نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار گروه مهندسی منابع طبیعی، دانشگاه هرمزگان، بندرعباس، ایران
2 کارشناس ارشد اکوتوریسم، دانشگاه هرمزگان، بندرعباس، ایران
3 دانشیار گروه جغرافیا، دانشگاه هرمزگان، بندرعباس، ایران
4 استادیار گروه توریسم، دانشگاه پیام نور رامسر، رامسر، ایران
چکیده
کلیدواژهها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Abstract:
With the expansion of urbanization and leisure time, the process of degrading natural, environmental, and cultural attractions is on the rise worldwide. The purpose of this paper is to identify the resources and capacities of ecotourism development in the Jazmorayan area in view of the limitations imposed on drought conditions and the explanation of the natural attractions of the this area in order to develop tourism in the region and the country. In this study, using SWOT model to evaluate the strengths, weaknesses, opportunities and threats in terms overall drought and normal weight factors was used to determine the appropriate strategies in ecotourism, and strategies for the development of ecotourism in this region. The research findings showed that the strengths of the Jazmoryan area in normal conditions are due to natural attractions and geomorphologic forms, cultural heritage, indigenous culture, animal and vegetation diversity. The weaknesses also depend on the lack of proper advertising and environmental pollution, and the threats are the destruction of historical and natural monuments, cultural invasion and investment shortage. The resulting number 3/16 indicates that this area can be considered as one of the tourism poles in the event of proper planning and management. But, in drought conditions, targeted use of ecotourism capacities to create employment and reduce poverty in the context of forging a sense of self-esteem, as well as the customs and traditions of the people of this region have created special attraction. Providing ground for raising awareness of people about rare species such as Asiatic black bear and herbaceous species and the importance of protecting them will lead to identifying and using the potential competing with other recreational areas. Investment around these attractions can bring about the elimination of many threats and weaknesses in the region's tourism.
کلیدواژهها [English]
1– مقدمه
در عصر حاضر گسترش فناوری و افزایش دامنۀ زندگی ماشینی، سبب رفاه اجتماعی شده است که این رفاه به همراه افزایش درآمدهای عمومی در نهایت سبب نیاز احساس بشر به پر کردن اوقات فراغت میشود. یکی از اصلیترین نیازهای جامعۀ بشری برای پر کردن اوقات فراغت نیاز به گردشگری است که به شکلهای مختلف متجلی میشود. سازمان جهانی گردشگری (WTO)، بومگردشگری را به این صورت تعریف میکند: نوعی از گردشگری که در آن مسافرت به مناطق طبیعی (که بهنسبت بدون آسیب مانده) با اهداف مطالعاتی و بهرۀ دیداری از مناظر و رستنیهای طبیعی و حیات وحش و با توجه به جنبههای فرهنگی، هم در گذشته و هم در حال، صورت میپذیرد. معادل فارسی بومگردشگری طبیعتگردی است و شامل چشماندازها و مناظر زیبای طبیعت مانند سواحل، دریاچهها، تالابها، بیشهزارها و مکانهای سرسبز و خرم، گیاهان وحشی، جنگلها و پارکهای ملی، نواحی گردشگاهی، مناطق کوهستانی و ییلاقی، امکانات بالقوۀ ورزشی و تفریحی مانند غارپیمایی، کوهپیمایی، پیادهروی در طبیعت، غواصی، قایقرانی، ماهیگیری و … است. از زمانی که این اصطلاح (اکوتوریسم) در اواسط دهۀ 1980 ابداع گردید، تبدیل به موضوعی مهم برای تصمیمگیرندگان، سیاستگذاران، محافل علمی و دانشگاهی و انجمنهای کاری در سطوح بینالمللی و محلی شده است (ceballos,1996). اکوتوریسم سفری مسؤولیتپذیرانه به نواحی طبیعی است که نهتنها منجر به تخریب محیط نشده، بلکه باعث ارتقای سطح رفاه و سطح زندگی مردم محلی میشود (رضوانی، 1379). به هر حال ویژگیهای بومگردشگری شامل این موارد است: مشارکت در حفاظت از تنوع زیستی، کمک به رفاه اجتماعی جوامع بومی، تجربۀ آموزشی، مسؤولیتپذیری گردشگران، قابلیت ادارهشدن بهوسیلۀ مؤسسات و شرکتها و گروههای کوچک، کمترین نیاز به استفاده از انرژیهای تجدیدناپذیر، تأکید بر مالکیت بومی و ایجاد فرصتهای شغلی. در مقیاس جهانی بهرهگیری از بومگردشگری در حال رشد است؛ چرا که جذابیتی بینالمللی و فراملی حساب میشود. بنابراین اهمیت و عظمت بومگردشگری به ایجاد فرصتهای شغلی و درآمد محدود نمیگردد؛ زیرا در صورت برنامهریزی و توسعۀ از پیش اندیشیدهشده، بومگردشگری قادر است منافع مستقیم و غیرمستقیم اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و محیطی را ایجاد و سهم قابل توجهی را در توسعۀ ملی ایفا کند (بیانی، 1386: 25).
2- بیان مسئله:
توسعۀ صنعت توریسم برای کشورهای در حال توسعه که با معضلاتی چون نرخ بیکاری بالا، محدودیت منابع ارزی و اقتصاد تکمحصولی روبهرو هستند، از اهمیت فراوانی برخوردار است (کرمانی و امیریان، 1379: 11). صنعت گردشگری، بهویژه بومگردی بهعنوان رویکردی جدید برای همزیستی انسان و محیط بهمنظور بهرهوری اقتصادی، امروزه در توسعۀ مناطق، جایگاه قابل توجهی یافته است (دهچشمه و زنگیآبادی،1387: 29). بومگردشگری فرصت بسیار مناسبی در اختیار بازدیدکنندگان قرار میدهد تا نسبت به اهمیت حفظ فرهنگها و چگونگی محافظت از فرهنگهای محلی و طبیعت آگاه شوند. بومگردشگری مفهوم نسبتاً جدیدی است که هنوز هم اغلب، درست درک نشده و صحیح به کار نمیرود. واژۀ بومگردشگری، برای نخستین بار در دهۀ 1980 وارد ادبیات توریسم شد. جدیدترین، بهترین و کاملترین تعریف را جعفری (2000) ارائه کرد: بومگردشگری، سفر به مناطق حساس، بکر، سالم و حفاظتشده است. بومگردشگری برای گردشگر یک سفر آموزنده است که درآمد آن صرف حفاظت محل شده و مستقیم در رشد و توسعۀ اقتصادی و تقویت سیاسی جوامع محلی تأثیر میگذارد و موجب تکریم فرهنگهای گوناگون و حقوق بشر میگردد. بومگردشگری در پارسی با واژۀ گردشگری زیستمحیطی، طبیعتگردی و یا بهعبارتی دیگر جهانگردی طبیعی و با هدف توأمان بهرهبرداری و حفاظت از محیط زیست تعریف شده است (درام و مور، 1390 : 5). توجهکردن به تمامی محوطههای توریستی اعم از جنگلهای طبیعی، پارکهای ملی و حیات وحش، رودخانهها و طبیعت پیرامون آنها و بهویژه کوهسارها و کوهستانها و آبشارها، چشمههای آبگرم، چشمههای طبیعی، ییلاقها و مناطق ویژۀ شکار و صید ماهی، و دریاها و دریاچهها، سواحل و کرانههای پیرامون آنها، زیستگاههای طبیعی پرندگان مهاجر و بومی و سایر خزندگان و نیز غارهای طبیعی و بهویژه طبیعت بکر درونشان، گسترة این بخش از جهانگردی را رقم میزند (رضوانی، ۱۳۷۹). برآورد شده است که گردشگری طبیعی تقریباً 27درصد سفرهای بینالمللی را شامل میشود و وقتی به صورت مناسب مدیریت شود، اشتغال محلی و فرصتهای توسعۀ بومی ایجاد میکند و نیز منجر به حفظ محیط طبیعی میشود (Gsinji,2006). بر این اساس، طبیعت جازموریان ظرفیتهای مناسبی برای جذب اکوتوریست دارد. متأسفانه هنوز بسیاری از این توانها به فعل در نیامده یا استفاده نشده است؛ مسلماً با شناخت جامع، طراحی و آمایش مناسب آن میتوان به برنامۀ توسعۀ پایدار دست یافت و از بحرانهای زیستمحیطی که اساساٌ وجود انسانها و در واقع اکوسیستمها را تهدید میکند، مانع شد. بنابراین در این پژوهش سعی بر آن است که ظرفیتهای بومگردشگری منطقۀ جازموریان در شرایط نرمال و خشکسالی بررسی شود.
3- بررسی پیشینۀ پژوهش
با توجه به نوپا بودن علم بومگردشگری در کشور، نیاز به آن غیر قابل اغماض است؛ زیرا ایران کشوری است با قابلیتهای طبیعی، اجتماعی، آداب و سنن فراوان، بدین لحاظ قابل توجه گردشگران و طبیعتگردان است. با توجه به پژوهشهای مختلفی که در زمینۀ بومگردشگری در کشور انجام شده، در منطقه مطالعات بومگردشگری صورت نگرفته است. برخی از مطالعات انجامشده بدین شرح است: SMITand wall2010)( به بررسی وضعیت گردشگری مناطق حفاظتشدۀ کنگو در شرایط خشکسالی پرداخته است. Matisonand Wall2009)) تأثیرات زیستمحیطی گسترش بومگردشگری در شرایط خشکسالی در جنوب فرانسه را بررسی کرده است. Pigram(2006) در مقالهای به ارزیابی تأثیرات اقتصادی گسترش گردشگری در کشور کنیا با توجه به شرایط خشکسالی پرداخته است. Fagnes (2011) ظرفیتهای بومگردشگری اطراف رودخانۀ نیل را در شرایط خشکسالی با توجه به تأثیر خشکسالی بر روند گسترش بومگردشگری در این منطقه بررسی کرده است. داشت (Golipoor,2012) با مطالعه بر روی ظرفیتهای بومگردشگری دریاچه گهر با استفاده از مدل SWOT نشان داد، وجود دریاچه با جاذبههای فرهنگی و طبیعی میتواند نقشی حیاتی و رابطهای متعادل بین صنعت گردشگری و محیط زیست برقرار کند. Danekar (2012) با بررسی تعیین ظرفیتهای زیستمحیطی شهر رودان برای توسعۀ بومگردشگری با استفاده از gis و با استفاده از مدل SWOT به شناسایی مناطق مستعد برای گسترش بومگردشگری پرداخته است. گروه مطالعات بومگردشگری سازمان ایرانگردی و جهانگردی 1378، در گزارش منتشرشده با استفاده از مدل SWOT به بومگردشگری ایران پرداخته و منابع موجود بومگردشگری ایران را طبقهبندی کرده است. رکوعی (1384) در مقالهای راهکارهای توسعۀ بومگردشگری در شرایط خشکسالی با استفاده ازمدل SWOT را با نمونۀ موردی پارک ملی خبر و روچون بررسی کرده است. زندی (1388) با استفاده از مدل SWOT قابلیتهای بومگردشگری منطقۀ خور و بیابانک را در شرایط خشکسالی بررسی کرده است. ابراهیمزاده و آقاسی (1386) در مقالهای عوامل مؤثر بر گسترش گردشگری در شرق جازموریان با استفاده از مدل SWOT را بررسی کرد. رفیعی (1390) در طرح پژوهشی به بررسی وضعیت موجود بومگردشگری در پارک ملی کویر با توجه به نقش دولت در آن با استفاده از مدل SWOT پرداخته است و پیشنهادهایی برای بهبود اوضاع بومگردشگری پارک ملی و کارایی عملکرد دولت در گسترش بومگردشگری پارک ملی ارائه داده است. طاهری (1385) به بررسی وضعیت بومگردشگری غرب رودخانۀ هیرمند در وضعیت نرمال و خشکسالی با استفاده از مدل SWOT پرداخته است. یزدانپناه (1389) به بررسی وضعیت بومگردشگری و ژئوتوریسم تفتان در شرایط خشکسالی و نرمال پرداخته و راهکارهایی برای بهبود شرایط بومگردشگری منطقه ارائه داده است. مرتضوی (1387) در مقالهای به ارزیابی سیاستهای بومگردشگری منطقۀ بلوچستان با استفاده از مدل SWOT پرداخته است. رستمی (1383) قابلیتهای گردشگری رودخانۀ سرباز را با استفاده از مدل SWOT در شرایط خشکسالی و نرمال بررسی کرده و راهکارهایی برای بهبود وضعیت زیستبوم تمساح پوزهکوتاه ایرانی ارائه کرده است. بیرانوند (1389) در مقالهای ظرفیتهای گردشگری اطراف دریاچه نمک را با استفاده از مدل SWOT در شرایط خشکسالی بررسی کرده است که نتایج پژوهش نشان میدهد مسائل مدیریتی، کمبود امکانات و عدم تبلیغ ناکافی مهمترین موانع رشد گردشگری در این منطقه است. حسینزاده (1382) در پی مطالعۀ امکانسنجی توسعۀ بومگردشگری در شهرستان نمین با تأکید بر نقش اقلیم در ایجاد فرصتهای اشتغالزایی با استفاده از مدل SWOT و نقشۀ کاربری توریستی منطقه به این نتیجه رسید که منطقه دارای ظرفیت بالایی در توریسم بخصوص توریسم گسترده است که با سرمایهگذاری مناسب در این زمینه و ایجاد امکانات زیرساختی میتوان به این مهم نایل آمد. ابراهیمی (1389) در پی بررسی تحلیل و ارزیابی تأثیر خشکسالی بر کاهش قابلیتهای بومگردشگری تالابهای استان چهارمحال و بختیاری با استفاده از تکنیک GISو مدل SWOT به این نتیجه رسید که خشکسالی موجب از بین رفتن چرخۀ اکولوژیکی و نابودی زیستگاههای گونههای ارزشمند نظیر پرندگان و آبزیان در سطح تالابهای استان چهارمحال و بختیاری شده است. حاجامینی و غفارزاده (1386) در پی بررسی تأثیرات متقابل تغییرات آب و هوایی و گردشگری بر یکدیگر با استفاده از مدل SWOT راهبردهایی برای تعدیل و سازگاری با تأثیرات منفی این دو پدیده ارائه کردهاند. ضرابی و همکاران (1389) با تحلیل فضایی بومگردشگری سیستان با استفاده از مدل SWOT نشان دادهاند، مناطق چاهنیمه، دریاچۀ هامون و کوه خواجه در سطح بالای جذب اکوتوریست قرار دارند و سدکوهک، سد سیستان و پارک جنگلی به علت فقر منابع طبیعی، کمبود امکانات رفاهی و پایینبودن سطح دسترسی در پایینترین سطح جذابیت قرار گرفتهاند.
4- اهداف پژوهش
شناسایی منابع و ظرفیتهای توسعۀ بومگردشگری منطقۀ جازموریان با توجه به محدودیتهای اعمالشده در شرایط خشکسالی؛ بررسی محدودیتهای بومگردشگری در شرایط خشکسالی، تبیین جاذبههای طبیعی منطقۀ جازموریان بهمنظور توسعۀ گردشگری
5- روش کار
بهمنظور نیل به اهداف ذکرشده، در ابتدا با توجه به منابع و اطلاعات اسنادی موجود و مطالعۀ میدانی، فهرستی از جاذبهها، امکانات و خدمات گردشگری بهویژه در مناطق با قابلیت طبیعتگردی در منطقۀ جازموریان تهیه شد. برای تعیین ظرفیت گردشگری منطقه، بازدیدکنندگان تعداد 80 پرسشنامه در شرایط عادی و خشکسالی را از مناطق دارای جاذبۀ طبیعتگردی در زمان اوج ورود گردشگر (اوایل آذر تا اوایل فروردین) تکمیل کردند. در مرحلۀ بعدی پژوهش برای تجزیه و تحلیل اطلاعات و ارائۀ راهبرد تعیین ظرفیت طبیعتگردی در منطقه از روش تحلیلی SWOT بهره گرفته شد. در ادامه بهمنظور ساخت مدلی تحلیلی، با بررسیهای بهعمل آمده بر روی محیط داخلی و خارجی مؤثر در منطقه، فهرستی از نقاط ضعف، قوت، فرصتها و تهدیدها شناسایی شد و سپس با نظرخواهی از مردم، گردشگران و مسؤولان، وزندهی به هر کدام از عوامل صورت گرفت. در آخر با تنظیم عوامل راهبردی داخلی و خارجی که در تدوین راهبرد مبنا و پایه هستند، ماتریس SWOT استخراج شد و بر اساس ماتریس نهایی اولویتها مشخص شده و راهبرد مناسب ارائه میگردد.
6– تکنیک SWOT
مدیریت راهبردی SWOT: عبارت است از بررسی محیطی تدوین راهبرد، اجرا، ارزیابی و کنترل (توکلی، 1384: 12). بنابراین مدیریت راهبردی بر نظارت و ارزیابی بر فرصتها و تهدیدهای خارجی در سایۀ توجه به نقاط ضعف و قوت یک مجموعه تأکید دارد. مدیریت راهبرد از چهار عنصر تشکیل شده است: بررسی محیطی، تدوین راهبرد، اجرای راهبرد، ارزیابی و کنترل. عواملی که بر محیط یک منطقه اثر میگذارند، شامل عوامل یا نیروهای اقتصادی، عوامل یا نیروهای فناورانه، عوامل سیاسی و حقوقی، عوامل یا نیروهای اجتماعی و فرهنگی است.
7- محدودۀ مورد مطالعه
شکل 1. نقشۀ موقعیت جغرافیایی جازموریان
این منطقه در جنوب شرق ایران با وسعت 69600 کیلومتر مربع که در موقعیت 30 و 60 – 40 و 58 طول شرقی و 00 و 28 – 30 و 26 عرض شمالی قرار گرفته است. از طرف شمال به رشتهکوههای جبال بارز (ارتفاعات بزمان، مگسان و شهسواران) و از طرف جنوب به رشتهکوههای بشاگرد (ارتفاعات بهارک، اسک، زیارت پیغمبر، مارز، رمشک و ناروئی)، از غرب به هامون جازموریان و شهرستانهای رودبار و قلعهگنج و از شرق به شهر ایرانشهر محدود میشود. دریاچۀ جازموریان تقریباً در قسمت میانی حوضۀ آبریز جازموریان قرار دارد. مساحت حوضۀ آبریز جازموریان حدود 600،69 کیلومتر مربع است که حدود 160،34 کیلومتر مربع آن را مناطق کوهستانی و 440،32 کیلومتر مربع آن را دشت و کوهپایه و حدود 000،3 کیلومتر مربع باقیمانده را باتلاق و شورهزار تشکیل میدهد (افشین، ج 1، ص 84). این حوضه که تحت تأثیر فرایندی شبیه به فرونشینی تقریباً به شکل بیضی و با جهت شرقیـ غربی تشکیل شده، با ارتفاعاتی احاطه شده است (زمردیان و پورکرمانی، ص 69، درویشزاده، ص30).
8 - جاذبههای اکوتوریستی منطقۀ جازموریان
منطقۀ جازموریان از نظر گردشگری منطقهای و ملی موقعیتی استثنایی دارد؛ بنابراین تعیین و شناخت نواحی با ارزش زیستمحیطی و منظر طبیعی در ناحیۀ مورد مطالعه به لحاظ نقش و کاربردی که این مناطق در چرخۀ بومشناختی و حیات انسانها دارند، از اهمیت ویژهای برخوردار است. برای بررسی دقیق نواحی باارزش و قابلیت زیستمحیطی، لازم است ابتدا این مناطق دستهبندی گردد و سپس به تفکیک در بخش به جزئیات آن پرداخته شود؛ این نواحی شامل رودخانه، تالاب، مناطق حفاظتشده، مناطق طبیعی دیدنی، جنگلها و مراتع است.
جدول 1- تعداد و درصد جاذبههای تاریخی– فرهنگی و طبیعی منطقۀ جازموریان
|
نوع جاذبه |
تعداد |
درصد |
|
تاریخی- فرهنگی |
25 |
36 |
|
تاریخی- طبیعی |
12 |
18 |
|
طبیعی |
36 |
46 |
|
جمع |
73 |
100 |
منطقۀ جازموریان با جمعیتی بیش از هشتصد هزار نفر و امکانات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، رفاهی یکی از مناطق توریستی در جنوب شرق کشور محسوب میشود. آثار با عظمت تاریخی آن قلعههایی چون بمپور، کنار صندل، تمگبران و گورستان رمشک است. از گورهای سنگی دورۀ تاریخی حوزۀ فرهنگی جازموریان، اشیاء سنگی بهدست آمده است، از جمله سرمهدان، دکمههای صدفی و گردنبندهایی از صدف و گوشماهی و عقیق و اشیاء آهنی و مفرغی مانند خنجر و شمشیر از دورۀ اشکانی. ظروف سفالین بهدست آمده از حوزۀ جازموریان در دورۀ تاریخی عبارتاند از: کوزهها (ریتونها با سر جانورانی مانند گاو، قوچ، بزکوهی، عقاب)؛ پیالهها؛ گلدانها؛ جامهایی با شیارهای عمودی شبیه به ظروف سیمین دورۀ هخامنشی؛ قمقمههایی کتابیشکل با دو دسته (که از هزارۀ سوم پیش از میلاد متداول بوده است)؛ بشقابهای توگود با بدنۀ زاویهدار (هرینک، ص 241ـ245). دیگر اماکن فرهنگی، مذهبی و تمدن جیرفت بهعنوان یکی از تمدنهای کهن ایرانی شناخته شده است، به همین دلیل در ایام مختلف سال گردشگران میتوانند از اقصی نقاط مختلف کشور از آن منطقه دیدن کنند؛ اما در کنار تمام اینها نیاز انسان به آرامش روحی در مناطق طبیعی که بکر و دستنخوردهاند، انسان را به سمت تفرجگاههای طبیعی میکشاند. از میان مناطق حفاظتشده میتوان به منطقۀ شکارممنوع مارز و منطقۀ حفاظتشدۀ بزمان اشاره کرد. بیشترین تعداد بازدیدکننده در منطقۀ جازموریان مربوط به ایام نوروز و فصل زمستان است که از تاریخ 26 آذرماه 1390 تا 15 فروردینماه 1391 تعداد 102356 نفر وارد منطقه شده و تعداد 23652 نفر شب در منطقۀ جازموریان اقامت داشتهاند (سالنامۀ آماری سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان کرمان، 1391). با توجه به حجم گردشگر در منطقۀ جازموریان وجود تأسیسات کافی برای اقامت و پذیرایی ضرورری مینماید.
یافتههای پژوهش
- نحوۀ تنظیم جدول خلاصۀ تجزیه و تحلیل مدل SWOT:
در ستون یک مهمترین عوامل خارجی و داخلی (فرصتها و تهدیدها) برای گردشگر، و در ستون دو به هر یک از عوامل بر اساس اثر اجتماعی در موقعیت منطقه وزن میدهیم، در ستون سه نیز درجهبندی به هر یک از عوامل براساس پاسخ کنونی، امتیازی از 5 (خوب) تا 1 (ضعیف) میدهیم. در ستون چهار برای محاسبۀ امتیاز وزنی، وزن را در درجه هر عامل ضرب میکنیم و برای هر عامل امتیاز وزن 1 تا 5 بهدست میآید.
مهمترین نقاط فرصت منطقۀ جازموریان در شرایط خشکسالی
کمک به رشد آگاهی از ارزشهای محیطی و فرهنگی، حفاظت گونههای در حال انقراض، کاهش هزینههای خارجی حفاظت از تالاب، کاهش فقر مادی و فرهنگی، اشتغال مولد و پایدار، گسترش غرور محلی، ایجاد کاربریهای متنوع علاوه بر شرایط محدود موجود مانند شکار و کشاورزی، امکان تهیۀ عکس، فیلم و برداشت رسانهای
مهمترین نقاط تهدید
تشدید تراکم ریزگردها بر اثر خشکسالیهای متعدد، وجود خشکسالی با فراوانی و شدت بالا، خشکاندن و تغییر کاربری، ایجاد آلودگی و بهرهبرداری بیرویه از گونههای جانوری و گیاهی وابسته به تالاب، زهکش فاضلاب کشاورزی شهری صنعتی، وجود طوفانهای شن و تودههای ریگ روان و خسارت به روستاها و مزارع، کمبود شدید منابع آبی و بهرهبرداری بیرویه از آن در منطقه، کمبود و یا نبود پوشش گیاهی مستقر بهمنظور کاهش فرسایش بادی و جلوگیری از طوفانهای شن، وجود سیل با فراوانی و شدت بالا
مهمترین نقاط قوت
تولید علوفه برای دامهای محلی، امکان مشاهدۀ حیات وحش در کنار آبشخور، نگهداری و ذخیرۀ آبهای سطحی، جبران کمبود ذخایر آبهای زیرزمینی، ایجاد یک میکروکلیمای مناسبتر از محیط اطراف، امکان تکثیر و زادآوری آبزیان، مکان مناسبی برای استراحت، جوجهآوری و تغذیۀ پرندگان، حفظ تنوع زیستی و بانک ژنتیکی، جود چشماندازهای طبیعیو زنده، وجود زمینههای پژوهشی و آموزشی، وجود زمینههای گذران اوقات فراغت برای مردم محلی، امکان قایقرانی در فصل پر آبی، وجود گونههای نادر مانند خرس سیاه آسیایی، گونۀ علفی برم، بستل و ...، امکان صید آبزیان، امکان شکار حیات وحش، وجود تپههای شنی در مرکز و غرب و شرق منطقه
نقاط ضعف
از دست دادن زیستگاه برای ایجاد زیرساختهای گردشگری، مهاجرت حیات وحش به مناطق دیگر، کاهش حیات وحش موجود، تردد وسایل نقلیۀ سبک و سنگین در مجاورت محیط طبیعی، عدم امکان استفاده از منابع غذایی محیط طبیعی بهدلیل حضور انسان، عدم امکان استقرار گونههای گیاهی بهدلیل فشردگی خاک ناشی از حرکت انسان و دام
جدول2- عوامل خارجی در شرایط خشکسالی
|
فرصتها |
وزن |
درجهبندی |
امتیاز وزنی |
|
کاهش فقر مادی و معنوی |
07/0 |
5 |
35/0 |
|
اشتغال مولد و پایدار |
08/0 |
4 |
32/0 |
|
حفاظت از گونههای در حال انقراض |
06/0 |
2 |
12/0 |
|
گسترش غرور محلی |
07/0 |
3 |
21/0 |
|
ایجاد کاربریهای متنوع علاوه بر شرایط محدود موجود مانند شکار و کشاورزی |
05/0 |
3 |
15/0 |
|
امکان تهیۀ عکس فیلم و برداشت رسانهای |
04/0 |
2 |
8/0 |
|
تهدیدها |
وزن |
درجهبندی |
امتیاز وزنی |
|
تشدید تراکم ریزگردها بر اثر خشکسالیهای متعدد |
09/0 |
5 |
45/0 |
|
خشکاندن و تغییر کاربری |
07/0 |
4 |
28/0 |
|
ایجاد آلودگی و بهرهبرداری بیرویه از گونههای گیاهی و جانوری وابسته به تالاب |
04/0 |
3 |
12/0 |
|
افزایش تعداد دام |
05/0 |
2 |
10/0 |
|
وجود خشکسالی با فراوانی و شدت بالا |
06/0 |
3 |
18/0 |
|
وجود سیل با فراوانی و شدت بالا |
05/0 |
3 |
15/0 |
|
کمبود شدید منابع آبی و بهره برداری بیرویه در منطقه |
08/0 |
4 |
32/0 |
|
بوتهکنی |
05/0 |
4 |
20/0 |
|
جمع |
1 |
17/3 |
|
|
منبع: نگارنده جدول3- ماتریس عوامل داخلی در شرایط خشکسالی |
|||
|
نقاط قوت |
وزن |
درجهبندی |
امتیاز وزنی |
|
تولید علوفه برای دامهای محلی |
06/0 |
3 |
18/0 |
|
امکان مشاهدۀ حیات وحش در کنار آبشخور |
010/0 |
4 |
40/0 |
|
نگهداری و ذخیرۀ آبهای سطحی |
05/0 |
3 |
15/0 |
|
ایجاد یک میکروکلیمای مناسبتر از محیط اطراف |
06/0 |
5 |
30/0 |
|
وجود 12 گونه پرندۀ بومی |
08/0 |
4 |
32/0 |
|
وجود اشکال ناشی از فرسایش و بادی |
09/0 |
5 |
45/0 |
|
مکان مناسبی برای تغذیه، استراحت و جوجهآوری پرندگان |
07/0 |
3 |
21/0 |
|
وجود زمینههای پژوهشی و آموزشی |
08/0 |
2 |
16/0 |
|
وجود گونههای نادر مانند خرس سیاه آسیایی، گونۀ علفی برم، بستل و...... |
07/0 |
4 |
28/0 |
|
وجود زمینههای گذران اوقات فراغت برای مردم محلی |
06/0 |
4 |
24/0 |
|
نقاط ضعف |
وزن |
درجه بندی |
امتیاز وزنی |
|
از دست دادن زیستگاه برای ایجاد زیرساختهای گردشگری |
06/0 |
4 |
24/0 |
|
مهاجرت حیات وحش به مناطق دیگر |
010/0 |
3 |
30/0 |
|
تردد وسایل نقلیۀ سنگین و سبک در مجاورت محیط طبیعی |
07/0 |
2 |
14/0 |
|
عدم امکان استفاده از منابع غذایی بهدلیل حضور انسان |
09/ |
3 |
27/0 |
|
کاهش حیات وحش موجود |
05/0 |
5 |
25/0 |
|
فقدان خدمات بهداشتی و درمانی |
03/0 |
4 |
12/0 |
|
فقدان امکانات آموزشی در خصوص فرصتهای طبیعتگردی |
014/0 |
2 |
28/0 |
|
عدم امکان استقرار گونههای گیاهی بهدلیل فشردگی خاک ناشی از حرکت انسان و دام |
07/0 |
2 |
14/0 |
|
جمع |
1 |
38/3 |
|
منبع: نگارنده
- تجزیه و تحلیل SWOT در شرایط خشکسالی:
راهبردهای رقابتی(SO)– راهبردهای اصلی
بهرهگیری هدفمند از ظرفیتهای بومگردشگری بهمنظور ایجاد اشتغال و کاهش فقر در منطقه، زمینهساز ایجاد حس خودباوری و افزایش اشتیاق مردم بومی نسبت به فرهنگ خود، زمینهساز افزایش آگاهی مردم نسبت به گونههای نادر مانند خرس سیاه آسیایی، هوبره، گونۀ علفی برم برای حفظ آنها، شناسایی و بهرهگیری از ظرفیتها بهمنظور رقابت با سایر مناطق تفریحی رقیب
- راهبردهای تنوع (ST)
تنوع بخشی و توسعۀ برنامههای تبلیغاتی برای معرفی جاذبههای طبیعی و انسانی، خصوصیات بارز فرهنگی، معماری بومی، آداب و رسوم، استفاده از تصاویر گونههای کمیاب منطقه بر روی تابلوها، دفترچههای راهنما، بروشورها در جشنوارهها، نمایشگاهها و سمینارها، ایجاد پارک پرندگان و پارکهای بومگردی برای حفاظت از گونههای جانوری، تنوعبخشی به امکانات، خدمات و فعالیتهای بومگردشگری برای جلب رضایت گردشگران و پیامد آن، افزایش تعداد گردشگران و بهکارگیری مردم بومی
- راهبردهای بازنگری (WO)
لازم است تا از طرف نیروهای متخصص و نهادهای مختلف، برای احیا و توسعۀ این منطقه اقدامات جدی صورت گیرد که مهمترین آن عبارتاند از: بازنگری نوع و نحوۀ برنامهریزی و حمایت دولتی از بخش گردشگری، بهرهگیری منطقی از نهادها، قوانین و مقرارت حمایتی بهمنظور توسعه و تجهیز زیرساختارها، تسهیلات و تجهیزات مختلف گردشگری منطقه، بازنگری بهمنظور جلوگیری از شکار بیرویه و کاهش حیات وحش موجود، بازنگری بهمنظور ایجاد امنیت کافی برای طبیعتگردان، بازنگری به نحوۀ توزیع امکانات و خدمات بهداشتی و اولویتدهی تخصیص مجدد این امکانات به منطقه با قابلیت متوسط و بالا بهمنظور جذب گردشگر، بازنگری در نحوۀ نوع و بهرهگیری از مشارکتهای مردم بومی در توسعه و اجرای طرحها و تجهیز مناطق مورد مطالعه به لحاظ امکانات و خدمات طبیعتگردی
- راهبردهای تدافعی(WT)
برگزاری سمینارها و نشستهای توسعۀ سرمایهگذاری در صنعت گردشگری بهوسیلۀ سازمان میراث فرهنگی با سایر دستگاهها و کارآفرینان، دعوت از سرمایهگذاران داخل و خارج منطقه و امتیاز ویژۀ سرمایهگذاری در زمینۀ ایجاد اردوگاههای طبیعتگردی و مؤسسات آموزشی علمی، موزۀ تاریخ طبیعی، استفاده از مشارکت بخش خصوصی در رونق ظرفیتهای بومگردشگری منطقه، آموزش گردشگران و طبیعتگردان نسبت به فرهنگ مردم بومی و جلوگیری از تعارض بین گردشگر و مردم بومی
4-4- نتایج مدل تحلیلی SWOT در شرایط خشکسالی:
1– همانطور که در جدول 4 نشان داده شده است، امتیاز وزنی 38/3 مربوط به جدول عوامل داخلی نشان میدهد نقاط قوت منطقۀ جازموریان به مراتب بیشتر از نقاط ضعف آن است؛ بهطوری که بیشترین نقطه قوت منطقه ایجاد یک میکروکلیمای مناسبتر از محیط اطراف با امتیاز وزنی 30/0 و بیشترین امتیاز نقطه ضعف منطقه مربوط به کاهش حیات وحش موجود با امتیاز وزنی 25/0 است. با توجه به امتیاز وزنی عوامل داخلی با کاهش نقاط ضعف و اتکا به نقاط قوت منطقه میتوان با سرمایهگذاری ویژه در ظرفیتهای طبیعتگردی و مشارکت بخش خصوصی، موجب رونق بومگردشگری شد.
2- در جدول 5 مربوط به عوامل خارجی امتیاز وزنی 17/3 نشاندهندۀ این است که بهمنظور بهرهگیری هدفمند از ظرفیتهای بومگردشگری منطقه و افزایش آگاهی مردم نسبت به حفاظت از گونههای در حال انقراض با توجه به تهدیدها و فرصتهایی که در منطقه وجود دارد، زمینه برای رشد ظرفیتهای بومگردشگری و اشتغال مولد و پایدار وجود دارد.
3– با توجه به اینکه نقاط قوت و فرصت منطقه بیشتر از نقاط تهدید و ضعف است، با توسعۀ طرحهای محیط زیست مانند ایجاد پارکهای بومگردی، جلوگیری از شکار بیرویه و بازنگری در ایجاد زمینۀ کافی برای امنیت گردشگران، میتوان به حفظ حیات وحش و حضور بیشتر گردشگر کمک کرد.
4- با توجه به شدت فرسایش بادی و آبی و وجود ریزگردها که از منابع تهدید در منطقه به شمار میروند، عامل فرسایش موجب بهوجود آمدن جاذبههای بیابانی و کویری در طول دورۀ خشکسالی شده است که این خود نیز زمینۀ حضور گردشگران بیشتری را بهوجود آورده است.
مهمترین فرصتها و تهدیدهای منطقۀ مورد مطالعه در شرایط عادی عبارتاند از:
فرصتها:
قوانین زیستمحیطی، اشتغالزایی، مبادلات فرهنگی، درآمد ارزی، سرمایهگذاری زیربنایی- روبنایی، انگیزۀ حفاظت و ارتقای کیفیت محیط زیست
تهدیدها:
مهاجرت، کمیت و کیفیت خدمات گردشگری، تخریب آثار تاریخی، دگرگونی در ساختار جامعۀ روستایی، آلودگیهای زیستمحیطی، قطع درختان، بوتهکنی، خشکسالی، بلایای طبیعی
جدول 4- ماتریس عوامل خارجی در شرایط نرمال
|
فرصتها |
وزن |
درجهبندی |
امتیاز وزنی |
توضیحات |
|
قوانین محیط زیست |
04/0 |
2 |
8/0 |
اجرای قوانین زیستمحیطی |
|
مبادلات فرهنگی |
09/0 |
4 |
36/0 |
اشاعۀ فرهنگ مردم بومی |
|
اشتغالزایی |
02/0 |
3 |
6/0 |
ایجاد شغل برای افراد بومی |
|
انگیزۀ حفاظت |
03/0 |
3 |
9/0 |
کنترل طبیعت از طریق خود مردم |
|
درآمد اقتصادی |
012/0 |
4 |
48/0 |
سودآوری اقتصادی |
|
سرمایهگذاری در امور زیربنایی |
05/0 |
3 |
15/0 |
سرویس بهتر، گردشگر بیشتر |
|
تهدیدها |
وزن |
درجهبندی |
امتیاز وزنی |
توضیحات |
|
مهاجرت |
03/0 |
3 |
9/0 |
فرصت شغلی کمتر مهاجرت افراد بومی |
|
تخریب محیط زیست |
07/0 |
4 |
28/0 |
گردشگری بدون برنامه |
|
تخریب آثار تاریخی |
06/0 |
3 |
18/0 |
تخریب محیط زیست بشر |
|
دگرگونی در ساختار جامعه |
05/0 |
4 |
20/0 |
تهاجم فرهنگی و آسیب در ساختار اجتماعی |
|
کیفیت وکمیت گردشگری |
07/0 |
3 |
21/0 |
کمیت وکیفیت خدمات کمتر گردشگری |
|
جمع |
1 |
48/2 |
||
منبع: نگارنده (1392)
بررسی منابع داخلی: سادهترین راه برای تجزیه تحلیل یک مجموعه، بررسی نقاط قوت و ضعف آن مجموعه است.
نقاط قوت منطقۀ جازموریان در شرایط نرمال:
موقعیت جغرافیایی، میراث فرهنگی، اشکال ژئوموفولوژی و جاذبههای طبیعی، فرهنگ و آداب و رسوم، قرارگرفتن بین استان کرمان و سیستان و بلوچستان
4-5-2- نقاط ضعف منطقۀ جازموریان در شرایط نرمال:
سطح دانش مردم، تبلیغات، عدم NGO، آلودگی محیط زیست
جدول 5- ماتریس عوامل داخلی در شرایط نرمال
|
نقاط قوت |
وزن |
درجهبندی |
امتیاز وزنی |
توضیحات |
|
موقعیت جغرافیایی |
03/0 |
3 |
9/0 |
قرارگرفتن در امتداد رشتهکوههای زاگرس |
|
میراث فرهنگی |
05/0 |
3 |
15/0 |
وجود آثار و تپههای بهجا مانده از دورۀ ماقبل تاریخ |
|
جاذبههای طبیعی و اتکای ژئوفولوژی |
07/0 |
4 |
28/0 |
چشمههای آب گرم |
|
فرهنگ و آداب و رسوم |
04/0 |
3 |
12/0 |
گونههای جانوری و گیاهی جذاب برای گردشگران |
|
احساس نزد مردم بومی با فرهنگ خود |
06/0 |
3 |
18/0 |
عامل مؤثر در مقابله با تهاجم فرهنگی |
|
نقاط ضعف |
وزن |
درجهبندی |
امتیاز وزنی |
توضیحات |
|
|
سطح دانش مردم |
04/0 |
3 |
12/0 |
نا آگاهی مردم موجب تخریب روزافزون تاریخی و محیطی منطقه |
|
|
تبلیغات |
05/0 |
4 |
20/0 |
عدم تبلیغات موجب مهجور ماندن منطقه و کمبود گردشگر شده است. |
|
|
نبودن سازمانهای مردمنهاد |
06/0 |
3 |
18/0 |
سازمانهای مردمنهاد عامل مهمی در رونق گردشگری است. |
|
|
اقلیم |
05/0 |
3 |
6/0 |
آب و هوای گرم- خشکسالی- کمآبی |
|
|
آلودگی محیط زیست |
09/0 |
3 |
27/0 |
ریختن زبالهها و نبود سیستم دفع فاضلاب |
|
|
امکانات بهداشتی |
04/0 |
2 |
8/0 |
نبودن سرویس بهداشتی |
|
|
نا هماهنگی سازمانی |
08/0 |
3 |
24/0 |
اجرانشدن برنامۀ تفریحی برای منطقه |
|
|
آموزش کم |
05/0 |
2 |
10/0 |
نا آشنایی مردم بومی با علوم روز |
|
|
جمع |
1 |
08/3 |
|
||
منبع: محاسبات بر اساس مطالعات میدانی
خلاصۀ تجزیه و تحلیل عوامل راهبردی و فهرستی از مهمترین عوامل راهبردی داخلی و خارجی منطقۀ جازموریان در جدول 5 آمده است و مبنا و پایهای در تدوین راهبرد استفاده میشود.
ماتریس SWOT
انواع راهبردها بعد از بررسی ترکیبات خاص sوw و o و t به جدول راهبرد منتقل میشوند و در مرحلۀ آخر ماتریس SWOT به شکل جدول خواهیم داشت.
- خلاصۀ تجزیه و تحلیل عوامل راهبردی:
|
مهمترین عوامل راهبرد جداول |
وزن |
درجهبندی |
امتیاز وزنی |
توضیحات |
|
جاذبههای طبیعی و ژئو موفولوژیایی |
08/0 |
4 |
32/0 |
چشمههای آب گرم، گونههای گیاهی و جانوری |
|
میراث فرهنگی |
06/0 |
4 |
24/0 |
وجود آثار باستانی مربوط به تمدن جیرفت و ساسانیان |
|
تبلیغات |
05/0 |
4 |
20/0 |
معرفینشدن جاذبهها به اقصی نقاط کشور |
|
آلودگی محیط زییست |
09/0 |
3 |
27/0 |
ریختن زبالهها |
|
درآمد اقتصادی |
010/0 |
4 |
40/0 |
هرچه گردشگر بیشتر، درآمد مردم بومی بیشتر |
|
مبادلات فرهنگی |
09/0 |
4 |
36/0 |
اشاعۀ فرهنگ بومی |
|
تخریب محیط زیست |
07/0 |
4 |
28/0 |
گردشگری بدون برنامه |
|
تخریب آثار تاریخی |
06/0 |
3 |
18/0 |
تخریب محیط زیست |
|
جمع |
1 |
16/3 |
||
جدول6- تجزیه و تحلیل عوامل SWOT
نتیجهگیری (در شرایط نرمال):
نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل عوامل داخلی و خارجی مؤثر بر منطقه با تکنیکSWOTدر شرایط نرمال نشان میدهد:
1- در جدول خلاصۀ تجزیه تحلیل عوامل داخلی، امتیاز وزنی 3.08 نماینگر متوسط بودن این امتیاز با توجه به قوتهای موجود در منطقه است. این عامل نشان میدهد که با قابلیتهای فراوان به حد مطلوب در صنعت گردشگری رسیده است. در واقع منطقه دارای نقاط قوت بسیار چشمگیری است که با کاهش نقاط ضعف در سایۀ مدیریت صحیح میتواند به جایگاه واقعی خود دست پیدا کند.
2- در جدول 4 خلاصۀ تجزیه و تحلیل عوامل خارجی امتیاز وزنی 48/2 نشان میدهد، اگر ما از فرصتهای بهدست آمده بهمنظور غلبه بر تهدیدهای منطقه استفاده کنیم، چون عدد به دست آمده پایینتر از میانگین 3 است، بنابراین این تهدیدها خطر جدی برای منطقه محسوب میگردند؛ در نتیجه تهدیدهای منطقه باید در اعمال مدیریت بهطور جدی لحاظ شود.
3- تجزیه و تحلیل عوامل راهبردی در جدول 6 نشان میدهد، مهمترین گزینهها و نقاط قوت با توجه به وزن آنها برای جذب گردشگران، جاذبههای طبیعی و اشکال ژئومورفولوژیکی، میراث فرهنگی، فرهنگ مردم بومی، تنوع جانوری و گیاهی، مهمترین نقاط ضعف عدم تبلیغات صحیح و آلودگی محیط زیست، مهمترین تهدیدها تخریب آثار تاریخی و طبیعی، تهاجم فرهنگی و کمبود سرمایهگذاری و بهترین فرصتها درآمد اقتصادی، مبادلات فرهنگی و اشتغالزایی برای مردم بومی است. عدد به دست آمدۀ 16/3 نمایانگر این مطلب است که منطقۀ جازموریان درصورت برنامهریزی و مدیریت صحیح میتواند یکی از قطبهای شاخص گردشگری در کشور معرفی شود.
منابع
ابراهیمی، محمد، 1383، تحلیل و ارزیابی تأثیر خشکسالی بر کاهش سطح آب تالابهای استان چهارمحال و بختیاری با استفاده از تکنیک SWOT وGIS. مجلۀ محیط زیست، شمارۀ 2، صص 176-161.
ارنی هرینک، 1376، سفال ایران در دوران اشکانی، ترجمۀ حمیده چوبک، تهران، ص 241ـ245.
افشین، سارا، 1389، بررسی تمدن جیرفت، نشر قلم، اصفهان، ج 1، ص، 84.
اندی درام، آلن مور،1387، مقدمهای بر برنامهریزی و مدیریت اکوتوریسم، ترجمۀ محسن رنجبر، نشر آییژ، چاپ اول، تهران.
بیراوندزاده، مریم، 1389، بررسی ظرفیتهای گردشگری اطراف دریاچه نمک در شرایط خشکسالی، صفه، پاییز و زمستان، شمارۀ 17
بیانی، ناصر، 1386، اکوتوریسم و توسعه پایدار، انتشارات پیام نور.
حاجامینی، مصطفی، غفارزاده، رسول، 1386، تغییرات آب و هوایی و گردشگری: روابط متقابل و اثرات، مرکز علمی و فرهنگی دانشجویان ایران. شمارۀ 1، صص 123-112.
حسینزاده، عسگر، 1383، امکانسنجی توسعۀ اکوتوریسم در شهرستان نمین با تأکید بر نقش اقلیم در ایجاد فرصتهای شغلی، پایاننامۀ کارشناسی ارشد دانشگاه شهید بهشتی.
درویشزاده، علی، 1383، ژئومورفولوژی ساختمانی، انتشارات دانشگاه تهران، جلد دوم، صص، 30، 796.
دهچشمه، مصطفی، زنگیآبادی، علی، 1387، امکانسنجی توان اکوتوریسم استان چهارمحال و بختیاری به روشSWOT، محیطشناسی، شمارۀ 47.
رضوانی، علیاصغر، 1379، اکوتوریسم و نقش آن در حفاظت محیط زیست، نشریۀ سیمای اقتصادی، شمارۀ ۱۷۳، ص 240-234.
رستمی، زهرا، 1383، بررسی قابلیتهای گردشگری رودخانه سرباز در شرایط نرمال و خشکسالی، پایاننامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه سیستان و بلوچستان.
رفیعی، پدرام، 1390، بررسی وضعیت موجود اکوتوریسم پارک ملی کویر، انتشارات سازمان محیط زیست، چاپ سوم.
رکوعی، ندا، 1384، راهکارهای توسعه اکوتوریسم درشرایط خشکسالی با استفاده از مدل SWOT مطالعه موردی، پارک ملی خبر و روچون، پایاننامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید باهنرکرمان.
زمردیان و پورکرمانی، 1386، مروری بر جغرافیای انسانی و طبیعی جنوب شرق ایران، انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد، چاپ دوم، صص،80-69.
زندی، علی، 1388، بررسی قابلیتهای اکوتوریسمی منطقه خور و بیابانک در شرایط خشکسالی، پایاننامۀ کارشناسی ارشد دانشگاه اهواز.
سانامۀ آماری میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمان، 1391، چاپ دوم، کرمان، ص 123.
صباغ کرمانی، مجید، امیریان، سعید، 1379، بررسی اثرات اقتصادی توریسم در جمهوری اسلامی ایران (با استفاده از تحلیل داده- ستانده) پژوهشنامه بازرگانی، پاییز شمارۀ 29. صص 85-56.
ضرابی، اضغر، موحدی، سعید و حمیدرضا رخشانینسب، 1389، کاربرد مدل SWOT، در تحلیل فضایی اکوتوریسم (مطالعۀ موردی: اکوتوریسم سیستان) علوم محیطی سال هفتم. شمارۀ چهارم. صص 145-128.
طاهری، علی، 1385، بررسی اکوتوریسم غرب رودخانه هیرمند در شرایط خشکسالی و نرمال، پایاننامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه بیرجند.
مرتضوی، هادی،1387، ارزیابی سیاستهای اکوتوریسمی منطقۀ بلوچستان با استفاده از مدل SWOT، مجلۀ تالاب، تابستان، 29، ص26.
محمدی، رسول، 1389، نگاهی به تالاب جازموریان از منظر اکوتوریسم، انتشارات جهاد دانشگاهی کرمان، چاپ اول، کرمان.
مخدوم مجید، 1370، ارزیابی توان اکولوژیکی منطقه گیلان و مازندران برای توسعه شهری، روستایی، صنعتی و توریسم، مجلۀ محیط شناسی، ویژهنامۀ جمعیت، شمارۀ 16، ص99-81.
یزدانپناه، رسول، 1389، بررسی وضعیت اکوتوریسم منطقۀ تفتان در شرایط خشکسالی و نرمال، با استفاده از مدل SWOT، جغرافیا و توسعه، شمارۀ 47، پاییز، ص 14.
Danehkar. A,. Dehghani. M., Mahdavi.F.(2012) Determining the ecological potential and powerof Roudan city for ecotourism application using Multi Attribute Decision Making (MADM).Journal of Applied Environmentaland Biological Sciences.2(6)224-231
Pigram, J., (2006), Planning for Tourism in Condition Drogute, Areas, Routledge,Cnia, Tourism Management,vol,5
Wall and Smith, (2010), Tourism Alternatives: Potential and Problems in the Development of Tourism, Kongo: University of Pennsylvania Press
Fagnes A.M., (2011) , Ecotourism and Capacity: New relationships betweenDrogute, and Ecotourism,River Niel Tourism Geographies, 2,1, 5-27
Mathieson, A. and Wall, G. (2009), Ecotourism: Economic, Physical and Social Impacts,Harlow, French
Gholipoor. M. (2012) Lake Gahar Basin: Environmentally Potential forFocused Ecotouris International Science Congress Association.Payam-e-Noor University, IRAN.Vol. 1(9), 6-12,
Gthinji Mwanji, Wanjiko(2006), An evaluation of the use of eco labeling Within the EcoTourism Sector, Universityof East Anglia,
http://ruraltourism.persianblog.i
)
