نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار ، جغرافیای طبیعی ، ژئومرفولوژی ،دانشگاه گیلان ، رشت ، ایران
2 دانش آموخته جغرافیا
چکیده
کلیدواژهها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Today, cities around the world are exposed to natural hazards for many reasons. These risks come with many injuries that require immediate and preventive actions. The occurrence of landslides and hazards has made it necessary to identify and prioritize these sensitive areas. Ardal-Naghan region is located in the southwest of Chaharmahal-Bakhtiari province. The method of this research is descriptive-analytic. In the descriptive section, using the documentary studies and in the analytical section, identifying the effective parameters in the zoning of geomorphic hazards and integrating it with spatial analysis in the GIS of the vulnerable zones in the study area were determined. In this study, firstly, effective factors in hazard zonation were identified. After examining satellite images, geological maps and field studies, effective factors were studied using entropy model. The aim of this research is to determine the zoning of landslide hazard in Ardal-Naghan region using the entropy model in landslide occurrence by identifying effective factors such as slope, direction, distance from fault, distance from the waterway, elevation, geology and so on. According to the entropy model, the results show that 23 percent of landslides are in low-risk area, 25 percent are in moderate risk, and 52 percent of landslides are in high-risk area. This shows that in landslide zoning, the regional entropy model possesses the accuracy and validity.
کلیدواژهها [English]
مقدمه
مطالعات ژئومورفولوژیک نشان میدهد بین عوامل محیطی و لندفرمهای زمین ارتباط وجود دارد. این ارتباط به حدی است که دانشمندان علوم جغرافیایی پدیدههای سطح زمین را حاصل دو نیروی شکلزای بیرونی و درونی میدانند (زمردیان، 1381: 16). بیشتر پدیدههای سطح زمین ناشی از فرایندهایی است که موجودیت خود را مدیون دوران گذشته بهویژه دوران چهارم هستند. مخاطرات طبیعی توجه پژوهشگران علوم مختلف مانند اقلیمشناسی، جغرافیـا و زمینشناسی و... را به خود جلب کرده است و همة آنهـا سعـی دارند علل این پـدیـده و تـأثیـراتـی را تحلیل کنند که چنین تغییراتی بر سطح کرة زمین میگذارد. در این میـان بهویژه جغرافیدانان با دیدگاه و معرفتشناسی خاصی به این پدیده میاندیشند (نعمتاللهی، 1382: 1).
پدیدة زمینلغزش از انواع حرکات دامنهای است. این پدیده سبب جابهجایی تودهای از مواد در دامنهها میشود که در ادوار مختلف زمینشناسی صورت گرفته است. همچنین یکی از بلایای طبیعی محسوب میشود که به دلیل ایجاد خطرات در مرکز توجه قرار گرفته است. در دهههای اخیر رشد سریع جمعیت و گسترش شهرها به طرف نواحی با شیب بیشتر و کوهستانی از یک سو و دخالت هرچه بیشتر بشر در طبیعت از سوی دیگر بهصورت نگرانکنندهای سبب افزایش تعداد وقوع زمینلغزشها و میزان خسارات و تلفات این پدیده شده است.
بهطورکلی مطالعة لغزشها از جنبههای مختلف اهمیت دارد؛ اول اینکه عوامل مناسبی برای تغییرات محیطیاند و بهمثابة فرایندی ژئومورفیک در کوتاهمدت سیستمهای طبیعی را بر هم میزنند و شرایط مناسبی را برای فعالیتهای فرسایشی فراهم میکنند؛ فرم ژئومورفیک، دامنهها را همواره دستخوش تغییرات و تحولات زیادی قرار میدهد؛ بنابراین شناخت و تحلیل لغزشهای دیرینه و جدید بهمنزلة فرایندی در تحول دامنهها بسیار ضروری است. دوم اینکه این پدیده خطرات طبیعی بزرگی را مانند تخریب روستاها و شهرها، جادهها و زمینهای کشاورزی ایجاد میکند، اما در بعضی از لغزشهای قدیمی آثار مدنیت گذشته و حتی مدنیتهای ناپایدار فصلی جدید دیده میشود؛ بنابراین شناخت و بررسی این پدیده از جنبههای مختلف برای برنامهریزی در آمایش سرزمین و مدیریت محیط و کاربری زمین بسیار مؤثر است (انتظاری، 1390: 3).
پیشینة پژوهش
در این راستا مطالعات بسیاری صورت گرفته است که در زیر به بعضی از آنها اشاره میشود:
پورقاسمی و همکاران (2012) مناطق حساس به زمینلغزش را با استفاده از شاخصهای آنتروپی و مدل احتمالات شرطی در جیآیاس در منطقة صفارود بررسی کردند. مکان لغزشها با استفاده از عکسهای هوایی و مطالعات میدانی محاسبه شد. لایههایی مثل توپوگرافی زمینشناسی و فاکتورهای خاک ایجاد و سپس شاخصهای آنتروپی (IOE) و مدل احتمالات شرطی (CP) روی منطقه اعمال شد. نتایج نشان داد شاخص IOE کمی بهتر از مدل CP در شناسایی مناطق حساس به زمینلغزش بوده است (Pourghasemi el al, 2012: 71).
مقیمی و همکاران (1391) در منطقة زاگرس شمال غربی در طاقدیس نسار، مناطق مستعد رخداد زمینلغزش را با مدل آنتروپی بررسی کردند. آنها با توجه به شناخت و بررسی میزان تأثیر عوامل لیتولوژی، فاصله از گسل، ارتفاع، شیب و جهت شیب در وقوع زمینلغزش که نقش مهمی را در منطقه بر عهده داشتند، به پهنهبندی رخداد زمینلغزش و تهیة نقشة پهنهبندی خطر زمینلغزش اقدام و درنهایت راهکارهایی مناسب را برای مدیریت بهینة منطقه ازنظر وقوع زمینلغزش ارائه کردند (مقیمی و همکاران، 1391: 77).
پورقاسمی و همکاران (1391) در پژوهش «پهنهبندی خطر زمینلغزش با استفاده از تئوری بیزین در بخشی از منطقة گلستان» با بهرهگیری از نقاط لغزشی بانک اطلاعات زمینلغزش کشور، نقشة پراکنش زمینلغزشهای منطقه را تهیه و با استفاده از نظریة احتمالات بیزین، ارتباط هریک از عوامل (شیب، درجة شیب، ارتفاع، زمینشناسی و...) و نقاط لغزشی موجود را تعیین و وزن طبقههای هر عامل را مشخص کردند؛ سپس نقشههای پهنهبندی خطر زمینلغزش با 14 رویکرد مدلسازی با نظریة بیزین برای منطقه تهیه شد و درنهایت دقت مدل احتمالاتی تهیهشده با رویکرد دوم مدلسازی (حذف عامل جهت شیب از تحلیلها) در منطقة مطالعهشده 71درصد (خوب) برآورد شد (پورقاسمی و همکاران، 1391: 109).
متشرعی و همکاران (1391) در پژوهشی خطر وقوع زمینلغزش را روی جادة توریستی تهران- چالوس پهنهبندی کردند که یکی از مهمترین راههای ارتباطی میان استانهای تهران، البرز و شرق استان مازندران است. احداث بزرگراه در حال ساخت تهران - چالوس، بار ترافیکی این مسیر را کاهش و احتمال وقوع زمینلغزش را روی این جادهها به دلیل عبور از میان رشتهکوههای البرز افزایش میدهد. در این پژوهش برای تعیین خطر زمینلغزش روی دامنههای کناری جادة چالوس و بزرگراه و در حوضة رودخانة چالوس، عواملی از قبیل توپوگرافی، زمینشناسی، گسلها، هیدرولوژی و پوشش گیاهی و برای تعیین خطر روی جاده و بزرگراه، عواملی مانند آزیموت شیب بیشینه، فاصلة جاده از خاکریزهای کناری و مساحت مؤثر دامنهها در نظر گرفته شد. براساس نتایج بهدستآمده از کل طول جاده در منطقة مدنظر که 66 کیلومتر است، 16درصد خطر بسیار زیاد و 42درصد خطر زیاد برای وقوع زمینلغزش دارد؛ همچنین از 17کیلومتر طول بزرگراه در حال ساخت، 12درصد خطر بسیار زیاد و 33درصد خطر زیاد برای وقوع زمینلغزش دارد (متشرعی و همکاران، 1391: 147).
سوری و همکاران (1392) در پژوهش «پهنهبندی خطر زمینلغزش حوضة کسمت با استفاده از روش فرایند تحلیل سلسلهمراتبی» با بهرهگیری از عکسهای هوایی و بازدیدهای میدانی، نقاط مستعد لغزش را شناسایی و نقشة پراکنش زمینلغزش را تهیه کردند؛ سپس تأثیر هریک از عوامل شیب، جهت شیب، ارتفاع، زمینشناسی، جاده و آبراهه را بر ناپایداری شیبها در منطقه تعیین کردند (سوری و همکاران، 1392: 101).
فعلهگری و همکاران (1392) نقش عوامل انسانی را در ناپایداری دامنهها در جنوب شرقی ایلام به مساحت 18360 هکتار با استفاده از مدل پایداری دامنهها (FS) ارزیابی کردند و با بررسی دامنهها و تعیین ضریب پایداری آنها دریافتند جادهسازی در دامنههای با شیب بیش از 15درصد باعث کاهش پایداری دامنهها میشود؛ از دیدگاه آنها با شناسایی دامنههای ناپایدار امکان مشخصکردن عملیات حفاظتی برای افزایش ضریب پایداری دامنهها و افزایش پایداری دامنهها تا 20درصد فراهم میشود (فعلهگری و همکاران، 1392: 227).
اکبر و همکاران (1392) در پژوهشی خطر زمینلغزش را در منطقة مسکون جیرفت ارزیابی کردند. آنها برای این کار دو روش فازی و هیبریدی فازی اوزان شاهد را به کار بردند و درنهایت با توجه به ترسیم نقشهها به این نتیجه دست یافتند که هر دو روش انطباق خوبی را بهویژه در مناطق پرخطر نشان میدهند و با زمینلغزشهای موجود در منطقه مطابقت دارند (روش هیبریدی با احتیاط بیشتر و با توجه به نقاط شاهد، مناطق مستعد لغزش را معرفی میکند و درنتیجه مناطق معرفیشده نسبت به روش فازی مساحت کمتری را دربرمیگیرد). نقشههای حاصل از دو روش هیبریدی و فازی، به ترتیب حد آستانههای مینیمم و ماکزیمم، خطر لغزش را در منطقه نشان میدهند (اکبر و همکاران، 1392: 1601).
مقیمی و همکاران (1392) خطر زمینلغزش را در شهر رودبار با استفاده از مدل تحلیل شبکه ارزیابی و پهنهبندی و آثار زمینلغزش شهری را بر روند الگوی توسعة شهر رودبار بیان کردند. نتایج آنها با توجه به ترسیم نقشة نهایی زمینلغزش نشاندهندة سه محدوده به ترتیب با درجات کمخطر (4درصد)، خطر متوسط (71درصد) و خطر زیاد (25درصد) است که حاکی از فرایندهای مخاطرهزا در محدودة شهری است (مقیمی و همکاران، 1392: 103).
شاهزیدی و جعفری (1397) مخاطرات ژئومورفیک مناطق شمال کشور را با استفاده از فرایند تحلیل شبکة استان گیلان تحلیل و پهنهبندی کردند. در این پژوهش عوامل مؤثر بر پهنهبندی مخاطرات شناسایی و سپس بهمنظور سنجش میزان اهمیت هریک از آنها پرسشنامهای تدوین شد تا با روش ANP و برمبنای نظرات کارشناسان درزمینة هریک از عوامل شناساییشده، اهداف پژوهش به دست آید. پس از اخذ نظرات و با استفاده از روش منطق فازی، هریک از معیارها ارزشگذاری و ضرایب اهمیت آنها تعیین شد و براساس نتایج با استفاده از نرمافزار جی.آی.اس ارزیابی فضایی صورت گرفت و پهنههای پرمخاطره مشخص شد. نتایج نشان داد بهکارگیری منطق فازی همراه با تحلیل فضایی جی.آی.اس، ابزاری کارآمد در پهنهبندی مخاطرات ژئومورفیک است که بهخوبی توانایی مدل تحلیلی پژوهش را به اثبات میرساند.
چانگ[1] و همکاران (2018) تکامل ژئومورفولوژیکی زمینلغزشها را در شمال تایوان بررسی کردند. آنها از روشهای سنتی (استفاده از عکسهای هوایی) و جدید- مدرن (تکنولوژی [2]UAS و اطلاعات لیدار) برای بررسی زمینلغزشها بهره بردند. نتایج نشان داد استفاده از تکنولوژی UAS و اطلاعات لیدار، تصاویر رقومی با رزولوشن زیاد Dtms و DSmsها و مدلهای سهبعدی حقیقی برای بررسی زمینلغزشهای منطقه ارائه میدهد و همچنین نحوة تکامل زمینلغزشهای قدیمی و حجم آنها با توجه به ویژگیها و شرایط منطقه ارائه میشود (Chang et al, 2018: 709-725).
در پژوهشی دیگر مشخص شد منطقة پشتکوه فریدونشهر نیز از مخاطرات طبیعی در امان نبوده است. در مطالعات میدانی و اسنادی و رصد نقشههای توپوگرافی و تصاویر ماهوارهای شناخت عوامل مخاطرهزا بررسی، تأیید و سعی شد با روشهای نوین در نرمافزار جی.آی.اس موضوع بررسی شود. در این منطقه میزان تأثیر هریک از عوامل ششگانه در رخداد زمینلغزش تعیین شد.
روششناسی پژوهش
این مقاله نتیجة پژوهشی کاربردی است و به روش توصیفی - تحلیلی صورت گرفته است؛ در پژوهش حاضر با توجه به مطالعات اسنادی و میدانی، نقشههای توپوگرافی 50000/1 و 250000/1، نقشههای زمینشناسی 100000/1 و250000/1 و مدل رقومی ارتفاعی[3] (90 متری) منطقة اردل - ناغان بررسی، سپس با استفاده از نرمافزار گوگلارث زمینلغزشهای منطقة مدنظر شناسایی و در ادامه با بازدیدهای میدانی لغزشهای رخداده کنترل، برداشت بعضی از زمینلغزشها با جیپیاس انجام و پس از آن لایههای اطلاعاتی تهیه شد. برای تجزیه و تحلیل دادهها و تهیة نقشههای لازم نرمافزار جی.آی.اس به کار رفت. با بررسی و شناسایی زمینلغزشها در منطقه، فاصله از گسل، فاصله از آبراهه، زمینشناسی، شیب، جهت شیب و طبقات ارتفاعی بهمنزلة عوامل مؤثر در وقوع زمینلغزش مشخص شد. لایههای اطلاعاتی بهصورت رستر تهیه و میزان آنها کمّی گردید. با توجه به ویژگیهای برداشتشده از زمینلغزشهای منطقة اردل ـ ناغان، به هر لایه وزنی تعلق گرفت و پس از طبقهبندی لایهها، ماتریس آنتروپی برای آنها تشکیل شد. شاخص آنتروپی گویای میزان بینظمی در محیط است. برای استفاده از این مدل، نخست باید ماتریس تصمیمگیری ایجاد شود. ماتریس تصمیمگیری حاوی اطلاعاتی است که آنتروپی بهمنزلة معیاری برای ارزیابی آن به کار میرود و با محاسبة ماتریس آنتروپی و وزن کل عوامل (wj)، میزان Hi، ضریب وقوع خطر زمینلغزش، به دست میآید (مقیمی و همکاران، 1391: 81).
آنتروپی ریشة یونانی دارد. این اصطلاح مرکب از انرژی (En) و (tropos) به معنای تغییر شکل یا تکامل است (Jaynes, 1980: 583). آنتروپی، رفتار پراکندگی و پخش انرژی در یک سیستم است که افزایش یا کاهش مییابد و معیار سنجش بینظمی در یک مجموعه یا سیستم دانسته میشود (Luna et al, 1963: 1; Bass, 2007: 327)؛ بنابراین آنتروپی یعنی بینظمی و مقدار آن، میزان اختلال و بینظمی را در یک محیط یا سیستم نشان میدهد و روند آن را پیشبینی میکند (Bednarik et al, 2010:167) یا کمیتی از بینظمی بین علل و نتایج است (wan, 2009: 238).
خطرات و بلایای طبیعی، یکی از مفاهیم جغرافیایی است و مخاطرات طبیعی آن دسته از عناصر محیط طبیعی است که برای هویتهای انسانی بسیار پرتنش است و عناصر زیانآور موجود در محیط فیزیکی برای او محسوب میشود (Rosenfeld, 2004: (423, Ayala, 2002: 108. مخاطرات ژئومورفولوژی غالباً اتفاقات محتمل، بزرگ و پویاییاند که در زمان و مکان مشخص رخ میدهند (Panizze, 2004: 318). برای اجرای مدلآنتروپی نخست در محیط جی.آی.اس لایههای اطلاعاتی برای محدودة پژوهش تهیه و با بررسی زمینلغزشهای رخداده در منطقه عوامل تأثیرگذار مثل زمینشناسی طبقات ارتفاعی، فاصله از آبراهه، شیب، جهت شیب و فاصله از گسل در وقوع زمینلغزش مشخص و لایههای اطلاعاتی یادشده بهصورت رستر آماده و کمّی شد. با توجه به ویژگیهای برداشتشده از زمینلغزشهای منطقه و نظر کارشناسی به هر لایه برمبنای اهمیت آن در وقوع یا تشدید لغزش امتیازی بین عدد 1- 9 داده شد و پس از طبقهبندی لایهها ماتریس آنتروپی تشکیل شد. با محاسبة این مدل، وزن نهایی تمام عوامل (Wj) و ضریب رخداد خطر زمینلغزش (Hi) به دست میآید و به پهنهبندی منطقه اقدام میشود. مدل آنتروپی بهصورت روابط زیر بیان میشود.(zongji et al, (2010: 1336 در این روابط Ej ارزش آنتروپی، pij ماتریس تصمیمگیری و rji، مقدار وزن هریک از لایههاست.
|
رابطة (1) |
|
|
رابطة (2) |
M، تعداد زمینلغزهها و K، ضریب ثابت است. پس از تشکیل ماتریس تصمیمگیری و بهدستآوردن مقدار EJ، مقدار Vj از رابطة 4 به دست آمد.
|
رابطة (3) |
|
|
رابطة (4) |
Vj، درجة انحراف عدم اطمینان است و برای محاسبة وزن نهایی تمام عوامل (wj) موجود از رابطة 5 استفاده میشود.
|
رابطة (5) |
پس از محاسبة وزن کل (wJ)، پهنهبندی خطر زمینلغزش در منطقة اردل- ناغان با استفاده از رابطة 6 ارزیابی میشود.
|
رابطة (6) |
در این رابطه Hi، ضریب رخداد خطر زمینلغزش، Wj، وزن نهایی تمام عوامل و rij، وزن هریک از عوامل است. تعداد لغزشها در منطقة اردل - ناغان 150 لغزش برآورد شده که با توجه به رابطة K= (ln m) -1 مقدار k، 199575/0 به دست آمده است.
محدودة پژوهش
شهرستان اردل – ناغان در جنوب غربی استان چهارمحال و بختیاری قرار دارد و موقعیت آن
50 درجه و 54 دقیقه تا 51 درجه و 10 دقیقه طول جغرافیایی و 31 درجه و 35 دقیقه تا 32 درجه و
14 دقیقه عرض جغرافیایی است. مساحت شهرستان 2670 کیلومترمربع است و با نرمافزار جی. آی.اس به دست آمده که حدود یکپنجم خاک استان را دربرگرفته است و در ارتفاع 1980 متری از سطح دریا قرار دارد. این شهرستان از شمال به شهرستان فارسان، از جنوب به شهرستان ایذه، از شرق به شهرستان لردگان و از غرب به بخش شوراب شهرستان فارسان منتهی میشود (شکل 1).
شکل 1. نقشة محدودة اردل – ناغان (تهیه و ترسیم: نویسندگان)
زمینشناختی و تحلیل ساختاری منطقه
مطالعات زمینشناختی یک منطقه اهمیت زیادی دارد. شناخت این ویژگیها پژوهشگر را در ارزیابی فرسایش، نفوذپذیری، مقاومت، رسوبزایی و ... یاری میدهد. این بررسیها جنبة دیگری از نقش ساختمان زمین را در ترسیم چهرة ناهمواریها نشان میدهد. بر این اساس با مطالعة روابط موجود، شیب،وجه شیب، انحنا، اقلیم، خاک و کاربری زمینها، نتایج مطلوبی به دست میآید. پدیدة زمینلغزش در رسوبهای ریزدانه، سست و شکلپذیر مانند رس و مارن از پدیدههای شناختهشده است؛ لیکن لغزش لایههای زمینشناسی یا چینهای با سطح مقطع پلانش از فرایندهای دامنهای است که در قلمرو زاگرس اتفاق میافتد و تقریباً از پدیدههای خاص زاگرس میانی به شمار میآید؛ یعنی نوع لغزش که در آن عمل لغزش در سطح چینهشناسی سری رسوبها و موازی با شیب دامنه صورت میگیرد. تناوب لایههای سخت آهک در رو و مارن در زیر، شیب زیاد ساختمانی، دخالت تکتونیک و بالاخره نیروی ثقل از عوامل مؤثر در وقوع این پدیده محسوب میشود. آب حاصل از بارش باران یا ذوب برف از راه درز و شکاف لایههای آهک رویی نفوذ میکند و به لایههای نفوذناپذیر مارن و شیل در زیر میرسد. لایههای سست مارن یا شیل با جذب آب به حالت خمیری و لغزنده درمیآیند و این امر موجب ناپایداری لایههای آهک رویی میشود. در مکانهایی که شیب دامنه زیاد باشد یا در فرسایش کناری رود پی دامنهها خالی شود یا آنکه تکان ناشی از زلزله به وقوع بپیوندد، لایههای آهک در اثر نیروی ثقل به طرف پایین حرکت خواهند کرد که نمونة آن بارها در زاگرس میانی اتفاق افتاده است (علایی طالقانی، 1381: 139).
یکی از لایههای اطلاعاتی که در بیشتر روشهای خطر زمینلغزش به کار میرود، اطلاعات مربوط به زمینشناسی و واحدهای لیتولوژی است. لیتولوژی از مهمترین عوامل مؤثر بر ناپایداری شیب و بهطورکلی بیانکنندة ساخت، بافت و مقاومت و دوام نسبی یک توده سنگ است. ویژگی و جنس سنگها نقش زیادی در پایداری و ناپایداری دامنهها دارد. منطقة اردل - ناغان مربوط به سنگهایی از دوران سوم و چهارم زمینشناسی است و همانطور که در شکل (2) نشان داده شده است، بیشترین مساحت منطقه را سنگ آهک و آهک با لایههای شیل، مارن و ماسهسنگ تشکیل داده و بیشتر لغزشهای منطقه در دوران چهارم زمینشناسی اتفاق افتاده است.
شکل 2. نقشة زمینشناسی منطقة پژوهش (تهیه و ترسیم: نویسندگان)
یافتههای پژوهش
با توجه به برداشتهای انجامگرفته طی بازدیدهای میدانی، بررسی عکسهای هوایی و تصاویر ماهوارهای از منطقه و شناسایی عوامل مؤثر در وقوع زمینلغزش، به هریک از عوامل مطالعهشده وزن داده شده است که برای اجرای مدل، لایههای اطلاعاتی بهصورت رستر درآمدند و طبقهبندی شدند؛ سپس این لایهها بهمثابة دادههای اصلی برای تشکیل ماتریس آنتروپی به کار رفتند (نقشههای 3 تا 8).
|
|
شکل 3. نقشة جهت شیب شکل 4. نقشة شیب به درصد
|
|
شکل 5. نقشة فاصله از آبراهه شکل 6. نقشة طبقات ارتفاعی
|
|
شکل 7. نقشة فاصله از گسل شکل 8. زمینشناسی
تهیه و ترسیم: نویسندگان، 1393
جدول 1. امتیاز اختصاصیافته به هریک از عوامل ششگانه (تهیه: نویسندگان، 1393)
|
امتیاز |
فاصله از گسل (متر) |
امتیاز |
طبقات ارتفاعی (متر) |
امتیاز |
جهت شیب |
امتیاز |
شیب |
|
3 |
400-0 |
9 |
1000 |
3 |
شمال |
7 |
15-0 |
|
9 |
700-400 |
4 |
1500 |
5 |
شمال شرق |
9 |
30-15 |
|
9 |
1200-700 |
3 |
2000 |
5 |
شرق |
6 |
45-30 |
|
7 |
1600-1200 |
7 |
2500 |
6 |
جنوب شرق |
5 |
60-45 |
|
5 |
1600< |
4 |
3000 |
.7 |
جنوب |
3 |
60< |
|
|
|
5 |
3500 |
7 |
جنوب غرب |
|
|
|
|
|
|
|
8 |
غرب |
|
|
|
|
|
|
|
9 |
شمال غرب |
|
|
ادامة جدول 1. امتیاز اختصاصیافته به هریک از عوامل ششگانه (تهیه: نویسندگان، 1393)
|
امتیاز |
فاصله از آبراهه (متر) |
امتیاز |
زمینشناسی |
امتیاز |
زمینشناسی |
امتیاز |
زمینشناسی |
|
1 |
1000-0 |
8 |
Qf |
3 |
Kb |
0 |
CP |
|
3 |
2000-1001 |
0 |
Qt2 |
7 |
Kg |
0 |
E |
|
5 |
3000-2001 |
9 |
SPh |
0 |
Kt |
5 |
EE |
|
7 |
4000-3001 |
0 |
Tr |
3 |
Ma |
0 |
EK |
|
9 |
4001< |
|
|
1 |
Mgs |
5 |
Ekn |
|
|
|
|
|
0 |
N |
0 |
El |
|
|
|
|
|
1 |
OMa |
0 |
Ep |
|
|
|
|
|
0 |
PC |
0 |
Jkk |
|
|
|
|
|
3 |
Plb |
5 |
JKk |
در این مطالعه از دادههای مربوط به 150 لغزش رخداده در منطقة اردل – ناغان استفاده شده است. در همین راستا برای شش عامل تأثیرگذار مشترک در هر 150 زمینلغزش منطقه، ماتریس آنتروپی تشکیل شد (جدول 2).
جدول 2. ماتریس آنتروپی برای عوامل ششگانه (تهیه: نویسندگان، 1393)
|
زمینشناسی |
فاصله از آبراهه (متر) |
فاصله از گسل (متر) |
توپوگرافی (متر) |
وجه شیب |
شیب برحسب درصد |
زمین لغزش |
|
کژدمی، سروک، سورگاه و ایلام |
1500 |
550 |
3500 |
شمال غرب |
5/7 |
1 |
|
سازندهای سورمه، انیدریت هیث، فحلیان، گدوان و داریان |
1600 |
2750 |
جنوب غرب |
5/22 |
2 |
|
|
2500 |
550 |
3 |
||||
|
سازند آقاجاری |
1400 |
5/52 |
4 |
|||
|
سازند پاپده |
1500 |
550 |
3500 |
5/7 |
5 |
|
|
950 |
شمال شرق |
5/22 |
6 |
|||
|
جنوب شرق |
5/37 |
7 |
||||
|
سازند آقاجاری |
1400 |
شرق |
5/22 |
8 |
||
|
950 |
شمال شرق |
5/7 |
9 |
|||
|
سازند گورپی |
2500 |
غرب |
10 |
|||
|
5/22 |
11 |
|||||
|
ذخایر تراسی و مخروطافکنههای کوهپایهای جدید کمارتفاع |
1500 |
2750 |
شمال شرق |
12 |
||
|
2750 |
13 |
|||||
|
550 |
1750 |
شمال غرب |
5/7 |
14 |
||
|
2750 |
شمال |
5/37 |
15 |
|||
|
3500 |
جنوب |
16 |
||||
|
500 |
1600 |
3500 |
جنوب شرق |
5/22 |
17 |
|
|
2750 |
جنوب |
5/37 |
18 |
|||
|
3500 |
جنوب شرق |
5/22 |
19 |
|||
|
1400 |
3500 |
20 |
||||
|
1500 |
950 |
1250 |
5/37 |
21 |
||
|
550 |
2750 |
5/22 |
22 |
|||
|
200 |
2750 |
غرب |
5/52 |
23 |
||
|
سازند تاربور |
550 |
2250 |
جنوب |
24 |
||
|
950 |
2750 |
غرب |
25 |
|||
|
1400 |
2250 |
شمال شرق |
5/7 |
26 |
||
|
سازند دالان |
500 |
1600 |
2750 |
جنوب شرق |
5/37 |
27 |
|
1400 |
شمال شرق |
5/22 |
28 |
|||
|
کژدمی، سروک، سورگاه و ایلام |
950 |
3500 |
جنوب |
29 |
||
|
550 |
2250 |
جنوب غرب |
5/37 |
30 |
||
|
1500 |
1600 |
2750 |
شرق |
60 |
31 |
|
|
ذخایر تراسی و مخروطافکنههای کوهپایهای جدید کمارتفاع |
2500 |
1400 |
2250 |
32 |
||
|
950 |
5/37 |
33 |
||||
|
550 |
جنوب شرق |
5/22 |
34 |
|||
|
سازند پاپده |
950 |
جنوب |
5/7 |
35 |
||
|
|
|
|||||
|
1600 |
2750 |
36 |
||||
|
سازند بختیاری |
1400 |
1750 |
جنوب شرق |
5/37 |
37 |
|
|
500 |
200 |
جنوب غرب |
5/37 |
38 |
||
|
550 |
2250 |
شمال شرق |
5/22 |
39 |
||
|
کژدمی، سروک، سورگاه و ایلام |
1750 |
شرق |
5/37 |
40 |
||
|
2250 |
جنوب شرق |
5/7 |
41 |
|||
|
950 |
2250 |
شمال غرب |
5/52 |
42 |
||
|
550 |
جنوب |
5/37 |
43 |
|||
|
1500 |
2750 |
شمال غرب |
5/22 |
44 |
||
|
سازند گورپی |
200 |
جنوب |
5/7 |
45 |
||
|
1400 |
2250 |
شمال غرب |
5/22 |
46 |
||
|
2500 |
950 |
3500 |
5/37 |
47 |
||
|
2750 |
غرب |
5/22 |
48 |
|||
|
200 |
جنوب |
5/37 |
49 |
|||
|
550 |
1750 |
جنوب |
5/22 |
50 |
||
|
950 |
2250 |
جنوب شرق |
60 |
51 |
||
|
1400 |
1250 |
جنوب |
52 |
|||
|
200 |
2750 |
شمال غرب |
5/37 |
53 |
||
|
550 |
54 |
|||||
|
500 |
950 |
جنوب شرق |
5/22 |
55 |
||
|
1400 |
جنوب |
56 |
||||
|
کژدمی، سروک، سورگاه و ایلام |
1500 |
1600 |
غرب |
5/37 |
57 |
|
|
ذخایر تراسی و مخروطافکنههای کوهپایهای جدید کمارتفاع |
1400 |
1750 |
5/22 |
58 |
||
|
500 |
950 |
2250 |
جنوب غرب |
59 |
||
|
550 |
1750 |
60 |
||||
|
1500 |
1600 |
61 |
||||
|
500 |
200 |
2750 |
62 |
|||
|
1400 |
2250 |
شمال شرق |
63 |
|||
|
550 |
64 |
|||||
|
950 |
5/52 |
65 |
||||
|
جنوب غرب |
66 |
|||||
|
1500 |
غرب |
5/22 |
67 |
|||
|
500 |
1400 |
5/37 |
68 |
|||
|
سازند پاپده |
500 |
1600 |
2750 |
جنوب شرق |
5/7 |
69 |
|
سازند پاپده |
500 |
950 |
1250 |
شمال شرق |
5/37 |
70 |
|
کژدمی، سروک، سورگاه و ایلام |
1600 |
شرق |
71 |
|||
|
1400 |
2250 |
جنوب غرب |
5/22 |
72 |
||
|
ذخایر تراسی و مخروطافکنههای کوهپایهای جدید کمارتفاع |
950 |
1250 |
5/7 |
73 |
||
|
2250 |
غرب |
5/22 |
74 |
|||
|
کژدمی، سروک، سورگاه و ایلام |
2500 |
200 |
1250 |
جنوب غرب |
5/7 |
75 |
|
500 |
950 |
76 |
||||
|
550 |
1750 |
غرب |
5/22 |
77 |
||
|
ذخایر تراسی و مخروطافکنههای کوهپایهای جدید کمارتفاع |
200 |
2750 |
شمال شرق |
5/37 |
78 |
|
|
950 |
1250 |
79 |
||||
|
550 |
شرق |
5/22 |
80 |
|||
|
شمال شرق |
81 |
|||||
|
کژدمی، سروک، سورگاه و ایلام |
200 |
2750 |
82 |
|||
|
1600 |
شمال غرب |
5/22 |
83 |
|||
|
شمال شرق |
5/7 |
84 |
||||
|
غرب |
85 |
|||||
|
جنوب شرق |
5/22 |
86 |
||||
|
1750 |
جنوب |
87 |
||||
|
2250 |
5/7 |
88 |
||||
|
ذخایر تراسی و مخروطافکنههای کوهپایهای جدید کمارتفاع |
1400 |
3500 |
89 |
|||
|
1600 |
2250 |
5/52 |
90 |
|||
|
1400 |
5/22 |
91 |
||||
|
سنگهای تفکیکنشدة ائوسن |
550 |
2750 |
5/37 |
92 |
||
|
550 |
3500 |
شمال غرب |
93 |
|||
|
ذخایر تراسی و مخروطافکنههای کوهپایهای جدید کمارتفاع |
2500 |
1600 |
2250 |
5/22 |
94 |
|
|
500 |
غرب |
5/37 |
95 |
|||
|
1750 |
شمال شرق |
96 |
||||
|
سازند آقاجاری |
2750 |
شمال |
5/22 |
97 |
||
|
200 |
1750 |
98 |
||||
|
کژدمی، سروک، سورگاه و ایلام |
1600 |
شمال شرق |
99 |
|||
|
ذخایر تراسی و مخروطافکنههای کوهپایهای جدید کمارتفاع |
1400 |
2750 |
غرب |
5/7 |
100 |
|
|
کژدمی، سروک، سورگاه و ایلام |
1600 |
2250 |
101 |
|||
|
2750 |
5/37 |
102 |
||||
|
سازند گورپی |
1750 |
5/7 |
103 |
|||
|
3500 |
2750 |
جنوب غرب |
104 |
|||
|
1500 |
5/22 |
105 |
||||
|
1750 |
شمال شرق |
5/7 |
106 |
|||
|
3500 |
3500 |
جنوب شرق |
107 |
|||
|
500 |
شمال شرق |
5/22 |
108 |
|||
|
سازند آقاجاری |
1500 |
200 |
غرب |
109 |
||
|
1600 |
جنوب غرب |
110 |
||||
|
سازندآسماری |
500 |
جنوب شرق |
111 |
|||
|
شرق |
112 |
|||||
|
1500 |
|
جنوب شرق |
5/7 |
113 |
||
|
سازندآسماری |
500 |
|
2750 |
جنوب |
5/22 |
114 |
|
سنگهای تفکیکنشدة ائوسن |
شرق |
5/7 |
115 |
|||
|
3500 |
جنوب |
5/22 |
116 |
|||
|
کژدمی، سروک، سورگاه و ایلام |
شمال شرق |
5/7 |
117 |
|||
|
سنگهای تفکیکنشدة ائوسن |
200 |
2250 |
118 |
|||
|
1600 |
3500 |
شمال |
5/22 |
119 |
||
|
1500 |
جنوب |
5/7 |
120 |
|||
|
500 |
1750 |
جنوب غرب |
5/22 |
121 |
||
|
1500 |
3500 |
شمال غرب |
122 |
|||
|
غرب |
123 |
|||||
|
کژدمی، سروک، سورگاه و ایلام |
500 |
124 |
||||
|
1500 |
1750 |
شمال غرب |
5/7 |
125 |
||
|
سازند آقاجاری |
2750 |
5/52 |
126 |
|||
|
1250 |
جنوب |
127 |
||||
|
2750 |
شمال غرب |
5/22 |
128 |
|||
|
شرق |
129 |
|||||
|
2250 |
غرب |
5/7 |
130 |
|||
|
200 |
3500 |
جنوب غرب |
5/37 |
131 |
||
|
1750 |
132 |
|||||
|
500 |
2350 |
133 |
||||
|
ذخایر تراسی و مخروطافکنههای کوهپایهای جدید کمارتفاع |
2350 |
60 |
134 |
|||
|
950 |
1750 |
135 |
||||
|
1500 |
3500 |
136 |
||||
|
2250 |
5/52 |
137 |
||||
|
500 |
2750 |
5/7 |
138 |
|||
|
کژدمی، سروک، سورگاه و ایلام |
1400 |
جنوب |
139 |
|||
|
1600 |
140 |
|||||
|
3500 |
جنوب غرب |
5/22 |
141 |
|||
|
2750 |
جنوب |
142 |
||||
|
5/7 |
143 |
|||||
|
غرب |
144 |
|||||
|
ذخایر تراسی و مخروطافکنههای کوهپایهای جدید کمارتفاع |
145 |
|||||
|
جنوب غرب |
5/22 |
146 |
||||
|
2250 |
جنوب |
147 |
||||
|
2750 |
جنوب غرب |
148 |
||||
|
کژدمی، سروک، سورگاه و ایلام |
1500 |
2250 |
149 |
|||
|
150 |
پس از تبدیل معیارها به عدد صحیح و تشکیل ماتریس اولیۀ جدول (2)، مقدار (pij) با استفاده از رابطۀ 2 و مقدار (k) با رابطۀ 3 به دست آمده (مقدار k برای منطقة اردل – ناغان، 199575/0 به دست آمده است) و برای محاسبۀ (Ej) برای هر عامل از رابطۀ 1 استفاده شده است. در این رابطه (E) از توزیع احتمال و (Pi) براساس سازوکار آماری محاسبه شده است و مقدار آن در صورت تساوی (pi)ها با یکدیگر، بیشترین مقدار ممکن خواهد بود (اصغرپور، 1385: 196)؛ سپس درجة انحراف عدم اطمینان هر معیار (dj) از کسر مقدار (Ej) از عدد یک (رابطة 4) و مقدار(wj) از رابطة 5 و درنهایت پهنهبندی خطر زمینلغزش منطقۀ اردل – ناغان با رابطۀ 6 به دست آمده است.
جدول 3. مقادیر شاخصهای محاسبهشده برای عوامل مؤثر در زمینلغزش
|
شاخص محاسبهشده |
شیب |
جهت شیب |
فاصله از گسل |
فاصله از آبراهه |
ارتفاع |
زمینشناسی |
|
Ej |
996845/0 |
996553/0 |
994818/0 |
99995/0 |
98387859/0 |
976568/0 |
|
Vj |
003155/0 |
003447/0 |
005182/0 |
00005/0 |
01612141/0 |
023432/0 |
|
wj |
061392/0 |
067072/0 |
100848/0 |
000972999/0 |
31372227/0 |
455993/0 |
تهیه: نویسندگان، 1393
با توجه به زمینلغزشهای رخداده در منطقه و ترسیم نقشة پهنهبندی خطر زمینلغزش در منطقة اردل - ناغان، جدول (4) و شکل (9) مساحت پهنههای مختلف خطر را در منطقه نشان میدهند که 70درصد منطقه با مساحتی حدود 1869 کیلومترمربع خطر زیاد، 20درصد منطقه با مساحت 534 کیلومترمربع خطر متوسط و 10درصد منطقه با مساحت 267 کیلومترمربع خطر کم دارد و درنهایت حاکی از پرمخاطرهبودن منطقه ازلحاظ خطر زمینلغزش است.
جدول 4. مساحت و درصد مناطق با خطر زیاد، متوسط و کم رخداد زمینلغزش (تهیه: نویسندگان، 1393)
|
درصد زمینلغزش |
تعداد زمینلغزش |
درصد مساحت |
(Km2) مساحت |
منطقه |
|
52 |
74 |
70/0 |
1869 |
خطر زیاد |
|
25 |
67 |
20/0 |
534 |
خطر متوسط |
|
23 |
9 |
10/0 |
267 |
خطر کم |
|
100 |
150 |
100 |
2670 |
مجموع |
شکل 9. نقشة نهایی پهنهبندی خطر رخداد زمینلغزش در منطقة اردل - ناغان با استفاده از مدل آنتروپی
تهیه و ترسیم: نویسندگان، 1393
با توجه به ویژگیهای طبیعی و جغرافیایی منطقه و روش آنتروپی که برای وزندهی به کار رفته است، میزان تأثیر عوامل ششگانه در زمینلغزش متفاوت است. شیب 3/6درصد، جهت شیب 7/6درصد، فاصله از گسل 10درصد، ارتفاع 31درصد و زمینشناسی 46درصد در وقوع زمینلغزشهای منطقه اثرگذار و فاصله از آبراهه بدون تأثیر بوده است.
نتیجهگیری
با مطالعة زمینلغزشهای موجود در منطقة اردل - ناغان چنین برمیآید که امکان وقوع زمینلغزش در منطقه زیاد است. با توجه به نقشة پهنهبندی بهدستآمده از مدل آنتروپی براساس شش عامل مؤثر بر زمینلغزش در قالب لایههای مختلف اطلاعاتی، پهنههای خطر زیاد تا کم شناسایی شدند. منطقة مطالعهشده 2670 کیلومترمربع است که 150 رخداد زمینلغزش در آن به وقوع پیوسته و درنتیجة آن مناطق با خطر رخداد زیاد، قسمتهای وسیعی از جنوب غرب، غرب و باریکهای در شرق و شمال شرق و جنوب شرق را دربرگرفته است. این نواحی شیب متوسط بین 20- 45 درجه و ارتفاع متوسط 2860 متر دارد و گسلهای منطقه در مرز بین پهنة با خطر زیاد و متوسط واقع است و بیشترین وسعت منطقه یعنی حدوداً 52درصد مساحت را دربرگرفته است و در قلمرو سازندهای سورگاه و ایلام ـ سروک ـ کژدمی قرار دارد.
پهنة خطر متوسط، باریکهای در جنوب و قسمتهایی در شرق منطقه را دربرگرفته و مربوط به دوران چهارم است که 25درصد منطقه و ارتفاع بین 2000-1500 متر را شامل میشود.
پهنة خطر کم شامل 23درصد از مساحت منطقه بهطور پراکنده در منطقة مدنظر دیده میشود که ارتفاع متوسط کمتر از 1500 متر را دربرگرفته است؛ بنابراین عوامل توپوگرافی و زمینشناسی و شیب و جهت شیب توأمان تأثیر زیادی بر رخداد زمینلغزش در منطقة مطالعهشده دارند.
دقتسنجی نقشة پهنهبندی نهایی با زمینلغزشهای رخداده در منطقة مطالعاتی نشان میدهد 74 زمینلغزش یعنی 70درصد زمینلغزشهای رخداده در پهنههای خطر زیاد و 67 زمینلغزش یعنی 20درصد زمینلغزش در پهنههای خطر متوسط و
9 زمینلغزش یعنی 10درصد در پهنههای خطر کم واقع شدهاند. درنتیجه منطقة پژوهش جزو نواحی پرخطر به شمار میرود.
)
