نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار گروه ترویج و آموزش دانشکده کشاورزی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران
2 دانشجوی دکتری گروه ترویج و آموزش دانشکده کشاورزی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران
3 دانشیار گروه ترویج و آموزش دانشکده کشاورزی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران
چکیده
کلیدواژهها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Extended Abstract
Introduction
The crisis of climate change, and especially dust phenomenon, has become more apparent in the last decade as it now involves all aspects of the society, especially farmers and villagers. The growing number of natural disasters has sounded the alarm for the agricultural community in Kermanshah province. In this province, most people are working through agriculture and the slightest change in the climate can have an immediate impact on the agricultural sector, thus leading to bigger problems such as immigration, and the country's lack of independence in meeting food needs and resolving social, economic, cultural, or even political issues. Accordingly, dust management and planning for it can be effective when we identify and classify the areas affected by dust based on the intensity and concentration of fine dust particles.
Dust phenomenon has imposed a lot of costs on the agricultural, economic, and health products of people living along the Zagros Mountain Range in recent years. Zoning of the affected areas can be a tool for planners to deal with priorities, determine an optimal land use, and provide warning systems and protection, etc. in arid and semi-arid regions, especially in the involved cities.
Although the issue of dust is an almost uncontrollable phenomenon, it is at least possible to know the time table and circulatory patterns, based on which infiltration of particulate matters from the regions occurs. The related infrastructure is ready to deal with this phenomenon. Therefore, it is necessary to identify the areas that suffer from the most damage caused by fine dust and effectively contribute to the reduction of its destructive outcomes.
Methodology
In this research, quantitative, applied, and descriptive-analytical approaches were taken in terms of paradigm, objective, and data collection, respectively. To conduct this study, 14 synoptic, complementary synoptic, and meteorological stations working through the complete and longest statistical period were selected during a common statistical period of 16 years (2002-2018). At the meteorological stations, two-digit codes were utilized to report on the atmospheric phenomena like precipitation type, including precipitation with thunderstorms and snowstorms, as well as the amounts of dust or sand. These codes started from 00 and continued up to 99, each of which represented an atmospheric phenomenon. Code 06 was for dust phenomenon. The frequency of this code was different from those of the other codes when filtered in Excel software, after which its annual frequency reported in each of the selected stations during the 16-year statistical period was calculated by SPSS software. In the final stage, zoning patterns were formed and the information layers were analyzed in the ArcGIS software environment.
Results and discussion
Based on the annual frequency of airborne dust storms, dust pollution in the cities of Kermanshah province fell into 3 categories: very severe, severe, and moderate. The cities of Sarpol-e-zahab, Qasr-e-Shirin, Paveh, Gilan-e-gharb, and Thalas-e-Babajani fell in the category of very severe frequency; Kermanshah, Javanroud, Ravansar, Dalahou, and Islamabad cities had a severe frequency; and Sahneh, Kangavar, Songor, and Harsin cities were categorized as having a moderate frequency. There was almost a big difference between the first category and the second and third one in terms of frequency of dust days. The reason was that the first group of stations were located in the vicinity of Iraq, Saudi Arabia, Syria, Jordan, and Kuwait, which were the sources of dust spread over the western regions of Kermanshah province. Also, the drought and lack of vegetation in these regions leading to the separation of soil particles were known as the aggravating factors contributing to the occurrence of more dust days in this group. However, the stations in the second and third districts had fewer dusty days due to being far from the mentioned dust centers.
Conclusion
The agricultural sector is one of the most important economic sectors in all developing countries, which, in addition to creating jobs for people, is responsible for producing the food needed by the members of the society. Agricultural activities can lead to independence in other aspects. Apart from all the benefits of agricultural activities for a country, it is important to consider what happens if a factor has a negative impact on them. Unfortunately, we have witnessed dust occurrence in the country, especially in the western and southwestern regions in the last decade. The effects of dust on agriculture can be a threat to the health of producers and consumers, as well as the environment and natural resources. On the other hand, most people make a living from agriculture and animal husbandry in Iran, particularly in the study area. Therefore, long-term dust would destroy people’s productive resources in the study regions and thus reduce food production and independence. In this research, we sought to conduct zoning of the areas affected by dust phenomenon in Kermanshah Province. This way, we could identify areas undergoing the most damage from dust. Eradicating the causes and factors leading to severe damages triggered by dust phenomenon can be the basis for policy-makers and developers of appropriate programs to prevent natural and priority crises and deal with them in strategic decision-making and planning. The results revealed that the cities in the western and eastern regions of Kermanshah province had the highest and lowest frequencies of dust occurrence during the last 16 years, respectively.
Keywords: fine dust particles, dust zoning, climate disaster, Kermanshah
References:
- Achudume, A.C., Oladipo, B.O., (2009). Effects of Dust Storm on Health in the Nigerian, Environment Biology and Medicine, Vol. 1 (4).
- Al- Faraji, Fadahi, (2001). Ating Desertification in Iraq, Desestification Control Bulletin.
- Brown, P.R., Nelson, R., Jacobs, B., Kokic, P., Tracey, J., Ahmed, M., DeVoil, P., (2010). Enabling natural resource managers to self-assess their adaptive capacity, Agricultural Systems, 103 (8), 562-568.
- Chen, Y.S., Sheen, P.C., Chen, E.R., Liu, Y.K., Wu, T.N., Yang, C.Y., (2004). Effects of Asian dust storm events on daily mortality in Taipeh, Taiwan, Environment Research, 95, 151-155.
- Christopher, S.A., Jones, Th.A., (2010). Satellite and Surface-based Remote Sensing of Saharan Dust Aerosols, Remote Sens, Environ, 114 (5).
- Darwish, M., (2012). The Dust; made it from a geographical reality to a human disaster, Malayer: First conference on dry areas.
- Delpisheh, A., (2010). Dust Phenomenon and Health, Clinical Epidemiology, Ilam University of Medical Sciences.
- Ebadat, V., (2010). Dust Explosion Hazard Assessment, J. Loss Prevent. Proc. 23 (6).
- Englestadler, S., (2001). Dust Storm Frequehcies and their Relationship to Land Surface Conditions, Fridrich-Schiller University, Jena
- Englestadter, S., Tegen, I., Washington, R., (2006). North African Dust Emissions and Transport, Earth-Science Reviews, 79 (1-2).
- Fattahi, E., Noohi, k., Shiravand, H., (2012). Study of Synoptical Patternns of Dust Storms at South West Region of Iran, Desert 17, 49-55, Online at http://jdesert.ut.ac.ir.
- Goudie, A.S., Middleton, N.J., (2006). Desert Dust in the Global System, Springer, Germany.
- Griffin, D.W., (2007). Atmospheric Movement of Microorganisms in Clouds of Desert Dust and Implications for Human Health, Clinical Microbiology Reviews, 20 (3), 459-477.
- Griffin, D.W., Garrison, V.H., Herman, J.R., Shinn, E.A., (2003). African desert dust in the Caribbean atmosphere: microbiology and public health, Aerobiologia, 17: 203-213.
- Hua, N.P., Kobayashi, F., Iwasaka, Y., Shi, G.Y., Naganuma, T., (2007). Detailed identification of desert-originated bacteria carried by Asian dust storms to Japan, Aerobiologia, 23 (4), 291-8.
- Kaskaoutis, D.G., Kambezidis, H.D., Nastos, P.T., Kosmopoulos, P.G., (2008). Study on an Intense Dust Storm over Greece, Atmos, Environ, 42 (29).
- Kellogg, C.A., Griffin, D.W., Garrison, V. H., Peak, H. K., Royall, N., Smith, R.M., Shinn, E.A., (2004). Characterization of aerosolized bacteria and fungi from desert dust events in Mali: West Africa, Aerobiologia, 20, 99-110.
- Krueger, B.J., Grassian, V.H., Cowin, J.P., Laskin, A., (2004). Heterogeneous chemistry of individual mineral dust particles from different dust source regions: the importance of particle mineralogy, Atmospheric Environment, 38 (36), 6253- 61.
- Lin, G., (2002). Dust Bowl in the 1930 and Sand Storm in 1999 in the USA, Global Alarm: Dust and Sand Storms from the Word Drylands, United Nations.
- Meng, Z., Zhang, Q., (2007). Damage effects of dust storm PM2.5 on DNA in alveolar macrophages and lung cells of rats, Food and Chemical Toxicology, 45, 1368-1374.
- Mckwnzie, E., Prasad, B., Kaloumaria, A., (2005). Economic Impact of Natural Disaster on Development in the Pacific. Economic Assessment Tools, University of the South Pacific (USP), Vol. 2.
- Narayan, P.K., (2003). Macroeconomic Impact of Natural Disasters on a Small Island Economic, Evidence from a CGE Model, Applied Economics Letters, 10, 721-723.
- Noy, I., (2006). The Macroeconomic Costs of Natural Disaster, Preliminary Text, Department of Economic, University of Hawaii.
- Prospero, J.M., Ginoux, P., Torres, O., Nicholson, S.E., Gill, T.E., (2002). Environmental characterization of global sources of atmospheric soil dust identified with the Nimbus 7 total ozone mapping spectrometer absorbing aerosol product, Rev. Geophys, 40, 2-31.
- Stefanski, R., Sivakumar, M.V.K., (2006). Impacts of Sand and Dust Storms on Agriculture and Potential Agricultural Applications of a SDSWS, WMO/GEO ExpertMeetingonan International Sandand Dust Storm Warning System IOP Publishing, IOP Conf. Series: Earthand Environmental Science, 012016doi:10.1088/1755-1307/7/1/012016.
- Washington, R., Todd, M., Middleton, N.J., Goudie, A.S., (2003). Dust Storm Source Areas Determined by the Total Ozone Monitoring Spectrometer and Surface Observations, Ann. Assoc. Am. Geogr, 93 (2).
- Xuan, J., Sokolik, I.N., Hao, J., Guo, F., Mao, H., Yang, G., (2004). Identification and Characterization of Sources of Atmospheric Mineral Dust in East Asia, Atmospheric Environment, 38 (36).
- Yang, H., Ye, B., Ji, X., (2003). Concentration and chemical composition of PM2.5 in Shanghai for a 1-year period, Atmospheric Environment, 37 (4), 449-510.
- Zhao, L., Zhao, S., (2006). Diagnosis and Simulation of Rapidly Developing Cyclone Related to a Severe Dust Storm in East Asia, Global Planet, Change, 52.
کلیدواژهها [English]
مقدمه
روند افزایش پدیدة ریزگردها[1] در سالهای اخیر، توجه جوامع جهانی را به خود جلب کرده است. بروز پدیدة ریزگردها همهساله خسارات زیادی را به محیط و سلامت انسانها وارد میکند و این پدیده یکی از مشکلات جدی زیستمحیطی در جهان امروز به شمار میآید (ملکی و همکاران، 1392: 2؛ Prospero et al., 2002: 31 Griffin et al., 2003: 205;)؛ تا آنجا که یکی از مهمترین بلایای طبیعی و جوّی محسوب میشود (Stefanski & Sivakumar, 2006: 1).
ریزگردهای اتمسفری در زمان وقوع بادهایی با سرعت بیش از 15 متر بر ثانیه ایجاد میشوند (قربانیان، 1394: 270) که علاوه بر کاهش کیفیت هوا (Meng & Zhang, 2007: 1370)، مانع از نفوذ نور خورشید (شهبازی و همکاران، 1395: 196؛ Yang et al., 2003: 451) و سبب کاهش اشعة ماوراء بنفش خورشید میشوند (شهبازی و همکاران، 1395: 196)؛ همچنین این پدیده به تغییر اقلیم در مقیاس جهانی و محلی، تغییر در چرخة بیولوژیک، زمینشناسی شیمیایی یا محیطزیست انسان منجر میشود و ذرات معدنی موجود در ریزگردها بر تشکیل ابر، خصوصیات ابر و میزان نزولات جوّی اثر میگذارند (کرمانشاه، 1390: 2؛ بابایی، 1391: 58؛ ملکی و همکاران، 1392: 2؛ Washington et al., 2003: 297 ;Krueger et al., 2004: 6255). مطالعات انجامشده نشان میدهد طوفانهای ریزگردی باعث افزایش 1/7% مرگ و میر میشود (Hua et al., 2007: 293). ذرات حملشده با این طوفانها با نشستن روی پوست و همچنین با ورود به مجاری تنفسی به آنها آسیب وارد میکند (Goudie & Middleton, 2006: 2) و سبب ایجاد بیماریهای تنفسی، التهابات ریوی و آسم در افراد مناطق آلوده میشود (بابایی، 1391: 5). ریزگردها ممکن است ارگانیسمها را نیز به آلودگـی قارچی و باکتریایی مبتلا کند (ملکی و همکاران، 1392: 2؛ Kellogg et al., 2004: 102) و همچنین سبب بروز خساراتی مانند تعطیلی ادارات، مدارس و ارگانهای مختلف، خسارت به جریان حملونقل هوایی و درنتیجه بروز خسارات سنگین اقتصادی و در پی آن ایجاد مشکلات مختلف اجتماعی ازجمله افزایش تنشهای روحی و سوانح ترافیکی شود (خسروی، 1389: 4).
در این میان شدت آسیبهای واردشده به بخش کشاورزی و مشاغل مرتبط با آن اهمیت زیادی دارد؛ این طوفانها تأثیرات متفاوتی بر محصولات کشاورزی دارند (پوردیهیمی و بینا، 1393: 42)؛ ازجمله کاهش عملکرد محصولات کشاورزی، باغی و دامی (ملکی و همکاران، 1392: 2؛ پوردیهیمی و بینا، 1393: 42)، گسترش آفات و بیماریهای گیاهی و کاهش تولیدات کشاورزی به میزان 5 تا 30 درصد (ذوالفقاری و همکاران، 1390: 18؛ بابایی، 1391: 5؛ ملکی و همکاران، 1392: 2؛ پوردیهیمی و بینا، 1393: 42؛ خیراللهی، 1393: 4). فرسایش خاک و از بین رفتن مواد آلی آن، کاهش میزان بهرهوری در محصولات کشاورزی و تحمیل خسارت به محصولات دامی، باعث از بین رفتن اقتصاد مناطق روستایی میشود (ملکی و همکاران، 1392: 2؛ پوردیهیمی و بینا، 1393: 42؛ Englestadter et al., 2006: 76). این امر مؤید این مطلب است که مناطق روستایی نسبت به مناطق شهری بیشتر در معرض عوارض ناشی از پدیدة ریزگردها قرار دارند. علاوه بر تأثیر غیرمستقیم ذرات ریزگردها بر کاهش قدرت دفاعی گیاهان، نتایج پژوهشها حاکی از تأثیر مستقیم این ذرات بر بیماریزایی گیاهان (Griffin, 2007: 470) و گسـترش بیماریهای گیاهی در بین قارههاست (Chen et al., 2004: 565 ;Brown et al., 2010: 153). ریزگردها با فروآمدن روی برگ درختان مانع از تنفس آنها میشوند که این امر به خشکی و مرگ تدریجی گیاهان میانجامد. ذرات گرد و غبار عامل انتقال انواع بیماریها هستند و حیوانات با خوردن گیاه و برگ درخت آلوده، گرفتار بیماریهای متعددی میشوند (ملکی و همکاران، 1392: 3).
ورود ریزگردها خسارات فراوانی را علاوه بر مسائل بهداشتی روستاییان، به اقتصاد زنبورداری وارد کرده است. از آثار این پدیده بر پرورش زنبور عسل، کمبود شهد، کمبود گرده، اخلال در جفتگیریهای ملکه و مشکلات گردهافشانی است؛ همچنین بر اثر آلودگی هوا، میزان تولید کلنیهای زنبور عسل نسبت به سالهای بدون آلودگی کاهش یافته است؛ بهعلاوه همراهبودن پدیدة ریزگردها با وزش باد، بزرگترین آفت بـرای زنبور عسل است (بابایی، 1391: 114). طوفانهای ریزگرد عمدتاً در بهار (شاهسونی و همکاران، 1389: 46) و تابستان رخ میدهد که همزمان با آغاز فعالیت کلنیهای زنبور عسل است (آروین و همکاران، 1392: 96)؛ (جدول 1).
براساس آمـار و اطلاعات موجود، هنگام وقوع طوفانهای ریزگرد بیش از 80 درصد از استانهای کشور متأثر از این پدیدهاند؛ بهطوریکه تعداد استانهای متأثر، از سه استان در سال 1383 به 25 استان در سال 1390 افزایش یافته است (خیراللهی، 1393: 3)؛ به بیان دیگر وجود طوفانهای ریزگرد در مناطق جنوب، جنوب غرب و غرب ایران موضوع تازهای است که طی چند سـال اخیر بر کشور تأثیر گذاشته و هزینههای بسیاری (کشاورزی، اقتصاد، سلامت و...) را بهویژه بر اهالی زاگرس تحمیل کرده است (بابایی، 1391: 3). پنج استان کرمانشاه، خوزستان، ایلام، کردستان و لرستان بهصورت مستقیم در معرض این طوفانها بودهاند. در این میان، استان کرمانشاه به دلیل همجواری با کشور عراق در کانون اصلی آسیب این عامل زیانبار قرار گرفته و متحمل آثار زیانبار فراوانی شده است. با حاکمیت شرایط خشکسالی در سالهای اخیر وقوع این پدیده شدت و تداوم بیشتری داشته است.
|
جدول 1. آثار ریزگردها Table 1. Effects of dust |
||
|
پژوهشگر |
سال |
نتایج |
|
ذوالفقاری و همکاران |
1390 |
کاهش عملکرد محصولات کشـاورزی، باغی و دامی گسترش آفات و بیماریهای گیاهی کاهش تولیدات کشاورزی به میزان 5 تا 30 درصد فرسایش خاک و از بین رفتن مواد آلی خاک کاهش میزان بهرهوری در محصولات کشاورزی از بین رفتن اقتصاد مناطق روستایی |
|
بابایی |
1391 |
|
|
ملکی و همکاران |
1392 |
|
|
پوردیهیمی و بینا |
1393 |
|
|
خیراللهی |
1393 |
|
|
Englestadter et al. |
2006 |
|
|
Chen et al. |
2004 |
کاهش قدرت دفاعی گیاهان بیماریزایی گیاهان گسترش آفات و بیماریهای گیاهی |
|
Brown et al. |
2010 |
|
|
Griffin |
2007 |
|
|
حیدری آروین و همکاران |
1390 1392 |
35 درصد خسارت محصولات تولیدی زنبورستانها 5 درصد خسارت به تولیدات آبزیان (معادل 120 تن) |
|
شاهسونی و همکاران خسروی حسنی اصفهانی خالدی |
1389 1389 1390 1392 |
خسارت به جریان حملونقل هوایی اختلال در رفتوآمد و افزایش تصادفات تعطیلی ادارهها، مدارس و ارگانهای دولتی آسیب به اقتصاد ملی خسارت هر یک روز تعطیلی خسارتی بیش از 134 میلیارد ریال تأثیرگذار بر اشتغال 488037 نفر افزایش 70درصدی مراجعات بیماران ریوی به مراکز برآورد خسارات سالیانه، بیش از 4 هزار میلیارد تومان |
|
خسروی |
1389 |
ایجاد مشکلات مختلف اجتماعی و افزایش تنشهای روحی |
توجه به پدیدة ریزگردها از چندین جنبه حائز اهمیت است؛ اول آنکه در 15 سال اخیر ما شاهد دو موج عمیق خشکسالی بودهایم؛ خشکسالی مهر 76 تا مهر 81، و خشکسالی مهر 86 کـه تـا به حال ادامه داشته است. در موج اول خشکسالی منابع آبی و پیرو آن رویشهای گیاهی و طبیعی منطقه آسیب دید؛ اما متأسفانه در دورة زمانی 81 تا 85 بارشها بیشتر در حد نرمال و حتی کمتر از نرمال بود؛ بنابراین طبیعت امکان احیای دوباره را نیافت و خشکسالی بسیار عمیق (86 تا 87) از راه رسید. پاییز بدون باران 86 و بهار بیبارانتر 87، سامانههای طبیعی خاورمیانه را عملاً متوقف کرد. بارش شهر کرمانشاه در کل سال زراعی (86 تا 87) فقط 150 میلیمتر بود، اما ارزیابی عواقب این خشکسالی فقط به ارزیابی خسارات مستقیم آن ازجمله میزان کاهش محصولات کشاورزی و منابع آبی محدود شد. عواقب بلندمدت این توقف سامانههای طبیعی منطقه ارزیابی نشد و امروز ما با یکی از عواقب مهیب آن مواجه شدهایم؛ گرد و خاکهای غلیظ که در مقولههای مربوط به غبار و طوفان گرد و خاک هم نمیگنجد (ادارة کل هواشناسی استان کرمانشاه، 1397).
در شکل 1، میانگین میزان بارش 16 سال گذشتة استان کرمانشاه مشاهده میشود. با توجه به آمارهای موجود و کمبود بارشهای مشاهدهشده در چند سال اخیر، درمییابیم که دوباره با پدیدة ریزگردها مواجه خواهیم شد. پس باید به فکر راهکاری بود تا بتوان آثار این پدیده را که چند سالی است بر استان حاکم شده، کاهش داد.
شکل 1. میانگین میزان بارش استان کرمانشاه در 16 سال گذشته (ادارة کل هواشناسی استان کرمانشاه، 1397)
Figure 1. Average of rainfall in Kermanshah province in the last 16 years
(Kermanshah Meteorological Department, 2018)
دوم آنکه از سال 1368 به بعد، منابع تولید ریزگردها در جهان افزایش چشمگیری داشته است (شکلهای 2 و 3). براساس پژوهشها و بررسیهای (1984- 1988) Wilkerson دربارة آخرین منشأ طوفانهای مناطق غرب و جنوب غرب ایران در بین سالهای 1363 تا 1367، پراکنش مکانی و منشأ ریزگردها نشان داد در سال 1368 حدود 14 کانون منفرد تعیین شده است؛ در حالی که تعداد این مکانها در سال 1387 به بیش از 50 منشأ افزایش یافته است و پیشبینی میشود در آینده نیز تعداد آنها افزایش یابد. این امر به کاهش نزولات جوّی، کاهش رطوبت، افزایش دما و همچنین گسترش بیابانها برمیگردد (بوچانی و فاضلی، 1390: 130).
شکل 2. پراکنش مکانی چشمهها و منشأ طوفانهای ریزگرد پیش از سال 1368 (درویش، 2012: 3)
Figure 2. Spatial distribution of springs and the origin of dust storms before 1989 (Darvish, 2012: 3)
شکل 3. پراکنش مکانی چشمهها و منشأ طوفانهای ریزگرد سال 1387 (درویش، 2012: 3)
Figure 3. Spatial distribution of springs and the origin of dust storms in 2008 (Darvish, 2012: 3)
بحران تغییرات اقلیمی بهویژه پدیدة ریزگردها در یک دهة اخیر بیش از پیش خود را نشان داده است؛ بهطوریکه هماکنون بر تمام جوانب زندگی افراد جامعه بهویژه کشاورزان و روستاییان تأثیر گذاشته است. شمار روزافزون بلایای طبیعی موجب بهصدادرآمدن زنگ خطر برای جامعة کشاورزی در استان کرمانشاه شده است؛ زیرا در این استان بیشتر مردم با کشاورزی روزگار خود را میگذرانند و کوچکترین تغییری در شرایط آبوهوایی این استان تأثیر آنی بر بخش کشاورزی دارد و زمینهساز بروز مشکلات بزرگتر مانند مهاجرت و استقلالنداشتن کشور در تأمین مایحتاج مواد غذایی و مشکلات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی یا حتی سیاسی میشود؛ بر این اساس برنامهریزی و مدیریت در حوزة ریزگردها زمانی کارآمد است که مناطق متأثر از آنها را براساس شدت و غلظت ریزگردها شناسایی و دستهبندی کنیم؛ زیرا گرد و غبار در سالهای اخیر هزینههای زیادی را به محصولات کشاورزی، اقتصاد و سلامت اهالی زاگرس تحمیل کرده است. پهنهبندی مناطق متأثر از پدیدة ریزگردها میتواند بهمثابة ابزاری برای برنامهریزان مناطق خشک و نیمهخشک بهویژه شهرهای این مناطق درزمینة اولویتبندیها، تعیین کاربری مطلوب اراضی، سیستمهای حفاظتی و هشدار و... استفاده شود. هرچند که ریزگردها پدیدهای تقریباً غیرقابل کنترل است، دستکم میتوان با شناخت جدول زمانی و الگوهای گردشی که ریزگردها در قالب آنها به منطقه نفوذ میکند، زیرساختهای لازم را برای مقابله و سازگاری با این پدیده آماده کرد.
باید به این نکته توجه شود که آثار اشارهشدة گرد و غبار، آثار احتمالی هستند؛ به این معنا که ممکن است در بعضی کشورها (با توجه به ساختار اقتصادی، نوع و شدت بحران) آثار اینگونه نباشد؛ برای نمونه اگر کشوری زیرساخت و نهادهایی قوی (مانند شرکتهای بیمهای، سیستمهای اطلاعرسانی دقیق، سازمانهای مدیریت پیش از بحران) یا سرمایة انسانی خوبی داشته باشد، مدیران و برنامهریزان آن کشور میتوانند هنگام وقوع بلایای طبیعی از واردآمدن خسارات به سرمایة فیزیکی یا سرریزشدن آثار آن به تولید ناخالص داخلی جلوگیری کنند؛ از سوی دیگر اگر اندازه و شدت بلای طبیعی نسبت به اقتصاد کوچک باشد، تأثیر زیادی بر تولید ناخالص داخلی ندارد (صادقی و امامقلیپور، 1387: 118؛ Mckenzie et al., 2005: 17).
نکتة جالب توجه اینکه وقوع این حوادث در کشورهایی با تراکم جمعیتی زیاد و دارای درآمد متوسط در مقایسه با کشورهای پیشرفته و کمجمعیتتر، خسارات و تلفات به مراتب بیشتری را به بار آورده است؛ برای نمونه در حادثة وحشتناک گردباد نارجیس (میانمار) در سال 2008، مسلماً در صورت وجود سیستمهای اطلاعرسانی کارآمد پیش از وقوع طوفان، تعداد تلفات جانی و صدمات مالی به مراتب کمتر میبود (دولتشاهی پیروز و طهماسبی آشـتیانی، 1389: 321)؛ پس وجود زیرساختهای مناسب در اینجاست که اهمیت مییابد.
با توجه به اینکه بیش از نیمی از جمعیت استان کرمانشاه در روستاها ساکن هستند و با کشاورزی امرار معاش میکنند و با توجه به آثار زیانبار ریزگردها بر بخش کشاورزی، پدیدة ریزگردها زندگی در روستاها را بیشتر به مخاطره میاندازد و آسـیبهای بیشتری را به این قشر تحمیل میکند؛ پـس این نواحی همواره در معرض آسیبهای ناشی از طوفانهای ریزگرد قرار دارند. برای کاهش میزان خسارات، بررسی و تدوین سیاستهای درست در این زمینه و داشتن دیدی جامعتر از وضعیت منطقه بهمنظور تدوین برنامههای منطقی و همچنین تخصیص بهینة اعتبارات به مناطق روستایی و فراهمسازی و اولویتبندی منابع محدود بهصورت واقعی و علمی، ضروری است کشاورزان و مناطق آسیبپذیر دربرابر ریزگردها شناسایی شوند تا با توجه به وضعیت هر منطقه، اقدامات لازم برای کاهش پیامدهای گرد و غبار صورت گیرد و منابع هدر نرود.
پیشینة پژوهش
پژوهشهای دانشمندان دربارة رسوبات کف اقیانوسها نشان میدهد سابقة بروز طوفانهای گرد و غبار به 70 میلیون سال پیش (پیش از دورة کرتاسة زمینشناسی) در کرة زمین میرسد؛ اما پدیدة غبار غلیظ با دید کمتر از 500 متر در غرب و شمال غرب کشور پدیدهای جدید و نوظهور است و به یک دهة اخیر مربوط میشود. پدیدة گرد و غبار، یکی از فرایندهای بادی، از مسائل اساسی و مشکلآفرین این مناطق است. این پدیده در دورههای گرم سال (فصول بهار و تابستان) به علت کمبود بارش و نبود رطوبت بین ذرات خاک که عامل مهم در چسبندگی ذرات خاک است، بیشتر روی میدهد. شدت این پدیده گاهی به علت مناسببودن شرایط محیطی و زیادبودن سرعت باد به اندازهای است که حجم بسیار زیادی از ذرات گرد و خاک تا ارتفاع زیادی از تروپوسـفر بلند میشود و پس از طی مسافتی بسیار طولانی بر مناطق وسیعی تأثیر میگذارد و خسارات جبرانناپذیری به بار میآورد (ندافی، 1388: 3015).
طوفانهای گرد و خاک و ماسهای در مناطق مختلف تعاریف گوناگونی دارد؛ زیرا این پدیده در مکانهای گوناگون و در شرایط مختلفی به وجود میآید. براساس توافق سازمان هواشناسی جهانی، هرگاه در ایستگاهی سرعت باد از 15 متر بر ثانیه تجاوز کند و دید افقی به علت گرد و غبار به کمتر از یک کیلومتر برسد، طوفان خاک گزارش میشود. در طوفان خاک ذرات معلق و ریز هستند و جریانهای رو به بالا این ذرات را بهصورت معلق در هوا نگه میدارند (بحیرایی و همکاران، 1390: 48). نکتة مهمی که باید در نظر گرفته شود، چگونگی شکلگیری و دلایل گسترش روزافزون ریزگردهاست. در ادامه توضیحاتی در این زمینه ارائه شده است.
گرد و غبار چگونه به وجود میآید؟
با تحلیل سینوپتیکی[2] امواج گرد و غبار در غرب ایران مشخص شد که علت وقوع پدیدة گرد و غبار منطقهای، عمدتاً جریانهای منطقهای با منشأ خارجی است (ذوالفقاری و عابدزاده، 1384: 182؛ عبدینژاد، 1389: 42)؛ همچنین وجود پرفشار آزور[3] همراه با سیستمهای مهاجر بادهای غربی و سیکلونهای[4] بسته روی عراق و شمال عربستان، عامل اصلی ایجاد گرد و غبار در استان کرمانشاه است (ذوالفقاری و عابدزاده، 1384: 186؛ حیدری، 1390: 4 و بابایی و همکاران، 1397 الف: 1139). براساس الگوهای سینوپتیکی عوامل ایجاد گرد و غبار عبارتاند از:
از مهمترین شرایط ایجاد گرد و غبار در کنار هوای ناپایدار، وجود یا نبود رطوبت است؛ بهطوریکه اگر هوای ناپایدار رطوبت کافی داشته باشد، بارش و طوفان رعد و برق، و اگر فاقد رطوبت باشد، طوفان گرد و غبار ایجاد میکند. فراوانی ذرات گرد و غبار در جوّ علاوه بر شدت، سرعت باد و خشکی ذرات خاک، به قطر ذرات نیز بستگی دارد. نوع و تراکم پوشش گیاهی نیز در شدت وقوع گرد و غبار نقش مؤثری دارد (ذوالفقاری و عابدزاده، 1384: 174؛ شاهسونی و همکاران، 1389: 46؛ عبدینژاد، 1389: 42؛ بحیرایی و همکاران، 1390: 48؛ Englestadler, 2001: 2).
کاهش شدید میزان بارندگی در منطقه، خشکشدن قسمتهای زیادی از تالابهای مسیر جریان باد ازجمله هورالعظیم و کمشدن و تغییر مسیر رودخانههای دجله و فرات که به مرور زمان تغییر اکوسیستم را در پی خواهد داشت، از عواملی هستند که در وقوع پدیدة گرد و غبار نقش اساسی داشتهاند (فتاحی و قناد، 1389: 51؛ پورعلی و تقیزاده، 1390: 9؛ بابایی و همکاران، 1397 الف: 1140). بهطورکلی دربارة چگونگی شکلگیری طوفانهای گرد و غبار میتوان گفت زمانی که سـرعت بـاد در بـیابانها از حـد مشخصی بیشتر میشود (8 متر بر ثانیه) و بسته به زبری عناصر سطوح، رطوبت خاک، اندازة دانه، پوشش گیاهی، بافت خاک، باندهای انرژی (نشاندهندة چسبندگی ذرات خاک) و پستیها و بلندیهای زمین، ذرات ریز وارد جریان اتمسفر میشوند و غبار اتمسفری تولید میکنند (Xuan et al., 2004: 6240; Englestadter et al., 2006 74)؛ همچنین به علت نبود پوشش گیاهی در مناطق مستعد گرد و غبار، هوای بالای این مناطق گرم میشود و به سمت بالا حرکت میکند و زمانی که با بادهای با سرعت زیاد ترپوسفری برخورد کند، درنتیجه یک جریان چرخشی متمایل به سمت پایین ایجاد میشود؛ برخورد این بادهای با شدت زیاد با سطح زمین موجب ایجاد طوفانهای گرد و غبار میشود (شکل 4)؛ (Xuan et al., 2004: 6240).
شکل 4. نحوة شکلگیری ریزگردها
Figure 4. Picture of how dust is created
علل و عوامل شکلگیری ریزگردها به دو گروه عوامل طبیعی و انسانی مربوط میشود (طاووسی و همکاران، 1389: 98؛ صابوری و همکاران، 1390: 48 ;Kaskaoutis et al., 2008: 6885) که در زیر به اختصار به مهمترین آنها اشاره شده است. این عوامل تمامی عوامل مؤثر بر شکلگیری ریزگردها نیستند، اما به نظر میرسد جزو اصلیترین عوامل تأثیرگذار بر فرسایش بادی و ایجاد غبار بهویژه در مناطق خشک و نیمهخشک باشند.
مناطق عمدة تولید گرد و غبار
مراکز تولید غبار معمولاً مناطق خشک و نیمهخشکی هستند که به کمربند خشکی دنیا (شـکل 5) مـعروفاند و مـیزان بـارش سالیانة این مناطق کمتر از 200 تا 250 میلیمتر است (Prospero et al., 2002: 32 Xuan et al., 2004: 6241;). ازنظر پراکنش و توزیع مکانی گرد و غبارها در جهان، بیشترین فراوانی به شمال آفریقا (صحرای ساهارا)، خاورمیانه و آسیا، فراوانی متوسط به استرالیا و ایالات متحدة آمریکا و فراوانی کم به سایر مناطق مربوط میشود (Englestadler, 2001: 2). این مناطق در نیمکرة شمالی قرار دارند و با عنوان کمربند غبار شناخته میشوند (شکل 5)؛ (صابوری و همکاران، 1390: 48؛ Englestadler, 2001: 2 Zhao and Zhao, 2006: 106; ;Prospero, et al., 2002: 32). از این مراکز سـالیانه 1500 میلیون تن گرد و غبار وارد هوا میشود (صابوری و همکاران، 1390: 48؛ Christopher and Jones, 2010: 103).
شکل 5. کمربند خشک دنیا و مناطق تولید غبار در جهان
Figure 5. Dry belt and dust production areas in the world
در منطقة خاورمیانه، عمدهترین علت بروز این پدیده را باید در بزرگترین صحرای ماسهای جهان به نام «ربالخالی» جستوجو کرد که در کشورهای عربستان سعودی، یمن، عمان و امارات متحدة عربی استقرار یافته است (عبدینژاد، 1389: 42؛ شاهسونی و همکاران، 1389: 47). مناطق اصلی منشأ طوفانهای گرد و غبار در منطقة خاورمیانه عبارتاند از:
شکل 6. مناطق تولید غبار در خاورمیانه
Figure 6. Dust production areas in the Middle East
کشور ایران با قرارگیری در منطقة برونحارهای و کمربند خشک و بیابانی جهان و همچنین واقعشدن بیابانهای مهم و بزرگی مانند بیابان عربستان و صحرای آفریقا در نزدیکی آن، همواره در معرض وقوع گرد و غبار و سیستمهای گرد و غباری است. منطقة اصلی گرد و غبارهای ورودی به غرب ایران، نواحی بیابانی نسبتاً نزدیک به این منطقه مانند صحرای سوریه، عراق و صحرای موجود در شمال شبهجزیرة عربستان است (شاهسونی و همکاران، 1389: 47). حسنی اصفهانی (1390) بیان میدارد که بیش از 90 درصد کانونهای گرد و غبار در ایران، فرامرزی و به کشورهای عراق (55 درصد)، عربستان و صحرای شمال آفریقا (21 درصد)، سوریه (13 درصد)، اردن (9 درصد) و کویت (2 درصـد) مربوط است (شکل 7)؛ (حسنی اصفهانی، 1390: 1؛ بابایی، 1391: 52؛ مرزی نوحدانی و فرشچی، 1395: 5).
شکل 7. مناطق عمدة تولیدکنندة گرد و غبار ایران
Figure 7. Dust production areas in the Middle East
در حوضة دجله و فرات طوفانهای گرد و غبار و خاک از مه (11 اردیبهشت تا 10 خرداد) شروع میشود و در ژوئیه (10 تیر تا 10 مرداد) به حداکثر خود میرسد و در سپتامبر تا نوامبر (10 شهریور تا 10 آذر) کاهش مییابد (تغییرات سالیانة آن زیاد است). فعالیت این پدیده نخست از جنوب عراق شروع میشود و سپس به شمال منطقه گسترش مییابد. طی فصل بهار باد غالب در خاورمیانة عربی به شمال (شامال) موسوم است براساس این مشاهدات در ماه نخست تابستان بیشترین غبار به زاگرس منتقل میشود. البته با توجه به مشاهدات ماهوارهای، بیشترین فراوانی غبار و طوفان گرد و خاک و شن در حوالی 200کیلومتری جنوب بغداد است (شکل 8). در منطقهای که وسعت آن به بیش از 130000 کیلومترمربع میرسد، ارتفاع این منطقه کمتر از 100 متر از سطح دریا و زهکشی طبیعی منطقه بسیار ضعیف است. تابستان این ناحیه داغ و خشک و میزان بارندگی سالیانه در آن کمتر از 100 تا 180 میلیمتر و فصل باران منحصر به زمستان است. در این نواحی طغیانهای مرتب رودخانهها باعث بهوجودآمدن باتلاقهای وسیعی میشود. این باتلاقها در تابستان بهسرعت خشک و به نمکزارهای گستردهای تبدیل میشود و منابع مناسبی برای ایجاد گرد و خاک و غبار سبک هستند؛ درواقع بیشترین غبار نیز از جنوب این منطقه گزارش میشود. در صورتی که جهت باد از شمال به جنوب باشد، این غبار به شمال کویت، عربستان سعودی، خلیج فارس و غرب و جنوب غرب ایران یعنی استانهای کرمانشاه، خوزستان و بوشهر نیز منتقل میشود (ادارة کل هواشناسی استان کرمانشاه، 1397؛ حیدری، 1390: 4؛ بابایی و همکاران، 1397 ب: 1149). بررسیهای انجامشده برای تعیین منشأ گرد و غبار براساس تصاویر ماهوارهای نشان میدهد پدیدة گرد و غبار دو کانون اصلی دارد که بیشترین تأثیر را در منطقة مطالعاتی بر جای گذاشته است؛ منطقة غرب بغداد و موصل تا بحرالملح و هورالعظیم (عطایی و احمدی، 1389: 17).
شکل 8. مناطق تولید گرد و غبار در زاگرس
Figure 8. Dust production areas in the Zagros
زمانی که پدیدة گرد و غبار در منبع ایجاد میشود، 30 درصد در نزدیکی منبع رسوب میکند، 20 درصد دوباره در مقیاس محلی منتشر میشود و بیش از نیمی از آن به فواصل دورتر (تا 6500 کیلومتر) منتقل میشود (ندافی، 1388: 3015). آثار پدیدههای گرد و غبار ممکن است تا فاصلة 4000کیلومتری از منبع اصلی تداوم داشته باشد و سبب بروز آثار نامطلوب زیستی و خسارات فراوان در زمینههای کشاورزی، صنعتی، حمل و نقل و سیستمهای مخابراتی شود (صابوری و همکاران، 1390: 48؛ Ebadat, 2010: 908). در ادامه خسارات و آثار مخرب ریزگردها بیان شده است.
آثار ریزگردها
ریزگردهای واردشده به ایران دو ساختار رسی و سیلتی دارند. غبارهای ورودی از عربستان بیشتر از نوع سیلتی است که ذرات آن درشتتر، با ماندگاری کمتر و مسلماً خطرات کمتری است؛ اما این ذرات نیز پیامدهای خاص خود را دارند. غبارهای ورودی از سمت عراق بیشتر رسی است. این نوع غبار ذرات ریز و سبک با قابلیت ماندگاری زیاد در هوا و قدرت آلایندگی بیشتری دارد و بسیار خطرناکتر از ذرات سیلتی است. غبارهای ورودی از ناحیة عراق به علت استفادة صدام از سلاحهای میکروبی در دوران جنگ هشتساله، متأسفانه آلوده به مواد شیمیایی، میکروبی و رادیواکتیوی است. ذرات رس موجود در هوا باعث ایجاد اختلالات تنفسی و بروز بیماریهای ناشی از آن در افراد میشود؛ کما اینکه این غبارها فقط ذرات رس نیستند و به همراه خود آلودگی زیادی از مواد شیمیایی را انتقال میدهند. ذرات رس قدرت چسبندگی زیادی دارند و بهراحتی مواد آلودة موجود در هوا را منتقل میکنند (حسنی اصفهانی، 1390: 1؛ بابایی و همکاران، 1397 ج: 1156). در زمان پدیدة گرد و غبار غلظت بعضی فلزات سنگین ازجمله سرب 3 برابر میشود و غلظت فلزات سمی جیوه و آرسنیک نیز به میزان زیادی افزایش مییابد. خاک سطحی منابع گرد و غبار غنی از شن (بیش از 50 درصد) و رس کم (کمتر از 5 درصد) است (ندافی، 1388: 3016).
طوفانهای ماسه و گرد و غبار در ایران و سایر کشورهای آسیایی، آفریقایی و آمریکایی موجب بـروز خسارات مالی و جانی فراوان شده است (Lin, 2002: 77). دامنة گسترش خسارات این کانونهای بحرانی نزدیک به یک میلیون هکتار از اراضی استان بهویژه اراضی کشاورزی و مناطق مسکونی و صنعتی مهم است (عبدینژاد، 1389: 43).
گرد و غبار در جوّ بهمثابة یکی از آلایندهها، آثار سوء و پیامدهای منفی گوناگونی دارد. گرد و غبارهای اخیر، تولید شهد گلها را با مشکل مواجه کرده و تولید عسل را بیش از 50 درصد کاهش داده است. این خسارت موجب کاهش تولید 130 تنی عسل شده و 10 میلیارد ریال خسارت به زنبورداران وارد کرده است. در کنار این مسئله، بروز بیماری «سیسیدی» که باعث میشود زنبورهای بالغ از کندو خارج شوند و برنگردند، 50 تا 70 درصد زنبورستانها را درگیر و خسارت زیادی به زنبورداران وارد کرده است. آنچه مسلّم است اینکه هوای آلوده به گرد و خاک تولید عسل را بهشدت کاهش میدهد؛ با این حال ما با مشکل دیگری نیز مواجهیم که همان کوچ بیرویة زنبورداران برای پیداکردن منطقة دارای هوای پاک اسـت (حیدری، 1390: 5).
(2001) Al –Faraji & Fadahi دربارة گسترش بیابانها در عراق و تأثیرات منفی طوفانهای ماسه و خاک در عراق، پژوهش و مطالعه کردند. آنها دریافتند طوفانهای خاک و ماسه روی منابع آب، اقتصاد منطقه و معیشت مردم تأثیرات زیانباری دارد.
(2003) Narayan در بررسی خسارات طوفان به زیرساختها، فعالیتهای کشاورزی و صنعتی فیجی به این نتیجه رسیده که در اثر طوفان سال 2003، هم صادرات و هم واردات کاهش یافته (صادرات با درصـد بیشتری) و موجب کسری تراز پرداختها شده است؛ همچنین تولید ناخالص داخلی واقعی، مصرف خصوصی، درآمد، سرمایهگذاری، پسانداز و رفاه ملی واقعی، همگی کاهش یافتهاند.
(2006) Noy تأثیر بلایای طبیعی را بر اقتصاد کلان براساس سطح درآمد و موقعیت منطقهای در کوتاهمدت بررسی کرده و نتیجه گرفته است که هرچه خسارت رویداد طبیعی بیشتر باشد، موجب کاهش بیشتر تولید میشود؛ همچنین به دنبال یک بحران با شدت نسبی مشابه، کشورهای در حال توسعه نسبت به کشورهای توسعهیافته با کاهش بیشتری در تولید مواجه میشوند.
از آثار منفی طوفانهای گرد و غبار بر زندگی انسانها بروز بیماریهای مختلف است. (2009) Achudume & Oladipo در بررسی آثار طوفانها بر محیطزیست نیجریه عنوان کردند که گرد و غبار باعث بروز بیماریهای حاد تنفسی، آسم و آلرژی، تنگی نفس، سندرم و همچنین آلودگی آبها میشود.
(2010) Delpisheh در مطالعة خود با عنوان «پدیدة گرد و غبار و سلامتی» مینویسد که گرد و غبار منبع اصلی آلودگی هواست و سالیانه 500 هزار مرگ زودرس به علت آلودگی گرد و غبار رخ میدهد و میزان مرگ و میر را تا 6 درصد افزایش میدهد و کاهش دید ازنظر افقی در طوفان به کمتر از یک کیلومتر میرسد.
روشن و همکاران (1388) در بررسی تأثیر آلودگی هوا بر نوسانات اقلیمی شهر تهران دریافتند آلودگی هوا موجب کاهش شمار پرندگان بومی و پوشش گیاهی میشود و درختان در حالت نیمهزنده قرار میگیرند و آثار باستانی فرسوده و تخریب میشوند.
صابوری و همکاران (1390) در بررسی «تعیین میزان اثرپذیری پارامترهای کیفی آب رودخانة کارون در شرایط رخداد پدیدة گرد و غبار در قالب مدل پیشبینی؛ مطالعة موردی: مقطع شهری اهواز» عنوان میکنند که کاهش سالیانة بارش در مناطق، گرمایش جهانی در اثر افزایش گازهای گلخانهای و خشکشدن تالابها از علل بروز پدیدة گرد و غبار هستند. آنها معتقدند افزایش میزان تبخیر و تعرق و کاهش سطح سبزینگی منطقه را برای فرسایش خاک و وقوع پدیدة گرد و غبار مستعد میکند که خود به کاهش پارامترهای کیفیت آب ازجمله کدورت آن انجامیده است.
رسولی و همکاران (1390) و جعفری (1390) آسیبهای ناشی از گرد و غبار را آسیب به نما و زیبایی ساختمانها، کاهش قدرت دید و پیامدهای زیستمحیطی و حملونقل میدانند.
با توجه به وضعیت موجود، نخستین گام در جهت کاهش آثار زیانبار پدیدة ریزگرد برای کنترل و بهبود خسارات واردشده و سطح ایمنی جامعه، پاسخ به این پرسشهای اساسی است که چه افرادی و به چه میزان آسیبپذیرند، افراد آسیبپذیر در چه مناطقی قرار دارند و مناطق آسیبپذیر در کجا قرار دارند؛ از این رو مطالعة مناطق در معرض مخاطرات طبیعی میتواند بخشی از برنامههای توسعه در نظر گرفته شود؛ به طوری که با شناخت افراد و مناطق آسیبپذیر میتوان به برنامهریزان و سیاستگذاران در این زمینه کمک کرد تا بهتر سیاستهای موجود خود را برای حمایت از افراد و مناطق آسیبپذیر به کار گیرند و با آثار زیانبار این پدیدة محیطی مقابله کنند. با توجه به اینکه تاکنون درزمینة پهنهبندی مناطق زیر پوشش ریزگردها و شناسایی افراد و مناطق آسیبپذیر مطالعة جامعی صورت نگرفته است، در این پژوهش بهدنبال پهنهبندی مناطق متأثر از ریزگردها هستیم تا از این راه مناطق و افراد آسیبپذیر از ریزگردها شناسایی و براساس پهنهبندی صورتگرفته سیاستها و برنامهها تدوین شوند.
روششناسی پژوهش
رویکرد کلی پژوهش ازنظر جهتگیری، کمّی و ازنظر هدف، کاربردی و بهلحاظ گردآوری دادهها، توصیفیتحلیلی است. برای انجام این پژوهش بهمنظور انتخاب ایستگاههای مطالعهشده، پس از بررسی آمار اخذشده از سازمان هواشناسی استان کرمانشاه، تعداد 14 ایستگاه هواشناسی سینوپتیک، سینوپتیک تکمیلی و اقلیمشناسی دارای کاملترین و طولانیترین دورة آماری، برای یک دورة آماری مشترک 16ساله، 1381 تا 1397، انتخاب شدند. شکل 9 موقعیت جغرافیایی ایستگاههای مطالعهشده و جدول 2 مشخصات آنها را نشان میدهد.
شکل 9. نقشة پراکندگی ایستگاههای مطالعهشده در طول دورة آماری (1381 تا 1397)
Figure 9. Dust production areas in the Zagros
|
جدول 2. مشخصات ایستگاههای مطالعهشده در طول دورة آماری (1381 تا 1397) Table 2. Details of stations studied during the statistical period (2002 to 2018) |
||||
|
ردیف |
نام ایستگاه |
نوع ایستگاه |
کد ایستگاه |
|
|
1 |
سرپل ذهاب |
Sarpol-E-Zahab |
سینوپتیک |
40765 |
|
2 |
کرمانشاه |
Kermanshah |
سینوپتیک |
40766 |
|
3 |
روانسر |
Ravansar |
سینوپتیک |
40764 |
|
4 |
سنقر |
Sonqor |
سینوپتیک تکمیلی |
99429 |
|
5 |
قصر شیرین |
Qasreshirin |
سینوپتیک تکمیلی |
99435 |
|
6 |
ثلاث باباجانی |
Tazehabad |
سینوپتیک تکمیلی |
99428 |
|
7 |
اسلامآباد غرب |
Eslamabad-E-Gharb |
سینوپتیک |
40779 |
|
8 |
گیلانغرب |
Gilanegharb |
سینوپتیک تکمیلی |
99454 |
|
9 |
کنگاور |
Kangavar |
سینوپتیک تکمیلی |
40771 |
|
10 |
هرسین |
Harsin |
سینوپتیک تکمیلی |
99431 |
|
11 |
جوانرود |
Javanrud |
سینوپتیک تکمیلی |
99427 |
|
12 |
پاوه |
Paveh |
اقلیمشناسی |
18883 |
|
13 |
صحنه |
Sahneh |
اقلیمشناسی |
18981 |
|
14 |
کرند غرب |
Kerend gharb |
اقلیمشناسی |
19018 |
در ایستگاههای هواشناسی برای گزارش، تعیین و شدت میزان پدیدههای جوّی مانند انواع بارندگیها، بارندگی همراه با رگبار یا طوفان رعد و برق، گرد و خاک یا شن یا کولاک برف از کدهای دو رقمی استفاده میشود. این کدها از (00) شروع و تا (99) ادامه مییابند و هر کد یک پدیدة جوّی را نشان میدهد. برای گرد و غبار نیز دو دسته کد وجود دارد:
الف. کدهای مربوط به پدیدههای گرد و خاکی: کدهای (05)، (07)، (09)، (30)، (31)، (32)، (33)، (34) و (35)؛
ب. کدهای مربوط به پدیدة گرد و غبار: کد (06).
در جدول 3 مشخصات هر کد بیان شده است.
|
جدول 3. کدهای مربوط به طوفان گرد و خاک Table 3. Dust storm codes |
|
|
کد |
مفهوم |
|
05 |
غبار حالتی از تیرگی هواست که درنتیجة وجود ذرات جامد و معلق در هوا ایجاد میشود. این ذرات ممکن است شامل دود، بخار آب، خاک یا ذرات شن بسیار ریز باشند. |
|
06 |
گرد و خاک معلق در هوا و گسترده که با باد در ایستگاه یا نزدیکی ایستگاه بلند نشده است. |
|
07 |
گرد و خاک برخاسته یا شنی که در ساعت دیدبانی در اثر وزش باد در ایستگاه یا اطراف آن به هوا بلند شده باشد. |
|
09 |
طوفان گرد و خاک یا شن که در ساعت دیدبانی پیرامون ایستگاه وجود داشته یا در ساعت گذشته در خود ایستگاه وجود داشته است. |
|
30 |
طوفان ملایم یا متوسط گرد و خاک یا شن (طی ساعت گذشته از شدت طوفان کاسته شده است). |
|
31 |
طوفان ملایم یا متوسط گرد و خاک یا شن (طی ساعت گذشته شدت طوفان تغییری نکرده است). |
|
32 |
طوفان ملایم یا متوسط گرد و خاک یا شن (طی ساعت گذشته بر شدت طوفان افزوده شده است). |
|
33 |
طوفان شدید گرد و خاک یا شن (طی ساعت گذشته از شدت طوفان کاسته شده است). |
|
34 |
طوفان شدید گرد و خاک یا شن (طی ساعت گذشته شدت طوفان تغییری نکرده است). |
|
35 |
طوفان شدید گرد و خاک یا شن (طی ساعت گذشته بر شدت طوفان افزوده شده است). |
|
منبع: سازمان هواشناسی کشور (1387) |
|
کد بررسیشده در مطالعة حاضر، (06) است. کد مربوط به پدیدة گرد و غبار (06) از میان سایر کدها به روش فیلترکردن در نرمافزار اکسل (Excel) جدا شده و سـپس فراوانی سالیانة این کد در هریک از ایستگاههای منتخب برای دورة آماری 16ساله با نرمافزار (SPSS) به دست آمده است. در شکل 10 نمونة بررسی دادههای هواشناسی آورده شده است.
شکل 10. بررسی یک نمونه فایل دادههای هواشناسی (1381 تا 1397)
Figure 10. Investigation of a sample of meteorological data File (2002 to 2018)
پس از استخراج، فیلترکردن کدهای گرد و خاکی و انتخاب کد گرد و غبار و گرفتن فراوانی سالیانة کد گرد و غبار، در مرحلة آخر و در محیط نرمافزار (Arc GIS) پهنهبندی و لایههای اطلاعاتی شکل میگیرد و تحلیل میشود.
یافتههای پژوهش
جدول 4 فراوانی تعداد روزهای غبارآلود (کد 06) را در ایستگاههای منتخب نشان میدهد. درمجموع و طی بازة 16ساله (1381 تا 1397)، 12163 روز همراه با گرد و غبار در شهرستانهای استان کرمانشاه مشاهده شده و در طول این 16 سال هر شهرستان بهطور میانگین دستکم 2/48 روز در سال با گرد و غبار مواجه بوده است؛ بر این اساس میتوان گفت شهرستانهای نوار غربی استان کرمانشاه یعنی شهرستانهای سـرپـل ذهاب، قصر شیرین، پاوه، گیلانغرب و ثلاثباباجانی (تازهآباد) به ترتیب با مجموع 1333، 1301، 1103، 1047 و 1001 روز در سال طی 16 سال گذشته بیشترین فراوانی و شهرستانهای سنقر و هرسین با 544 و 532 روز در سال کمترین فراوانی گرد و غبار را داشتهاند (جدول 4 و شکلهای 11 و 12). در بعضی از سالهای بازة مطالعهشده (مانند سال 1387)، آمار تعداد روزهای همراه با گرد و غبار در شهرستانهای سرپل ذهاب (159 روز در سال)، قصر شیرین (145 روز در سال) و پاوه (141 روز در سال) به 6 ماه در سال میرسد (جدول 4 و شکلهای 11 و 12) و عملاً هوایی صاف و آفتابی در این مناطق مشاهده نمیشود و زندگی همراه با گرد و غبار است. شرایط زمانی بحرانیتر میشود که بدانیم شغل اصلی بیشتر ساکنان این مناطق کشاورزی و دامداری است و زندگی آنها به فعالیتهای کشاورزی و دامداری وابسته است. با توجه به خطراتی که این پدیده برای سلامت افراد و فعالیتهای کشاورزی دارد و از طرفی گرد و غبار نیز یک پدیدة اقلیمی و فرامرزی و مربوط به کشورهای همسایه است، راه گریزی از این وضعیت وجود ندارد و ساکنان این مناطق راهی جز سازگاری و زندگی همراه با گرد و غبار ندارند.
با بررسی توزیع ماهیانة گرد و غبار میتوان گفت که بهطورکلی در فصول گرم سال، فراوانی وقوع گرد و غبار بیشتر از فراوانی گرد و غبار در فصول سرد سال است. در فصول گرم سال رطوبت که عامل مهمی در بههمپیوستگی ذرات خاک است، کاهش مییابد و بهدنبال آن با کاهش پوشش گیاهی و خشکبودن زمینهای دارای ذرات گرد و غبار، کوچکترین وزش بادی باعث میشود ذرات منفصل خاک در هوا بهصورت معلق درآیند. درنتیجه خشکی زیاد هوا به دلیل کمبود رطوبت و در پی آن کاهش پوشش گیاهی و انفصال ذرات خاک از دلایل زیادبودن میزان ذرات معلق در هوا در فصول گرم سال است و در فصول سرد سال فراوانی بروز گرد و غبار به کمترین حد میرسد.
|
جدول 4. آمار تعداد روزهای غبارآلود استان کرمانشاه در 16 سال گذشته Table 4. number of dusty days in Kermanshah province in the last 16 years |
|||||||||||||||||||
|
شهرستان
|
سال |
جمع |
میانگین |
||||||||||||||||
|
81 |
82 |
83 |
84 |
85 |
86 |
87 |
88 |
89 |
90 |
91 |
92 |
93 |
94 |
95 |
96 |
97 |
|||
|
سرپل ذهاب |
17 |
45 |
20 |
77 |
43 |
100 |
159 |
143 |
123 |
50 |
131 |
109 |
36 |
86 |
78 |
53 |
63 |
1333 |
74.05 |
|
گیلان غرب |
19 |
38 |
16 |
71 |
37 |
96 |
95 |
91 |
76 |
52 |
91 |
82 |
25 |
79 |
72 |
49 |
58 |
1047 |
58.1 |
|
قصر شیرین |
23 |
42 |
21 |
76 |
34 |
103 |
145 |
129 |
103 |
55 |
139 |
109 |
37 |
87 |
79 |
55 |
64 |
1301 |
72.2 |
|
اسلام آباد |
18 |
24 |
14 |
53 |
32 |
41 |
103 |
84 |
64 |
48 |
83 |
79 |
18 |
27 |
17 |
8 |
8 |
721 |
40.05 |
|
دالاهو |
19 |
25 |
15 |
55 |
33 |
42 |
105 |
86 |
65 |
51 |
82 |
78 |
19 |
28 |
21 |
9 |
11 |
744 |
41.3 |
|
کرمانشاه |
25 |
20 |
20 |
49 |
40 |
86 |
102 |
101 |
102 |
61 |
81 |
72 |
18 |
25 |
16 |
10 |
16 |
844 |
46.8 |
|
روانسر |
15 |
22 |
41 |
57 |
47 |
81 |
123 |
98 |
66 |
52 |
79 |
68 |
8 |
19 |
15 |
7 |
11 |
809 |
44.9 |
|
جوانرود |
17 |
23 |
42 |
56 |
49 |
83 |
125 |
99 |
68 |
53 |
72 |
69 |
10 |
21 |
16 |
8 |
13 |
824 |
45.7 |
|
پاوه |
16 |
35 |
18 |
68 |
35 |
99 |
141 |
121 |
98 |
52 |
98 |
94 |
21 |
53 |
61 |
42 |
51 |
1103 |
61.2 |
|
ثلاث بابا جانی |
18 |
44 |
22 |
75 |
41 |
101 |
127 |
119 |
111 |
58 |
109 |
91 |
14 |
24 |
18 |
12 |
17 |
1001 |
55.6 |
|
صحنه |
20 |
17 |
15 |
22 |
26 |
67 |
99 |
75 |
87 |
60 |
64 |
59 |
16 |
21 |
15 |
9 |
14 |
686 |
38.1 |
|
هرسین |
14 |
26 |
5 |
8 |
5 |
52 |
90 |
69 |
37 |
49 |
62 |
58 |
10 |
16 |
12 |
7 |
12 |
532 |
29.5 |
|
سنقر |
15 |
27 |
6 |
10 |
8 |
55 |
93 |
72 |
40 |
48 |
61 |
57 |
11 |
15 |
9 |
6 |
11 |
544 |
30.2 |
|
کنگاور |
19 |
16 |
13 |
21 |
26 |
63 |
98 |
88 |
85 |
56 |
63 |
41 |
14 |
18 |
12 |
8 |
13 |
674 |
37.4 |
|
جمع |
255 |
404 |
268 |
698 |
456 |
1069 |
1605 |
1375 |
1125 |
745 |
1215 |
1066 |
257 |
519 |
441 |
283 |
362 |
12163 |
675.7 |
|
میانگین |
18 |
29 |
19 |
50 |
33 |
76.4 |
115 |
98.2 |
80.4 |
53 |
86.8 |
76.1 |
18 |
37 |
32 |
20.2 |
25.86 |
868.7 |
48.2 |
|
منبع: نگارنده، 1398 |
|||||||||||||||||||
شکل 11. جمع تعداد روزهای غبارآلود شهرستانهای استان کرمانشاه در 16 سال گذشتة استان
Figure 11. The sum of the number of dusty days in the cities of Kermanshah province in the last 16 years
شکل 12. میانگین تعداد روزهای غبارآلود شهرستانهای استان کرمانشاه در 16 سال گذشتة استان
Figure 12. The average number of dusty days in the cities of Kermanshah province in the last 16 years
بررسی روند بروز پدیدة گرد و غبار در 16 سال گذشته (شکلهای 13 و 14) نشان میدهد شدت و غلظت این پدیده سالبهسال افزایش یافته و بهطور میانگین تعداد روزهای غبارآلود شهرستانهای استان کرمانشاه از 18 روز در سال 1381 به حدود 100 روز در سال 1387 رسیده و در چندین نوبت غلظت این پدیده تا 20 برابر حد استاندارد و تا 2817 میکروگرم بر مترمکعب افزایش یافته است (حداکثر غلظت مجاز ذرات معلق در هوا 150 میکروگرم بر مترمکعب است). این شرایط به کاهش دید افقی و عمودی به کمتر از 10 متر منجر میشود و تهدیدی برای سلامت، تعطیلی مدارس، ادارات دولتی، فرودگاهها و آسیب به اقتصاد ملی است.
شکل 13. روند سالیانة تعداد روزهای غبارآلود 15 سال گذشتة استان کرمانشاه
Figure 13. Annual trend of the number of dusty days of the last 15 years in Kermanshah province
شکل 14. روند میانگین سالیانة تعداد روزهای غبارآلود 15 سال گذشتة استان کرمانشاه
Figure 14. The average annual trend of the number of dusty days in the last 15 years in Kermanshah province
پراکندگی فضایی این پدیده (ارائهشده در شکل 15) نشان میدهد کانون اصلی تمرکز این پدیده نخست در مناطق غربی استان و سپس در مناطق جنوبی، شمالی، مرکزی و شرقی استان کرمانشاه واقع شده است؛ به این ترتیب که هستة اصلی فعالیت این پدیده در شهرستانهای سرپل ذهاب، قصر شیرین، پاوه، گیلانغرب و ثلاث باباجانی متمرکز شده است. در این مناطق بهطور میانگین گرد و غبار فراوانی 05/74، 2/72، 2/61، 1/58 و 6/55 روز در سال دارد. علت اصلی این موضوع، همجواری این شهرستان با کشورهای عراق، عربستان، سوریه، اردن و کویت است که منشأ غبارهای مشاهدهشده در مناطق غربی استان کرمانشاه هستند. نبود پوشش گیاهی مناسب، کمبود رطوبت و فرسایش خاک در این مناطق مزید بر علت شده است و در تشدید وضعیت نامناسب بسیار مهم تلقی میشود. وجود این ذرات عامل بسیار خطرآفرینی برای سلامتی انسانها بهویژه افرادی است که بیماریهای تنفسی دارند.
پهنهبندی گرد و غبار شهرستانهای استان کرمانشاه ازنظر فراوانی و توزیع سالیانة آن (ارائهشده در شکل 15) نشان میدهد ایستگاههای مطالعهشده ازنظر فراوانی سالیانة طوفانهای گرد و غبار معلق در هوا در سه دستة خیلی شدید، شدید و متوسط قرار میگیرند. در دستة خیلی شدید شهرستانهای سرپل ذهاب، قصر شیرین، پاوه، گیلانغرب و ثلاث باباجانی قرار میگیرند. در دستة شدید شهرستانهای کرمانشاه، جوانرود، روانسر، دالاهو و اسلامآباد قرار دارند و در دستة متوسط شهرستانهای صحنه، کنگاور، سنقر و هرسین قرار میگیرند. بین دستة اول با دستههای دوم و سوم ازنظر فراوانی رخداد تعداد روزهای گرد و غبار تفاوت تقریباً زیادی وجود دارد. علت تفاوت زیاد این است که ایستگاههای گروه اول در همجواری کشورهای عراق، عربستان، سوریه، اردن و کویت قرار دارند که منشأ غبارهای مشاهدهشده در مناطق غربی استان کرمانشاه هستند؛ همچنین خشکی منطقه و کمبود پوشش گیاهی آن و درنتیجه منفصلبودن ذرات خاک در ناحیة اشارهشده، عاملی تشدیدکننده برای وقوع فراوانی بیشتر روزهای همراه با گرد و خاک در این طبقه است؛ ولی ایستگاههای مناطق دوم و سوم به دلیل دوربودن از کانون گرد و غبار، روزهای غبارآلود کمتری دارند.
شکل 15. پهنهبندی شهرستانهای استان کرمانشاه در 16 سال گذشته
Figure 15. Zoning of cities of Kermanshah province in the last 16 years
بخش کشاورزی یکی از مهمترین بخشهای اقتصادی در تمامی کشورهای در حال توسعه است که علاوه بر ایجاد اشتغال برای افراد جامعه، وظیفة تولید مواد غذایی مورد نیاز اعضای جامعه را نیز بر عهده دارد. این کارکرد فعالیتهای کشاورزی زمینة استقلال کشور را در سایر جنبهها در پی دارد. با وجود تمام مزایایی که فعالیتهای کشاورزی دارند و باید به آنها توجه کرد، باید این نکته را نیز در نظر داشت که اگر عاملی بر فعالیتهای کشاورزی اثر منفی بگذارد، چه اتفاقی میافتد. متأسفانه در یک دهة اخیر شاهد بروز پدیدة گرد و غبار در کشور بهویژه در غرب و جنوب غرب بودهایم که یک تهدید زیستمحیطی محسوب میشود. آثاری که گرد و غبار بر بخش کشاورزی میگذارد، تهدیدی برای سلامت تولیدکنندگان و مصرفکنندگان و همینطور محیطزیست و منابع طبیعی است؛ از سوی دیگر در کشور ایران و همینطور منطقة مطالعهشده، بیشتر افراد با کشاورزی و دامداری امرار معاش میکنند. میتوان اینگونه استنباط کرد که گرد و غبار در درازمدت سبب از بین رفتن منابع تولید افراد منطقه و درنتیجه کاهش تولید و وابستگی به کشورهای دیگر بهمنظور تأمین مواد غذایی میشود؛ از این رو در این پژوهش، پهنهبندی مناطق متأثر از ریزگردها در استان کرمانشاه مطالعه شد تا مشخص شود کدام مناطق بیشتر و کدام مناطق کمتر از ریزگردها اثر میپذیرند و کدام مناطق بیشترین و کدام مناطق کمترین آسیب را میبینند.
نتایج پژوهش نشان داد مناطقی که بیشتر از ریزگردها تأثیر پذیرفتهاند و بیشترین آسیب را دیدهاند، شهرستانهای نوار غربی استان کرمانشاه یعنی شهرستانهای سرپل ذهاب، قصر شیرین، پاوه، گیلانغرب و ثلاث باباجانی هستند. این شهرستانها به ترتیب با مجموع 1333، 1301، 1103، 1047 و 1001 روز در سال طی 16 سال گذشته بیشترین روزهای همراه با گرد و غبار را داشتهاند. همچنین مشخص شد شهرستانهای نوار شرقی استان یعنی سنقر و هرسین به ترتیب با 544 و 532 روز در سال کمترین روزهای همراه با گرد و غبار را داشتهاند و کمتر متأثر از ریزگردها بودهاند و آسیب کمتری دیدهاند.
ریشهیابی علل و عوامل منجر به خسارات سنگین حاصل از پدیدة ریزگردها، پایة سیاستگذاری و تدوین برنامههای مناسب پیشگیری و مقابله با بحرانهای طبیعی و اولویتی در تصمیمگیری و برنامهریزی راهبردی است.
در مناطق مطالعهشده، گرد و غبار به دلایل مختلفی چون دخالتهای بشری در استفادة غیرمنطقی از منابع آبهای سطحی و زیرزمینی، خشکشدن تالاب هورالهویزه (هورالعظیم)، بیابانیشدن زمینهای زراعی در کشور عراق، سدسازی روی سرچشمههای دجله و فرات در کشورهای ترکیه و سوریه، از بین رفتن پوشش گیاهی و عملیاتهای اکتشافی وزارت نفت به وجود میآید؛ همچنین شهرستانهای نوار غربی استان کرمانشاه به دلیل موقعیت جغرافیایی و همجواری با پهنههای بزرگی از مناطق بیابانی بارها در معرض پدیدة نامطلوب گرد و غبار قرار میگیرند. با حاکمیت شرایط خشکسالی در سالهای اخیر، وقوع این پدیده شدت و تداوم بیشتری یافته و خسارات جبرانناپذیری را به مردم این مناطق تحمیل کرده است.
عوارض منفی ریزگردها به مرزهای یک کشور محدود نیست و به همین دلیل معضلی فرامرزی به شمار میآید. تأثیرات محیطی ریزگردها در فواصلی بسیار دورتر از مناطق منشأ احساس میشود. این مسئله به علت امکان حمل گرد و غبارها و رسوب این ذرات در مناطق دوردست روی میدهد. برخلاف آلودگیهای صنعتی و فاضلابها، ریزگردها نوعی آلودگی بیمکان هستند. منشأ آلودگیهای بیمکان بسیار گسترده و متغیر و درست به همین دلیل، کنترل و مقابله با ریزگردها بسیار مشکل است.
باید این واقعیت را بپذیریم که ما همچنان پدیدة گرد و غبار را تجربه خواهیم کرد و زمانی با کاهش این وضعیت روبهرو خواهیم شد که زمین دوباره رطوبت مناسب را جذب کند و بارندگی مؤثری در بخشهای غربی خاورمیانه ازجمله عراق، عربستان، کویت و ایران روی دهد و هورالعظیم دوباره همانند گذشته پرآب شود.
با توجه به اینکه مشکل ریزگردها مشکلی فرامرزی است و برای کنترل و مهار آن به اقـدامات مـشترک بینالمللی نیاز است، اگـر درزمینة مهار و کنترل ریزگردها نمیتوان در خارج از مرزها به تعاملات و اقدامات مشترک مناسب برای حل این مسئله دست یافت، دستکم باید در داخل کشور فضای سبز را افزایش داد و در نواحی مرزی بادشکن و کمربند سبز ایجاد کرد و درختان جنگلی (همچون اکایپتوس میکروتسا[5]، اکالیپتوس کاملدولونسیس[6]، آکاسیا سالیسینا[7] و آکاسیا مودستا[8]) کاشت و جنگلهای دستکاشت، احداث و آنها را مدیریت کرد؛ زیرا هر هکتار جنگل تا 68 تن گرد و خاک را در خود رسوب میدهد؛ از سویی وجود جنگلهای دستکاشت در مناطق بیابانی نیز باعث تثبیت شنهای روان، ایجاد تعادل اکولوژیکی و حفاظت از منابع آب و خاک مناطق زیر پوشش میشود.
همچنین برای جلوگیری از وخیمترشدن شرایط بهتر است به قوانین بینالمللی وضعشده در حوزة مسائل زیستمحیطی و کنوانسیونهای بینالمللی تسریع در برنامههای بیابانزدایی و مهار فرسایش بادی رجوع شود و مسئولان کشور و استانهای مرزی (اهواز، ایلام و بهویژه کرمانشاه) متأثر از پدیدة گرد و غبار با افزایش روابط دیپلماتیک با کشورهایی که کانون ریزگردها هستند (عراق، عربستان، سوریه، اردن و کویت) برای کاهش آثار ریزگردها اقداماتی مشترک مانند مالچپاشی اراضی ماسهای و... انجام دهند.
نباید فراموش کرد که با پیشرفتهای سریع علم و فناوری در دنیای امروز انسان توانسته است با بسیاری از تهدیدها و مشکلات محیطی مقابله کند. اقدامات صورتگرفته در بسیاری از کشورهای توسعهیافته مؤید این امر است و خواهد بود و این کشورها بهوضوح در این زمینه بسیار موفق بودهاند. درنتیجه امید میرود با نگاهی به اقدامات صورتگرفته در این کشورها و تطبیق محیطهای همسان و شبیه آنها با کشورمان، بتوان با بهدستآوردن راهحلهای مناسب در جهت مدیریت بهینه و توسعة پایدار این مناطق گام برداشت.
در پایان میتوان گفت که کنترل و مدیریت پدیدة بیابانزایی، فراتر از وظایف یک سازمان یا یک وزارتخانه است و مقولهای فرابخشی، ملی و حتی بینالمللی محسوب میشود و کنترل آن حمایت همهجانبه و در یک کلام عزم ملی را میطلبد.
[1]. Dust
[2]. سینوپتیک یا همدید (Synoptic) از واژههای یونانی است که از دو قسمت «سین» یا «syn» به مفهوم با هم و «اپتیک» یا «optic» بهمعنای دیدهبانی تشکیل شده و روی هم بهمعنای دیدهبانی همزمان یا همهجانبه است (رحیمی، 1394؛ بابایی، 1391).
[3]. «پرفشار آزور» (Azores High) که در آمریکا با نام «پرفشار برمودا» یا «پرفشار اطلس شمالی» نیز شناخته میشود، مرکز عظیمی از هوای نیمهاستوایی پرفشاری است که بر فراز جزایر آزور در اقیانوس اطلس قرار دارد. این تودة هوا به همراه کمفشار ایسلند، نوسانهای اقیانوس اطلس را شکل میدهند و بر هوای اروپا و شمال آفریقا تأثیرگذارند. خشکی هوا در صحرای آفریقا و حوضة مدیترانه به علت نشست هوا در این سیستم است (کاویانی و همکاران، 1387؛ حلبیان، 1389؛ عساکره و همکاران، 1395).
[4]. سیکلون (Cyclonic)، منطقهای است از هوای کمفشار و تقریباً دایرهایشکل که قطر آن ممکن است به صدها کیلومتر برسد. این منطقه از هوا در نیمکرة شمالی در خلاف جهت عقربههای ساعت و در نیمکرة جنوبی در جهت حرکت عقربههای ساعت در چرخش است؛ در چنین ناحیهای کمترین مقدار فشار جوّی در مرکز است و در امتداد شعاع و به طرف خارج از مرکز مقدار فشار افزایش مییابد؛ درواقع سیکلون یک مرکز کمفشار است (کاویانی و همکاران، 1387؛ حلبیان، 1389؛ عساکره و همکاران، 1395).
[5]. Eucalyptus Microtheca
[6]. Eucalyptus camaldulensis
[7]. Acacia Salicina
[8]. Acacia Modesta
)
