نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار جغرافیا و برنامهریزی شهری، دانشگاه زابل، زابل، ایران
2 کارشناس ارشد جغرافیا و برنامهریزی شهری، دانشگاه زابل، زابل، ایران
چکیده
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Extended abstract
1- Introduction
In recent decades as the population in cities of country, which had been influenced by natural population growth of cities and migration of people in towns and rural to middle cities and metro polices, increases city spaces and infrastructures, which are needed have not been equipped.
Urban services are the means for managing urban development and a prominent cause in continuing city life, which without it the life of citizens has been stopped. Its optimal and systematic distribution consistent with the people’s demands in the process of urban planning is very important.
Urban services have been considered as one of clear indicators of civilization from many years ago.
Today as the civilization increases, urban services and their qualities have been regarded by experts, planners and citizens, so urban services have been followed by urbanization development.
2- Methodology
In this study through library studies, referring to the relevant agencies, field observation and analysis and evaluation the questionnaire given to residents of various neighborhoods in Estahban city with SPSS were presented.
To evaluate the proportion of urban services and people demand six neighborhoods were chosen among 15 neighborhoods of Estahban. (Two neighborhoods of each region). These neighborhoods were chosen based on place- cluster sampling and also economic-social conditions of them and detailed plan of Estahban. In this research a wealthy neighborhood and poor neighborhood were chosen in each region. By using general Cochran formula we obtained 300 sample size . So 300 questionnaires had been distributed among the residents.
3- Discussion
After 1350, Estahban city faces numerous problems in supplying urban services, because of population growth, physical development in addition to injustice distribution of urban services. These problems have also been strengthened by people who live in more deprived parts of the township to use the urban services at the center of township. Therefore, it should be said that lack of allocation of space and location of physical elements is considered as one the most important problems in Estahban. In this research we study how to overcome this problem and how to find different optimal switching ways and adjust it.
The purpose of this research is surveying the local distribution of urban services based on people demand by using the factors such as participation in urban services development, supplement the urban services willing to assist to municipality and justice in distributing the urban services, in addition to recognizing the needs and priorities in the field of urban services in Estahban city.
4- Conclusion
Research findings show that people had a little participation in the distribution of urban services (in developing service). Municipalities and other organizations related to urban services run no survey to elicit people’s ideas about urban services in Estahban shortages and urban services needed in the city that has been met partially. So we can conclude that in distribution of urban services in Estahban city, they paid no attention to the need of people.
Also the results show that concentration of urban services in the center and some regions of Estahban city cause the unsuitable distribution all over the city. This makes problems for citizens to use the services. Furthermore the distribution of urban services has been injustice, disordered and no planned. In this distribution, the partnership and advisory opinion of people have been ignored. So, the urban services distribution has been influenced by burse, the price of land, vacant space all over the city and the managers’ opinion and people’s need haven’t been considered in it.
کلیدواژه‌ها [English]
1- مقدمه
1-1- طرح مسأله
در دهههای اخیر با افزایش جمعیت در شهرهای کشور که تحت تأثیر دو عامل رشد طبیعی جمعیت شهرها و مهاجرت شهرهای کوچک و روستاییان به شهرهای میانی و بزرگ بوده است، این عمل به گونه‌ای انجام گرفته که متناسب با آن فضاهای شهری و زیرساختهای مورد نیاز تجهیز نشده است. عمده‌ترین اثری که رشد شتاب آلود شهرها در پی داشته، به هم ریختگی فضایی و رشد نابسامان، توزیع ناعادلانه کاربریها، نابرابری سرانهها و مکانیابیهای نامناسب و مطالعه نشده و بهم خوردن نظام توزیع خدمات است که این امر به نوعی در همه شهرهای ایران به چشم می‌خورد (شفیعی، 1386: 4). بنابراین، به منظور دستیابی به عدالت اجتماعی رعایت اصول مربوط به تعادل فضایی و پراکنش معقول خدمات شهری، امری است الزامی که باید بیش از پیش مورد توجه برنامهریزان شهری و منطقهای قرار گیرد (نسترن، 1380: 146).
1-2- اهمیت و ضرورت تحقیق
امروزه با گسترش شهرنشینی مقوله خدمات شهری و کیفیت آن مورد توجه متخصصان، برنامهریزان و شهروندان قرار گرفته و بدین لحاظ اساساً طرح مباحث خدمات شهری با توسعه شهرنشینی همراه بوده است. گذشته از نوع و ماهیت خدمات شهری که خود متأثر از ساختارهای اقتصادی، سیاسی، اداری و حتی اقلیمی دارای اشکال مختلف و متفاوتی است، خدمات شهری همواره به عنوان یکی از شاخصهای بارز مدنیت از دیرباز مطرح بوده است (وزارت کشور، 1380: 99).
شهر استهبان به عنوان یکی از شهرهای خطی و عامل ارتباطی استان فارس و استان کرمان پس از دهه 1350 به سبب افزایش جمعیت و توسعهی فیزیکی علاوه بر توزیع ناعادلانهی خدمات شهری، در تأمین خدمات شهری نیز با مشکلات جدی مواجه است. از دیگر مواردی که باعث تشدید مشکلات در این شهر گردیده، ترغیب اهالی نقاط محرومتر شهرستان جهت استفاده از امکانات و خدمات شهری به دلیل نقطه ثقل منطقه و خدمات رسانی به کل شهرستان است. بنابراین، این امر نشان دهنده آن است که، تنها مردم شهر استهبان نیستند که از خدمات شهر استفاده می‌کنند، بلکه بهرهگیری سایر اقشار اجتماعی از دیگر شهرهای شهرستان نیز دلیل دیگری بر عدم تناسب توزیع فضایی متناسب خدمات شهری در این شهر میباشد. این امر مسأله تأمین عدالت اجتماعی را تحت تأثیر قرار داده است. در این راستا باید گفت عدم تخصیص فضا و جایابی بهینه عناصر کالبدی شهر، یکی از مهمترین چالشهای موجود در شهر استهبان به حساب میآید؛ که در این تحقیق به چگونگی مواجهه با این چالش و راهکارهای بهینه گزینی و تعدیل آن پرداخته شده است.
1-3- اهداف تحقیق
با توجه به روش شناسی تحقیق، اهداف پژوهش حاضر بدین صورت بیان میگردد:
- بررسی پراکندگی مکانی خدمات شهری استهبان بر اساس خواست مردم.
- شناسایی نیازها و اولویتها در زمینه خدمات شهری در شهر استهبان.
1-4- فرضیهی تحقیق
بر اساس اهداف تحقیق و با توجه به ادبیات و چارچوب نظری، فرضیهی تحقیق بدین صورت مطرح میگردد:
- در توزیع خدمات شهری استهبان به خواست مردم توجه نشده است.
1-5- پیشینه تحقیق
با کنکاش در متون و ادبیات موجود ملاحظه گردید تحقیقی با عنوان تحقیق حاضر (تحلیل پراکنش مکانی خدمات شهری بر مبنای خواست مردم) صورت نگرفته است. در ادامه این مبحث به برخی از مهمترین مطالعات انجام شده اشاره میگردد:
- تحقیقات داخلی
فقیهی و همکاران (1385) در پژوهشی تحت عنوان نظام پاسخگویی در شهرداری تهران: پژوهشی پیرامون چگونگی ارائه خدمات شهری و رضایت شهروندان به بررسی مسأله پاسخگویی شهرداری تهران به ارباب رجوع و شهروندان پرداختند. نتایج پژوهش آنها نشان داد که مسأله پاسخگویی شهرداری تهران به ارباب رجوع، مسألهای چالش برانگیز و در خور توجهی است که دارای نارساییها و نقصانهای زیادی است و همچنین این نتایج میتواند در جهت بهبود و ارتقای وضعیت پاسخگویی در شهرداری تهران مورد استفاده قرار گیرد.
نفیسه مرصوصی (1383) در پایان نامه دکتری خود با عنوان تحلیل فضایی عدالت اجتماعی در شهر تهران (مطالعه موردی: شهرداری تهران) عملکرد شهرداری تهران به عنوان یک نهاد دولتی موثر در مدیریت شهری را از طریق تحلیل همبستگی درآمدها و هزینههای آن با شاخصهای فقر و توسعه مورد بررسی قرار داد. نتایج تحقیق نشانگر رابطه معنادار بین هزینهها و درآمدهای شهرداری با شاخصهای فقر و توسعه است. به طوری که این شاخصها گاهی در جهت افزایش و گاهی در جهت کاهش هزینهها موثر بودهاند.
وارثی و همکاران (1387) در پژوهشی با عنوان توزیع تطبیقی خدمات عمومی شهری از منظر عدالت اجتماعی (مطالعه موردی: زاهدان) به بررسی وضعیت جمعیت در مناطق شهری زاهدان و چگونگی تناسب آن با خدمات شهری پرداختند. نتایج تحقیق نشان میدهد که توزیع خدمات عمومی شهر زاهدان نامتعادل است و تنها با ارائه ساز و کار توزیع خدمات برابر و متناسب با نیازهای جمعیتی میتوان به تعادل در سطح شهر زاهدان رسید.
- تحقیقات خارجی
اُه[1] در سال 2007 در مقالهای تحت عنوان ارزیابی توزیع فضایی پارکهای شهری با استفاده از GIS به توزیع فضایی پارکهای شهری در سئول پرداخته و نهایتاً به این نتیجه رسیده که پارکهای شهری در سئول متناسب با میزان جمعیت، تراکم، توسعه و کاربری اراضی توزیع نشدهاند.
لانگ فرد[2] در سال 2008 در پژوهشی تحت عنوان توزیع جمعیت شهری و مدلهای تخمین دسترسی به خدمات به بررسی تأثیر مدلهای توزیع جمعیت بر روی قابلیت دسترسی مکانی بر پایهی GIS پرداخته است و کاربردهای مدلهای مختلف اندازه گیری میزان دسترسی به خدمات عمومی را نشان میدهد.
استوور[3] در سال 2009 در مقالهای تحت عنوان خدمات محیط شهری و دولت در اوگاندا به بحث و بررسی در زمینه گزینههای آینده برای مدیران اوگاندا برای فراهم کردن موثرتر و پایدارتر خدمات محیط شهری میپردازد.
1-6- روش تحقیق
روش تحقیق حاضر توصیفی- تحلیلی و مبتنی بر مطالعات کتابخانهای - اسنادی، ابزار پرسشنامه، مصاحبه و مراجعه به سازمانهای مربوطه است. با توجه به روشهای موجود گردآوری اطلاعات، در تحقیق حاضر از روشهای زیر جهت جمع آوری اطلاعات استفاده گردیده است که عبارتند از:
در روش مستقیم جهت اطلاع از توزیع خدمات شهری بر مبنای خواست مردم و نظرات و پیشنهادات آنان پرسشنامهای تنظیم گردیده است.
در روش دوم یعنی روشهای غیر مستقیم، با توجه به چارچوب نظری تحقیق از این روش استفاده گردیده است. یعنی با مراجعه به کتابخانهها و سازمان‌ها، ادارات و مطالعه اسناد و مدارک موجود در رابطه با برنامهریزی شهری و خدمات شهری اطلاعاتی جمعآوری شده است. در زیر مراحل انجام تحقیق به وضوح شرح داده شده است:
مرحله اول: مروری بر منابع، تحقیقات و پژوهشهای صورت گرفته در ارتباط با موضوع مورد پژوهش.
مرحله دوم: مشخص کردن محلات مورد مطالعه بر روی نقشه برای ارزیابی خواست ساکنین محلههای شهری در زمینه خدمات شهری.
مرحله سوم:
الف) تبیین خواست مردم در زمینه خدمات شهری که برای گردآوری اطلاعات در این زمینه نیاز به طراحی پرسشنامه بوده که این مهم صورت پذیرفته و برای ارزیابی متناسب بودن خدمات شهری با خواست مردم، شش محله از پانزده محله شهر استهبان (از هر منطقه شهر استهبان، دو محله) انتخاب گردید. محلات مورد نظر به صورت نمونهگیری خوشهای – مکانی و بر اساس شرایط اجتماعی و اقتصادی محلهها و طرح تفصیلی شهر استهبان، از هر منطقه، یک محله ثروتمند و یک محله فقیر نشین انتخاب گردید و با استفاده از فرمول عمومی کوکران حجم نمونه عدد 300 به دست آمد و تعداد 300 پرسشنامه در بین ساکنین محلات مورد نظر توزیع شد.
مرحله چهارم: تجزیه و تحلیل: برای تجزیه و تحلیل دادههای پرسشنامه از نرم افزار SPSS استفاده گردید.
مرحله پنجم: نتیجهگیری، پیشنهادات و راهکارها
1-7- معرفی متغیرها و شاخصهای پژوهش
شکل 1- مدل تحلیلی متغییرهای پژوهش
1-8- محدوده پژوهش
شهر استهبان[4] در قسمت مرکزی شهرستان استهبان بر روی دشتی بلند به ارتفاع 1767 متر از سطوح دریا قرار گرفته است (شکل 2). موقعیت جغرافیائی این شهر در 54 درجه و 4 دقیقه طول شرق نصف النهار گرینویچ و 29 درجه و 12 دقیقه عرض شمالی واقع گردیده است. این شهر در دره باریکی به عرض 2 تا 4 کیلومتر و طول حدود 5 کیلومتر (از کشتارگاه در جاده شیراز تا دانشگاه آزاد در جاده نیریز) قرار دارد که از شمال به کوه (برهانین) و از جنوب به کوه (داردان) محدود میگردد (مهندسین مشاور طرح و تدوین، 1376: 25).
شکل 2- موقعیتشهر استهبان در استان و کشور(منبع: نگارندگان، 1389)
جامعه آماری تحقیق حاضر شامل شش محله از پانزده محلهی شهر استهبان است. از هر منطقه شهر، دو محله بر اساس وضعیت اجتماعی و اقتصادی (سطح سواد، شغل، میزان درآمد) ساکنان محلههای مورد مطالعه در طرح تفصیلی شهر استهبان انتخاب گردید.
محلههای مورد مطالعه در این پژوهش عبارتند از: محله اهر، نقش فانی (در منطقه یک)، محله مصلی، خلوت (در منطقه دو) و محلههای جوی قلعه و وکیل آباد در منطقه سه شهری. شکل (3) موقعیت مناطق و محلههای مورد مطالعه را نشان میدهد.
شکل 3- موقعیت مناطق و محلههای مورد مطالعه (منبع: نگارندگان،1389)
2- مفاهیم، دیدگاهها و مبانی نظری
2-1- تعاریف و مفاهیم
2-1-1- پراکنش مکانی[5]
برخی از جغرافیدانان، جغرافیا را علم پراکندگی میدانند. هم اکنون مفهوم پراکندگی، مترادف با پراکندگی مکانی- فضایی به کار گرفته میشود. پراکندگی مکانی- فضایی پدیدهها، مجموعهای از واقعیتهای عینی است. هر یک از پدیدههای (طبیعی و انسانی) دارای محل استقرار مشخص است. علل پیدایش، سیر تکوینی– الگویابی، کیفیت پخش و در نهایت میزان تأثیر گذاری این پدیدههای طبیعی و انسانی در شیوه زندگی مردم، به مفهوم پراکندگی اعتبار علمی شایستهای میبخشد (شکوئی، 1374: 7).
2-1-2- خدمات شهری[6]
خدمات شهری عبارت از فعالیتهای غیر عمرانی است که مستقیماً توسط شهرداری به منظور ایجاد مطلوبیت در کالبد شهر و رفاه حال شهروندان انجام میشود (مهندسین مشاور آرمان شهر، 1379: 17).
2-2- دیدگاهها و مبانی نظری
- دیدگاه مشارکت
مشارکت در فرهنگهای لغت عمدتاً به معنای شرکت کردن با یکدیگر در انجام کاری و شریک شدن در منافع کار آورده شده است. مشارکت در فرهنگ معین به معنی شریک و سهیم شدن و شرکت کردن آمده است و واژههایی همچون تعاون، خودیاری، همکاری، همیاری نیز از مفاهیم مترداف با آن ذکر شده است.
برنامهریزی سنتی با هدف تخصیص زمین برای احداث سکونتگاهها، فعالیتها و معابر شهری پس از جنگ جهانی دوم شکل گرفت. این امر از طریق منطقهبندی کاربری زمین با تصویب و اجرای ضوابط و مقررات خاص تحقق یافت. در این شیوه، اهداف، اولویتها، استانداردها و کاربریهای مربوط به طر‌ها، بدون مشورت با گروههای مختلف اجتماعی تعیین شد. به این معنا که برای مردم برنامهریزی میشد (به جای مردم) (مهندسین مشاور شارمند، 1377: 23). با گذشت زمان و بروز مشکلات فراوان در طرحهای توسعه، در دهه شصت و هفتاد میلادی، برنامهریزی مشارکتی به دلیل مداخله مستقیم مردم در فرایند تصمیمگیریها در مرکز تحولات دنیا قرار گرفت. این نظریه حاصل کشمکشهای فراوان بین نظریههای کلاسیک مانند: برنامهریزی فیزیکی، برنامهریزی عقلایی و برنامهریزی سیستمی بود (218 1983:. (Klosterman,.
این نظریهها توانایی حل مشکلات جامعه شهری را از طریق تهیه، اجرا و ارزیابی طرحها، در عمل از دست دادند. در عین حال مردم خواستار پارادیم جدیدی بودند که مردمی بودن، مشارکت، انعطاف پذیری، پاسخگو بودن و کارساز بودن را در روند تهیه طرحها اساس کار خود قرار دهد. در این راستا برنامهریزی مشارکتی شکل گرفت (148 :Healy, 1992). جنبش مشارکت عمومی در دهه هفتاد و هشتاد، عموماً در تکاپوی دریافت خواست و اراده مردم هدایت شد. در این زمان مهمترین تکنیک، شناخت خواستههای مردم به وسیله برنامهریزان بود (بییر و هیگینز، 1381: 249). از دیدگاه برنامهریزی رئالیستی، مناسبتر آن است که برنامهریزی مشارکتی، در سطح واحد همسایگی انجام شود (مزینی، 1378: 17). بهره گیری از مردم در هر جامعهای هر چند که آن جامعه بینظم باشد، راه مشارکت مردم جهت تفویض ایدهها به برنامهریزان را از طریق کمیتههای مشورتی، اظهارات شفاهی و کارگاههای آموزشی امکان پذیر میکند (ترنر، 1376: 92). به عبارت دیگر با مشارکت فعالانه و داوطلبانه مردم، فرایند تدوین سیاستها، اهداف و طرحهای موثر در محیط زندگی به طور مستقیم شکل میگیرد (wihick, 1999: 85).
اهداف مشارکت مردمی
به طور کلی، دو دیدگاه عمده درباره اهداف کلی مشارکت مردمی وجود دارد: دیدگاه اول بر پذیرش عقاید و نظرات مردم در تدوین و اجرای برنامه تأکید مینماید و دیدگاه دوم بیشتر از نظرات مدیران اجرایی و اداری حمایت میکند. در دیدگاه اول برای مردم نقش تعیین کنندهای در تبیین سیاستها، طرحها و تصمیمات قائل شده است تا ارائه خدمات به مردم پیشرفت پیدا کند. لیکن در دیدگاه دوم مردم به عنوان ابزاری جهت دستیابی دولت به اهداف طرحهای توسعهای خود تلقی میگردند.
هدف اصلی مشارکت مردمی در واقع نیرومندسازی یا توانمندسازی اقشار مردم به ویژه ردههای زیرین جامعه است، به طوری که فرهنگ سکوت در هم میشکند، حاشیه نشینی از بین میرود.
مشارکت از نظر چگونگی دخالت مردم: از جنبه تأثیر گذاری و دخالت در امور محوله به آنان به دو دسته تقسیم میشوند:
- مشارکت مستقیم: در این نوع مشارکت مردم مستقیماً و بدون واسطه در تصمیمگیری برنامهها و فعالیتهای پروژه دخالت دارند. به طوری که تأثیرات آن به طور مستقیم مشهود است.
-مشارکت غیر مستقیم: مشارکت مردم در امور و برنامهها و فعالیتهای محلی به صورت غیر مستقیم صورت میگیرد. یک شکل از این نوع مشارکت اغلب از طریق نمایندگان مردم در اتحادیههای صنفی، تشکلهای مردمی، تعاونیها و غیره صورت میگیرد؛
- دیدگاه نظریه نوگرا پیرامون استقرار کاربریهای خدماتی؛
برخی از مشخصههای اصلی تفکر نوگرا تأکید بر تأمین نیازهای بیولوژیک انسان، تأمین بهداشت، اهمیت عنصر مسکن و طبقهبندی شهر بر حسب عملکرد است. نوگرایان مفهومی را به عنوان ضمایم مسکن معرفی کردند که به مفهوم کاربریهای غیر مسکونی است که باید در مناطق مسکونی مکانیابی شوند. رفتار مدنی و روابط اجتماعی انسان احتیاج به تعدادی سرویسهای مکمل دارد که به وسیله موسسات خارج از خانه تأمین میشوند که میتوان به آنها عناصر تبعی مسکن اطلاق نمود. این اطلاق از این رو است که سرویسهای خدمات یاد شده جزئی از زندگی روزمره هستند که باید در دسترس همگان باشند. بنابراین، اگر فاصله آنها بیش از حد معینی باشد، به علت تداوم نیاز، موجب زحمت و فرسایش جسم و روح میشوند. این سرویسها عبارتند از: مراکز توزیع کالا و خدمات مورد نیاز روزمره، مرکز خدمات درمانی (رضویان، 1381: 36).
3-یافتههای پژوهش
3-1- خصوصیات جامعه آماری
کل جامعه آماری این تحقیق6 محله بوده است که با 300 نفر از آنها به صورت نمونه در قالب پرسشنامه مصاحبه شده است. 4/51 درصد از افراد پاسخگو مرد و 6/48 درصد دیگر زن بودهاند. 9/20 درصد این افراد شغل آزاد، 38 درصد دولتی، 3/35 درصد محصل و بقیه (8/5 درصد) بیکار بودهاند.
تحصیلات این افراد، 9/27 درصد زیر دیپلم، 50 درصد دیپلم و فوق دیپلم، 3/19درصد لیسانس و 8/2 درصد نیز فوق لیسانس و بالاتر بودهاند. 3/39 درصد این افراد زیر 25 ساله، 7/35 درصد 25 تا 35 ساله، 15 درصد 35 تا 45 ساله و 9/7 درصد دیگر 45 تا 55 ساله و بقیه (1/2درصد) بالای 65 ساله بودهاند.
در ادامه به تجزیه و تحلیل دادههای پرسشنامه در زمینه تحلیل پراکنش مکانی خدمات شهری بر مبنای خواست مردم میپردازیم. پرسشنامه طرح شده در قالب طیف لیکرت است. این طیف از پنج قسمت مساوی تشکیل شده است و محقق متناسب با موضوع تحقیق تعدادی گویه در اختیار پاسخگو قرار میدهد تا گرایش خود را دربارهی آن مشخص نماید. محقق میتواند به هر یک از قسمتهای طیف شمارههایی از 1 تا 5 اختصاص دهد (حافظ نیا، 1381: 84). در پژوهش حاضر، بر اساس طیف لیکرت، برای گزینهی خیلی کم (عدد 1)، کم (عدد 2)، متوسط (عدد 3)، زیاد (عدد 4) و خیلی زیاد (عدد 5) در نظر گرفته شده است.
خیلی زیاد زیاد متوسط کم خیلی کم
5 4 3 2 1
3-2- نیازسنجی در زمینه خدمات شهری
نیازسنجی به عنوان یکی از زیر مجموعههای مشارکت، نقش مهمی در تأمین عدالت اجتماعی و رفاه شهروندان و حل مشکلات مرتبط با خدمات شهری دارد. بر اساس تحلیل نتایج پرسشنامه تاکنون هیچ گونه نیاز سنجی در زمینه خدمات شهری (نظرسنجی در زمینه کمبودها) توسط شهرداری و سایر سازمانهای مرتبط با خدمات شهری در شهر استهبان صورت نگرفته است. با توجه به جدول (1) میانگین نیازسنجی در زمینه خدمات شهری در شهر استهبان برابر با عدد 1 است که نشان دهنده نیازسنجی بسیار کم است.
جدول 1- نیازسنجی در زمینه خدمات شهری در محلههای مورد مطالعه
|
|
اهر |
نقش فانی |
خلوت |
مصلی |
وکیل آباد |
جوی قلعه |
میانگین محلات |
|
پارک |
1 |
1 |
1.1 |
1 |
1 |
1 |
1 |
|
کتابخانه |
1 |
1 |
1.2 |
1 |
1 |
1 |
1 |
|
سینما |
1 |
1 |
1 |
1 |
1 |
1 |
1 |
|
بیمارستان |
1 |
1 |
1 |
1 |
1 |
1 |
1 |
|
پست |
1 |
1 |
1 |
1 |
1 |
1 |
1 |
|
آتش نشانی |
1 |
1 |
1 |
1 |
1 |
1 |
1 |
(منبع: یافتههای پژوهش)
3-3- تمایل شهروندان به همکاری با شهرداری و سایر سازمانهای مرتبط با خدمات شهری
بر اساس نتایج حاصل از پرسشنامه، پاسخگویان در شش محلهی مورد مطالعه در حد زیادی حاضر به همکاری با شهرداری و سایر سازمانهای مرتبط با خدمات شهری هستند. همان طور که در شکل (4) قابل مشاهده است، میانگین آمادگی برای مشارکت با شهرداری و سایر سازمانهای خدمات شهری عدد 2/4 است. بنابراین، میتوان از نظرات مردم شهر استهبان در جهت رفع مشکلات مرتبط با خدمات شهری بهره برد.
شکل 4- تمایل شهروندان به همکاری با شهرداری و سایر سازمانهای مرتبط با خدمات شهری
در محلههای مورد مطالعه (منبع: یافتههای پژوهش)
3-4- میزان مشارکت شهروندان در ایجاد و توسعه خدمات شهری
مشارکت مستقیم شهروندان و اثرات آن با توسعه جامعه در ارتباط است. بهرهگیری از مشارکت مردمی در ادارهی شهرها یکی از مهمترین ابزارها برای مدیریت بهینه است (هاشمی، 1371: 84). بر اساس دادههای پرسشنامه و جدول (2) میانگین مشارکت مردم در شش محلهی مورد مطالعه در ایجاد پارک و سینما 2/2 و در حد کم، همچنین میزان مشارکت در ایجاد و توسعه کتابخانه 4/2 و در حد کم است. در زمینه پست، بیمارستان و آتش نشانی نیز میانگین مشارکت برابر با عدد 2 است و مشارکت در ایجاد و توسعه این خدمات نیز در حد کم است. بنابر این مردم شهر استهبان در حد کم در ایجاد و توسعهی خدمات شهری مشارکت داشتهاند.
جدول 2- میزان مشارکت شهروندان در ایجاد و توسعهی خدمات شهری در محلههای مورد مطالعه
|
|
اهر |
نقش فانی |
خلوت |
مصلی |
وکیل آباد |
جوی قلعه |
میانگین محلات |
|
پارک |
1.4 |
2.4 |
2.3 |
2 |
3.4 |
2.1 |
2.2 |
|
کتابخانه |
2.4 |
2.1 |
3.3 |
3.7 |
1.3 |
2.1 |
2.4 |
|
سینما |
1.3 |
2.3 |
2.2 |
4 |
1.4 |
2.1 |
2.2 |
|
بیمارستان |
2.3 |
1.9 |
2.1 |
3.2 |
1.2 |
1.9 |
2.1 |
|
پست |
2.3 |
2.3 |
2.1 |
3.7 |
1 |
1 |
2 |
|
آتش نشانی |
2.1 |
2.3 |
2.1 |
1 |
2.2 |
1.9 |
1.9 |
(منبع: یافتههای پژوهش).
3-5- عدالت در توزیع خدمات شهری از دیدگاه پاسخگویان در محلههای مورد مطالعه
بر اساس جدول (3) پاسخگویان اعلام کردهاند که توزیع پارک در شهر استهبان با میانگین 2/2 در حد کمی عادلانه است. در رابطه با توزیع کتابخانه میانگین آن عدد 2/3 است و توزیع آن در حد متوسط عادلانه است. سینما نیز در حد کمی عادلانه بوده و توزیع پست و آتش نشانی با میانگین 5/3 و 2/3 در شهر استهبان در حد متوسط عادلانه است.
جدول 3- عدالت در توزیع خدمات شهری از دیدگاه پاسخگویان در محلههای مورد مطالعه
|
|
اهر |
نقش فانی |
خلوت |
مصلی |
وکیل آباد |
جوی قلعه |
میانگین محلات |
|
پارک |
2.8 |
2 |
2.4 |
2 |
2 |
2.1 |
2.2 |
|
کتابخانه |
3.4 |
3.1 |
3.3 |
3.4 |
3.1 |
3.2 |
3.2 |
|
سینما |
1.8 |
3.2 |
2.1 |
3.5 |
2.3 |
2.5 |
2.5 |
|
بیمارستان |
2.6 |
2.1 |
1.3 |
3.1 |
1.9 |
2 |
2.1 |
|
پست |
3.3 |
3.2 |
3.5 |
3.2 |
3.2 |
4.9 |
3.55 |
|
آتش نشانی |
3.3 |
3.4 |
3.4 |
3.5 |
3.3 |
3.3 |
3.3 |
(منبع: یافتههای پژوهش)
3-6- برآورده شدن نیاز پاسخگویان به خدمات شهری در محلههای مورد مطالعه
بر اساس نتایج حاصل از پرسشنامه و جدول (4) پارکهای موجود در شهر استهبان نیاز ساکنین محلات نقش فانی و وکیل آباد را با میانگین 1/4 در حد زیادی تأمین میکند اما نیاز به پارک سایر محلات را در حد کم و خیلی کم (با میانگین 3/2 و 2/1) تأمین میکند. کتابخانه عمومی نیاز محلات مصلی و خلوت را در حد زیاد ولی نیاز بقیه محلات را در حد کم و متوسط تأمین کرده، سینما و بیمارستان نیاز مردم شهر را در حد کمی تأمین نموده و پست نیز نیاز مردم شهر استهبان را در حد متوسط بر طرف میکند.
جدول 4- برآورده شدن نیاز شهروندان به خدمات شهری در محلههای مورد مطالعه
|
|
اهر |
نقش فانی |
خلوت |
مصلی |
وکیل آباد |
جوی قلعه |
میانگین محلات |
|
پارک |
1.2 |
4.1 |
2.3 |
3.1 |
4.2 |
3.1 |
3 |
|
کتابخانه |
3 |
3.2 |
4.9 |
4.2 |
2.1 |
2.4 |
3.3 |
|
سینما |
2.1 |
4.2 |
3.1 |
4.4 |
1.5 |
2.1 |
2.9 |
|
بیمارستان |
1.9 |
3.4 |
1.4 |
3.1 |
2.6 |
3 |
2.5 |
|
پست |
3.1 |
4.7 |
3.3 |
4.1 |
2.1 |
3.8 |
3.5 |
(منبع: یافتههای پژوهش)
4- نتیجهگیری
بر اساس نتایج حاصل از پرسشنامه اکثر مردم شهر استهبان در ایجاد و توسعه خدمات شهری مشارکت نداشتهاند (جدول 2) و شهرداری و سازمانهای مرتبط با خدمات شهری نیز از مردم در زمینه کمبودهای خدمات شهری هیچ گونه نظر خواهی انجام ندادهاند (جدول 1) و در اکثر خدمات شهری مورد مطالعه این خدمات، نیاز مردم را برآورده نساخته است (جدول 4). جدول (5) همبستگی بین متغیرهای پژوهش را نشان میدهد.
جدول 5- رابطه بین متغیرهای پژوهش
|
ردیف |
متغیر وابسته |
متغیر مستقل |
ضریب* همبستگی |
سطح** معناداری |
نوع آزمون |
|
1 |
عادلانه بودن توزیع بیمارستان |
برآورده شدن نیاز به بیمارستان |
778/0 |
01/0 |
پیرسون |
|
2 |
برآورده شدن نیاز به کتابخانه عمومی |
میزان تحصیلات |
629/ |
01/0 |
پیرسون |
|
3 |
عادلانه بودن توزیع سینما |
نیازسنجی توسط شهرداری و سایر سازمانهای مرتبط در مورد سینما |
654/0 |
01/0 |
پیرسون |
|
4 |
برآورده شدن نیاز به سینما |
شغل |
581/0 |
05/0 |
پیرسون |
|
5 |
تمایل به همکاری با شهرداری و سایر سازمانهای مرتبط با خدمات شهری |
میزان تحصیلات |
808/0 |
01/0 |
پیرسون |
|
6 |
برآورده شدن نیاز به پارک |
میزان مشارکت در توسعه و ایجاد پارک |
791/0 |
01/0 |
پیرسون |
منبع: یافتههای پژوهش
* همبستگی خیلی ضعیف (100/0 -0)، ضعیف (350/0-100/0)، متوسط (650/0-350/0)، نسبتاً قوی (850/0-650/0) و قوی (1-850/0).
** وجود همبستگی بین متغیرها در سطح 05/0 نشان دهنده رابطه معنادار بین متغیرها در سطح 95 درصد و همبستگی در سطح معناداری 01/0 نشان دهنده رابطه معنادار بین متغیرها در سطح 99 درصد است.
همان طور که در جدول مذکور ملاحظه مینماییم، بین برآورده شدن نیاز به بیمارستان و میزان عادلانه توزیع شدن آن از نظر شهروندان در شهر استهبان رابطه معناداری وجود دارد. این رابطه در ضریب همبستگی 778/0 و در سطح معناداری 01/0 است. این رابطه نشان دهنده این مهم است که چون بیمارستان موجود نیاز مردم را برآورده نمیسازد، مردم نیز توزیع آن را در شهر استهبان ناعادلانه میدانند. بنابر این رابطه مستقیمی بین این دو متغیر وجود دارد.
بین برآورده شدن نیاز به کتابخانه عمومی و تحصیلات رابطه معناداری با ضریب پیرسون 629/0 و در سطح 01/0 برقرار است. بدین معنی که با افزایش تحصیلات پاسخگویان، میزان برآورده شدن نیاز به کتابخانه عمومی کاهش می‌یابد و پاسخگویانی که تحصیلات بالاتری دارند، کتابخانههای عمومی موجود نیاز آنها را کمتر برآورده میسازد.
سطح همبستگی (ضریب پیرسون) به دست آمده بین دو متغیر نیازسنجی در زمینه سینما توسط شهرداری و سایر سازمانهای مرتبط با خدمات شهری و میزان عادلانه دانستن توزیع آن توسط پاسخگویان رابطه معنادار قوی در سطح 01/0 و با ضریب 654/0 را نشان میدهد و گویای این مطلب است که با عدم نیازسنجی توسط سازمانهای مربوطه خدمات شهری (سینما) نیز مطابق با نیاز شهروندان نبوده و توزیع آن از دیدگاه شهروندان ناعادلانه است.
سطح همبستگی (ضریب پیرسون) به دست آمده بین میزان تحصیلات و تمایل به همکاری با شهرداری و سایر سازمانهای مرتبط با خدمات شهری رابطه معناداری قوی در سطح 01/0 و با ضریب 808/0 را نشان میدهد و گویای این مطلب است که هرچه میزان تحصیلات افراد بالاتر باشد، میزان تمایل آنها به همکاری با شهرداری و سایر سازمانهای مرتبط با خدمات شهری بیشتر است.
بین دو متغیر مشارکت در ایجاد و توسعه پارک و برآورده شدن نیاز به آن رابطه معناداری در سطح 01/0 درصد و با ضریب همبستگی 791/0 وجود دارد که این امر بیانگر این مطلب است که هر چه مردم در ساخت و ایجاد خدمات شهری مشارکت بیشتری داشته باشند، این خدمات متناسب با خواست و نیاز آنها بوده و نیاز آنرا بیشتر تأمین میکند.
بر اساس دادههای حاصل از پرسشنامه و همبستگی موجود بین آنها در توزیع خدمات شهری به خواست مردم توجه نشده است که این امر سبب مشکلات و مسایل زیادی در ارائه خدمات شهری به شهروندان شده است که این مسائل در ابعاد مختلفی همچون کمبود پارک محلهای و فضای سبز عمومی در شهر، کمبود کتابخانه عمومی، سینما، بیمارستان و غیره خود نمایی میکند و این امر کیفیت ارائه خدمات شهری به شهروندان را در حد زیادی پایین آورده و مانع از تحقق عدالت اجتماعی در توزیع خدمات شهری در استهبان شده است. بنابر این فرضیه پژوهش بر اساس نتایج و دادههای حاصله از پرسشنامه اثبات میشود.
بنابراین خدمات شهری به عنوان ابزار مدیریت توسعه شهری، نیاز شهروندان و عامل اصلی تداوم حیات شهری است که بدون آن زندگی شهروندان از فعالیت باز میماند. توزیع (پراکنش) بهینه و اصولی آن منطبق با خواست مردم در فرآیند برنامهریزی شهری از اهمیت زیادی برخوردار است. نتایج پژوهش نشان میدهد که تمرکز خدمات شهری در مرکز شهر و برخی مناطق شهر استهبان، موجب توزیع نامناسب خدمات شهری در سطح شهر شده است. این امر مشکلاتی را از نظر استفاده از خدمات برای شهروندان به وجود آورده است. همچنین توزیع و پراکنش خدمات شهری در شهر استهبان به صورت ناعادلانه، نامنظم و بدون برنامه بوده است و از نظرات مشارکتی و مشورتی مردم در ایجاد و توسعه خدمات و کمبودهای موجود در زمینه خدمات شهری (نیازسنجی) بهره گرفته نشده است. بنابر این توزیع خدمات شهری در شهر استهبان، بیشتر تحت تأثیر عوامل بورس بازی و قیمت زمین، وجود فضای خالی در سطح شهر و سلیقه مدیران بوده و بر اساس نیاز مردم توزیع نشده است. با توجه به نتایج حاصله از پرسشنامه، مردم شهر استهبان در حد زیادی حاضر به همکاری با شهرداری و سایر سازمانهای مرتبط با خدمات شهری هستند و میتوان از مردم در تعیین اولویتها و نیازها در زمینه خدمات شهری و همچنین رفع آنها بهره گرفت.
5- پیشنهادها
با توجه به یافتههای پژوهش و به منظور توزیع عادلانهی خدمات شهری جهت استفادهی مطلوبتر شهروندان از این خدمات پیشنهاداتی به شرح ذیل ارایه میگردد.
- با توجه به موفقیت روش مشارکتی در برنامهریزیها پیشنهاد میشود در تمامی زمینهها و مراحل انجام پروژههای خدمات شهری از مردم شهر نظرسنجی شود.
- تشویق مردم به سرمایهگذاری در شهر و ایجاد خدمات شهری توسط بخش خصوصی و NGOها.
- فراهم کردن تمهیدات لازم توسط شهرداری و سازمانهای مرتبط با خدمات شهری جهت مشارکت مردم در قبل، حین و بعد از اجرای طرحهای خدمات شهری و همچنین طرحهای شهری.
- تدوین معیارهای استاندارد خدمات شهری متناسب با شهر استهبان توسط شهرداری و سایر سازمانهای مرتبط با خدمات شهری و لزوم به کارگیری آن در زمان اجرای طرحهای مراکز خدمات شهری.
- تحقیق و بررسی نیازمندیهای خدمات شهری و رفع آنها بر حسب اولویت توسط شهرداری و سایر سازمانهای مرتبط با خدمات شهری.
- ارائه طرح و پیشنهاداتی جهت ترغیب بخش خصوصی جهت سرمایه گذاری و همکاری با شهرداری جهت ارائه خدمات شهری.
- برگزاری کارگاههای مشارکت در امر توسعه خدمات در سطح شهر.
- استفاده از مسئولین بومی به دلیل شناخت کاملتر از محیط و ساختار شهر.
- ایجاد شورای محله در هر محله جهت مشارکت مردم و رفع نیازمندیهای آنها.
)
