نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 موسسه تحقیقات خاک و آب، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج، ایران
2 بخش تحقیقات خاک وآب، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی شهرکرد، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، شهرکرد، ایران
3 بخش تحقیقات علوم زراعی و باغی، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی شهرکرد، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی،
چکیده
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Introduction
Agriculture is the main source of national income and food for all developing countries, but the main problem facing many managers and farmers is when and where they can cultivate. Horticulture is one of the agricultural activities, the maintenance and development of which requires sustainable economic, social, cultural, ecological and institutional infrastructure. It also requires the participation and comprehensive planning at a local to national scale. The first step in achieving sustainable development, especially in the agricultural activities and the subsequent orchard farming, is to recognize the ecological potential and the land capability in each region. In this regard, the knowledge of land evaluation plays a decisive role in determining the land suitability or evaluating the ecological potential of each region for the intended uses, including the development of gardens. Numerous studies have been conducted to evaluate the land suitability for crop cultivation, including horticultural and agricultural products. Since orchards require more investment and time than crop farming, the importance of basic studies and research for the orchards will be much greater than that the crop; because if an unsuitable land is used for orchard establishment, after it, for several years, more important than wasting the money paid is the loss of time, which is not compensable. But, only one crop season is lost for crop farming.
Materials and Methods
In Chaharmahal and Bakhtiari province, the development of the orchard is very important for the people as well as the relevant officials. Therefore, the selection of the suitable location for the orchard farming is a very important issue. For this purpose, this research was conducted with the aim of achieving the best and most sustainable use of land in Saman County, which has the first rank in the province with about 13,000 hectares of gardens. Due to the climate of this area, the orchard products for cold regions, such as apricots, almonds, apples, peaches and grapes was selected and the possibility of sustainable development of these orchards was studied using the land suitability evaluation based on the FAO standard method. For this purpose, the land characteristics (LC) related to the intended crops, which mostly included the climatic characteristics and the characteristics of the soil and the land, were first collected and classified. Then, the requirements of the these crops or products were determined and at the end, the characteristics or qualities collected were compared and evaluated with the requirement tables of the selected crops. Each land feature was then given a class or numerical value, which combined two important indicators, including the climate index and the land index. In this study, the process of land suitability assessment was performed with a size approach and numerical (parametric) method and then land fit maps of the desired products were prepared.
Results and Discussion
Table 1 shows the class and subclass of land suitability for apricots. As can be seen, 42530.7 hectares or 86.87% of the whole land are in the suitable order. The subclasses include climatic (c) and soil physical (s) limitations. The most important soil physical limiting factors are soil depth, lime percentage and gravel percentage. Also, the land with an area of 6429.7 hectares or 13.13% of the land is in the not-suitable order, which due to the limitations of the gravel percentage and soil depth is in the permanently unsuitable class or N2s class.
The results of land suitability assessment for peaches, apples, grapes, and almonds are shown in tables 2 and 3. The findings showed that according to climatic and soil characteristics, different regions had different degrees of proportionality or ecological potential, so that the study area had S3 and N classes in 86.87% and 13.33% of the area, respectively.
For grapes and almonds, the land suitability classes were S2, S3 and N classes, in 21.90%, 65.57% and 90% of the area, respectively (Table 3). The most important limitations were the soil depth, gravel, slope, and climatic constraints. According to such findings, planners and decision makers can plan and choose the best options to take into account both the product profitability and sustainability. Of course, in addition to ecological requirements, it is recommended to study other requirements such as social characteristics, economic conditions, cultural acceptance, and the current situation of orchards to complete the process of sustainable development for horticulture.
Table 1. Land Suitability Classification for Apricots
Percent (%)
Area (Ha)
Sub Class
Percent (%)
Area (Ha)
Class
Percent (%)
Area (Ha)
Order
13.66
6687.1
S2cs
13.66
6687.1
S2
86.87
42530.7
Suitable (S)
73.21
35843.6
S3s
73.21
35843.6
S3
13.13
6429.7
N
13.13
6429.7
N
13.13
6429.7
Not Suitable (N)
100
48960.4
Total
Table 2. Land Suitability Classification for Peaches and Apples
Percent (%)
Area (Ha)
Sub Class
Percent (%)
Area (Ha)
Class
Percent (%)
Area (Ha)
Order
86.87
42530.7
S3s
86.87
42530.7
S3
86.87
42530.7
Suitable (S)
13.13
6429.7
N
13.13
6429.7
N
13.13
6429.7
Not Suitable (N)
100
48960.4
Total
Table 3. Land Suitability Classification for Grapes and Almonds
Percent (%)
Area (Ha)
Sub Class
Percent (%)
Area (Ha)
Class
Percent (%)
Area (Ha)
Order
21.90
10723.03
S2cs
21.90
10733.03
S2
87.47
42830.34
Suitable (S)
65.57
32107.31
S3s
65.57
32107.31
S3
12.52
6131.01
N
12.52
6131.01
N
12.52
6131.01
Not Suitable (N)
100
48960.4
Total
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
کشاورزی، منبع اصلی درآمد ملی و مواد غذایی همة کشورهای در حال توسعة جهان است. در این زمینه مشکل اساسی بسیاری از مدیران و کشاورزان، زمان و مکان کشت است (Abbasi et al., 2019: 252). ازجمله فعالیت‌های کشاورزی، باغداری است.حفظ و توسعة فعالیت باغداری به‌صورت پایدار به زیرساخت‌های مناسب اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، اکولوژیکی و نهادی و همچنین مشارکت و برنامه‌ریزی دقیق و همه‌جانبه در مقیاس محلی تا ملی نیاز دارد (فتحی و همکاران، 1392: 197)؛ بر این اساس نیازمندی‌های فعالیت باغداری به دو دستة کلی شامل نیازمندی‌های مرتبط با طبیعت (آب، خاک، اقلیم و...) یا ویژگی‌های اکولوژیک و نیازمندی‌های مرتبط با بشر مانند ویژگی اجتماعی، شرایط اقتصادی و پذیرش فرهنگی تقسیم‌بندی می‌شود. در بین نیازمندی‌های فعالیت باغداری، ویژگی‌های اکولوژیکی لازم برای حفظ و توسعة باغ‌ها کمتر از مدیریت و تصمیم‌گیری‌های بشر متأثر می‌شود؛ بنابراین ارزیابی توان اکولوژیک برای توسعة باغ‌ها پیش از انجام مطالعات دیگر، به امکان‌سنجی توسعة پایدار باغ‌ها در مکان‌های مدنظر کمک می‌کند؛ به بیان دیگر، نخستین گام در مسیر دستیابی به توسعة پایدار به‌ویژه در بخش کشاورزی و پیرو آن توسعة باغ‌ها، شناخت توان محیطی و پتانسیل سرزمین در هر منطقه است؛ از این رو توسعة پایدار زمانی محقق خواهد شد که از سرزمین به تناسب قابلیت‌ها و توانمندی‌های آن استفاده شود (زرافشانی و همکاران، 1395: 131). در این زمینه دانش ارزیابی سرزمین نقشی اساسی در تعیین تناسب سرزمین یا ارزیابی توان اکولوژیک هر منطقه برای کاربری‌های مدنظر ازجمله توسعة باغ‌ها دارد. ارزیابی سرزمین اجازه می‌دهد عوامل اصلی محدودکنندة تولید محصولات کشاورزی مشخص شود و تصمیم‌گیرندگان را قادر می‌سازد مدیریت محصولات کشاورزی را بهبود بخشند و بهره‌وری زمین را افزایش دهند (AbdelRahman et al., 2016: 125).
ارزیابی تناسب سرزمین، برآورد کارایی سرزمین برای استفاده‌های از پیش تعیین‌شده است. ارزیابی تناسب سرزمین، بخشی جدایی‌ناپذیر از برنامه‌ریزی استفادة بهینه از سرزمین برای مدیریت پایدار است (باقری بداغ‌آبادی، ۱۳۸۷: 100).
پژوهش‌های بسیاری درزمینة ارزیابی تناسب سرزمین برای کشت محصولات اعم از باغی و زراعی انجام شده است. در این پژوهش‌ها، روش‌ها و ابزارها یا فناوری‌های گوناگونی برای تعیین تناسب سرزمین ارزیابی شده است؛ ازجمله کشاورزی و همکاران[1] (2010) و سید محمدی و همکاران[2] (2018) از روش فازی، نوروزی و همکاران[3] (2010) و دای و همکاران[4] (2011) از روش شبکه‌های عصبی مصنوعی، زین‌الدینی میمند و همکاران[5] (2018) از روش رگرسیون چندگانه، باقری بداغ‌آبادی و همکاران[6] (2019) از تجزیه و تحلیل چندمتغیرة متعارف مانند رگرسیون لجستیک وRAD، کیم و شیم[7] (2018)، شاهرخ و ایوبی (1393)، وکیلی تنها (1395)، فرهادیان و همکاران (1396) از روش تحلیل سلسله‌مراتبی، شهبازی و همکاران[8] (2009) از روش سامانة تصمیم‌گیری میکرولیز، فولتون و همکاران[9] (2011) از فناوری الکترومغناطیس و صارمی و همکاران[10] (2011) از سامانة اطلاعات جغرافیایی و سنجش از دور برای ارزیابی تناسب سرزمین استفاده کرده‌اند؛ در این بین، روشی که بیش از سایر روش‌ها استفاده شده یا زیربنایی برای ارائة یک روش بوده، روش سایز و همکاران[11] (1991) است که در پژوهش‌های بسیاری به کار رفته است؛ لیکن این پژوهش‌ها بیشتر بر محصولات زراعی متمرکز بوده‌اند؛ ازجمله پژوهش‌های پاکپور و همکاران (1392)، هاشمی و کیانی (1396)، دلسوزخاکی و همکاران (1397)، باقری بداغ‌آبادی و همکاران[12] (2015) و مصلح و همکاران[13] (2017).
دربارة محصولات باغی نیز پژوهش‌هایی انجام شده است؛ ازجمله پژوهش‌های علی عبدابا[14] (2018)، معصومی و همکاران (1397) و خسروی‌نژاد و همکاران (1391).
با توجه به بررسی منابع، ارزیابی تناسب سرزمین برای محصولات باغی کمتر از محصولات زراعی مدنظر قرار گرفته است. از آنجا که باغ‌ها تا زمان محصول‌دهی به سرمایه‌گذاری و زمان بیشتری نسبت به محصولات زراعی نیاز دارند، اهمیت پژوهش‌های پایه برای باغ بسیار بیشتر خواهد بود؛ زیرا در صورت نامناسب‌بودن یک مکان و ایجاد باغ در آن پس از گذشت چند سال، هزینه‌های پرداخت‌شده و مهم‌تر از آن زمان از دست رفته جبران‌ناپذیر است؛ اما برای زراعت فقط یک فصل زراعی از دست می‌رود. در این زمینه انجام پژوهش‌های ارزیابی تناسب سرزمین، ضامن سرمایه‌گذاری مطمئن‌تری است که در عین حال توسعه‌ای پایدار به همراه دارد. با توجه به اینکه یکی از اهداف اصلی بسیاری از طرح‌ها و برنامه‌های توسعه‌ای در سطح کلان توسعة پایدار است، بی‌شک بدون شناخت توان اکولوژیک یا تناسب سرزمین، برنامه‌ریزی یا مکان‌یابی به‌منظور توسعة کاربری‌های گوناگون امکان‌پذیر نیست.
به دلیل توجه بسیار مردم و مسئولان به توسعة باغ‌ها در استان چهارمحال و بختیاری، مکان‌یابی مناسب برای توسعة باغ‌ها، موضوعی بسیار مهم است که از هدررفت نابجای هزینه‌ها و زمان جلوگیری می‌کند. به همین منظور پژوهشی با هدف دستیابی به بهترین و پایدارترین روش استفاده از اراضی شهرستان سامان برای کاربری باغ انجام شد. این مقاله می‌کوشد افزون بر ارائة نتایج یادشده، خوانندگان و علاقه‌مندان به مباحث آمایش سرزمین را با مدل استاندارد فائو و روش پارامتریک سایز (1991) برای ارزیابی تناسب سرزمین با هدف احداث باغ آشنا کند.
روش‌شناسی پژوهش
منطقة پژوهش
شهرستان سامان به مساحت حدود 49000 هکتار در استان چهارمحال و بختیاری در حاشیة دامنة شرقی کوه شیراز بین '45 ˚50 تا ˚51 طول شرقی و '24 ˚32 تا '42 ˚32 عرض شمالی قرار گرفته است (شکل 1). این شهرستان با داشتن حدود 13000 هکتار باغ، رتبة نخست را در استان چهارمحال و بختیاری دارد. در سامان با توجه به اقلیم آن، محصولات باغی ویژة مناطق سرد کشت می‌شود که به بعضی از آنها ازلحاظ اقتصادی توجه بیشتری شده است؛ زردآلو، بادام، سیب، هلو و مو (انگور)، هم ازنظر سطح زیر کشت در استان و هم ازنظر اقتصادی اهمیت بیشتری دارند. در پژوهش کنونی نیز، این محصولات در نظر گرفته شده‌اند تا امکان گسترش پایدار این باغ‌ها بررسی شود.
شکل 1. موقعیت منطقة پژوهش و پراکنش خاک‌ها (راهنمای نقشة خاک‌ها در جدول 2)
اقلیم
منطقة سامان براساس تقسیم‌بندی کوپن[15]، اقلیم معتدل و سرد با تابستان‌های گرم و خشک و براساس تقسیم‌بندی گوسن[16]، اقلیم استپی سرد[17] دارد (محنت‌کش، 1397: 30). خلاصة آمار هواشناسی ایستگاه سینوپتیک سامان در جدول 1 ارائه شده است.
جدول 1. خلاصة آمار هواشناسی ایستگاه سینوپتیک سامان (2001- 2013)[18]
|
پارامتر |
ژانویه |
فوریه |
مارس |
آوریل |
می |
ژوئن |
ژولای |
آگوست |
سپتامبر |
اکتبر |
نوامبر |
دسامبر |
سالیانه |
|
متوسط دما |
0 |
3 |
8 |
12 |
17 |
23 |
25 |
24 |
21 |
15 |
8 |
3 |
3/13 |
|
حداقل مطلق دما |
-22 |
-16 |
-10 |
-3 |
2 |
8 |
4 |
10 |
3 |
-2 |
-8 |
-18 |
-8/21 |
|
حداکثر مطلق دما |
16 |
18 |
27 |
27 |
32 |
37 |
37 |
38 |
35 |
28 |
23 |
20 |
4/38 |
|
میانگین حداقل دما |
-5 |
-2 |
2 |
6 |
10 |
14 |
17 |
16 |
13 |
8 |
2 |
-3 |
4/6 |
|
میانگین حداکثر دما |
5 |
9 |
15 |
19 |
25 |
31 |
33 |
32 |
29 |
23 |
14 |
8 |
1/20 |
|
متوسط رطوبت نسبی |
59 |
50 |
38 |
40 |
31 |
22 |
21 |
21 |
21 |
31 |
48 |
55 |
4/36 |
|
میانگین حداقل رطوبت نسبی |
45 |
35 |
23 |
25 |
19 |
13 |
13 |
14 |
13 |
20 |
32 |
41 |
4/34 |
|
میانگین حداکثر رطوبت نسبی |
75 |
68 |
56 |
60 |
47 |
33 |
32 |
32 |
32 |
44 |
65 |
71 |
2/51 |
|
مجموع بارندگی ماهیانه |
57 |
56 |
53 |
52 |
10 |
1 |
0 |
0 |
1 |
6 |
57 |
62 |
4/355 |
|
حداکثر بارندگی روزانه |
45 |
67 |
79 |
34 |
19 |
5 |
0 |
3 |
4 |
13 |
89 |
50 |
6/88 |
|
تعداد روزهای یخبندان |
27 |
20 |
11 |
1 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
8 |
23 |
0/90 |
|
مجموع تبخیر ماهیانه |
0 |
0 |
9 |
214 |
307 |
397 |
415 |
396 |
327 |
233 |
83 |
5 |
8/2386 |
|
مجموع ساعات آفتابی |
217 |
220 |
250 |
236 |
298 |
349 |
346 |
341 |
312 |
275 |
211 |
202 |
8/3258 |
خاک‌های منطقه
با استفاده از خلاصة آمار هواشناسی موجود در جدول 1 و براساس نقشة رژیم رطوبتی و حرارتی خاک‌های ایران (بنایی، 1375)، رژیم رطوبتی خاک منطقه، زریک خشک[19] و رژیمحرارتیخاک‌ها، مزیک است. از آنجا که این پژوهش در سطح کلان و برای تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی است نه سطح اجرا و عملیاتی، از نقشة منابع و قابلیت سرزمین با مقیاس 250000/1 استفاده شد (شکل 1). بر این اساس خاک‌ها در شش یگان سرزمین جای می‌گیرند که مشخصات آنها به اختصار در جدول 2 ارائه شده است (مهندسین مشاور یکم، 1379).
جدول 2. ویژگی خاک‌های منطقة پژوهش (مهندسین مشاور یکم، 1379)
|
یگان سرزمین |
عمق (cm) |
شن (%) |
لای (%) |
رس (%) |
سنگریزه (%) |
درصد اشباع (%) |
شوری (dS/m) |
اسیدیته |
کربن آلی (%) |
بافت# |
ازت (%) |
فسفر (ppm) |
پتاسیم (ppm) |
آهک (%) |
CEC* |
|
1.3 |
15-0 |
13 |
50 |
37 |
20 |
47 |
41/0 |
7/7 |
12/1 |
SiCL |
126/0 |
34 |
445 |
8 |
36 |
|
45-15 |
15 |
48 |
37 |
40-30 |
49 |
29/0 |
8/7 |
77/0 |
SiCL |
067/0 |
7 |
220 |
5/21 |
31 |
|
|
سنگ‌بستر |
ـ |
ـ |
ـ |
ـ |
ـ |
ـ |
ـ |
ـ |
ـ |
ـ |
ـ |
ـ |
ـ |
ـ |
|
|
2.1 |
15-0 |
20 |
44 |
36 |
35-30 |
33 |
43/0 |
9/7 |
67/0 |
CL |
087/0 |
31 |
475 |
35 |
29 |
|
35-15 |
24 |
38 |
38 |
45-40 |
40 |
31/0 |
9/7 |
67/0 |
CL |
073/0 |
9 |
385 |
35 |
27 |
|
|
45-35 |
48 |
12 |
40 |
60-50 |
38 |
32/0 |
9/7 |
34/0 |
C |
5/61 |
14 |
||||
|
سنگ‌بستر |
ـ |
ـ |
ـ |
ـ |
ـ |
ـ |
ـ |
ـ |
ـ |
ـ |
ـ |
ـ |
ـ |
ـ |
|
|
2.2 |
25-0 |
46 |
33 |
21 |
15-10 |
29 |
45/0 |
8/7 |
51/0 |
L |
081/0 |
17 |
260 |
24 |
22 |
|
40-25 |
56 |
27 |
17 |
15-10 |
33 |
32/0 |
9/7 |
26/0 |
SL |
042/0 |
11 |
60 |
45 |
10 |
|
|
100-40 |
68 |
23 |
9 |
75-35 |
26 |
29/0 |
8 |
16/0 |
SL |
41 |
14 |
||||
|
3.1 |
30-0 |
19 |
39 |
42 |
10-5 |
39 |
41/0 |
8/7 |
32/0 |
C |
042/0 |
34 |
430 |
22 |
26 |
|
70-30 |
13 |
39 |
48 |
15-10 |
46 |
32/0 |
8/7 |
22/0 |
C |
039/0 |
3 |
200 |
32 |
23 |
|
|
110-70 |
17 |
37 |
46 |
25-20 |
43 |
33/0 |
9/7 |
25/0 |
C |
39 |
22 |
||||
|
140-110 |
17 |
39 |
44 |
25-20 |
42 |
41/0 |
8 |
25/0 |
C |
37 |
16 |
||||
|
3.2 |
15-0 |
14 |
52 |
34 |
20-15 |
45 |
43/0 |
6/7 |
59/0 |
SiCL |
17 |
340 |
16 |
31 |
|
|
35-15 |
12 |
42 |
46 |
20-15 |
47 |
35/0 |
7/7 |
48/0 |
C |
067/0 |
10 |
280 |
25 |
30 |
|
|
75-35 |
14 |
44 |
42 |
20-15 |
44 |
29/0 |
7/7 |
37/0 |
C |
33 |
|||||
|
115-75 |
20 |
37 |
43 |
40-35 |
47 |
29/0 |
7/7 |
29/0 |
C |
34 |
|||||
|
8.1 |
25-0 |
50 |
14 |
31 |
20 |
36 |
38/0 |
8/7 |
62/0 |
SCL |
07/0 |
34 |
280 |
5/44 |
18 |
|
60-25 |
42 |
43 |
15 |
40-30 |
32 |
3/0 |
7/7 |
3/0 |
L |
036/0 |
7 |
10 |
5/62 |
17 |
|
|
115-60 |
58 |
27 |
15 |
75 |
30 |
27/0 |
8/7 |
19/0 |
SL |
5/66 |
14 |
CEC*: ظرفیت تبادل کاتیونی (میلی‌اکی‌والان گرم در 100 گرم خاک)
#: C= رسی (Clay)؛ L= لوم (Loam)؛ CL= لوم رسی؛ SiCL= لوم رسی سیلتی (SiltyCL)؛ SCL= لوم رسی شنی (Sandy CL)؛ SL= لوم شنی
گام‌های ارزیابی تناسب سرزمین به روش فائو عبارت‌اند از:
1. گردآوری ویژگی‌های سرزمین[20] یا کیفیت‌های سرزمین[21] مرتبط با کاربری‌های مدنظر و درجه‌بندی آنها؛
2. تعیین نیازهای کاربری‌های مدنظر[22]؛
3. مقایسة ویژگی‌ها یا کیفیت‌های گردآوری‌شده با نیازهای کاربری‌های مدنظر و تجزیه و تحلیل برای درجه‌بندی یگان‌ها یا واحدهای سرزمین.
گام نخست
در این گام ویژگی‌های سرزمین گردآوری می‌شود؛ ویژگی‌هایی که بر تولید محصولات مدنظر تأثیر معنا‌دار دارد. این ویژگی‌ها بیشتر شامل ویژگی‌های اقلیمی و مربوط به خاک و سرزمین است که در ادامه به آنها اشاره می‌شود. گفتنی است چون هدف از این پژوهش، ارزیابی تناسب سرزمین است، فقط ویژگی‌های اقلیمی، خاک و ناهمواری بررسی شده و موضوعاتی مانند آب، مدیریت، مسائل اقتصادی و اجتماعی و... مدنظر قرار نگرفته‌اند.
ویژگی‌های اقلیمی[23]
اقلیم، یکی از ویژگی‌های مهمی است که به‌طور مستقیم بر تعیین گیاهان مناسب برای کشت در هر منطقه تأثیر دارد. همة ویژگی‌های اقلیمی در بررسی تناسب سرزمین به کار می‌رود، اما دما، بارندگی، رطوبت نسبی، تابش آفتاب و گاه باد، عواملی هستند که به‌طور معمول ارزیابی می‌شوند. البته در هر منطقه براساس نیاز گیاهان مدنظر، همه یا بعضی از آن عوامل به‌صورت سالیانه یا در یک دورة خاص رشد گیاه بررسی می‌شوند.
ویژگی‌های خاکی[24]
برخلاف ویژگی‌های اقلیمی که به‌طور معمول در یک منطقه ثابت است یا تغییرات ناچیزی دارد، ویژگی‌های خاکی حتی در مناطق کوچک به‌شدت متغیرند (Amini et al.‚ 2016: 193)؛ بنابراین هرچند اقلیم، نخستین عامل برای امکان کشت گیاه است، در یک اقلیم مشخص، خاک نقش تعیین‌کننده‌ای برای کشت‌وکار دارد؛ به همین دلیل توجه به نقشه‌های خاک و بررسی ویژگی‌های خاک بسیار مهم است. خاک به‌مثابة بستر رشد تمام گیاهان، چه به‌طور مستقیم و چه غیرمستقیم، در تعیین تناسب سرزمین جایگاه ویژه‌ای دارد. وضعیت زهکشی و سیل‌گیری، ویژگی‌های فیزیکی خاک (بافت، ساختمان و درصد سنگریزه)، میزان آهک و گچ، ویژگی‌های حاصلخیزی خاک (ظرفیت تبادل کاتیونی ظاهری[25]، مجموع کاتیون‌های بازی قابل تبادل، اسیدیتة خاک و کربن آلی) و شوری و قلیایی‌بودن، ویژگی‌هایی از خاک است که به‌طور معمول در تناسب سرزمین استفاده می‌شود؛ البته بسته به نوع گیاه و محدودیت‌های موجود در منطقه، همه یا بعضی از این ویژگی‌ها در محاسبات به کار می‌رود.
از آنجا که نقشه‌های خاک متناسب با سطح مدیریت و برنامه‌ریزی در مقیاس‌های مختلف تهیه می‌شود، می‌بایست با توجه به اهداف پژوهش از نقشة خاک با مقیاس مناسب استفاده کرد؛ برای نمونه در این پژوهش، هدف در سطح کلان، تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی بوده و از نقشة با مقیاس 250000/1 استفاده شده است؛ بهره‌بردن از این نتایج به‌طور مستقیم برای فاز اجرایی امکان‌پذیر نیست که به نقشه‌های دقیق با مقیاس 25000/1 یا بزرگ‌تر نیاز دارد.
پستی و بلندی یا ناهمواری[26]
پستی و بلندی در نوع مدیریت سرزمین و با تأثیرگذاری بر هیدرولوژی و خرداقلیم[27] در تعیین نوع محصولات قابل کشت نقش مهمی دارد. مهم‌ترین عوامل ناهمواری، مقدار شیب اصلی و جانبی، جهت شیب و ارتفاع منطقه از سطح دریاست.
گام دوم
در این گام نیازهای کاربری‌ها یا محصولات مدنظر تعیین و با نام جدول نیازهای گیاهی شناخته می‌شود. این نیازها به‌طور کلی به شش گروه تقسیم می‌شوند که در جدول 3 ارائه شده‌اند. هریک از این نیازها یا عوامل دربرگیرندة معیارهای دیگری هستند. هر معیار در یک دامنة صفر تا صد درجه‌بندی شده است؛ به این صورت که برای شرایط مطلوب، اعداد یا درجات بزرگ‌تر و برای شرایط نامناسب‌تر، اعداد یا درجات کوچک‌تر می‌شوند. این درجه‌بندی‌ها با انجام پژوهش یا بررسی منابع علمی و دیگر پژوهش‌های انجام‌شده به دست می‌آیند؛ بنابراین با توجه به شرایط منطقه یا گونة گیاهی، درجه‌بندی‌های استفاده‌شده تفاوت‌هایی را نشان می‌دهند. در این پژوهش از جدولهای نیاز گیاهی محنت‌کش (1397) استفاده شد.
|
نیازهای کاربری سرزمین |
Land use requirements |
علامت |
|
ویژگی‌های اقلیمی |
Climate |
c |
|
پستی و بلندی |
Topographic characteristics |
t |
|
زهکشی |
Wetness |
w |
|
ویژگی‌های فیزیکی خاک |
Physical soil characteristics |
s |
|
ویژگی‌های حاصلخیزی |
Fertility characteristics |
f |
|
شوری و قلیایی‌بودن |
Salinity alkalinity |
n |
گام سوم
در این گام داده‌های مربوط به ویژگی‌های سرزمین برای منطقة مطالعه‌شده، با جدولهای نیازهای گیاهی (نیازهای کاربری‌های مدنظر) مقایسه و ارزیابی می‌شوند؛ سپس به هر ویژگی سرزمین، یک کلاس یا مقدار عددی داده و از ترکیب آنها، دو شاخص مهم اقلیمی[28] و سرزمین[29] محاسبه می‌شود.
در سامانة طبقه‌بندی تناسب سرزمین به روش فائو، کلاس‌های تناسب سرزمین در چهار سطح شامل 1- رده، 2-کلاس، 3- زیرکلاس و 4- یگان یا واحد، دسته‌بندی می‌شوند (FAO, 1976). این سامانه در سطح رده به دو دسته شامل ردة مناسب (S) و ردة نامناسب (N) تقسیم می‌شود. در ردة مناسب، سود به‌دست‌آمده از بهره‌برداری مدنظر، همة هزینه‌های مرتبط با آن کاربری را بدون اثر مخرب در محیط توجیه می‌کند و استفاده‌ای پایدار از سرزمین به دست می‌دهد؛ لیکن سرزمین‌های با ردة نامناسب ویژگی‌هایی دارند که مانع استفادة پایدار از آن سرزمین برای بهره‌برداری مدنظر می‌شود یا اینکه نیازمند عملیات حفاظتی و اصلاحی‌اند که ازنظر هزینه توجیه اقتصادی ندارند.
ردة مناسب شامل سه کلاس S1= مناسب[30]، S2= نسبتاً مناسب[31]و S3= تناسب بحرانی یا تناسب سربه‌سر با هزینه‌ها و سود کم[32] می‌شود.
ردة نامناسب شامل دو کلاس است: N1= نامناسب کنونی یا موقت[33]؛ ولی پس از رفع محدودیت‌ها به‌طور معمول دارای کلاس درجة تناسب بحرانی (S3) و به‌ندرت کلاس نسبتاً مناسب (S2) می‌شود؛ و N2= نامناسب همیشگی[34] که در عمل، یا محدودیت‌های موجود رفع نمی‌شوند یا بهبود آنها مقرون به صرفه نیست.
از آنجا که این پژوهش در سطح تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی است و نه در سطح فاز اجرایی، ردة نامناسب بدون کلاس و زیرکلاس نشان داده شده است تا اولویت‌های برنامه‌ریزی آتی به مناطق با ردة مناسب داده شود.
کلاس‌های تناسب سرزمین به چندین زیرکلاس تقسیم می‌شوند. این زیرکلاس‌ها براساس نوع محدودیت یا انواع عملیات اصلاحی مورد نیاز در هر کلاس تعریف شده‌اند. زیرکلاس‌های تناسب سرزمین با حروف کوچک انگلیسی مشخص می‌شوند که سمت راست کلاس تناسب قرار می‌گیرند. انواع زیرکلاس‌ها، همان شش گروه نیاز اشاره‌شده در جدول 3 هستند؛ برای نمونه S2cn، یعنی خاکی با کلاس نسبتاً مناسب که محدودیت‌های اقلیم، شوری و قلیایی‌بودن دارد.
روش‌های گوناگونی برای ارزیابی کلاس‌های تناسب سرزمین ارائه شده‌اند؛ یکی از پرکاربردترین روش‌های پیشنهادی پژوهشگران مختلف، روش عددی یا پارامتریک است که در این پژوهش استفاده شده است. شرح کامل این روش خارج از حوصلة این مقاله است و خوانندگان محترم بدین‌منظور به منابع مربوط مراجعه کنند[35]؛ لیکن به کلیات این روش اشاره می‌شود.
ارزیابی تناسب سرزمین به روش عددی یا پارامتریک
در روش عددی، ارزیابی ویژگی‌های سرزمین به‌منظور استفاده‌های مدنظر شامل درجه‌بندی سطوح محدودیت برای ویژگی‌های اقلیمی و ویژگی‌های خاک در دامنة متغیری از صفر تا صد است. اگر یک ویژگی برای استفادة مدنظر به‌طور کامل مناسب یا نامناسب باشد، مقدار عددی متعلق به آن ویژگی به ترتیب برابر صد یا صفر است. چنانچه یک ویژگی برای استفادة مدنظر درجة تناسبی بین نامناسب تا مناسب داشته باشد، با انجام میان‌یابی، درجه‌ای متناسب با سطح محدودیت ایجادشده (بین صفر تا صد) به آن تعلق می‌گیرد (باقری بداغ‌آبادی، 1387: 100؛ Sys et al., 1991: 120).
محاسبة کلاس‌های تناسب سرزمین به روش عددی
روش عددی به دو صورت انجام می‌شود: روش ریشة دوم (خیدیر) و روش استوری.
روش ریشة دوم:
روش استوری:
در آنها LI= شاخص سرزمین، A، B،C= درجه یا مقدار عددی هر عامل، Rmin= کوچک‌ترین درجه بین عوامل است. درنهایت شاخص‌های به‌دست‌آمده با استفاده از جدول 4 به کلاس تناسب سرزمین یگان‌های نقشة خاک تبدیل می‌شوند (Sys et al., 1991: 145).
جدول 4. مقادیر عددی شاخص برای کلاس‌های تناسب سرزمین
|
رده‌های تناسب سرزمین |
کلاس‌های تناسب |
شاخص سرزمین |
میانگین شاخص سرزمین |
شرح کلاس‌های تناسب |
|
S |
S1 |
100-75 |
5/87 |
بسیار مناسب |
|
S2 |
75-50 |
5/62 |
نسبتاً مناسب |
|
|
S3 |
50-25 |
5/37 |
تناسب بحرانی |
|
|
N |
N1 |
25-5/12 |
75/18 |
نامناسب موقت |
|
N2 |
5/12-0 |
25/6 |
نامناسب همیشگی |
یافته‌های پژوهش
از آنجا که حجم نتایج به‌دست‌آمده زیاد است و در این مقاله نمی‌گنجد، در این بخش نتایج مربوط به محصول زردآلو ارائه می‌شود؛ لیکن برای همة محصولات بیان‌شده، نقشه‌های تناسب سرزمین و خلاصة آماری مربوط به هر کدام ارائه می‌شود. محصولات مدنظر با توجه به ارزش اقتصادی و کشت موجود انتخاب شده‌اند. از آنجا که ویژگی‌های خاکی حتی در مناطق کوچک به‌شدت متغیرند (Amini et al.‚ 2016: 193)، ضروری است در مناطقی که این محصولات کشت می‌شوند نیز، ارزیابی تناسب سرزمین برای هر محصول انجام شود تا بهترین مناطق برای گسترش باغ شناسایی شوند.
ارزیابی تناسب سرزمین برای محصول زردآلو
به‌منظور ارزیابی تناسب سرزمین، نخست تناسب اقلیمی تعیین می‌شود؛ سپس با در نظر گرفتن ویژگی‌های سرزمین مانند خاک و ناهمواری‌ها، کلاس پایانی تناسب سرزمین به دست می‌آید. برای محصول زردآلو در منطقة سامان، نتایج تناسب اقلیمی در جدول 5 نشان داده شده است. برای این محصول تأثیرگذارترین محدودیت اقلیمی، میانگین دما در دورة تورم جوانة گل است که سبب می‌شود این منطقه ازنظر اقلیمی تناسب متوسط داشته باشد و در کلاس S2 قرار گیرد. مقدار شاخص اقلیمی برای زردآلو براساس روش ریشة دوم و استوری به ترتیب برابر با 54/0 و 45/0 است که به‌صورت زیر محاسبه شده است:
52/0 =5/0(70/0 × 90/0) × 65/0 =شاخص اقلیمی (خیدیر)
41/0 =70/0 × 90/0 × 65/0 =شاخص اقلیمی (استوری)
با توجه به اینکه مقدار شاخص اقلیمی براساس روش ریشة دوم برابر با 52/0 و کلاس مربوط S2 یا تناسب متوسط است، حتی اگر هیچ محدودیت دیگر هم اعم از خاکی و ناهمواری‌ها وجود نداشته باشد، برای منطقة مدنظر کلاس تناسب پایانی بهتر از S2 تصورپذیر نیست.
براساس روش استوری، شاخص اقلیمی برابر با 41/0 شده و کلاس مربوط S3 یا تناسب کم است؛ لیکن با توجه به بازدیدهای میدانی این عدد با واقعیت مطابقت ندارد. پژوهش‌های دیگر نیز نشان داده‌اند روش استوری شرایط را نامناسب‌تر از واقعیت نشان می‌دهد که این به دلیل ضرب پی‌درپی اعداد کوچک‌تر از یک در همدیگر است (باقری بداغ‌آبادی، 1387: 100). شاخص اقلیمی برای استفاده در روش پارامتریک باید به درجة اقلیمی تبدیل شود (Sys et al., 1991: 145).
جدول 5. نتایج تناسب اقلیمی برای زردآلو در شهرستان سامان
|
کلاس |
درجه (درصد) |
مقدار |
دورة زمانی |
ویژگی |
پارامتر |
|
S1 |
100 |
5/3 |
زمان خواب |
میانگین دما |
دما* |
|
S2 |
65 |
6 |
تورم جوانة گل |
میانگین دما |
|
|
S2 |
68 |
10 |
دورة تمام گل و تشکیل میوه |
میانگین دما |
|
|
S1 |
90 |
18 |
طول سیکل رشد |
میانگین دما |
|
|
S1 |
95 |
19 |
طول دورة رشد |
میانگین دما |
|
|
S1 |
100 |
2800-2400 |
سالیانه |
درجة روز رشد (از 5 درجه به بالا) |
|
|
S1 |
100 |
>700 |
سالیانه |
نیاز سرمایی (ساعت دمای زیر 7 درجه) |
|
|
S2 |
70 |
29 |
دورة رشد |
متوسط درصد رطوبت نسبی |
رطوبت |
|
S1 |
95 |
39 |
گل‌دهی |
متوسط درصد رطوبت نسبی |
|
|
S1 |
90 |
13 |
گل‌دهی |
سرعت باد (Km/hr) |
باد |
|
S2 |
52 |
شاخص اقلیمی (روش خیدیر) |
|||
*: واحد دما، درجة سانتی‌گراد است.
جدول 6، خلاصة آماری نتایج ارزیابی تناسب سرزمین را برای زردآلو در این منطقه نشان می‌دهد. همان‌طور که دیده می‌شود، بخش زیادی از این منطقه در کلاس S3 قرار می‌گیرد؛ لیکن در این منطقه میانگین شاخص سرزمین برای کلاس S3، حدود 31 به دست آمد؛ بنابراین هرچند کلاس تناسب سرزمین برای بخش گسترده‌ای از منطقة پژوهشی S3 به دست آمده، میانگین آن کمتر از میانگین کلاس S3، یعنی 5/37 (میانگین 25 تا 50؛ جدول 4) است؛ به بیان دیگر، در منطقة مطالعه‌شده از بین محدوده‌های دارای کلاس S3، بخش زیادی در حدود مرزی با کلاس N قرار دارند. براساس نتایج به‌دست‌آمده، 3/31187 هکتار یعنی حدود 7/63 درصد از سرزمین، کلاس S3 شاخص سرزمین حدود 5/28 (بسیار نزدیک به حد بالایی کلاس N1 یعنی عدد 25) دارند. این موضوع برای توسعة باغ‌های زردآلو به تصمیم‌گیران کمک شایانی می‌کند تا سرمایه‌گذاری در مناطق با شاخص تناسب سرزمین بزرگ‌تر انجام شود؛ به بیان دیگر، در فاز اجرای طرح، یعنی احداث باغ بهتر است بررسی‌های دقیق‌تر خاک‌شناسی در مناطقی انجام شود که شاخص سرزمین عدد بزرگ‌تری دارد؛ سپس براساس نتایج به‌دست‌آمده، وارد فاز اجرایی و باغ احداث شود.
جدول 6. خلاصة آماری نتایج ارزیابی تناسب سرزمین برای زردآلو در شهرستان سامان
|
کلاس تناسب |
شاخص سرزمین |
مساحت (هکتار) |
مساحت (درصد) |
||
|
کمینه |
بیشینه |
میانگین |
|||
|
S2 |
2/51 |
2/51 |
2/51 |
1/6687 |
66/13 |
|
S3 |
5/28 |
7/48 |
0/31 |
6/35843 |
21/73 |
|
N |
3/1 |
9/20 |
2/2 |
7/6429 |
13/13 |
|
کل |
3/1 |
2/51 |
0/30 |
4/48960 |
100 |
جدول 7، کلاس و زیرکلاس تناسب سرزمین را برای زردآلو نشان می‌دهد. همان‌طور که دیده می‌شود، سرزمین به مساحت 7/42530هکتار یا 87/86 درصد از کل سرزمین در ردة مناسب قرار دارد. زیرکلاس‌های موجود شامل محدودیت اقلیمی (c) و محدودیت فیزیکی خاک (s) هستند. محدودیت فیزیکی خاک بیشتر به محدودیت‌های عمق خاک، درصد آهک و درصد سنگریزه مربوط می‌شود. همچنین سرزمین به مساحت 7/6429 هکتار یا 13/13 درصد سرزمین در ردة نامناسب قرار دارد که به علت محدودیت‌های درصد سنگریزه و عمق خاک درواقع در کلاس تناسب نامناسب همیشگی یا کلاس N2s قرار می‌گیرند. البته به‌منظور اولویت‌دادن به مناطق دارای ردة مناسب، کلاس و زیرکلاس برای ردة نامناسب در این پژوهش مدنظر قرار نگرفته است.
دربارة عوامل محدودکننده باید گفت با توجه به منطقة پژوهش و نوع گیاه در پژوهش‌های گوناگون، عوامل محدودیت تا حدی متفاوت هستند؛ برای نمونه نتایج پژوهش مروج و همکاران (۱۳۹۶) به‌منظور مکان‌یابی برای کاشت گیاهان زراعی و باغی منتخب در اراضی منطقة آبیک استان قزوین نشان داد مقدار نسبتاً زیاد تا زیاد سنگ، سنگریزه، قلوه‌سنگ، کربنات کلسیم معادل وpHخاک، مهم‌ترین عوامل محدودکننده برای انواع بهره‌وری است. پژوهش ماربون و همکاران[36] (2019) نیز نشان داد عوامل اصلی محدودکننده برای کشت قهوه در منطقة لینتون نیهوتای اندونزی، اقلیم و بافت خاک است. پراکنش کلاس‌های تناسب سرزمین برای محصول زردآلو در سامان در شکل 2 نشان داده شده است.
نتایج ارزیابی تناسب سرزمین برای محصولات هلو، سیب، مو و بادام در جدولهای 8 و 9 ارائه شده است. شکل‌های 3 تا 6 به ترتیب کلاس تناسب مربوط به هر محصول را نشان می‌دهند.
جدول 7. نتایج طبقه‌بندی تناسب سرزمین، وسعت و درصد زردآلو در منطقة سامان
|
ردة تناسب |
مساحت رده |
درصد مساحت رده |
کلاس |
مساحت کلاس |
درصد مساحت کلاس |
زیرکلاس تناسب |
مساحت تحت کلاس (هکتار) |
درصد مساحت زیرکلاس |
|
مناسب (S) |
7/42530 |
87/86 |
S2 |
1/6687 |
66/13 |
S2cs |
1/6687 |
66/13 |
|
S3 |
6/35843 |
21/73 |
S3s |
6/35843 |
21/73 |
|||
|
نامناسب (N) |
7/6429 |
13/13 |
N |
7/6429 |
13/13 |
N |
7/6429 |
13/13 |
|
کل |
4/48960 |
100 |
||||||
شکل 2. پراکنش کلاس‌های تناسب سرزمین برای محصول زردآلو
جدول 8. نتایج طبقه‌بندی تناسب سرزمین برای هلوو سیب
|
ردة تناسب |
مساحت رده |
درصد مساحت رده |
کلاس |
مساحت کلاس |
درصد مساحت کلاس |
زیرکلاس تناسب |
مساحت تحت کلاس (هکتار) |
درصد مساحت زیرکلاس |
|
مناسب (S) |
7/42530 |
87/86 |
S3 |
7/42530 |
87/86 |
S3s |
7/42530 |
87/86 |
|
نامناسب (N) |
7/6429 |
13/13 |
N |
7/6429 |
13/13 |
N |
7/6429 |
13/13 |
|
کل |
4/48960 |
100 |
||||||
جدول 9. نتایج طبقه‌بندی تناسب سرزمین برای مو و بادام
|
ردة تناسب |
مساحت رده |
درصد مساحت رده |
کلاس |
مساحت کلاس |
درصد مساحت کلاس |
زیرکلاس تناسب |
مساحت تحت کلاس (هکتار) |
درصد مساحت زیرکلاس |
|
مناسب (S) |
34/42830 |
47/87 |
S2 |
03/10723 |
90/21 |
S2cs |
03/10723 |
90/21 |
|
S3 |
31/32107 |
57/65 |
S3s |
31/32107 |
57/65 |
|||
|
نامناسب (N) |
01/6131 |
52/12 |
N |
01/6131 |
52/12 |
N |
01/6131 |
52/12 |
|
کل |
4/48960 |
100 |
||||||
شکل 3. پراکنش کلاس‌های تناسب سرزمین برای محصول هلو شکل
4. پراکنش کلاس‌های تناسب سرزمین برای محصول سیب
شکل 5. پراکنش کلاس‌های تناسب سرزمین برای محصول مو
شکل 6. پراکنش کلاس‌های تناسب سرزمین برای محصول بادام
هم‌راستا با یافته‌های این پژوهش، نتایج پژوهش خسروی‌نژاد و همکاران (۱۳۹۱) نیز دربارة بررسی امکان کشت و توسعة باغ‌های انگور در منطقة بویین‌زهرای استان قزوین نشان داد ویژگی اقلیمی و نوع یگان یا واحد فیزیوگرافی (دشت آبرفتی) در منطقه یکسان بود، اما کلاس تناسب برای انگور S2s و S3a به دست آمد که اهمیت توجه به تغییرات خاک را در یک محدوده نشان می‌دهد.
در همین زمینه معصومی و همکاران (۱۳۹۷) با ارزیابی کیفی تناسب اراضی برای کشت درختان گردو و بادام در بخشی از اراضی پایاب سد آزاد در شهرستان سنندج استان کردستان نشان دادند کلاس تناسب سرزمین برای این دو محصول با وجود اقلیم مناسب، به دلیل عمق خاک، بافت و سنگریزه و گاهی آهک، بیشتر در کلاس‌های تناسب بحرانیS3تا نامناسبNقرار دارد. برمبنای یافته‌های این پژوهش، یگان‌های مختلف سرزمین به دلیل ویژگی‌های متفاوت خاک و ناهمواری، کلاس تناسب گوناگونی برای محصولات مدنظر دارند. در این زمینه پژوهش علی عبدابا (۲۰۱۸) نیز نشان داد یگان‌های زمین‌ریخت یا لندفرم‌های متفاوت برای محصولات، کلاس تناسب متفاوت دارند؛ برای نمونه در حالی که دشت ساحلی Coastal plainبرای باغ نامناسب است، برای زراعت جو و گندم مناسب است.
پس از تعیین کلاس و زیرکلاس تناسب سرزمین برای محصولات مدنظر با روی‌هم‌اندازی نقشه‌های به‌دست‌آمده، کلاس و زیرکلاس تناسب سرزمین برای هر محصول مشخص شد. این نتایج در جدول 10 ارائه شده است. همان‌طور که دیده می‌شود، برای هر یگان نقشة خاک، تناسب سرزمین برای همة محصولات مدنظر تعیین شده است؛ برای نمونه در یگان نقشة 1.3، تناسب سرزمین برای همة محصولات، N یا نامناسب است یا در یگان نقشة 3.1، تناسب سرزمین برای مو، زردآلو و بادام برابر با S3 و برای سیب و هلو برابر با S2 یا تناسب متوسط است. براساس چنین نتایجی، انتخاب بهترین محصول انجام می‌شود؛ برای نمونه در یگان 8.1، مو و بادام با کلاس S2، بهترین انتخاب هستند؛ زیرا نسبت به دیگر محصولات در کلاس تناسب بهتری قرار دارند؛ به همین ترتیب می‌توان برای تک‌تک یگان‌های نقشه بهترین محصول را براساس ویژگی‌های اکولوژیکی انتخاب کرد.
پس از تعیین تناسب سرزمین برای محصولات و به بیان دیگر، ارزیابی توان اکولوژیک برای هر محصول، به پژوهش‌های تکمیلی دیگر مانند پژوهش‌های اقتصادی‌اجتماعی و... نیاز است؛ برای نمونه همان‌طور که بیان شد، در یگان نقشة 8.1، دو محصول بادام و آلو تناسب برابر دارند؛ حال با توجه به مطالعات تکمیلی بعدی می‌توان از بین این دو محصول، یکی را برگزید یا پیشنهاد داد که سودآوری یا بازار بیشتری دارد. البته بسته به شرایط منطقه، ممکن است به‌منظور تنوع محصولات، هر دو محصول را پیشنهاد داد و فقط به سودآوری بیشتر اکتفا نکرد. چنین نتایجی در بخش‌هایی مانند تعیین الگوی کشت و بهینه‌سازی مصرف آب استفاده می‌شود؛ برای نمونه مطالعة تطبیقی الگوی کشت و تناسب اراضی محصولات زراعی و باغی عمده در حوضة آبریز دریاچة ارومیه نشان داد بهینه‌سازی الگوی کشت با در نظر گرفتن تناسب اراضی و محدودیت‌های منطقه‌ای باعث کاهش 7/11درصدی در مصرف آب و افزایش 1/27 و 9/43درصدی به ترتیب در کل درآمد منطقه و شاخص بهره‌وری اقتصادی آب در مقایسه با الگوی کشت موجود می‌شود (وفابخش و همکاران، ۱۳۹۸: 508).
جدول 10. تناسب سرزمین برای محصولات مدنظر در بعضی یگان‌های نقشة خاک
|
یگان نقشه |
هلو |
مو |
زردآلو |
سیب |
بادام |
مساحت (هکتار) |
|
1.3 |
N |
N |
N |
N |
N |
6131.0 |
|
2.1 |
N |
S3s |
N |
N |
S3s |
298.8 |
|
2.2 |
S3s |
S3s |
S3s |
S3s |
S3s |
31187.3 |
|
3.1 |
S3s |
S2cs |
S2cs |
S3s |
S2cs |
6687.1 |
|
3.2 |
S3s |
S3s |
S3s |
S3s |
S3s |
621.3 |
|
8.1 |
S3s |
S2cs |
S3s |
S3s |
S2cs |
4036.0 |
نتیجه‌گیری
کشــاورزی نقش مهمی در فعالیت‌های اقتصادی روسـتاییان دارد. از بین فعالیت‌های گوناگون کشاورزی، باغداری به دلیل سرمایه‌گذاری اولیه و مدت‌زمان مورد نیاز تا دستیابی به محصول اهمیت بیشتری دارد و از همین رو انتخاب مکان مناسب احداث باغ نیازمند دقت بیشتری است.
نتایج این پژوهش نشان داد ازنظر اقلیمی امکان کشت محصولات مدنظر وجود دارد؛ اما به‌لحاظ محدودیت‌های خاکی برای بعضی محصولات، در بعضی مناطق امکان کشت وجود ندارد یا کشت‌وکار در آن مناطق مقرون به صرفه نیست؛ به بیان دیگر، صرف کشت بعضی گیاهان و رشد و محصول‌دهی مناسب آنها در یک محدودة جغرافیایی، دلیلی بر امکان کشت و عملکرد مناسب برای گیاهان مدنظر در هر منطقة آن محدوده نیست؛ زیرا وجود گیاه و محصول‌دهی آن در گام نخست نشان‌دهندة اقلیم مناسب و سپس خاک مناسب است؛ بنابراین با توجه به تغییرات زیاد خاک در هر منطقه، افزون بر ویژگی‌های اقلیمی باید به ویژگی‌های خاک به‌طور ویژه و جزئی‌تر توجه داشت.
چنین یافته‌هایی به برنامه‌ریزان و تصمیم‌گیران کمک می‌کند تا براساس توان اکولوژیک هر منطقه، بهترین گیاه یا گونه‌های گیاهی را برگزینند؛ هرچند در این زمینه بایستی به مقیاس مطالعات پایه ازجمله خاک‌شناسی توجه ویژه‌ای داشت و فقط با انجام بررسی‌ها در سطح تصمیم‌سازی وارد فاز اجرا نشد. براساس دستاوردهای مطالعات تناسب سرزمین، در حالی که سودآوری محصول مدنظر قرار می‌گیرد، پایداربودن آن نیز تضمین و بدین شکل در اجرای توسعه‌ای پایدار، بهترین تصمیمات گرفته می‌شود؛ بنابراین پیشنهاد می‌شود به‌جز نیازمندی‌های طبیعی یا اکولوژیکی، نیازمندی‌های دیگر مانند ویژگی اجتماعی، شرایط اقتصادی و پذیرش فرهنگی نیز مطالعه شود؛ نیازمندی‌هایی که در اهداف این پژوهش نبوده است. بدین‌ترتیب فرایند توسعة پایدار برای توسعة باغ و انجام فعالیت باغداری تکمیل می‌شود.
در پایان با بررسی وضع موجود و انطباق نتایج به‌دست‌آمده با آن، امکان تعیین مناطق با کاربری درست یا نادرست و برنامه‌ریزی دقیق و علمی منطبق بر توسعة پایدار برای آینده فراهم می‌شود.
[1]. Keshavarzi et al.
[2]. Seyed mohammadi et al
[3]. Norouzi et al.
[4]. Dai et al.
[5]. Zeinadini Meymand et al.
[6]. Bagheri Bodaghabadi et al.
[7]. Kim & Shim
[8] Shahbazi et al.
[9] Fulton et al.
[10] Saremi et al.
[11]. Sys et al.
[12]. Bagheri Bodaghabadi et al.
[13]. Mosleh et al.
[14]. Ali Abdabaa
[15]. Köppen climate classification
[16]. Guassen
[17]. Cold Step
[18]. http://www.chbmet.ir/st_saman.asp
[19]. Dry Xeric
[20]. Land characteristics (LC)
[21]. Land qualities (LQ)
[22]. Land use requirements (LUR)
[23]. Climatic characteristics
[24]. Soil Characteristics
[25]. Apparent CEC
[26]. Topography
[27]. Micro-climatic
[28]. Climatic index
[29]. Land index
[30]. Suitable
[31]. Moderately suitable
[32]. Marginally suitable
[33]. Actually unsuitable but potentially suitable
[34]. Actually and potential unsuitable
[35].Sys et al., 1991; باقری بداغ‌آبادی،1387
[36]. Marbun et al.
)
