گیلانغرب(422/0)، 76-آباده(422/0)، 77-قلعهگنج(422/0)، 78-لنگرود(421/0)، 79-رضوانشهر(421/0)، 80-اشنویه(421/0)، 81-رزن(42/0)، 82-رفسنجان(42/0)، 83-اصفهان(419/0)، 84-رامسر(419/0)، 85-خدابنده(419/0)، 86-آمل(418/0)، 87-تویسرکان(418/0)، 88-قیروکارزین(418/0)، 89-نیریز(418/0)، 90-اردستان(417/0)، 91-پاوه(417/0)، 92-فسا (417/0)، 93-سیاهکل(416/0)، 94-رشت(416/0)، 95-فریمان(416/0)، 96-ارسنجان(416/0)، 97-بابلسر (416/0)، 98-استهبان(415/0)، 99-فاروج(415/0)، 100-ابرکوه(414/0)، 101-جهرم(414/0)، 102-کلاله(414/0)، 103-اسکو(414/0)، 104-کهنوج(414/0)، 105-سبزوار(414/0)، 106-قائمشهر(414/0)، 107-خوانسار(413/0)، 108-باغملک(412/0)، 109-ارومیه(411/0)، 110-بردسیر(411/0)، 111-گلوگاه(41/0)، 112-نیشابور(41/0)، 113-شیروان و چرداول(41/0)، 114-مینودشت(41/0)، 115-جاجرم(409/0)، 116-بجنورد(409/0)، 117-نوشهر(409/0)، 118-سنقر(409/0)، 119-نطنز(409/0)، 120-سلماس(408/0)، 121-محمودآباد(408/0)، 122-دماوند(408/0)، 123-نهاوند (408/0)، 124-کردکوی(408/0)، 125-پاسارگارد(408/0)، 126-کهگیلویه(407/0)، 127-ایلام(407/0)، 128-فومن(406/0)، 129-فیروزآباد(406/0)، 130-بوئینزهرا(405/0)، 131-ابهر(405/0)، 132-شیروان(405/0)، 133-طبس(405/0)، 134-چاراویماق(405/0)، 135-بیجار(405/0)، 136-زریندشت(404/0)، 137-قزوین(404/0)، 138-ترکمن(404/0)، 139-گرمی(404/0)، 140-قوچان(404/0)، 141-پلدختر(403/0)، 142-مشگینشهر(4021/0). |
|
سطح سه
|
143-میاندوآب(4019/0)، 144-بیرجند(401/0)، 145-یزد(4/0)، 146-زنجان(4/0)، 147-خمین(4/0)، 148-ایوان(4/0)، 149-بهمئی(4/0)، 150-نکا(4/0)، 151-رودان(4/0)، 152-منوجان(399/0).153-خلخال(398/0)، 154-خواف(398/0)، 155-هریس(398/0)، 156-خرمدره(398/0)، 157-خوی(398/0)، 158-حاجیآباد(398/0)، 159-سیراز(397/0)، 160- گچساران(397/0)، 161-علیآباد(397/0)، 162-شفت(397/0)، 163-گنبدکاووس(396/0)، 164-چالدران(396/0)، 165-مرودشت(396/0)، 166-جاسک(396/0)، 167-لامرد(396/0)، 168-هشترود(395/0)، 169-کازرون(395/0)، 170-راور(394/0)، 171-آشتیان (394/0)، 172-دامغان(394/0)، 173-همدان(393/0)، 174-چالوس(393/0)، 175-ازنا(393/0)، 176-بهشهر(392/0)، 177-نائین(392/0)، 178-بهبهان(391/0)، 179-مرند(391/0)، 180-اردبیل(391/0)، 181-شاهیندژ(391/0)، 182-نقده(39/0)، 183-شهرضا(39/0)، 184-فیروزکوه(39/0)، 185-صدوق (39/0)، 186-مشهد(39/0)، 187-سرباز(39/0)، 188-ملایر(39/0)، 189-قشم(389/0)، 190-نیکشهر(389/0)، 191-کرمان(389/0)، 192-ساوجبلاغ(389/0)، 193-فلاورجان(389/0)، 194-تکاب(389/0)، 195-اردل(389/0)، 196-کرج(388/0)، 197-دلیجان(388/0)، 198-سرخس(388/0)، 199-بندرلنگه(388/0)، 200-محلات(388/0)، 201-بم(388/0)، 202-ماکو(388/0)، 203-شمیرانات(388/0)، 204-شاهرود(387/0)، 205-خرمآباد(387/0)، 206-میبد(387/0)، 207-آستارا(387/0)، 208-اهر(387/0)، 209-بناب(387/0)، 210-صومعهسرا(387/0)، 211-آران و بیدگل(386/0)، 212-عجبشیر(386/0)، 213-رامهرمز(385/0)، 214-قروه(384/0)، 215-روانسر(384/0)، 216-بوکان(384/0)، 217-زرند (384/0)، 218-لردگان(383/0)، 219-مهران(383/0)، 220-شوشتر(383/0)، 221-فراشبند(382/0)، 222-آذرشهر(382/0)، 223-چناران(382/0)، 224-اهواز(38/0)، 225-دشتآزادگان(38/0)، 226-کاشان(38/0)، 227-بندرانزلی(379/0)، 228-تیران و کرون(379/0)، 229-مهاباد(379/0)، 230-کوهدشت(378/0)، 231-دشتی(378/0)، 232-اراک(378/0)، 233-ایذه(378/0)، 234-دیواندره (377/0)، 235-سنندج(377/0)، 236-بافق (376/0)، 237-شازند(376/0)، 238-میناب (376/0)، 239-سردشت(376/0)، 240-تنگستان(375/0)، 241-دزفول (375/0)، 242-پارسآباد(375/0)، 243-گتوند(375/0)، 244-میانه(375/0)، 245-بوشهر(374/0)، 246-تایباد(373/0)، 247-آققلا(373/0)، 248-سپیدان(379/0)، 249-ایرانشهر(372/0)، 250-لارستان(372/0)، 251-دهلران(371/0)، 252-سرپلذهاب(371/0)، 253-نمین(371/0)، 254-صحنه(37/0)، 255-مهریز(37/0)، 256-سروآباد(369/0)، 257-فارسان(369/0)، 258-قم(368/0)، 259-تفرش(368/0)، 260-مراغه(368/0)، 261-تبریز(368/0)، 262-تربنجام(367/0)، 263-دشتستان(367/0)، 264-اسلامآبادغرب(367/0)، 265-کبودرآهنگ(367/0)، 266-دورود(367/0)، 267-خنج(366/0)، 268-نجفآباد(366/0)، 269-بستانآباد(366/0)، 270-کنگان(366/0)، 271-کنارک(366/0)، 272-سیرجان(365/0)، 273-برخوارومیمه(364/0)، 274-آبادان(364/0)، 275-بروجرد(364/0)، 276-زابل(364/0)، 277-اسدآباد(363/0)، 278-امیدیه(278/0)، 279-نهبندان(362/0)، 280-الیگودرز(362/0)، 281-دیلم(361/0)، 282-چاهبهار(361/0)، 283-بندرماهشهر(361/0)، 284-شوش(361/0)، 285-پیرانشهر(361/0)، 286-کوهبنان(36/0)، 287-کامیاران(36/0)، 288-اردکان(36/0). |
|
سطح چهار
|
289-جوانرود(359/0)، 290-دلفان(359/0)، 291-آبیک(358/0)، 292-خاش(358/0)، 293-مهر(357/0)، 294-بندرعباس(356/0)، 295-بستک(355/0)، 296-گناوه(396/0)، 297-لالی(353/0)، 298-جلفا(353/0)، 299-خمیر(351/0)، 300-کرمانشاه(349/0)، 301-رامشیر(349/0)، 302-سقز(348/0)، 303-خمینیشهر(348/0)، 304-لنجان(346/0)، 305-کنگاور(345/0)، 306-ساوه(345/0)، 307-رودبار(345/0)، 308-سراوان(344/0)، 309-مبارکه(344/0)، 310-شادگان(344/0)، 311-آزادشهر(343/0)، 312-بانه(342/0)، 313-البرز(341/0)، 314-ماهنشان(341/0)، 315-اندیمشک(34/0)، 316-ثلاتباباجانی(339/0)، 317-زاهدان(337/0)، 318-سربیشه(337/0)، 319-مریوان(333/0)، 320-درمیان(332/0)، 321-شهریار(322/0)، 322-ورامین(332/0)، 323-سوادکوه(331/0)، 324-هرسین(331/0)، 325-نظرآباد(33/0)، 326-زرندیه(328/0)، 327-پاکدشت(327/0)، 328-زهک(323/0)، 329-خرمشهر(319/0)، 330-ری(314/0)، 331-قصرشیرین(314/0)، 332-اسلامشهر(305/0)، 333-رباطکریم(304/0)، 334-مسجدسلیمان(303/0)، 335-ابوموسی(303/0)، 366-کوهرنگ(286/0). |
|
مأخذ: نگارندگان بر اساس محاسبات |
|
شکل 4- سطحبندی شهرستانهای ایران بر اساس توسعه یافتگی اشتغال شهری (حاصل از روش تاپسیس)
با استفاده از روش طبقهبندی شکست طبیعی (در محیط GIS) در سر شماری 1385
جدا از بحث شهرستانها، موقعیت هر استان نیز از لحاظ توسعهیافتگی اشتغال شهری حایز اهمیت است، بنابراین از سطح توسعة شهرستانهای هر استان (جدول1) به طور جداگانه میانگین گرفته شد و بر اساس عدد حاصله برای هر استان، استانهای کشور با استفاده از تکنیک طبقهبندی شکست طبیعی در محیط GIS، رتبهبندی و طبقهبندی گردیدند. در این میان 4 استان خراسان رضوی، خراسان شمالی، کهگیلویه و بویراحمد و کرمان دارای وضعیت نسبی بهتر هستند و 5 استان تهران، سیستان و بلوچستان، کردستان، قم، و خوزستان به ترتیب دارای وضعیت نسبی بدتر و متعلق به طبقة آخر توسعه هستند. سایر استانها نیز در دستههای میانی قرار میگیرند (جدول2 و شکل 5).
جدول 2- سطحبندی و رتبهبندی استانهای ایران از منظر توسعهیافتگی اشتغال شهری در سال 1385
با استفاده از میانگین نتایج توسعهیافتگی اشتغال شهرستانها با استفاده از تکنیک تاپسیس
|
سطح نسبی توسعه |
رتبه، نام استان و عدد توسعه |
|
سطح یک |
1-خراسان رضوی(431/0)، 2-خراسان شمالی(422/0)، 3- کهگیلویه و بویراحمد (418/0)، 4-کرمان(418/0). |
|
سطح دو |
5-گیلان(413/0)، 6-مازندران(412/0)، 7-فارس(12/0)،8-زنجان(412/0)، 9-خراسان جنوبی(411/0)، 10-سمنان(41/0)، 11-ایلام(409/0)، 12-گلستان(409/0)، 13-اردبیل(406/0)، 14-اصفهان(404/0)، 15-یزد(403/0)، 16- همدان(4/0)، 17-آذرباییجانشرقی (399/0). |
|
سطح سه |
18- آذرباییجانغربی(392/0)، 19-بوشهر(391/0)، 20-قزوین(388/0)، 21-لرستان(385/0)، 22-مرکزی(383/0)، 23- چهارمحال و بختیاری (379/0)، 24-هرمزگان(378/0)، 25-کرمانشاه(372/0). |
|
سطح چهار |
26-خوزستان(371/0)، 27-قم(368/0)، 28-کردستان(366/0)، 29- سیستان و بلوچستان (36/0)، 30- تهران(358/0). |
مأخذ: نگارندگان بر اساس محاسبات
شکل 5- سطحبندی استانهای ایران بر اساس میانگین توسعه یافتگی اشتغال شهری (حاصل از روش تاپسیس) با استفاده از روش طبقهبندی شکست طبیعی (در محیط GIS) در سر شماری 1385
3-3- بررسی فرضیهها
فرضیة اول: شهرستانهای کشور از لحاظ شاخصهای اشتغال شهری، با سطح توسعهیافتگی فاصله دارند.
برای آزمون این فرضیه از مقایسة نتایج تکنیک تاپسیس (جدول1) با تقسیمبندیهای رایج و استاندارد بینالمللی در رابطه با سطح توسعه یافتگی استفاده میشود. برنامة توسعة سازمان ملل، سطح توسعة 8/0 و بالاتر(8/0 تا 1) را توسعه یافته، سطح واقع در فاصلة 5/0 و 799/0 را دارای توسعة متوسط(نیمه توسعه یافته) و پایینتر از 5/0(0 تا 499/0) را به عنوان محروم قلمداد میکند. (United Nations, 2005: 212).از آنجایی که بالاترین سطح توسعه یافتگی 556/0 است، هیچ شهرستانی در طبقة توسعه یافته قرار نمیگیرد و 8 شهرستان در طبقة نیمه توسعه یافته و بقیه در طبقة محروم قرار میگیرند. بنابراین فرضیة مورد نظر تأیید میشود. ضمناً مقایسة نتایج تکنیک موریس روی شاخصهای اشتغال شهری شهرستانها با این تقسیمبندی نیز مؤید همین مطلب است و اضافه میگردد که دیگر تقسیمبندیهای رایج 4سطحی(0تا25/0، 25/0 تا5/0، 5/0 تا75/0 و 75/0 تا 1) و 5 سطحی (0تا2/0، 2/0 تا 4/0، 4/0 تا 6/0، 6/0 تا 8/0 و 8/0 تا 1) نیز ناقض این امر نبوده، بلکه آن را تأیید میکند.
فرضیة دوم: میان شهرستانهای ایران از لحاظ توسعهیافتگی اشتغال شهری ناهمگونی و عدم تعادل وجود دارد.
این فرضیه به وسیلة مدل ضریب پراکندگی[11] بررسی شد. در این مدل هرچه مقدار ضریب پراکندگی(C.V) بالاتر باشد نشان دهندة نابرابری بیشتر در بین مناطق مختلف است. از آنجایی که مقدار (C.V)در این پژوهش 1/0 بهدست آمده است[12] که رقم پایینی است، میتوان گفت که این میزان نابرابری قابل اغماض بوده و بنابراین، فرضیة مورد نظر در مورد ناهمگونی و عدم تعادل میان شهرستانهای ایران از لحاظ توسعه یافتگی اشتغال شهری رد میشود.
فرضیة سوم: بین میزان سهم مکانی شهرنشینی شهرستانهای کشور و توسعه یافتگی آنها در زمینة اشتغال شهری رابطة مستقیم وجود دارد.
برای آزمون این فرضیه از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد. بدین منظور ابتدا سهم مکانی شهرنشینی کلیة شهرستانها محاسبه شد. الگوی ریاضی این محاسبه عبارت است از (معصومیاشکوری، 1383: 26ـ25):
سهم مکانی شهرنشینی=LPU
کل جمعیت کشور=
کل جمعیت منطقه =
جمعیت شهرنشین کشور=
جمعیت شهرنشین منطقه=
سپس بین اعداد به دست آمده[13] و سطح توسعة هر شهرستان (حاصل از تکنیک تاپسیس) همبستگی پیرسون گرفته شد (جدول 3). همان طور که ملاحظه میشود یک همبستگی ضعیفی از نوع معکوس (217/0-) بین این دو مؤلفه وجود دارد. بنابراین، فرضیة مورد نظر در مورد وجود همبستگی مستقیم بین این دو رد میشود.
جدول 3- همبستگی بین سهم مکانی شهرنشینی و توسعهیافتگی اشتغال شهرستانهای ایران
|
نوع همبستگی |
سطح معناداری موردنظر |
میزان همبستگی |
سطح معناداری |
|
پیرسون |
01/0 |
217/0- |
009/0 |
3-4- نتیجهگیری
تحلیل و مطالعة تطبیقی 16 شاخص کمی و کیفی اشتغال شهری شهرستانهای کشور با استفاده از تکنیک TOPSIS و استفاده از فنون طبقه بندی در محیط GIS، نشان دهنده و مبین موارد زیر است:
- شهرستانهای کشور از لحاظ شاخصهای اشتغال شهری، با سطح توسعهیافتگی فاصله دارند و بالاترین میزان توسعهیافتگی متعلق به شهرستان رشتخوار (556/0) است.
- بر اساس مقایسة نتایج تکنیک تاپسیس (روی شاخصهای اشتغال شهری شهرستانهای کشور) با تقسیمبندی برنامة توسعة سازمان ملل در رابطه با سطح توسعهیافتگی، هیچ کدام از شهرستانهای ایران توسعه یافته نیستند، تنها 8 شهرستان در طبقة متوسط (نیمه توسعه یافته) قرار میگیرند و سایر شهرستانها (328 شهرستان) در طبقة محروم (سطح توسعة پایین) واقع هستند.
- میزان نابرابری در زمینة توسعه یافتگی اشتغال شهری میان شهرستانهای ایران پایین (حدود 1/0) است و در مجموع میتوان گفت میان شهرستانهای ایران از لحاظ توسعه یافتگی اشتغال شهری، ناهمگونی و عدم تعادل وجود ندارد.
- مقدار (سطح توسعة شهرستانها) بین حد بالای (556/0) و حد پایین (286/0) در نوسان است، نسبت توسعة شهر نخست به شهر آخر 943/1 برابر و اختلاف بین بالاترین مقدار و پایینترین آن (270/0) است. میانگین توسعة اشتغال شهری شهرستانها نیز (397/0) است.
- شهرستانهای کشور از نظر توسعه یافتگی اشتغال به 4 طبقة همگن تقسیمیندی شدهاند که بر این اساس از مجموع 336 شهرستان کشور، 19 شهرستان در سطح یک، 123 شهرستان در سطح 2، 146 شهرستان در سطح 3 و 87 شهرستان در سطح آخر قرار دارند که در واقع برای هر گونه برنامهریزی در زمینة اشتغال شهری، باید اولویت را به ترتیب به دستههای آخر داد.
- سه شهرستان رشتخوار، سرایان و مهولات دارای سه رتبة برتر شهرستانهای کشور از لحاظ توسعه یافتگی اشتغال شهری هستند و در مقابل، شهرستانهای کوهرنگ، ابوموسی و مسجدسلیمان از این حیث به ترتیب دارای آخرین رتبهها هستند.
- توسعه یافتگی اشتغال شهری شهرستانهای کشور، ربطی به بالا بودن سهم مکانی شهرنشینی آنها ندارد. به عبارت دیگر، شهرستانهای با نسبت شهرنشینی بالاتر، از میزان توسعهیافتگی بیشتری در زمینة اشتغال شهری برخوردار نهستند.
- بر اساس میانگین توسعهیافتگی اشتغال شهری شهرستانهای هر استان، استانهای کشور از منظر توسعه یافتگی اشتغال شهری به گروههای همگن تقسیم شدند بطوریکه 4 استان در سطح 1 ، 13 استان در سطح 2، 8 استان در سطح 3 و 5 استان در سطح آخر توسعه قرار دارند که تمرکز عمده در دستههای میانی است.
- استانهای خراسان رضوی، خراسان شمالی و کهگیلویه و بویر احمد به ترتیب دارای سه رتبة برتر و استانهای تهران، سیستان و بلوچستان و کردستان نیز دارای سه رتبة آخر در زمینة توسعهیافتگی اشتغال شهری هستند.
[1]- MCDM
[2]- MADM
[3]- Technique for Order-Preference by Similarity to Ideal Solution
[4] - روش محاسبة آن به این صورت است:
برای اطلاعات بیشتر به این منبع مراجعه کنید: زنگیآبادی، علی (1378): تحلیل و سازماندهی ساختار فضایی شاخصهای توسعة شهری در شهرهای بالای صد هزار نفر ایران، پایاننامة دورة دکتری، گروه جغرافیا و برنامهریزی شهری دانشگاه اصفهان.
[5] - روش محاسبه آن به این صورت است: (درصد تکنسینها و دستیاران+ درصد متخصصان+ درصد قانونگزاران، مقامات عالیرتبه و مدیران) تقسیم بر عدد 3. برای اطلاعات بیشتر به منبع ذکر شده در بالا رجوع کنید.
[6] - برای محاسبة این شاخص به شاغلان باسواد هر مقطع تحصیلی وزنی مساوی با تعداد سالهای آن مقطع تحصیلی به اضافة تعداد سالهای مقاطع تحصیلی قبل داده شد. ضمناً برای شاغلا ن باسواد مقطع سواد آموزی بزرگسالان و سایر دورههای تحصیلی و اظهار نشده وزن 1در نظر گرفته شد و برای شاغلان باسواد مقاطع عالی، به دلیل در اختیار نبودن آمار تفکیکی(کاردانی، کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری) وزن 4 به اضافة وزن مقطع تحصیلی ماقبل(پیشدانشگاهی) داده شد و پس از اعمال این وزن به شاغلان هر مقطع تحصیلی و جمع آنها باهم، در نهایت عدد به دست آمده بر مجموع شاغلان باسواد تقسیم گردید و عدد به دست آمده برای هر شهرستان، نشان دهندة ارزش تحصیلات شاغلان باسواد آن شهرستان میباشد که قابلیت مقایسة شهرستانها را باهم از این نظر فراهم میآورد. الگوی ریاضی آن به شکل زیر است:
= نرخ ترکیبی باسوادی شاغلان باسواد
=تعداد شاغلان باسواد مقطع ابتدایی وزن ابتدایی =Wa=5 = تعداد شاغلان باسواد مقطع راهنمایی
وزن راهنمایی=Wb=WA+3=8 = تعداد شاغلان باسواد مقطع متوسطه وزن متوسطه=Wc=Wb+3=11 = تعداد شاغلان باسواد مقطع پیش دانشگاهیوزن پیش دانشگاهی=Wd=Wc+1=12
= تعداد شاغلان باسواد مقطع عالی وزن مقطع عالی=We=Wd+4=16 = تعداد شاغلان با سواد مقطع سوادآموزی بزرگسالان و سایر دورههای تحصیلی و اظهار نشدهوزن مقطع سوادآموزی بزرگسالان و سایر دورههای تحصیلی و اظهار نشده=Wf=1
=تعداد کل شاغلان باسواد هر شهرستان
[7] - برای اطلاع از روش محاسبه به منبع زیر و سایر منابع مرتبط مراجعه کنید:
حکمتنیا، حسن و میرنجف موسوی(1385)، کاربرد مدل در جغرافیا با تأکید بر برنامهریزی شهری و ناحیهای، انتشارات علم نوین، ص68.
[8] - به روش زیر محاسبه شده است
=نسبت اشتغال زنان به مردان =جمعیت شاغل زن =جمعیت فعال زن =جمعیت شاغل مرد =جمعیت فعال مرد
[9]- Natural Breaks
[10] - در واقع با معکوس کردن رتبه و طبقة شهرستانها، میتوان به یک اولویتبندی از آنها جهت مداخله و برنامهریزی اشتغال شهری آنها نیز دست یافت.
[11] -رجوع شود به: حکمتنیا، حسن و میرنجف موسوی (1385)، کاربرد مدل در جغرافیا با تأکید بر برنامهریزی شهری و ناحیهای، انتشارات علم نوین، صص262-261.
[12] - از ضریب توسعه یافتگی اشتغال شهری شهرستانهای کشور (حاصل از روش تاپسیس)، ضریب پراکندگی گرفته شد که در اینجا جهت رعایت اختصار، تنها نتیجه نهایی ذکر شد.
[13] - جهت رعایت اختصار، از ذکر سهم مکانی شهرنشینی شهرستانها خودداری شده است.
)
