نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دکتری گروه جغرافیای انسانی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
2 استادیار گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران
3 پژوهشگر جهاد دانشگاهی واحد لرستان، لرستان، ایران
چکیده
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
1. Introduction
Tourism is one of the largest and most profitable industries in the world and is used as a development strategy in many countries. The tourism industry is the main source of income and employment in many countries. It also contributes to the growth of non-governmental industries and infrastructure development.
Given the importance of the tourism industry in the economic development of countries, it is necessary to identify different types of this industry and pay special attention to the more important types. Sports tourism is one of the growing and popular types of the tourism industry, which has emerged from the link between tourism and sports. Sports tourism is a formal or informal journey that people make for entertainment like watching sports matches. This type of tourism has become one of the important business and economic strategies for income, employment, and infrastructure development in many counties. Statistical data show that the countries with good sports tourism conditions contribute to a large part of their economy by this type of tourism. However, sports tourism can have implications for tourist areas that may benefit from or incur the costs of this development.
One of the ways to develop sports tourism is to recognize and use the factors affecting its development. Tourist attractions such as high mountains, snow-covered areas, waterfalls, large rivers, etc. are among the potentials that can be used to develop sports tourism. The purpose of this study is to identify the potentials of sports tourism and ways to develop them in the study area.
2. Methodology
The present research was an applied study. It was conducted based on documentary-survey sources (researcher-made questionnaires). Using the available resources in the field of study, the most important components and criteria affecting the future opportunities and capabilities of sports tourism in Lorestan province were explored. In this regard, due to the diversity of contributing factors and to determine the consensus of thematic and local experts on each of the factors and the importance of each, the criteria have been reduced based on their importance. In this regard, the factors affecting sports tourism were identified by the experts by the Delphi questionnaire, and the data were analyzed using Mick Mac software.
3. Discussion
The findings showed that out of a total of 22 factors, 3 factors were in the cluster of dependent variables, 2 variables were in the intermediate cluster, 5 variables were in the cluster of independent variables, and 12 variables were in the cluster of key variables. This shows the diversity of key drivers in creating opportunities commensurate with tourism potentials. In other words, from the total of mentioned variables, 50% of the drivers are strategic (key) drivers.
Of the total effective factors in creating opportunities commensurate with the capabilities of sports tourism, 54.5% were in the cluster of tourism opportunities, and 45.4% in the cluster of sports tourism potentials. Moreover, 54.5% of the factors mentioned in the terms of ‘capability assessment’ and ‘opportunistic proportionality’ were key variables, 22.7% were independent, 13.6% were dependent, and 9.09% were in the cluster of neutral variables.
In terms of ‘opportunity’, the factors of ‘tourism identification and extra-regional, national and international networking’, ‘information and advertising outside the region’, ‘opportunity making appropriate with the capability of sports-oriented tourism’, ‘investing in sports tourism in present and future’, ‘tourism development policies and strategies’, ‘tourism business model and structure’ were key factors. The factor of ‘branding (symbolization) and fame of sports tourism and nature tourism’ and ‘accompanying tourists by providing free incentives and facilities’ except for the dependent factor, the factors of ‘institution and organization of sports tourism’, ‘bedding of cheap air transit and network price’ and ‘national and international agencies’ were considered as independent factors. The allocation of advertising funds is considered as a neutral or intermediate factor.
In terms of ‘capability’, the factors of ‘tourism stabilization’, ‘attractiveness for out-of-province tourists with the priority of neighboring tourists’, ‘change of aid from agriculture to tourism’, ‘the impact of beneficiaries in the development of sports tourism’, ‘inexpensive tourism’, ‘combined tourism (sports, natural tourism, ecotourism, geo-tourism)’ were of the key factors. ‘Local and indigenous cultural-social reception of tourism’ was a dependent factor, and ‘existing capacity of tourism structure’ and ‘governmental-dependent institutional skillful requirements’ were independent factors.
4. Conclusion
Sports tourism is an emerging capability that has favorable spatial outcomes at sectoral, territorial, and organizational levels. This capability will have an objective-spatial reflection as a potential advantage when it creates an opportunity appropriate for this capability. In this regard, identifying the effective factors in the spatial development of sports tourism capabilities and future opportunities are essential. Therefore, 22 effective factors and drivers in utilizing the capabilities were identified and analyzed. In this regard, among the variables ‘opportunity’ and ‘capability’, the most influential factors in the current and future situation of sports tourism were the variable ‘opportunity’ with 54.5% and the variable ‘capability’ with 45.4%. This indicates that despite the sports tourism capabilities in the Lorestan Province, the variable ‘opportunity’ has a key role in future planning and achieving the desired spatial organization of sports tourism. The findings of the present study fill a gap in the research background, which can be considered in sports tourism.
Major clustering of the effective factors in opportunities and the capabilities of sports tourism indicates that key drivers with 54% were significant. Independent variables with 23%, dependent with 14%, and intermediate variables with 9% were of the other contributing factors. Distribution analysis and the distribution of drivers by key, independent, dependent, and neutral factors indicates that the key factors that should be considered by planners and policymakers in formulating and designing spatial development scenarios for sports tourism are equally distributed in both variables of ‘opportunity’ and ‘capability’. This issue (the equal diversity of the key drivers) is also a new finding that can be considered in future planning related to sports tourism. Besides, among the key factors and drivers in the opportunity variable, ‘attractiveness factors for out-of-province tourists with the priority of neighboring tourists’ and in the capability variable of ‘tourism identity and extra-regional, national and international networking’ have the most impact.
Keywords: Spatial Planning, Capability, Sports Tourism.
References
- Adami, M., & Panahi, H. (2016). Evaluating of Sports Tourism Development in East Azerbaijan Province. Journal of Applied Research in Sport Management, 4(4), 55-64.
- Akbari, M., & Moradpoor, A. (2014). Tourism in Chabahar, an Opportunity for Sustainable Development (With Emphasis on Geotourism). Journal of Social Issues & Humanities, 2, 41-46.
- Balali, M., Moein Fard, M. R., Hamedi Niya, M. R., & Amir Ahmadi, A. (2012). Investigating the Capacities of Sports Tourism in Khorasan Razavi Province. Journal of Arid Regions Geographic studies, 9(3), 87-100.
- Brichi, L., Savari, F., Jalilvand, J., & Mehdipour, A. (2015). Identifying the Capabilities of Sports Tourism in Khuzestan Province. The First National Conference on New Achievements in Physical Education and Sports, International University of Chabahar.
- Cho, K. M. (2001). Developing Taekwondo as a Tourist Commodity. International Journal of Applied Sports Sciences, 13(2), 53-62.
- Country Planning and Budget Organization. (2016). Spatial Planning Zoning. Unpublished Report.
- Darabi, M., Azizian Kohan, N., & Ghaffari, SH. (2015). Explaining the Strategy of Sports Tourism in Ardabil Province. 9th International Conference on Physical Education and Sports Sciences, Tehran.
- Darabi, M., Keshtidar, M., Alizaiy_Yousef_Abadi, O., Heydari, R., & Nazari_Torshizi, A. (2020). Scenario Planning of the Future of Sports Tourism Industry in Mashhad. Annals of Applied Sport Science, 8(4), 1-13.
- Deery, M., Jago, L., & Fredline, L. (2004). Sports Tourism or Event Tourism: Are They One and the Same?. Journal of Sport and Tourism, 9(3), 235-245.
- Fallahi, A., Hassani, E., & Karoubi, M. (2015). Study of Natural Attractions Affecting the Development of Sports Tourism in Kurdistan Province. Journal of Sport Management Studies, 5(17), 159-174.
- Farahani, A., Eslami, S., & Porsoltan Zarandi, H. (2017). Ranking the Employment Share of Sports Tourism Industry Factors in Development. Applied Research in Sport Management, 6(2), 107-113.
- Fekrizad, N., & Vossoughi, L. (2017). Prioritization of Appropriate Areas for Developing Ecotourism in Talesh County, Using GIS & AHP. Journal of Spatial Planning, 6(4), 101-124.
- Foroozanfar, M. H., Najafipour, A. A., Mohammad Abadi, M., & Rezaie, R. A. (2015). Presenting Sports Tourism Strategies, Challenges, and Guidelines in IRAN, International Journal of Research in Organizational Behavior and Human Resource Management, 3(1), 24-34.
- Ghanbari, I. (2015). Identifying the Capabilities of Sports Tourism in Qazvin Province. Master Thesis, Supervisor: Ghodratollah Bagheri Ragheb, University of Tehran.
- Giampiccoli, A., Lee, S. S., & Nauright, J. (2015). Destination South Africa: Comparing Global Sports Mega-Events and Recurring Localized Sports Events in South Africa for Tourism and Economic Development. Journal of Current Issues in Tourism, 18(3), 229-248.
- Gibson, H. J., Lamont, M., Kennelly, M., & Buning, R. J. (2018). Introduction to the Special Issue Active Sports Tourism. Journal of Sport and Tourism, 22(2), 83-91.
- Hamidi, M., Razavi, S. M. H., Amirnejhad, S., Shafieh Zadeh, SH., & Fazli Darzi, A. (2010). Explaining the Strategy of Sports Tourism in the Country (Iran). Journal of Sport Management and Motor Behavior, 6(12), 51-68.
- Hasani, A., Rahimzadeh, M. (2019). Tehran Tourism industry foresight. Journal of Urban Tourism, 6(1), 135-148.
- Higgins-Desbiolles, F. (2006). More than an ‘Industry’: The Forgotten Power of Tourism as a Social Force. Journal of Tourism Management, 27(6), 1192-1208.
- Hinch, T., & Higham, J. (2005). Sport, Tourism, and Authenticity. European Sport Management Quarterly, 5(3), 243-256.
- Khosravimehr, H., Ghadiri Masom, M., & Rezvani, M. R. (2017). Providing Sports Tourism Development Strategies (Case study: Minoodasht Township). Applied Research in Sport Management, 5(3), 105-115.
- Kiani Salami, S., & Yehaneh Dastgherdi, P. (2016). Identifying Effective Factors and Prioritizing Sports Tourism Activities (Case Study: Chaharmahaland Bakhtiary Province). Journal of Tourism and Development, 5(2), 116-135.
- Kim, N. S., & Chalip, L. (2004). Why Travel to the FIFA World Cup? Effects of Motives, Background, Interest, and Constraints. Tourism Management, 25(6), 695-707.
- Lorestan Management and Planning Organization. (2020). Lorestan Province Spatial Planning Document. Unpublished Report.
- Mapjabil, J., Marzuki, M., Kumalah, M. J., Tangavello, L., & Abidin, M. K. Z. (2017). Sport as a Tourism Attraction in Malaysia: Potential and Prospects. Geografia-Malaysian Journal of Society and Space, 11(12),23-31.
- Masaeli, M., Farsani, N. T., & Mortazavi, M. (2020). A Study on Tourist Demand for Pahlevani and Zoorkhanei Rituals as Ancient Iranian Sport. Journal of Sport and Tourism, 24(1), 19-29.
- Masoumi Janafard, I., Tabrizi, N., Ramezanzadeh, M. (2019). Feasibility of Developing Sports Tourism in Ardabil (Case Study: Alvares Ski Resort). MJSp < /em>, 22 (4), 28-54.
- Meshkini, A., & Heidari, T. (2011). Evaluation of Tourism Development in Zanjan City Using SWOT Model (Case Study: Zanjan Rud Region). Journal of Geographic Space, 35, 64-37.
- Miranda, J., & Andueza, J. (2005). The Role of Sport in the Tourism Destinations Chosen by Tourists Visiting Spain. Journal of Sport and Tourism, 10(2), 143-145.
- Negahdari, F., & Nourani, T. (2015). Prioritizing the Effective Factors of the Development of Sports Tourism in Hormozgan Province Based on the Pistol Model. The First Conference on Accounting, Economics, and Innovation in Management, Bandar Abbas.
- Sharafi, S. (2019). Basic Studies of Khorramabad-Poldakhtar Tourism Road. Cultural Heritage, Tourism and Handicrafts Organization of Lorestan Province, 1-405.
- Shojaei, V., Tejari, F., Solaymani Tapeh Sari, B., & Dousti, M. (2012). Strategic Planning of Sports Tourism in Mazandaran Province. Journal of Geographic Space, 12(39), 173-194.
- Taleghani, G. R., & Ghafary, A. (2014). Providing a Management Model for the Development of Sports Tourism. Procedia–Social and Behavioral Sciences, 120, 289-298.
- Yarahmadi, D., & Sharafi, S. (2017). An Investigation of the Capacities and Attractions of Shiraz Valley Geotourism as a Future Geopark in Lorestan Province. Geographical Journal of Tourism Space, 6(21), 19-40.
- Zeitounli, A., & Zeitounli, S. (2012). Identification of the Strengths, Weaknesses, Opportunities, and Threats Involved in Sports Tourism in Golestan. Quarterly Journal of Research in Sport Management, 1(3), 87-104.
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
گردشگری، یکی از بزرگ‌ترین و سودآورترین صنایع در جهان است و در بسیاری از کشورها از آن به‌مثابة راهبرد توسعه استفاده می‌شود (Akbari and moradpoor, 2014: 41)؛ به‌طوری که بسیاری از کشورها صنعت گردشگری را منبع اصلی درآمد، اشتغال، رشد بخش خصوصی و توسعة ساختار زیربنایی می‌دانند. در قرن بیست‌ویکم، صنعت گردشگری به ابزاری اصلی برای ارتقای کیفیت زندگی و به یکی از نیروهای شکل‌دهندة جهان امروز تبدیل شده است (Higgins Desbiolles, 2004: 67). گردشگری، یکی از صنایع رو به رشد در آینده خواهد بود و برخلاف بسیاری از صنایع دیگر که ممکن است متأثر از پیشرفت فناوری کاملاً تغییر ماهیت دهند، حتی به شکل موجود هم سهم بزرگ‌تری در اقتصاد کشورها و شهرها دارد (حسنی و رحیم‌زاده، 1398: 135). بسیاری از برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران توسعه نیز از صنعت گردشگری به‌مثابة رکن اصلی توسعة پایدار یاد می‌کنند که با برنامه‌ریزی اصولی و مناسب و شناسایی فرصت‌ها و محدودیت‌ها، نقش مؤثری در توسعة مناطق و درنتیجه توسعة ملی و تنوع‌بخشی به اقتصاد ملی دارد (مشکینی و حیدری، 1390: 37).
با روند کنونی توسعة پرشتاب صنعت گردشگری، روش‌های سنتی به کار گرفته شده به‌تدریج کارایی خود را از دست می‌دهد و در این عرصه موفقیت از آن کسی است که روش‌های نو و جاذبه‌های جدید را ارائه کند. یکی از نخستین گام‌ها در برنامه‌ریزی برای توسعة گردشگری منطقه، شناخت کامل محیط‌زیست است؛ به گونه‌ای که ضمن شناسایی مناسب‌ترین مکان‌ها برای توسعة گردشگری، پهنه‌های نامناسب یا در معرض خطر و نیازمند حفاظت یا احیا نیز مشخص شوند تا بدین ترتیب ضمن طرح‌ریزی برای ارائة بهترین و سودآورترین برنامه‌ها، اصول توسعة پایدار نیز رعایت شود (فکری‌زاد و وثوقی، 1395: 101).
با توجه به لزوم تقویت و توسعة صنعت گردشگری برای دستیابی به اعتبار و جایگاه واقعی در سطح بین‌المللی، بایستی گونه‌های مختلف این صنعت را شناسایی کرد و به بخش‌های مهم‌تر توجه ویژه‌ای داشت (کیانی سلمی و یگانه دستگردی، 1395: 116؛ Hinch and Higham, 2005: 243).
یکی از گونه‌های رو به رشد و محبوب صنعت گردشگری که مردم دنیا بهرة زیادی از آن بردهاند، گردشگری ورزشی است که از پیوند میان گردشگری و ورزش به وجود آمده است. گردشگری ورزشی، سفری است که به‌صورت رسمی یا غیررسمی و برپایة تفریح یا تماشای ورزش صورت می‌گیرد و به یکی از راهبردهای مهم تجاری و اقتصادی به‌منظور کسب درآمد، ایجاد اشتغال و توسعة زیرساخت‌ها برای بیشتر کشورها تبدیل شده است (دارابی و همکاران، 1394: 1؛ خسروی مهر و همکاران، 1395: 102؛ Mapjabil et al., 2017: 23) و یکی از منابع درآمدزایی و تأثیرگذار بر اقتصاد بعضی از کشورها قلمداد می‌شود (شجاعی و همکاران، 1391: 173؛ Deery et al., 2004: 235; Kim and Chalip, 2004: 696). آمارها بیان‌کنندة این است که بسیاری از کشورهایی که شرایط مناسبی درزمینة گردشگری ورزشی دارند، بخش بزرگی از اقتصاد خود را از راه اقتصاد گردشگری ورزشی اداره می‌کنند (kwang Min, 2004: 54)؛ با این حال گردشگری ورزشی پیامدهایی برای ساکنان مقصد دربردارد که ممکن است از آن بهره‌مند یا هزینه‌های این توسعه را متحمل شوند (Giampiccoli et al., 2015: 230).
امروزه گردشگری ورزشی فراتر از یک صنعت به پدیده‌ای اجتماعی‌اقتصادی در سطح جهانی تبدیل شده است و بسیاری از کشورها از آن به‌مثابة منبعی مهم برای بهبود وضعیت اقتصادی، اجتماعی و سیاسی خود بهره می‌برند. از راههای توسعة گردشگری ورزشی در هر مکانی، تعیین، شناسایی و استفاده از عوامل مؤثر بر توسعه است. منابعی مانند کوههای مرتفع، دره‌ها، مناطق برف‌گیر، آبشارها، رودخانه‌های خروشان و... ازجمله نقاط مناسب برای توسعة گردشگری ورزشی در هر مکان هستند.
صنعت گردشگری در ایران ظرفیت‌های بسیار زیادی برای رشد و توسعه دارد؛ کشور ایران با سابقة تاریخی‌فرهنگی غنی و برخورداری از مناظر و چشم‌اندازهای طبیعی، پتانسیل زیادی برای جذب گردشگران داخلی و خارجی و پتانسیل‌های لازم را برای راه‌اندازی فعالیت‌های مختلف ورزشی در سطح بسیار مطلوب دارد؛ به‌نحوی که متأثر از شرایط متنوع اقلیمی، امکان راه‌اندازی و ایجاد سایت‌های بسیار بزرگ و مجهز ورزشی در کشور در نقاط مختلف وجود دارد؛ امری که توجه چندانی به آن نشده است (حمیدی و همکاران، 1389: 54).
استان لرستان در غرب ایران با 5000 سایت تاریخی، طبیعی، فرهنگی و مذهبی شناسایی‌شده و حدود 2500 اثر ثبت‌شده، ازجمله مناطق مستعد گونه‌های مختلف گردشگری در کشور است و سالیانه میزبان گردشگران داخلی و خارجی زیادی است؛ به‌طوری که براساس آمار ادارة کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان، در سال 1397 تعداد کل گردشگران داخلی مقیم در سکونتگاههای رسمی استان، 966486 نفر و تعداد گردشگران خارجی مقیم، 2170 نفر بوده است (شرفی، 1398: 258)؛ همچنین به دلیل فراوانی منابع ژئوتوریسم، وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی این استان را در سال 1393 «پایتخت ژئوتوریسم ایران» نامیده است (یاراحمدی و شرفی، 1393: 20). توپوگرافی ناهموار و کوهستانی، وجود سازندهای کارستی (آهکی)، تنوع اشکال ژئومورفیک و شرایط اقلیمی باعث شده است در این استان منابع سرشاری برای توسعة گردشگری ورزشی به وجود آید؛ بنابراین به دلیل وجود پتانسیل‌های طبیعی و مستعد توسعة گردشگری ورزشی، امکان موفقیت درزمینة رونق و توسعة گردشگری ورزشی در استان لرستان وجود دارد.
نخستین گام برای به حرکت درآوردن چرخ توسعة گردشگری ورزشی، شناسایی، ارزیابی و معرفی قابلیت‌ها و توانمندی‌های بالقوة موجود است که با شناخت و برنامه‌ریزی همه‌جانبه زمینه‌های توسعه مهیا می‌شود؛ به بیان دیگر بدون آگاهی و شناخت پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های گردشگری در استان لرستان، امکان برنامه‌ریزی وجود ندارد. در این زمینه، شناخت ظرفیت‌های گردشگری ورزشی طبیعت‌محور به برنامه‌ریزان این امکان را می‌دهد تا براساس وضع موجود و توان منطقه، پهنه‌های مستعد گردشگری ورزشی را شناسایی و تحلیل کنند. از آنجا که تنوع‌بخشی به بخش گردشگری و توسعة زیرساخت‌ها و تسهیلات و خدمات گردشگری از راهبردهای کلان سند چشم‌انداز وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مورخ 16 شهریور 99 مصوب هیئت وزیران است، در این پژوهش سعی بر آن است با شناسایی پتانسیل‌های گردشگری ورزشی و بررسی عوامل مؤثر بر فرصت‌سازی متناسب با قابلیت‌های این‌گونه از گردشگری در استان لرستان و با بهره‌گیری از روش‌های آینده‌پژوهی، مقدمات تحقق آیندة مطلوب در حوزة گردشگری ورزشی فراهم آید.
پیشینة پژوهش
با توجه به اهمیت گردشگری در توسعة اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و وابستگی اقتصاد بسیاری از کشورها به گردشگری، پژوهش‌های متعددی با رویکردها، روش‌ها و مدل‌های مختلف در نقاط مختلف جهان انجام شده است؛ اما گردشگری ورزشی به‌مثابة یکی از گونه‌های گردشگری، در دهة اخیر مورد توجه قرار گرفته و پژوهش‌های زیادی در این زمینه انجام شده است. در زیر چند نمونه از این پژوهش‌ها بررسی شده است.
میراندا و اندوزا[1] (2005) با بررسی گردشگری ورزشی در کشور اسپانیا نتیجه گرفتند عامل جاذبه‌های طبیعی با 3/78 درصد، مهم‌ترین عامل در جذب گردشگران ورزشی به کشور اسپانیاست؛ آنها همچنین دریافتند ورزش‌های آبی با 84/36 درصد و گردش و پیاده‌روی با 58/31 درصد اهمیت بیشتری در جذب گردشگران ورزشی دارند.
فروزانفر و همکاران[2] (2015) در مطالعه‌ای راهکارها، چالش‌ها و راهبردهای گردشگری ورزشی را در ایران ارائه کردند. نتایج نشان داد ایران با داشتن پتانسیل‌ها و جاذبه‌های گردشگری، امکان تبدیل به یک قطب گردشگری ورزشی را دارد؛ اما توسعة کافی در این زمینه ندارد. از دلایل این امر، آماده‌نشدن زیرساخت‌های اقتصادی در ایران برای جذب سرمایه‌گذاری به‌منظور ایجاد زیرساخت‌های لازم و همچنین ناآگاهی مسئولان از گردشگری ورزشی و درآمدهای آن است.
طالقانی و غفاری[3] (2014) در مقاله‌ای یک مدل مدیریتی برای توسعة گردشگری ورزشی ارائه کردند. نتایج نشان داد کوهنوردی، ورزش‌های ساحلی و جاذبه‌های بیابانی به ترتیب بیشترین اهمیت را برای پرسشگران دربارة این نوع گردشگری داشته است؛ همچنین مسائل فرهنگی، مشکلات زیرساختی و بخش‌های مرتبط با جذب گردشگر از موانع توسعة گردشگری ورزشی به شمار می‌رود.
گیبسون و همکاران [4](2018) در پژوهش خود مقدمه‌ای را دربارة موضوعات ویژه در گردشگری فعال ورزشی بررسی کرده‌اند.
مسائلی و همکاران[5] (2020) پژوهشی دربارة تقاضای گردشگران برای ورزش‌های زورخانه‌ای و پهلوانی به‌مثابة ورزش‌های باستانی در ایران انجام داده‌اند. نتایج نشان داد در بین این فعالیت‌ها، بازدید از زورخانه‌های اصفهان، شرکت در رویدادهای پهلوانی و زورخانه‌ای و مشاهدة مستقیم مراسم پهلوانی و زورخانه‌ای از نظر گردشگران در اولویت است.
زیتونلی و زیتونلی (1391) شناسایی قوت‌ها، ضعف‌ها، فرصت‌ها و تهدیدهای گردشگری ورزشی استان گلستان را بررسی کرده‌اند. تجزیه و تحلیل قوت‌ها، ضعف‌ها، فرصت‌ها و تهدیدها نشان داد توسعة گردشگری ورزشی استان گلستان با تنگناها و چالش‌هایی در حوزة برنامه‌ریزی استراتژیک، زیرساخت‌ها، رقبا، جایگاه حقوقی، بزه‌کاری، مستقل‌نبودن گردشگری ورزشی و بالابودن سطح سرمایه‌گذاری روبه‌روست.
فلاحی و همکاران (1392) در پژوهشی با عنوان «بررسی جاذبه‌های طبیعی مؤثر بر توسعة گردشگری ورزشی استان کردستان» نتیجه گرفتند به‌طور کلی استان کردستان منابع طبیعی مستعد جذب گردشگران ورزشی را دارد؛ بنابراین باید درزمینة توسعه و فعال‌کردن گردشگری زمستانی با ایجاد و احداث زیرساخت‌های مورد نیاز این رشته مانند پیست‌های اسکی و زیرساخت‌های حمل‌ونقل مرتبط با آن تلاش‌هایی صورت گیرد.
قنبری (1394) در پایان‌نامة کارشناسی ارشد خود توانمندی‌ها و قابلیت‌های گردشگری ورزشی استان قزوین را شناسایی کرده است. نتایج نشان داد قابلیت‌های انسان‌ساخت یا زیرساخت‌ها با میانگین رتبه‌ای 2/97، مهم‌ترین قابلیت‌ها برای توسعة گردشگری ورزشی استان قزوین بوده است و قابلیت ورزشی (2/72)، طبیعی (2/21) و فرهنگی‌تاریخی (2/10) در رتبه‌های بعدی قرار دارد.
بریچی و همکاران (1394) توانمندی‌های گردشگری ورزشی در استان خوزستان را شناسایی کردند و نتیجه گرفتند که بین توانمندی‌های استان خوزستان با توسعة گردشگری ورزشی و بین جاذبه‌های استان با توسعة گردشگری ورزشی رابطة معنا‌داری وجود دارد.
پناهی و آدمی (1395) قابلیت توسعة گردشگری ورزشی را در استان آذربایجان شرقی بررسی کردند. در این مطالعه سه دسته از عوامل سوق‌دهنده، جلب‌کننده و بازدارنده بررسی شد. در این بررسی رسیدن به آرامش، رفع خستگی و تجدید قوای جسمی و ذهنی به‌مثابة مهم‌ترین مؤلفه از میان عوامل سوق‌دهنده، وضعیت حمل‌ونقل به‌مثابة مهم‌ترین مؤلفه از میان عوامل جلب‌کننده و مؤلفة کافی‌نبودن زمان اوقات فراغت به‌مثابة مهم‌ترین عامل بازدارندة توسعة گردشگری ورزشی در استان آذربایجان شرقی شناخته شدند.
فراهانی و همکاران (1396) در پژوهشی با عنوان «اولویت‌بندی سهم عوامل توسعة صنعت گردشگری ورزشی در اشتغال‌زایی از دیدگاه کارشناسان و پژوهشگران» دریافتند عوامل اسکان و حمل‌ونقل از دیدگاه کارشناسان از بین عوامل اقتصادی و رویدادهای ورزشی، نقش مهم‌تری در ایجاد فرصت‌های شغلی دارند.
معصومی جناقرد و همکاران (1397) امکان‌سنجی توسعة گردشگری ورزشی در اردبیل را (نمونة پژوهش: پیست اسکی آلوارس) بررسی کردند. برازش مدل‌های اندازه‌گیری نشان داد امکان توسعة گردشگری ورزشی در اردبیل با توجه به شاخص‌های مطالعه‌شده وجود دارد.
بررسی نتایج پژوهش‌های انجام‌شده حاکی است در این مطالعات عمدتاً هدف بررسی قابلیت‌های گردشگری ورزشی، محدودیت‌ها و امکان‌سنجی توسعة این‌گونه از گردشگری بوده است؛ در حالی که در این پژوهش، علاوه بر معرفی سایت‌های مستعد گردشگری ورزشی استان لرستان و طبقه‌بندی آنها، با استفاده از روش‌های آینده‌پژوهی که به‌تازگی درزمینة گردشگری به کار گرفته شده‌اند، فرصت‌های متناسب با توسعة این گونه از گردشگری با در نظر گرفتن متغیرهای مؤثر و رویکردهای آمایش سرزمین نیز بررسی و تحلیل شده است.
روش‌شناسی پژوهش
نوع پژوهش حاضر، کاربردی و روش به کار گرفته شده مبتنی بر منابع اسنادی‌پیمایشی (پرسش‌نامة محقق‌ساخته) است. روایی پرسش‌نامه براساس نظر متخصصان و خبرگان موضوع مطالعه‌شده شامل مدیران هیئت‌های ورزشی طبیعت‌محور مانند کوهنوردی، دوچرخه‌سواری کوهستان، ورزش‌های هوایی و کارشناسان حوزة گردشگری سنجیده شد. پایایی پرسش‌نامه نیز با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ معادل 0.837 به دست آمد که به‌لحاظ روش پژوهش تأییدشده است. در ادامه با بهره‌گیری از نظرات کارشناسان و متخصصان درزمینة موضوع مدنظر، نخست قابلیت‌های گردشگری ورزشی در استان لرستان شناسایی و سپس مهم‌ترین مؤلفه‌ها و معیارهای اثرگذار بر فرصت‌ها و قابلیت‌های آیندة گردشگری ورزشی استان لرستان استخراج شد. در این زمینه با توجه به تعدد و تکثر عوامل متفاوت از یک سو و به‌منظور مشخص‌کردن میزان اجماع خبرگان درزمینة هرکدام از عوامل و میزان اهمیت هرکدام از سوی دیگر، فروکاستن معیارها براساس میزان اهمیت آنها انجام شده است. در این راستا پرسش‌نامة دلفی در اختیار خبرگان و کارشناسان هیئت‌های ورزشی مبتنی بر گردشگری طبیعت‌محور (10 نفر)، کارشناسان گردشگری سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی (5 نفر) و مدیران تورهای گردشگری استان لرستان (5 نفر) به تعداد 20 نفر قرار داده شد که سوابق تخصصی آنها با موضوع پژوهش مرتبط بود؛ در ادامه عوامل اثرگذار بر گردشگری ورزشی با رویکرد آمایش سرزمین، پس از اعمال نظرات متخصصان دریافت و با نرم‌افزار میک‌مک تحلیل شد. در شکل 1، مدل مفهومی پژوهش آورده شده است.
شکل 1. مدل مفهومی پژوهش(منبع: نویسندگان، 1399)
Fig 1. Conceptual model of research
معرفی محدودة پژوهش
استان لرستان در غرب ایران با مساحتی حدود 28064 کیلومترمربع که 1.7 درصد از مساحت کشور را شامل می‌شود، بین 46 درجه و 50 دقیقه تا 50 درجه و 1 دقیقه طول شرقی و 32 درجه و 40 دقیقه تا 34 درجه و 23 دقیقه عرض شمالی از نصف‌النهار گرینویچ واقع شده است. این استان از شمال با استان‌های مرکزی و همدان، از جنوب با خوزستان، از غرب با کرمانشاه و ایلام و از شرق با استان اصفهان هم‌جوار است. براساس آخرین تقسیمات کشوری، لرستان 11 شهرستان، 25 شهر، 31 بخش، 87 دهستان و 2861 روستای دارای سکنه دارد و مرکز آن، شهر خرم‌آباد است (شکل 2). ویژگی‌های زمین‌شناسی ازجمله گستردگی سازندهای کارستی و تنوع شرایط اقلیمی باعث ایجاد اشکالی مانند کوههای مرتفع، آبشارها، دره‌ها و تنگ‌ها، رودخانه‌های خروشان و... در استان لرستان شده است که مستعد بهره‌وری گردشگری ورزشی هستند.
شکل 2. موقعیت استان لرستان در غرب ایران
Fig 2. Location of Lorestan province in western Iran
یافته‌های پژوهش
قابلیت‌های گردشگری ورزشی در لرستان
تنوع شرایط اقلیمی، توپوگرافی و گستردگی سازندهای کارستی در استان لرستان موجب تنوع اشکال و لندفرم‌های ژئومورفیک در سطح استان شده است. پراکنش این اشکال به‌صورت دره‌های عمیق، کوههای مرتفع، آبشارها، رودخانه‌های خروشان و... موجب شده است مناطق زیادی در محدودة پژوهش قابلیت توسعة گردشگری ورزشی داشته باشند (شکل 3). در زیر مهم‌ترین مناطق مستعد گردشگری ورزشی در استان لرستان بررسی شده است که براساس مطالعات کتابخانه‌ای، میدانی و نظرات کارشناسان و علاقه‌مندان به این گونه از گردشگری شناسایی شده‌اند.
- مناطق با قابلیت برف‌نوردی
در شمال، شمال غربی و شرق استان لرستان به دلیل ارتفاعات بیش از 2000 متر، ریزش‌های جوّی عمدتاً به‌صورت برف است و زمستان‌های سرد و تابستان‌های معتدل دارد. شهرستان بروجرد و بخش‌های شمالی شهرستان خرم‌آباد، الشتر، چغلوندی، دلفان، شمال زاغه و بخش‌های میانی حومة الیگودرز در این ناحیة آب‌وهوایی واقع شده‌اند. از این دسته می‌توان به نمونه‌های زیر اشاره کرد.
- تونل برفی ازنا
این تونل در دامنة اشترانکوه از انباشته‌شدن برف‌ها در طول زمستان به وجود آمده است و هم‌اکنون یکی از مراکز هیجان‌انگیز و لذت‌بخش لرستان محسوب می‌شود. تونلی به طول 800 متر و ارتفاع تقریبی ۳ متر که از انباشته‌شدن برف در طول سالیان گذشته در یکی از دره‌های اشترانکوه ایجاد شده است.
- رشته‌کوه پربرف اشترانکوه
قله‌های بلند و پربرف، دره‌های ژرف و طولانی، رودخانه‌های دائمی، پوشش گیاهی و جانوری بسیار متنوع و روستاهای کوهپایه‌ای ازجمله ویژگی‌های اشترانکوه است که به سبب بلندی در شعاع ۱۰۰ کیلومتری به‌خوبی پیداست. در ارتفاعات اشترانکوه دره‌هایی یخچالی وجود دارد که در اصطلاح محلی به آنها «چال» می‌گویند. چال میشان، چال کبود، چال بران، چال فیالسون، چال شاه‌تخت، چال پیارو و چال همایون ازجملة این چال‌هاست.
- سنگ‌نوردی
دیوارة ۱۳۰۰متری کوه یافته در دوازده کیلومتری شهر خرم‌آباد قرار دارد. از مسیرهای شناخته‌شدة آن، مسیر دژ خشایار- آریاست که برای سنگ‌نوردی مناسب است.
- موج‌سواری
از مهم‌ترین رودخانه‌هایی که در استان جریان دارد، رودخانة سیمره در مرز استان ایلام و لرستان است که نسبت به سایر رودخانه‌های استان قابلیت بیشتری برای ورزش موج‌سواری دارد.
- ورزش‌های هوایی
با بهره‌گیری از نظر کارشناسان و مربیان حوزة ورزش‌های هوایی، سه ورزش هوایی فعال شامل پاراگلایدر، پاراموتور و بیس‌جامپینگ در لرستان فعالیت دارند. سایت‌های پروازی در استان مانند بام خرم‌آباد، کلات کژل کمالوند خرم‌آباد، سیاهپوش الشتر، کژال، سفره‌کوه نورآباد، گوری برمک، سایت چهزال، سایت دانشگاه آزاد بروجرد و گل زرد بروجرد، سایت‌هایی هستند که به علت نزدیکی به شهرها و داشتن جاده‌های دسترسی، از دیگر سایت‌های کشور متمایزند و در صورت توجه کارشناسانة مسئولان استان و توسعة آنها، لرستان به‌راحتی در جهان در ورزش هوایی مطرح می‌شود؛ همچنین منطقة تنگ فنی، یکی از بی‌نظیرترین سایت‌های هوایی در سطح کشور است که میزبان برگزاری مسابقات کشوری در این رشته است.
- اسکی
منطقة «سرکشتی» نورآباد برای ورزش اسکی بی‌نظیر است. ارتفاع کوه در این منطقه 3500 متر است. کوه گرین، اشترانکوه، قالی‌کوه و... برای زمستان‌نوردی و کوهستان‌نوردی گردشگران بسیار مناسب‌اند. این مناطق قابلیت برگزاری جشنوارة زمستان‌نوردی را دارند. سفیدکوه ازنا، سفیدکوه خرم‌آباد و یافته از دیگر مناطقی هستند که قابلیت ورزش اسکی دارند.
- کوهنوردی
با توجه به کوهستانی‌بودن استان لرستان، وجود رشته‌کوهها و قلل مرتفع و تنوع شرایط اقلیمی، قابلیت‌های زیادی درزمینة کوهنوردی زمستانه و تابستانه وجود دارد. ازجمله مهم‌ترین این رشته‌کوهها، اشترانکوه و گرین برای کوهنوردی زمستانه و هشتادپهلو، یافته، سفیدکوه و شیرز برای کوهنوردی تابستانه مناسب هستند.
- رفتینگ
بنا بر نظرات مربیان قایقرانی استان لرستان، رودخانه‌های‌کشکان، سیمره و سزار برای گردشگری ماجراجویانة خیس یا همان ورزش رفتینگ مناسب هستند.
- دوچرخه‌سواری کوهستان
از دیگر قابلیت‌های گردشگری ورزشی در استان لرستان، مناطق مستعد برای دوچرخه‌سواری کوهستان مانند پارک جنگلی مخمل‌کوه و تنگ فنی است.
- اسب‌سواری کوهستان
در نقشه‌های ژئومورفولوژی، واحد کوهستان با توپوگرافی ناهموار و متنوع بیش از نیمی از مساحت استان لرستان را شامل می‌شود و اسب‌سواری در این واحد انجام می‌گیرد که به‌صورت پراکنده در بخش‌های مختلف استان دیده می‌شود؛ اما در مناطق کوهستانی مرتفع مانند اشترانکوه، گرین، سفیدکوه، هشتادپهلو و... ، اسب‌سواری کوهستان به دلیل سختی عبور مشکل است و در نقاطی از این کوههای مرتفع مانند کوله در سفیدکوه که عشایر اسکان می‌یابند، اسب‌سواری کوهستان به‌صورت فصلی انجام می‌شود.
- موتورسواری کوهستان
در زمین‌های تپه‌ماهوری با خط‌الرأس‌های محدب استان لرستان که عمدتاً در مناطق آبرفتی و در دامنة کوههای مرتفع قرار دارند، امکان موتورسواری کوهستان وجود دارد؛ ازجملة این مناطق، زمین‌های تپه‌ماهوری جنوب پل‌دختر، شرق خرم‌آباد و کوهدشت و جنوب شرقی نورآباد است.
- کایاکینگ
کایاک‌سواری درواقع یک شاخه از قایق‌سواری از نوع هیجان‌انگیز است که به جای مناسب برای این کار نیاز دارد. رودخانة سزار در استان لرستان از مناسب‌ترین سایت‌ها برای کایاک‌سواری ورزشکاران مبتدی تا حرفه‌ای است.
شکل 3. مناطق مستعد گردشگری ورزشی در استان لرستان
Fig 3. Potential areas for sports tourism in Lorestan province
پس از معرفی مناطق مستعد گردشگری ورزشی در استان لرستان برای رسیدن به اهداف و نتیجة مدنظر، پژوهش در چند مرحله به شکل زیر بررسی و تحلیل شده است.
مهم‌ترین عوامل اثرگذار بر فرصت‌سازی متناسب با قابلیت‌های گردشگری ورزشی در استان لرستان براساس نظرات کارشناسان و خبرگان با استفاده از پرسش‌نامه استخراج شده است. این عوامل در جدول 1 بیان شده است.
جدول 1. عوامل مؤثر بر فرصت‌سازی متناسب با قابلیت‌های گردشگری ورزشی
Table 1. Effective factors in creating opportunities commensurate with the capabilities of sports tourism
|
عوامل |
علامت اختصاری |
عوامل |
علامت اختصاری |
|
|
برندسازی (نمادسازی) و آوازه‌سازی گردشگری ورزشی و طبیعت‌گردی |
C1 |
نهادها و سازمان‌های گردشگری ورزشی |
C12 |
|
|
هویت‌سازی گردشگری و شبکه‌سازی برون‌منطقه‌ای، ملی و بین‌المللی |
C2 |
اطلاع‌رسانی و تبلیغات برون‌منطقه‌ای |
C13 |
|
|
پایدارسازی گردشگری |
C3 |
جذابیت برای گردشگران خارجی با اولویت گردشگران همسایه |
C14 |
|
|
فرصت‌سازی متناسب با قابلیت گردشگری ورزشی‌محور |
C4 |
تغییر درآمد استانی از محل کشاورزی به گردشگری |
C15 |
|
|
پذیراسازی فرهنگی‌اجتماعی محلی و بومی نسبت به گردشگری |
C5 |
سرمایه‌گذاری گردشگری ورزشی در حال و آینده |
C16 |
|
|
تخصیص منابع مالی تبلیغاتی |
C6 |
سیاست‌ها و راهبردهای توسعة گردشگری |
C17 |
|
|
همراه‌سازی گردشگران با ارائة تشویق و تسهیلات رایگان |
C7 |
تأثیر ذی‌نفعان در توسعة گردشگری ورزشی |
C18 |
|
|
بسترسازی ترانزیت هوایی و شبکه‌ای ارزان‌قیمت |
C8 |
نیازهای مهارتی نهادی حاکمیتی گردشگری ورزشی |
C19 |
|
|
گردشگری ارزان‌قیمت |
C9 |
میزان ظرفیت موجود ساختار گردشگری |
C20 |
|
|
ایجاد بسته‌های گردشگری و سوغات‌محور |
C10 |
مدل و ساختار تجاری گردشگری |
C21 |
|
|
گردشگری ترکیبی (هم‌راستایی گردشگری ورزشی، طبیعی، اکوتوریسم و ژئوتوریسم) |
C11 |
آژانس‌های ملی و بین‌المللی |
C22 |
|
(منبع: نویسندگان، 1399)
در این مرحله از فرایند پژوهش، پس از مشخص‌شدن میزان اثرگذاری و اثرپذیری هریک از عوامل یا تعیین میزان قدرت نفوذ و وابستگی هریک از عوامل مؤثر بر فرصت‌سازی متناسب با قابلیت‌های گردشگری ورزشی مبتنی بر رویکرد آمایش سرزمین، هرکدام از عوامل در یکی از خوشه‌های چهارگانة زیر طبقه‌بندی شده است (جدول 2). یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد از مجموع 22 عامل، تعداد 3 متغیر در خوشة متغیرهای وابسته، تعداد 2 متغیر در خوشة متغیرهای بینابین، تعداد 5 متغیر در خوشة متغیرهای مستقل و تعداد 12 متغیر در خوشة متغیرهای کلیدی قرار گرفته است. این موضوع نشان‌دهندة تعدد و تکثر پیش‌ران‌های کلیدی در موضوع فرصت‌سازی متناسب با قابلیت گردشگری است؛ به بیان دیگر از مجموع متغیرهای یادشده، 50 درصد از پیش‌ران‌ها، پیش‌ران‌های استراتژیک (کلیدی) شناسایی شده است (شکل 4).
جدول 2. خوشه‌بندی عوامل مؤثر بر فرصت‌سازی متناسب با قابلیت‌های گردشگری ورزشی
Table 2. Clustering of factors affecting opportunity creation commensurate with the capabilities of sports tourism
|
ردیف |
نوع خوشه |
ویژگی خوشه |
فهرست عوامل وابسته به خوشه |
تعداد |
نسبت به کل |
|
1 |
متغیرهای وابسته |
تأثیرگذاری کم و تأثیرپذیری زیاد |
برندسازی (نمادسازی) و آوازه‌سازی گردشگری ورزشی و طبیعت‌گردی، پذیراسازی فرهنگی‌اجتماعی محلی و بومی نسبت به گردشگری، همراه‌سازی گردشگران با ارائة تشویق و تسهیلات رایگان |
3
|
13.6 |
|
2 |
متغیرهای بینابین |
تأثیرگذاری و تأثیرپذیری کم |
ایجاد بسته‌های گردشگری و سوغات‌محور، تخصیص منابع مالی تبلیغاتی
|
2 |
90.09 |
|
3 |
متغیرهای مستقل |
اثرگذاری زیاد و اثرپذیری کم |
بسترسازی ترانزیت هوایی و شبکه‌ای ارزان‌قیمت، نهاد و سازمان گردشگری ورزشی، نیازهای مهارتی نهادی حاکمیتی گردشگری ورزشی، میزان ظرفیت موجود ساختار گردشگری، آژانس‌های ملی و بین‌المللی |
5 |
22.7 |
|
4 |
متغیرهای استراتژیک (کلیدی)[6] |
قدرت اثرگذاری و اثرپذیری زیاد |
مدل و ساختار تجاری گردشگری، اطلاع‌رسانی و تبلیغات برون‌منطقه‌ای، پایدارسازی گردشگری، جذابیت برای گردشگران خارجی با اولویت گردشگران همسایه، فرصت‌سازی متناسب با قابلیت، تغییر درآمد استانی از محل کشاورزی به گردشگری، پذیراسازی فرهنگی‌اجتماعی محلی و بومی نسبت به گردشگری، سرمایه‌گذاری گردشگری ورزشی در حال و آینده، سیاست‌ها و راهبردهای توسعة گردشگری، تأثیر ذی‌نفعان بر توسعة گردشگری ورزشی، گردشگری ارزان‌قیمت، گردشگری ترکیبی (هم‌راستایی گردشگری ورزشی، طبیعی، اکوتوریسم و ژئوتوریسم)، هویت‌سازی گردشگری و شبکه‌سازی برون‌منطقه‌ای، ملی و بین‌المللی |
12 |
54.5 |
|
تعداد و درصد عوامل و پیش‌ران‌ها |
22 |
100 |
|||
(منبع: نویسندگان، 1399)
شکل 4. خوشه‌بندی عوامل مؤثر بر فرصت‌سازی متناسب با قابلیت‌های گردشگری ورزشی
(منبع: نویسندگان، 1399)
Fig 4. Clustering of effective factors in creating opportunities commensurate with the capabilities of sports tourism
یافته‌های پژوهش دربرگیرندة این واقعیت است که از مجموع عوامل مؤثر بر فرصت‌سازی متناسب با قابلیت‌های گردشگری ورزشی، 54.5 درصد در خوشة فرصت‌های گردشگری و 45.5 درصد در خوشة قابلیت‌های گردشگری ورزشی قرار گرفته است؛ علاوه بر این از مجموع عوامل یادشده در ابعاد «قابلیت‌سنجی» و «فرصت‌سازی متناسب با قابلیت»، 54.5 درصد عوامل جزو متغیرهای کلیدی، 22.7 درصد مستقل، 13.6 درصد وابسته و 9.09 درصد در خوشة متغیرهای خنثی قرار گرفته است (شکل 5).
شکل 5. خوشه‌بندی کلان عوامل مؤثر بر فرصت‌سازی متناسب با قابلیت‌های گردشگری ورزشی
(منبع: نویسندگان، 1399)
Fig 5. Macro clustering of effective factors in creating opportunities commensurate with the capabilities of sports tourism
- خوشه‌بندی عوامل مؤثر بر فرصت‌سازی متناسب با قابلیت‌های گردشگری ورزشی به تفکیک مؤلفه‌های قابلیت و فرصت
* فرصت‌سازی
متغیر فرصت به این دلیل اهمیت دارد که تخصیص و توزیع مزایای اجتماعی و اقتصادی را تعیین و ساماندهی می‌کند و به معنای هرگونه پیش‌رانی است که قابلیت‌های محرز و مغفول‌ماندة منطقه‌ای را در ابعاد مختلف بالفعل کند.
در بعد «فرصت»، عوامل «هویت‌سازی گردشگری و شبکه‌سازی برون‌منطقه‌ای، ملی و بین‌المللی»، «اطلاع‌رسانی و تبلیغات برون‌منطقه‌ای»، «فرصت‌سازی متناسب با قابلیت گردشگری ورزشی‌محور»، «سرمایه‌گذاری گردشگری ورزشی در حال و آینده»، «سیاست‌ها و راهبردهای توسعة گردشگری»، «مدل و ساختار تجاری گردشگری» جزو عوامل کلیدی، عامل «برندسازی (نمادسازی) و آوازه‌سازی گردشگری ورزشی و طبیعت‌گردی» و «همراه‌سازی گردشگران با ارائة تشویق و تسهیلات رایگان» جزو عوامل وابسته، «نهاد و سازمان گردشگری ورزشی»، «بسترسازی ترانزیت هوایی و شبکه‌ای ارزان‌قیمت» و «آژانس‌های ملی و بین‌المللی» جزو عوامل مستقل و عامل «تخصیص منابع مالی تبلیغاتی» جزو عوامل خنثی یا بینابین قلمداد شده است.
* قابلیت
قابلیت به‌مثابة متغیر کانونی، مهم‌ترین نقش را در تعادل‌بخشی و دستیابی به عدالت بر عهده دارد؛ زیرا ممکن است در چنین شرایطی حتی با وجود اعطای فرصت‌های برابر، دستاورد یکسانی میسر نشود و بالعکس؛ به این معنا که در شرایط نابرابربودن قابلیت‌ها، هر تلاشی برای اختصاص فرصت‌های برابر ممکن است به دستاورد نابرابر منجر شود. در این زمینه، در بعد «قابلیت»، عوامل «پایدارسازی گردشگری»، «جذابیت برای گردشگران خارجی با اولویت گردشگران همسایه»، «تغییر درآمد استانی از محل کشاورزی به گردشگری»، «تأثیر ذی‌نفعان در توسعة گردشگری ورزشی»، «گردشگری ارزان‌قیمت»، «گردشگری ترکیبی (هم‌راستایی گردشگری ورزشی، طبیعی، اکوتوریسم و ژئوتوریسم(» جزو عوامل کلیدی، عامل «پذیراسازی فرهنگی‌اجتماعی محلی و بومی نسبت به گردشگری» جزو عوامل وابسته، «میزان ظرفیت موجود ساختار گردشگری»، «نیازهای مهارتی‌نهادی‌حاکمیتی گردشگری ورزشی» جزو عوامل مستقل و عامل «ایجاد بسته‌های گردشگری و سوغات‌محور» جزو عوامل خنثی یا بینابین قلمداد شده است (شکل 6).
شکل 6. پراکنش پیش‌ران‌ها در ابعاد قابلیت‌ها و فرصت‌های گردشگری
(منبع: نویسندگان، 1399)
Fig 6. Distribution of drivers in terms of tourism capabilities and opportunities
نتیجه‌گیری
گردشگری ورزشی، قابلیتی نوظهور است که پیامدهای فضایی مطلوبی در ابعاد بخشی، قلمروی و سازمانی دارد. این قابلیت زمانی به‌مثابة یک مزیت بالقوه بازتاب عینی‌فضایی خواهد داشت که فرصت متناسب با آن ایجاد شود؛ در همین زمینه عوامل و پیش‌ران‌های اثرگذار بر توسعة فضایی قابلیت‌های گردشگری ورزشی و شناسایی فرصت‌های پیش رو در آیندة این فعالیت نقشی اساسی و کلیدی دارد؛ به همین منظور تعداد 22 عامل و پیش‌ران مؤثر بر بالفعل درآوردن این قابلیت محرز و مغفول‌مانده در استان لرستان شناسایی و تحلیل شد. در این زمینه، از بین دو متغیر اثرگذار بر وضعیت موجود و آتی گردشگری ورزشی، بیشترین امتیاز به متغیر فرصت (5/54 درصد) و کمترین امتیاز به متغیر قابلیت (5/45 درصد) تعلق گرفت. این موضوع نشان می‌دهد با وجود قابلیت‌های محرز گردشگری ورزشی در استان، نقش بی‌بدیل و تعیین‌کنندة متغیر «فرصت» در ترسیم چشم‌انداز و تحقق سازمان فضایی مطلوب گردشگری ورزشی اهمیت اساسی دارد. این موضوع، یافتة جدیدی است که در پیشینة پژوهش خلأ و کاستی دارد و می‌تواند در برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌های گردشگری ورزشی مبتنی بر رویکرد آمایش مدنظر قرار گیرد.
پژوهش بلالی و همکاران (1391) با عنوان «بررسی ظرفیت‌های گردشگری ورزشی در استان خراسان رضوی» نشان داد توانایی و پتانسیل استان خراسان رضوی در جذب گردشگری ورزشی متوسط است؛ بنابراین سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها برای این گونه از گردشگری می‌باید براساس پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های منطقه صورت گیرد.
دارابی و همکاران[7] (2020) نیز در پژوهشی مشابه با بررسی سناریوهای برنامه‌ریزی برای آیندة صنعت گردشگری ورزشی در مشهد نتیجه گرفتند محدودة مدنظر با ظرفیت‌های بزرگ انسانی، طبیعی و مذهبی در آیندة نزدیک، پتانسیل زیادی برای جذب گردشگری ورزشی دارد.
)
