نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
2 استادیار جغرافیای طبیعی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
3 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
چکیده
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Tourism industry has become one of the world’s most benefiting industries. It has had a 439-million dollar role in the economy in 1998. It is predicted that in 2020 there will be 1.6 billion international tourists which will cause a 2 trillion dollar turnover worldwide (WTO). Climate and tourism affect each other in different ways as the leading parts of a system and in interaction bring up a new discussion called “Tourism Climatology” (Shackleford & Olsson, 1995). Having desirable climate conditions is among the advantages and potentials for tourism, many tourists pay close attention to the climate in choosing a destination (DeFreitas, 2001, 8). The tourism industry is in serious need of tourism climate evaluation as one of the main economical sources of the country, so it is vital to evaluate the country’s tourism climate using scientific and quantitative methods acceptable all over the world. Usually climate elements in tourism are introduced by a set of indexes. The new index which has been used recently and doesn't have the previous indexes’ deficiencies is programmed and evaluated as CTIS. It combines the thermal components, such as PET, aesthetic components, like cloudiness and mist, and physical components, such as the wind speed, rainfall and the vapor pressure. In this research statistics and the weather information of 5 stations (Isfahan, Kaboutar-abad, Daran, Fereydoun-Shahr, Varzaneh) alongside Zayandeh-Rood River have been used to make the comfort climate calendar of a 31-year period for Isfahan, from 1983 to 2013.
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
صنعت گردشگری به یکی از پردرآمدترین صنایع دنیا تبدیل شده است. نقش این صنعت در اقتصاد کل حدود 439 میلیارد دلار در سال 1998 بوده است و پیش‌بینی می‌شود تا سال 2020، حدود 6/1 میلیارد توریسم بین‌المللی وجود خواهند داشت که باعث گردش مالی حدود 2 تریلیون دلار در سطح جهان میشوند (عمرانی و یزدانپناه، 1392، 114). در نتیجه، رقابت شدیدی بین بسیاری از کشورهای جهان برای جذب گردشگران وجود دارد و صنعت توریسم، صنعتی پویا با ویژگی‌های منحصربه‌فرد، بخش مهمی از فعالیت‌های اقتصادی و تولیدی کشورهای توسعه‌یافته و درحال‌توسعه را به خود اختصاص داده است (ابراهیم‌زاده و همکاران، 1388: 109). زمانی، اهمیت این صنعت افزون‌تر می‌شود که این مقوله در ارتباط با عناصر اقلیمی بررسی شود.
آب‌وهوا و توریسم اجزای اصلی یک سیستم هستند که از راه‌های مختلف بر یکدیگر تأثیر می‌گذارند و در تعامل با یکدیگر، بحث جدید «اقلیم‌شناسی توریسم» را مطرح می‌کنند (Shackleford and Olsson, 1995: 240). اقلیم مناسب گردشگری، طول مدت و کیفیت فصل‌های گردشگری را نشان می‌دهد و نقش مهمی در انتخاب مقصد گردشگری دارد؛ به شکلی که داشتن شرایط مطلوب اقلیمی جزو مزیت‌ها و توان‌های بالقوۀ گردشگری محسوب می‌شود و بیشتر مسافران در انتخاب مکان و زمان سفر به شرایط آبوهوایی توجه ویژ‌ای دارند (De Freitas, 2001: 8). همچنین اقلیم بر طیف وسیعی از منابع زیست‌محیطی که جاذبه‌های اساسی برای گردشگری محسوب میشوند، تأثیر بسزایی دارد؛ برای نمونه، میزان برف، تنوع زیستی، سطح آب و کیفیت آن نمونه‌های متأثر از اقلیم هستند (Scott and Mattews, 2011: 251).
صنعت گردشگری کشور به ارزیابی اقلیم توریستی، یکی از اصلی‌ترین منابع اقتصادی کشور، نیاز اساسی دارد و بنابراین ضروری است اقلیم گردشگری کشور با روش‌های علمی و کمی مقبول در جهان ارزیابی شود. بهره‌برداری از توان موجود در هر منطقه، زمینۀ پویا و فعالی برای توسعۀ آن مکان است و چنانچه در استان اصفهان و به‌ویژه مسیر رودخانۀ زاینده‌رود که توان‌ها و جاذبه‌های طبیعی بسیار غنی دارد، برنامه‌ریزی مکانی - فضایی صحیح و هدفمند به‌ویژه در زمینۀ اقلیم آسایش گردشگری انجام شود، راه‌حلی برای رفع مشکلات گردشگری، ایجاد اشتغال و توسعۀ اقتصادی و انسانی در کنار سایر بخش‌های اقتصادی مطرح می‌شود (عطایی و هاشمی‌نسب، 1391: 64).
مسیر رودخانۀ زاینده‌رود از سد تا باتلاق گاوخونی با داشتن جاذبه‌های گردشگری طبیعی، تاریخی و فرهنگی بسیار، سالانه میزبان گردشگران بسیاری است و ازاین‌رو، بهترین و مناسب‌ترین شرایط اقلیمی بر رضایتمندی بیشتر و میل و رغبت مسافران برای مسافرت‌های بعدی تأثیر مثبت دارد. شناسایی زمان‌های مناسب بر اساس داده‌های روزانه به ارائۀ تقویم زمانی گردشگری برای مسیر رودخانه منجر می‌شود و سؤالات مهمی مانند چگونگی روند تغییر شاخص‌های اقلیمی - توریستی را ازنظر زمانی و مکانی پاسخ می‌دهد.
معمولاً یک سری شاخص‌ها، عناصر اقلیمی در گردشگری را معرفی می‌کنند. شاخص 1TCI کهمیچکوفسکی2 ارائه کرده، یکی از پرکاربردترین
|
|
1 Tourism Climate Index 2 Mieczkowski |
شاخص‌ها در گذشته است. در این شاخص، از ترکیب هفت شاخص استفاده شده است که عبارتند از: بیشترین دمای روزانه، حداقل رطوبت نسبی، میانگین روزانۀ دما، رطوبت نسبی، مجموع بارندگی، میانگین تعداد ساعت آفتابی و میانگین سرعت باد. اگرچه شاخص TCI میچکوفسکی به شکل گسترده در سراسر جهان با عنوان «شاخص اقلیمی توریستی» معرفی شده است، شاخص‌های محدودکنندۀ بسیاری در فرآیند استفاده از آن و ضعف‌های بسیاری دربارۀ شاخص‌های ارائه‌شده وجود دارند؛ جدی‌ترین محدودیت آن، ذهنی‌بودن و درستی‌نداشتن خروجی‌های آن است (Perch-Nielsen et al., 2010: 364). همچنین شاخص ثابتی نیست و برای توریسم زمستانی اعتبار ندارد(Matzarakis, 2006: 104; Matzarakis and Endler, 2010: 481) به‌ویژه اینکه دمای آسایش و تنش گرمایی مربوط به شاخص‌های زیست‌اقلیمی1 را در نظر نمی‌گیرد. از سوی دیگر، اطلاعاتی که شاخص TCI دربارۀ اقلیم آسایش توریستی می‌دهد، بدون در نظر گرفتن زمان است و بنابراین ایجاد سیستمی نیاز است که شاخص آسایش اقلیمی توریستی منطقه را با توجه به زمان و با استفاده از شاخص‌های بیوکلیمایی پیشرفته و مبتنی بر تعادل انرژی توصیف کند. برای رفع این مشکل، رویکردهای جدیدی با عنوان 2CIT (De Freitas et al., 2008: 402) و 3CTIS (Lin and Matzarakis, 2008: 286; Zaninovic and Matzarakis, 2009: (371 برنامه‌ریزی و ارزیابی شدند؛ این شاخص‌ها در پژوهش‌های علمی اخیر، شاخص‌های زیست‌اقلیمی را در نظر گرفته‌اند (Matzarakis and Endler, 2010: (480. شاخص CTIS، یکی از جدیدترین امکان‌ها برای ادغام اطلاعات زیست‌اقلیمی مقاصد گردشگری است(Matzarakis, 2007: 54; Zaninović and Matzarakis, 2009: 370).
تحلیل این شاخص بر اساس داده‌های مرتب‌شدۀ ایستگاه‌های سینوپتیک انجام می‌شود. با شاخص CTIS، کمترین تغییرات در آب‌وهوا مشخص میشوند؛ تغییراتی مانند بهبود متوسط آسایش حرارتی در بهار و پاییز، افزایش اندک ساعت آفتابی در فصل گردشگری و هوای شرجی که در فصل تابستان بیشتر می‌شود. نتایج این شاخص، اطلاعات پایۀ مفیدی برای سیاست‌های تصمیم‌گیری مسئولان است (Németh, 2013: 51).
با استفاده از شاخص CTIS، آب‌وهوای گردشگری منطقه از چند جنبه (مطابق جدول 1) بررسی می‌شود.
جدول 1. عوامل اقلیمی مؤثر بر گردشگری (De Freitas, 2003: 49)
|
عوامل گرمایی |
عوامل فیزیکی |
عوامل زیبایی‌شناختی(روانی) |
||||||
|
آثار سینرژیکی تابش طول موج کوتاه و بلند، متابولیسم بدن، لباس و فعالیت‌ها
|
باد، باران، برف و یخ، هوای طوفانی، کیفیت هوا، ماورای بنفش، سروصدا و بوها |
طول تابش خورشید، میدان دید، مه‌آلودگی، طول روز
|
||||||
|
|
||||||||
|
3 Climate and Tourism Information Scheme |
|
1 Human-biometeorology Index 2 Climate Index for Tourism |
||||||
عوامل فیزیکی دسته‌ای از شاخص‌های هواشناسی هستند که مستقیم یا غیرمستقیم بر رضایت گردشگران تأثیر می‌گذارند. برای نمونه، بارش سنگین باران در طول تعطیلات تأثیر مستقیمی بر نارضایتی گردشگران (خیس‌شدن لباس و اثاثیه آنها) دارد و یا به‌طور غیرمستقیم بر رضایتمندی آنها از سفر (عکس‌هایی که با کیفیت کم گرفته شده‌اند) مؤثر است. عوامل فیزیکی عبارتند از: باد، یخ و برف، باران، شرایط آبوهوایی شدید و یا حتی اشعۀ ماورای بنفش.
جنبۀ زیبایی‌شناسی و یا روانی به‌طور ویژه بر جذابیت منطقه و لذت‌بردن از سفر تأثیرگذار است؛ این گروه شامل میدان دید، روز ابری یا آفتابی که ایستگاه‌های سینوپتیکی تعیین کرده‌اند و طول روز است.
جنبه‌های حرارتی نقش مهمی در تعیین آسایش اقلیمی طی تعطیلات دارند؛ به این معنا که نه‌تنها دمای هوا بلکه اثر ترکیبی دما، رطوبت، تابش خورشید و باد بر این جنبه مؤثر هستند. (Németh, 2013: 50). بر اساس الزامات جدول (1)، شاخص CTIS توسعه یافته است تا نمایش و تجسم ساده‌ای از تمام این عوامل باشد(Matzarakis 2007: 53; Lin and Matzarakis 2008; Matzarakis et al., 2010: 393).
CTIS، محدوده و احتمال‌های وقوع تمام جنبه‌های عوامل مختلف زیست‌اقلیمی1 و اقلیمی گردشگری2 را نشان می‌دهد. این شاخص، مؤلفه‌های گرمایی نظیر 3PET، مؤلفه‌های زیبایی‌شناختی نظیر ابرناکی و مه‌آلودگی و مؤلفه‌های فیزیکی همانند سرعت باد، بارش و فشار بخارآب را کنار هم قرار می‌دهد (جدول 2).
جدول 2. عوامل، محدوده و منابع برای آستانه‌های موجود در شاخص CTIS
|
عوامل |
محدوده |
منابع |
|
دمای آسایش |
Matzarakis, 2007: 53 |
|
|
اتنش گرمایی |
Matzarakis and Mayer, 1996: 8 |
|
|
تنش سرمایی |
Matzarakis, 2007: 53 |
|
|
تابش |
5>ابرناکی (اکتاو) |
Martín, 2004: 253 |
|
مه‌آلودگی |
Matzarakis, 2007: 53 |
|
|
هوای شرجی |
Matzarakis et al. , 2010: 393 |
|
|
روز بدون بارندگی |
Matzarakis, 2007: 53 |
|
|
روز بارانی |
Matzarakis, 2007: 53 |
|
|
روز طوفانی |
Martín, 2004: 253 |
بررسی اقلیم گردشگری در منطقۀ بالاتون با استفاده از شاخص‌های TCI و CTIS در مجارستان (Németh, 2013: 52). ازجمله کاربردهای شاخص CTIS در زمینۀ اقلیم و برنامه‌ریزی گردشگری است.
|
|
1 Bioclimatic 2 Tourism climatic 3 Physical equivalent temperature |
همچنین تعیین پتانسیل‌های اقلیمی‌توریستی آتن، یونان در حال حاضر و شبیه‌سازی اقلیمی آن در آینده با شاخص CTIS انجام شده است (Matzarakis et al., 2013: 43-51). De Freitas و همکاران (2008)، پژوهش‌هایی در زمینۀ اصلاح شاخص TCI و ارائۀ شاخص کامل‌تر CIT انجام داده‌اند. در سال‌های اخیر، پژوهشگران تلاش‌های ارزشمندی در زمینۀ پژوهش‌های اقلیم گردشگری مانند دمای معادل فیزیولوژیک (PET)، آرای متوسط پیش‌بینی‌شده (PMV)، دمای مؤثر، تنش گرما و دیگر شاخص‌های اقلیمی‌توریستی انجام داده‌اند؛ برای نمونه، عطایی و هاشمی‌نسب (1391) در پژوهشی با عنوان «ارزیابی تطبیقی زیست‌اقلیم انسانی شهر اصفهان با استفاده از روش‌های ترجونگ، PMV، PET، TCI» با استفاده از فراسنج‌های اقلیمی و آمار 3 ایستگاه سینوپتیک اصفهان، ماههای مناسب ازنظر آسایش اقلیمی را معرفی کرده‌اند. اسماعیلی و همکاران (1390) نیز اقلیم آسایشی چند شهر اصلی گردشگری ایران را با شاخص دمای معادل فیزیولوژیک (PET) ارزیابی و فصل‌های مناسب گردشگری را در چهار شهر گردشگری مشهد، اصفهان، رشت و کیش معرفی کرده‌اند. بااین‌وجود، تاکنون پژوهشی دربارۀ شاخص CTIS در داخل کشور انجام نشده است و بنابراین، پژوهش حاضر در شناخت و معرفی عناصر و عوامل اقلیمی طی دوره‌های مختلف زمانی و نقش عوامل یادشده در تأمین اقلیم آسایش گردشگری در مسیر رودخانه زاینده‌رود استان اصفهان اهمیت بسیاری دارد.
مواد و روش‌ها
موقعیت جغرافیایی استان و ایستگاه‌های مطالعه‌شده
استان اصفهان با مساحت 971601 کیلومترمربع در عرض جغرافیایی´ 46 30 تا 30 34 شمالی و طول جغرافیایی́ 26 49 تا 30 55 شرقی واقع شده است. این استان 12 ایستگاه سینوپتیک و 13 ایستگاه کلیماتولوژی دارد (عمرانی و یزدانپناه، 1392: 116). در پژوهش حاضر، برای تهیۀ تقویم اقلیم آسایش استان اصفهان طی دورۀ 31 سالۀ 1983 تا 2013، از آمار و اطلاعات هواشناسی روزانۀ 5 ایستگاهی استفاده شد که در مسیر رودخانۀ زاینده‌رود واقع شده‌اند (نقشه 1 و جدول 3). داده‌ها، نرمال‌های اقلیمی استفاده‌شده توسط سازمان هواشناسی کشور بودند که از بانک اطلاعاتی اداره کل هواشناسی استان اصفهان تهیه شده‌اند. در پژوهش حاضر، ضمن کنترل دوبارۀ داده‌ها و همگن‌سازی آنها برای یکسان‌سازی دوره‌های آماری از روش بازسازی و تطویل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS (روش رگرسیون) استفاده شد.
نقشه 1. موقعیت ایستگاه‌های مطالعه‌شده
جدول 3. نام و ویژگی‌های ایستگاه‌های مطالعه‌شده
|
نام ایستگاه |
نوع ایستگاه |
ارتفاع |
طول جغرافیایی (UTM) |
عرض جغرافیایی (UTM) |
|
اصفهان |
سینوپتیک |
1550 |
562545.2 |
3694639 |
|
کبوترآباد |
سینوپتیک |
1545 |
579834.5 |
3598025 |
|
داران |
سینوپتیک |
2290 |
440813.6 |
3647770 |
|
فریدون‌شهر |
کلیماتولوژی |
2490 |
542543.2 |
3531287 |
|
ورزنه |
کلیماتولوژی |
1250 |
628668.2 |
3694639 |
روش پژوهش
ماتزاراکیس در سال 2007 برای نخستین بار شاخص CTIS را برای ارزیابی دقیق آب‌وهوا و اقلیم مناطق توریستی ارائه کرد. هدف این شاخص یکپارچه‌سازی و ساده‌کردن اطلاعات آبوهوایی گردشگری است؛ اطلاعاتی که گردشگران برای برنامه‌ریزی زمان سفرشان استفاده می‌کنند. این شاخص، فراوانی شاخص‌های انتخابی (در اینجا برای هدف گردشگری مربوطه) را در مقیاس روزانه توصیف می‌کند که شامل دمای آسایش (PET بین 18 و 29 درجه سانتی‌گراد)، تنش گرمایی ()، تنش سرمایی ()، ابرناکی (5> اکتاو)، هوای شرجی بر اساس ()، روز بدون باران ()، روز بارانی () و باد () است.
تمام شاخص‌های گرمایی، فیزیکی، زیبایی‌شناختی استفاده‌شده در پژوهش حاضر به تفسیر عناصر اقلیمی در گردشگری می‌پردازند و به عبارتی پتانسیل‌های اقلیمی گردشگری را بررسی می‌کنند (Höppe, 1993: 742). برای محاسبۀ PET، تعیین شاخص‌های هواشناسی مهم برای تعادل انرژی انسانی الزامیست مانند ارتفاع انسان از سطح زمین که به‌طور متوسط 1/1 متر در نظر گرفته می‌شود (Mayer and Höppe, 1987: 45). شاخص‌های هواشناسی غالب که بر تعادل انرژی انسان تأثیر می‌گذارند عبارتند از: دمای هوا، رطوبت نسبی، سرعت باد و درجه حرارت تابشی محیط اطراف. شاخص PET با الگوی تعادل انرژی و تابشی ریمن [1] محاسبه می‌شود (Matzarakis et al., 2007: 57). داده‌های لازم برای محاسبۀ این شاخص در چهار دسته از متغیرها به شرح زیر ارائه میشوند:
دستۀ نخست شامل متغیرهای موقعیتی مانند طول و عرض و ارتفاع است.
دستۀ دوم عناصر اقلیمی مانند دمای هوای خشک بر حسب سانتی‌گراد، فشار بخارآب بر حسب هکتوپاسکال، رطوبت نسبی بر حسب درصد، سرعت باد بر حسب متر بر ثانیه و میزان ابرناکی بر حسب اکتاو هستند.
دستۀ سوم متغیرهای فردی شامل ویژگی‌های فیزیولوژیک مؤثر مانند قد، وزن، سن و جنسیت هستند.
دستۀ چهارم، متغیرهای مربوط به نوع پوشش و فعالیت هستند.
در این الگو، پس از واردکردن روزانۀ مختصات محل و عناصر اقلیمی (دسته‌های اول و دوم داده‌ها)، داده‌های مربوط به ویژگی‌های فردی، نوع پوشش و میزان فعالیت (دسته‌های سوم و چهارم داده‌ها) به‌طور دلخواه و با توجه به هدف پژوهش وارد میشوند؛ برای نمونه، میانگین متعارف متغیرهای قد، وزن و سن جامعه در نظر گرفته می‌شود. پس از محاسبه، خروجی آن (PET) وارد نرم‌افزار اکسل می‌شود و داده‌ها در طبقات ده‌روزه بررسی میشوند؛ برای نمونه، چند درصد PET طی 10 روز اول سال‌های بررسی بین 18 تا 29 درجه سانتی‌گراد (دمای آسایش) است و PET و و در نهایت، نتایج تا این مرحله به شکل درصد در نرم‌افزار اکسل وارد میشوند.
پس از دسته‌بندی همۀ شاخص‌ها در نرم‌افزار اکسل، برای نمایش نتایج وارد نرم‌افزار CTIS میشوند. خروجی نرم‌افزار به شکل جدول‌هایی است که ردیف آنها، شاخص‌ها و ستون‌های آنها، ماههای سال را نشان می‌دهند و به‌شکل 36 ستونی (هر ماه 10روز اول، دوم و سوم) برای 365 روز سال بررسی میشوند. شاخص‌ها به شکل درصد و بر اساس مقیاس یادشده زیر هر جدول است. هرچه درصد به عدد 100 (رنگ قرمز) نزدیک‌تر باشد، آن شاخص فراوانی بیشتری دارد و هرچه به عدد صفر (رنگ بنفش) نزدیک‌تر باشد، فراوانی کمتری دارد (Lin and (Matzarakis, 2008: 286).
یافته‌های پژوهش
برخورداری از آب‌وهوای مطلوب در سفر، میل و رغبت به بیشترماندن و یا تکرار سفرهای مجدد را افزایش می‌دهد و برعکس، شرایط نامطلوب اقلیمی، تجربه‌ای ناخوشایند را رقم می‌زند. همچنین دسترسی به اطلاعات اقلیمی و مقایسۀ محل‌های مدنظر ازنظر اقلیم آسایش در انتخاب مکان مناسب گردشگری کارآمد است. شاخص CTIS، اطلاعات را به شکلی ارائه می‌دهد که نتایج در عین دقت، برای مسافران و برنامه‌ریزان فعالیت‌های گردشگری مفهوم باشند. پس از محاسبۀ مقادیر شاخص CTIS برای 5 ایستگاه اصفهان، داران، فریدون‌شهر، کبوترآباد و ورزنه مطابق جدول 2، نتایج در قالب جدول‌های CTIS مشخص شدند. با توجه به شکل (1) (ایستگاه اصفهان)، دهۀ آخر ماه سپتامبر بیشترین درصد دمای آسایش را نسبت به سایر دهه‌های سال به خود اختصاص داده است و پس از آن، دهه‌های اول و دوم همین ماه ازنظر آسایش اقلیمی بسیار مناسب هستند. همچنین در این ماه، تنش گرمایی بسیار کم و برای فعالیت‌های گردشگری بسیار مناسب است. دهۀ آخر ماههای می و اوت و دهۀ اول ماه اکتبر با آسایش حدود 50 درصد و تنش سرمایی و گرمایی اندک برای گردشگران مناسبند. به‌طورکلی در این بخش از استان، مه‌آلودگی و هوای شرجی مشاهده نمی‌شود و تابش خورشید همیشگی و بارندگی اندک است. روزهای با تنش گرمایی از دهۀ دوم ماه ژانویه آغاز و به شکل پراکنده در ماههای آوریل، ژوئیه و دسامبر مشاهده میشوند. در نتیجه، دهۀ اول ماه سپتامبر با بیشترین دمای آسایش و کمترین تنش گرمایی و سرمایی مناسب‌ترین زمان برای گردشگری مناطقی مانند پل‌ها و آثار تاریخی دیگر، آبشارها و دیگر مناطق طبیعی اصفهان است. بارش در این بخش استان اصفهان در بیشتر ماههای سال اندک و بیشترین آن در دهۀ آخر ماه نوامبر (حدود 15درصد) است و به‌طورکلی عامل مزاحمی برای گردشگران تلقی نمی‌شود.
شکل 1. جدول آسایش اقلیمی گردشگری اصفهان با استفاده از شاخص CTIS
مطابق شکل (2)، آسایش اقلیمی در سه دهۀ ماه ژوئن، دو دهۀ آخر ماه اوت و دهۀ اول ماه سپتامبر در ایستگاه داران مشاهده می‌شود. باتوجه‌به شاخص‌های دیگری مانند تنش گرمایی، تنش سرمایی، تابش و غیره، دهۀ اول ماه ژوئن با تنش سرمایی و گرمایی صفر، دو دهۀ آخر ماه اوت با آسایش اقلیمی حدود 80 درصد و تنش گرمایی حدود 6 درصد و پس از آن، دهه‌های دوم و سوم ماه ژوئن با آسایش حدود 70 درصد مناسب‌ترین زمان‌های گردشگری در این بخش از مسیر رودخانه زاینده‌رود هستند.
تنش سرمایی در زمان‌های مناسب یادشده نزدیک صفر است و پس از این زمان‌ها، دو دهۀ اول ماه ژوئیه، دهۀ اول ماه اوت و دهۀ دوم ماه سپتامبر با آسایش حدود 50 درصد، تنش گرمایی حدود
5 درصد و تنش سرمایی صفر برای فعالیت‌های گردشگری مناسب هستند. در دو دهۀ اول ماه ژانویه و دو دهۀ آخر ماه دسامبر، تنش سرمایی زیادی (96 درصد) مشاهده می‌شود و این زمان‌ها برای فعالیت‌های گردشگری توصیه نمی‌شوند. روزهای بدون باران در بیشتر زمان‌های سال مشاهده میشوند و بارندگی اندک است. تابش خورشید نیز در بیشتر روزهای سال با درصد زیادی وجود دارد و به‌طورکلی مه‌آلودگی و طوفان در همه ماههای سال نزدیک به صفر است.
در ایستگاه فریدون‌شهر (شکل 3)، تنش سرمایی در سه‌ماهۀ اول و ماه آخر سال بسیار زیاد است و دمای آسایش در این زمان‌ها حدود صفر است. دمای آسایش از ماه می به‌تدریج افزایش می‌یابد و در ماه اوت به بیشترین مقدار خود می‌رسد.
شکل 2. جدول آسایش اقلیمی گردشگری داران با استفاده از شاخص CTIS
دهۀ دوم اوت با آسایش 83 درصد، تنش سرمایی صفر و تنش گرمایی اندک مناسب‌ترین زمان گردشگری در این مکان است. پس از آن، دهۀ سوم همین ماه و دهۀ اول ماه ژوئن با تنش سرمایی صفر برای گردشگری ایده‌آل هستند. پس از زمان‌های یادشده، ماه ژوئیه با آسایش اقلیمی بیش از 60 درصد و تنش گرمایی و سرمایی نزدیک صفر زمان مناسب گردشگری است. از ماه سپتامبر به‌تدریج دمای آسایش کاهش می‌یابد و در ماه اکتبر به صفر می‌رسد.
شکل 3. جدول آسایش اقلیمی گردشگری فریدون‌شهر با استفاده از شاخص CTIS
به‌طورکلی در ماههای می، ژوئن، ژوئیه و اوت که ماههای مناسب هستند، تنش سرمایی صفر است ولی در دوماهۀ اول و ماه آخر سال حدود 100 درصد می‌شود و تنش گرمایی در تمام فصل‌های سال کمتر از 10 درصد است. همانند ایستگاه‌های قبلی، مه‌آلودگی و هوای شرجی دیده نمی‌شود و روزهای بارانی اندک هستند.
محاسبه‌های روزانۀ انجام‌شده برای ایستگاه کبوترآباد نشان می‌دهند دورۀ آسایش اقلیمی این ایستگاه طی دو دورۀ مجزای اوایل فصل پاییز و اواسط فصل بهار است. دورۀ تنش گرمایی از اواخر ماه می آغاز می‌شود و این تنش در حالی ادامه می‌یابد که در دهۀ دوم ماه ژوئیه به اوج خود (79 درصد) می‌رسد و سپس روند نزولی می‌یابد و در ماه سپتامبر به پایان می‌رسد (شکل 4)
شکل 4. جدول آسایش اقلیمی گردشگری کبوترآباد با استفاده از شاخص CTIS
به‌طورکلی اقلیم منطقه در سه ماه می، سپتامبر و اکتبر برای فعالیت‌های گردشگری مناسب است؛ زیرا در این ماه‌ها تنش سرمایی و گرمایی صفر است. به‌شکل جزئی‌تر، دهۀ دوم ماه سپتامبر با آسایش اقلیمی 87 درصد، دهۀ سوم ماه اکتبر با آسایش
78 درصد و سپس دهۀ اول ماه اکتبر با آسایش
75 درصدی مناسب‌ترین زمان‌ها برای گردشگری هستند. دهۀ اول ماه می با آسایش 54 درصدی و تنش گرمایی و سرمایی صفر نیز مناسب است. تنش سرمایی در ماههای ژانویه، فوریه و دسامبر به بیشترین حد خود می‌رسد و زمان‌های مناسبی نیستند. این منطقه به علت نزدیکی به مناطق کویری و خشک‌بودن، بارندگی اندکی دارد و روزهای خشک تقریباً در سراسر سال مشاهده میشوند. در این مناطق احتمال وقوع طوفان و مه‌آلودگی نزدیک صفر است.
پتانسیل اقلیم آسایشی ایستگاه کویری ورزنه (شکل 5) شامل دو دوره مجزاست که دورۀ اول در ماه سپتامبر و دورۀ دوم در ماه می است. دهۀ دوم ماه سپتامبر با آسایش اقلیمی 5/81 درصد و تنش سرمایی و گرمایی صفر مناسب‌ترین زمان گردشگری در سال است. پس از آن، دهه‌های اول و سوم همین ماه با اختلاف اندکی از نظر دمای آسایش مناسب هستند. دهۀ دوم ماه می با آسایش 81 درصدی بسیار مناسب است؛ زیرا تنش سرمایی و گرمایی صفر و درصد هوای شرجی اندک و قابل چشم‌پوشی است. دهۀ اول ماه اکتبر در فصل پاییز و دهۀ دوم ماه آوریل در فصل بهار با آسایش نسبی (50 درصد) و با در نظر گرفتن تمهیداتی زمان‌های مناسبی برای پذیرفتن گردشگران دوستدار کویر هستند. ماه ژوئیه یعنی فصل تابستان، تنش گرمایی به اوج (70 درصد) خود می‌رسد و به‌هیچ‌وجه مناسب نیست. تنش سرمایی با مقدار
75 درصد در ماه ژانویه و 60 درصد در ماه دسامبر، بیشترین مقدار خود را دارد.
شکل 5. جدول آسایش اقلیمی گردشگری ورزنه با استفاده از شاخص CTIS
هوای شرجی با مقدار 37 درصد در دهۀ اول ماه فوریه دیده می‌شود که در ایستگاه‌های قبلی وجود نداشت و مانعی برای گردشگری است. در این منطقۀ کویری، تابش خورشید همیشگی و بارندگی اندک است. طوفان نیز با درصد اندکی (13 درصد) در دهۀ سوم ماه ژوئن دیده می‌شود.
در شکل (6)، تغییرات مقادیر دمای آسایش در سه دهۀ اول و دوم و سوم هر ماه مشاهده میشوند و امکان مقایسه نتایج با یکدیگر وجود دارد.
شکل 6. نمودار مقایسۀ روزانۀ درصد آسایش اقلیمی (29>PET°C >18) ایستگاه‌های مطالعه‌شده
در جدول (4)، زمان مناسب گردشگری برخی جاذبه‌های مسیر رودخانه زاینده‌رود نشان داده شده است. این زمان‌ها بر اساس مقادیری هستند که با شاخص CTIS برای هریک از جاذبه‌ها محاسبه شده است.
جدول 4. وضعیت اقلیمی گردشگری جاذبه‌های گردشگری مسیر رودخانۀ زاینده‌رود بر اساس داده‌های روزانۀ شاخص CTIS
|
نام جاذبه‌های مسیر رودخانۀ زاینده‌رود |
موقعیت |
بهترین زمان گردشگری |
نام جاذبه‌های مسیر رودخانۀ زاینده‌رود |
موقعیت |
بهترین زمان گردشگری |
|
سی‌وسه‌پل، پل خواجو، پل مارنان، پل شهرستان، نقش‌جهان |
اصفهان |
دهۀ سوم ماههای سپتامبر و می |
پارک جنگلی، چشمه سراب، غار کبوتر، غار کلبیس کب |
فریدون‌شهر |
دهۀ اول ماههای ژوئن و سپتامبر و دوم ماه اوت |
|
کاروانسرای عباسی |
سگزی |
دهۀ دوم سپتامبر و سوم اکتبر |
کلیسای تاریخی |
سورشجان |
دهۀ اول ماههای ژوئن و سپتامبر و دوم ماه اوت |
|
آب‌انبارهای قدیمی |
هرند |
ماه سپتامبر و دهه‌های دوم و سوم ماه می |
آبشار و چشمه سراب |
وحدت‌آباد |
دهۀ اول ماههای ژوئن و سپتامبر و دوم ماه اوت |
|
کبوترخانه‌ها |
اژیه |
ماه سپتامبر و دهه‌های دوم و سوم ماه می |
تنگ حنا، غار کوگان |
کوگان |
دهۀ اول ماههای ژوئن و سپتامبر و دوم ماه اوت |
|
تپه‌های ماسه‌ای، تالاب گاوخونی، آب‌انبار و مسجد جامع |
ورزنه |
ماه سپتامبر و دهه‌های دوم و سوم ماه می |
غار چشمه رئیسان، غار چغیورت، پیست اسکی |
چغیورت |
دهۀ اول ماههای ژوئن و سپتامبر و دوم ماه اوت |
|
نام جاذبه‌های مسیر رودخانۀ زاینده‌رود |
موقعیت |
بهترین زمان گردشگری |
نام جاذبه‌های مسیر رودخانۀ زاینده‌رود |
موقعیت |
بهترین زمان گردشگری |
|
دریاچه نمک خارا |
حسن‌آباد |
ماه سپتامبر و دهه‌های دوم و سوم ماه می |
آبشار طرزه |
طرزه |
دهۀ اول ماههای ژوئن و سپتامبر و دوم ماه اوت |
|
پناهگاه حیات‌وحش |
کلاه قاضی |
ماه سپتامبر و دهه‌های دوم و سوم ماه می |
غار پیرهشتاد، چشمه لنگان |
چشمه لنگان |
دهۀ اول ماههای ژوئن و سپتامبر و دوم ماه اوت |
|
کبوترخانه‌ها، غار کوکولو، بقعه پیربکران، پل بابا محمود، پل ورگان |
فلاورجان |
ماه سپتامبر و دهه‌های دوم و سوم ماه می |
آبشار دربند، آبشار بیدمین |
دربند |
دهۀ اول ماههای ژوئن و سپتامبر و دوم ماه اوت |
|
آبشار شالورا |
چرمهین |
دهه‌های اول و سوم ماه سپتامبر |
آبشار پونه‌زار، چشمه تنگولی |
حاجی آباد |
دهۀ اول ماههای ژوئن و سپتامبر و دوم ماه اوت |
|
پل قدیمی کله |
مدیسه |
دهه‌های اول و سوم ماه سپتامبر |
آبشار دورک |
دورک |
دهۀ اول ماههای ژوئن و سپتامبر و دوم ماه اوت |
|
قلعه کافر |
چم آسمان |
دهه‌های اول و سوم ماه سپتامبر |
دشت لاله‌های واژگون، ذخیره‌گاه جنگلی، آبشار |
پشندگان |
دهۀ اول ماههای ژوئن و سپتامبر و دوم ماه اوت |
|
تفریحگاه‌های طبیعی حاشیه زاینده‌رود، قلعه چهاربرج، قلعه کبوتر |
باغ بهادران |
دهه‌های اول و سوم ماه سپتامبر |
غار اشکاف تله |
گوراب |
دهۀ اول ماههای ژوئن و سپتامبر و دوم ماه اوت |
|
منطقه طبیعی دره بید، خانه‌های قدیمی |
داران |
دهۀ اول ماه ژوئن، دهه‌های دوم و سوم ماه اوت، دهه اول ماه سپتامبر |
قبرستان تاریخی و شیرهای سنگی |
بهرام‌آباد |
دهۀ اول ماههای ژوئن و سپتامبر و دوم ماه اوت |
|
چشمه افوس |
افوس |
دهۀ اول ماه ژوئن، دهه‌های دوم و سوم ماه اوت، دهه اول ماه سپتامبر |
دریاچه سد زاینده‌رود |
چادگان |
دهۀ اول ماه ژوئن، دهه‌های دوم و سوم ماه اوت، دهه اول ماه سپتامبر |
نتیجه‌گیری
آگاهی از جاذبه‌ها و پتانسیل‌های نهفته در ویژگی‌های جوی، اقلیمی و جغرافیایی گسترده در فصل‌های مختلف سال برای در نظر داشتن آنها در برنامه‌ریزی‌های مختلف در مقیاس استانی و ملی نظیر توسعۀ گردشگری اهمیت بسیاری دارد؛ زیرا راحتی و سلامتی انسان (گردشگران) بیش از هر عاملی از وضعیت هوا و شرایط اقلیمی تأثیر می‌پذیرد. نتایج پژوهش حاضر نشان می‌دهند طول دورۀ آسایش اقلیمی در مسیر رودخانۀ زاینده‌رود از سد تا باتلاق گاوخونی بسیار متفاوت و در هر ایستگاهی کوتاه است و بیشترین مقادیر را در فصل‌های بهار و پاییز دارد. به‌طورکلی آسایش اقلیمی در سراسر مسیر رودخانه طی ماههای ژانویه، فوریه و مارس بسیار اندک (20 درصد) است و برای گردشگری مناسب نیست. در ماه آوریل، بیشترین دمای آسایش به دهۀ سوم ماه و شرق رودخانۀ زاینده‌رود (ورزنه با آسایش 57 درصدی) مربوط است. در ماه می، بیشترین اقلیم آسایش به دهۀ سوم ماه (81 درصد) و شرق رودخانه و مناطق کویری استان تعلق دارد. دهۀ اول ماه ژوئن، بیشترین آسایش اقلیمی را دارد که به داران (76 درصد) مربوط است و پس از آن، فریدون‌شهر با آسایش 72 درصدی برای گردشگری در این ماه مناسب است. به‌طورکلی آسایش اقلیمی همۀ مناطق در ماه ژوئیه (مرداد) کاهش می‌یابد، هرچند آسایش اقلیمی فریدون‌شهر در دهۀ سوم این ماه بالاترین رتبه (70 درصد) را دارد. آسایش اقلیمی همۀ ایستگاه‌ها به‌تدریج از ماه اوت افزایش می‌یابد به شکلی که بیشترین دمای آسایش در دهۀ دوم این ماه در فریدون‌شهر (آسایش 83 درصدی) دیده می‌شود. ماه سپتامبر (پاییز) مناسب‌ترین زمان گردشگری در بخش‌های مرکزی و شرقی استان است و ورزنه در دهه‌های اول و سوم و کبوترآباد در دهۀ دوم این ماه بالاترین رتبه را دارند و اصفهان نیز بیشترین درصد آسایش اقلیمی (5/58 درصد) را نسبت به سایر ماه‌ها در دهۀ سوم این ماه دارد. آسایش اقلیمی مناطق غربی رودخانه در ماههای سپتامبر و اکتبر به‌تدریج کاهش می‌یابد تا جایی که در اواخر ماه اکتبر به صفر می‌رسد؛ بااین‌وجود، دمای آسایش کبوترآباد در دهۀ سوم این ماه برابر 78 درصد و مناسب است. دمای آسایش در ماههای نوامبر و دسامبر به‌کلی کاهش می‌یابد. عمده محدودیت گردشگری مسیر رودخانۀ زاینده‌رود به تنش‌های سرمایی زیاد (ژانویه، فوریه، مارس، نوامبر و دسامبر) و تنش‌های گرمایی زیاد در مناطق شرقی و کویری (کبوترآباد و ورزنه) مربوط می‌شود. عمرانی و یزدانپناه (1392) اقلیم آسایش استان اصفهان را با استفاده از شاخص TCI محاسبه کردند و نتایج پژوهش‌های آنها نشان دادند اقلیم آسایشی ایده‌آل استان در ماه می و آوریل (فروردین و اردیبهشت) و اندکی در ماه سپتامبر است، هرچند در مطالعه‌های حاضر که با شاخص CTIS انجام شدند و زمان گردشگری را دقیق‌تر و با استفاده از شاخص‌های بیشتری مشخص کردند، دهۀ سوم ماههای می (20 اردیبهشت تا 10 خرداد) و سپتامبر (29 شهریور تا 8 مهر) است بهترین زمان هستند.
)
