نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری گروه جغرافیا، واحد نجفآباد، دانشگاه ازاد اسلامی، نجفآباد، ایران
2 دانشیار گروه جغرافیا، واحد نجفآباد، دانشگاه ازاد اسلامی، نجفآباد، ایران
3 استادیار گروه جغرافیا، واحد نجفآباد، دانشگاه ازاد اسلامی، نجفآباد، ایران
چکیده
کلیدواژهها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Abstract
The water streams branching from Zayandehroud in the city of Isfahan are called Madi and they are among the unique features of the structure of this city. In the past, they were used to irrigate agricultural lands, but today, with the change in their function, they have lost their past identity and efficiency. The expansion of activities and fundamental changes in the urban structure and elements have caused the loss of the importance and identity of Madi issues in the city of Isfahan. The current research has been carried out with the aim of identifying the Madi problems of Regions 1 and 3 of Isfahan and solutions to organize them. The method of this research is descriptive-analytical. In this regard, the existing Madi problems of these two areas were identified by field sampling and using a satellite positioning device. Then, the perceived problems were categorized and solutions related to their solution were presented. According to the conducted studies, the length of the Madi network of Region 1 is 10921 meters (10.9 km) and the Madi of Cheshme Niasserm is the longest Madi of this region with 3624 meters. In Region 3, the length of the Madi is 10,921.59 meters (10.9 km) and the Niaseram spring Madi is the longest one in this area with 3,624.72 meters. The results showed that Madies of Region 1 have 33 types of problems, the most important of which are bed slope correction and cleaning. In Region 3, 18 problems have been identified, of which dredging and cleaning are the main ones. Organizing the green space around the properties and using urban furniture and creating a space for the residents around the properties are among the most important management solutions for organizing the properties in these two regions.
Keywords: Isfahan City, Madi, Regions 1 and 3 of Isfahan, Spatial Organization.
Introduction
The Madi system consists of artificial waterways and water transfer routes that transport water from the Zayanderud River throughout large parts of the urban fabric of Isfahan. Historically, the Zayanderud and its network of branched Madies played a crucial role in agriculture, water supply, surface water collection, and urban development. However, in addition to their benefits, Madies have also faced various challenges, resulting in their discontinuation and environmental concerns in certain regions. Identifying the issues facing Madies and developing solutions to address them can greatly improve the livability of Isfahan by enhancing its urban fabric, given the contextual, historical, and environmental significance of Madies. The present study examines the issues and disorders faced by Madies residing within Regions 1 and 3 of Isfahan.
Materials and Methods
An applied research approach was employed to achieve the study's objective, and a descriptive-analytical methodology was used to analyze the data. Data on the Madies' location, problematic areas, and the type and location of issues they encounter were collected through a field survey and a GPS device. To ensure the accuracy of the collected data, an expert provided their expertise and verified the information. The issues and challenges associated with each Madi were then identified and classified. Next, the collected data and information were entered into GIS software to visualize the locations of Madies and their respective problems on a map. Lastly, recommendations were put forth to manage the Madies in these two areas.
Research Findings
Madies in Region 1 have a total of 33 problem types. Among these, the issue of ‘bed slope correction and cleaning’ emerges as a critical issue, with a prevalence of 18 instances in the area. The next most prevalent problem is related to ‘bed slope correction, dredging, and cleaning’, with 15 observed cases in the Madies area of this region. Furthermore, 23 of the problems in Madies within this area are related to ‘bed slope correction, cleaning, and dredging’. As noted earlier, although each of these three problem types is associated with another issue and viewed differently, they are still considered the primary problems in Madies, as they are also among the 23 problem types previously mentioned. Other problems encountered in the area include the need for green space organization and irrigation network management. In Region 3, there are a total of 15 problem types, with ‘dredging and cleaning’ emerging as the most prevalent issue, occurring 18 times. The second most prevalent issue involves ‘bed slope correction and cleaning’, with 11 instances. This region also experiences the problem of ‘dredging and cleaning’, along with 11 other issues, rendering it a significant issue. The research findings revealed that Madies in Region 1 encounter a greater number of issues than those in Region 3. Both regions encounter similar issues, including “bed slope correction and cleaning”, “organizing green spaces and bed slope correction”, “dredging and bed slope correction”, “dredging and cleaning”, and “dredging and organizing green spaces”. Region 1 exhibits a greater prevalence of all of the aforementioned issues, except for “dredging and cleaning”, which is more prevalent in Region 3.
Discussion of Results and Conclusion
Madies are a distinctive and remarkable feature of Isfahan's urban fabric, and undoubtedly, the Madies network is a crucial part of its identity. Running along a long path from the southwest to the northeast, Madies have given a unique shape to the city and are recognized as a significant element of its identity. Currently, however, the presence of issues in Madies has resulted in the neglect of these fundamental elements that once contributed significantly to the vibrancy of Region 3 of Isfahan which faces more problems than Madies in Region 1 due to having a higher number of Madies. Madies serve as vital life-giving elements that facilitate the connection and coherence of inner elements within neighborhoods. In areas where Madies exist, neighborhoods tend to have a more structured and organized layout, whereas those without them often exhibit a lack of cohesion among the elements within the neighborhood. Organizing and resolving the problems of Madies is essential for improving the structure of neighborhoods and enhancing the links between their elements. To achieve this, suitable solutions need to be devised for the issues affecting each Madi. The primary problem in Regions 1 and 3 is related to the need for ‘dredging and cleaning’. Therefore, it is imperative to undertake the dredging and cleaning of all Madies in these two regions and implement measures to ensure that the surrounding environment's health is maintained. For example, to prevent the growth and reproduction of insects and animals, Madies should be regularly dredged, and garbage must not be thrown into them. By organizing and utilizing the green space around Madies with appropriate urban furniture, the citizens can make the most out of this beautiful and serene area, which significantly contributes to the overall beauty and tranquility of the neighborhood and the city.
کلیدواژهها [English]
مقدمه
اصفهان یکی از منحصربهفردترین شهرهایی است که دارای مادی است. مادی کانالها و مسیرهای انسان ساخت انتقال آب به شمار میروند که در شهر اصفهان، آب رودخانۀ زایندهرود را در بخش بزرگی از بافت شهری عبور میدهند. نقش زایندهرود و شبکۀ مادیهای منشعب از آن در گذشته در امور کشاورزی، آبرسانی و جمعآوری آبهای سطحی و آبادانی شهر اهمیت خاصی دارد. مادیهای اصفهان که آب رودخانۀ زایندهرود را در سراسر جلگه و ازجمله بافت شهری آن عبور میدهند، بخش مهمی از ساختار کالبدی- فضایی بافت شهری اصفهان هستند. گستردگی عبور مادیها میان بافتهای شهری متراکم اصفهان دستکم از دو جنبه بسیار مهم است: نخست، اینکه مادیها همچون فضای تنفس شهر عمل میکنند. آنگونه که هوای مطلوب را به درون بافت آن تزریق میکنند. این موضوع در عصر حاضر که آلودگی هوا به یک بحران تبدیل شده است، اهمیت بسیاری دارد. دوم، اینکه با توجه به فضا و محیط بسیار مطلوب مادیها و گستردگی آنها در سطح شهر ازنظر حرکت و جابهجایی مردم بهویژه رفتوآمد پیاده بسیار مهم و ارزشمند است (نائبیه و طالبی، 1396). با وجود کارکردهایی که مادیها دارند، مشکلات بسیاری نیز دارند و این باعث شده است که نهتنها از کارکردهایش باز بمانند، در بعضی مناطق مشکلات زیستمحیطی را نیز به وجود آورند. از آنجا که مادیها عنصری زمینهای، تاریخی و زیستمحیطی در بافت شهر اصفهان به شمار میروند، شناسایی مشکلات آنها و راهکارهای کاستن از مشکلاتشان تأثیر بسزایی در بهبود کیفی شهر اصفهان خواهد داشت. در رابطه با مادیها مطالعاتی صورت گرفته است که به تعدادی از آنها اشاره میشود. شریفی (2009) در رسالۀ دکتریاش کاربرد دو تکنیک محاسباتی تکاملی را در دو جنبۀ مختلف جریان کانالهای باز شهری بررسی کرد. وانگ و همکاران (2012) راههای کنترل و اصلاح مشکلات رودخانههای شهری را بررسی و پس از مطالعۀ تکنیکهای مختلف و تبیین مفاهیم فناوری زیست پالایی براساس پیشرفتهای بهسازی رودخانه، رویکردهایی را برای کاهش معضل آلودگی رودخانه پیشنهاد کردند. عیسی (2018) در کتابی کانالهای روباز شهری و تحولات آنها را در سالهای اخیر بررسی کرد. ژائو و همکاران (2020) مشکلات و اقدامات متقابل مدیریت رودخانه را در فرآیند شهرنشینی سریع در چین بررسی کردند و پیشنهادهای مرتبطی را در زمینۀ حفاظت و مدیریت رودخانهها ازجمله مکانیسمهای مدیریت رودخانه، ابزارهای تشویق اقتصادی، حمایت فنی و تحول مفاهیم توسعه ارائه دادند. داسگوپتا و سن (2022) در مطالعهای علل آلودگی آب رودخانههای شهری، ابداع عامل برجستۀ رودخانه برای تعیین ضریب سلامت رودخانه، ارتباط آنها با انتشار گازهای گلخانهای و سازگاری با محیطزیست را بررسی و تحلیل کردند و راهکارهایی را برای بهبود سلامت رودخانه و پایداری آیندۀ آن پیشنهاد دادند. اینامورا و کومار (2022) کیفیت آب رودخانههای توکیو را برای اقتصاد منطقهای توکیو بررسی کردند و نتیجه گرفتند که اقتصاد منطقهای ارزشهای رفاهی را با بهبود کیفیت محیطی ایجاد میکند. احمدی (1386) در پژوهشی بهمنظور ارتقای کیفیت زیستی شهر اصفهان از طریق احیای شبکۀ مادیهای شهر اهمیت سرمایهگذاری را برای احیای مادیها از دیدگاههای متعدد تاریخی، زیستمحیطی، طراحی شهری و اقتصادی بررسی کردند. ماجدی و احمدی (1387) نقش مادیها را در ﺷﻜﻞﮔﻴﺮی ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻓﻀﺎﻳﻲ ﺷﻬﺮ اﺻﻔﻬﺎن مطالعه و ﻋﻤﻠﻜﺮد مادیها را ﻃﻲ ﺗﺎرﻳﺦ و ارﺗﺒﺎط آن ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﻃﺮاﺣﻲ ﻓﻀﺎﻫﺎی ﺷﻬﺮی بررسی کرد. امجد (1392) نقش مادیها را در پایداری شهر اصفهان بررسی و بیان کرد، شهر اصفهان به دلیل خصوصیات بنیادین و ماندگار خود پتانسیل آن را دارد که به درجاتی از پایداری دست یابد و در این راه احیای نقش مادیها و حفظ ارزشهای هویتی تاریخی آنها ازجمله رویکردها، برای رسیدن به این مهم است. جمشیدی و قلعه نویی (1392) در پژوهشی سیر تکاملی مسیرهای سبز را در ایران و سپس شبکۀ مادی را بهعنوان نمونۀ موردی الگوی طراحی مسیرهای شهری پایدار در اصفهان بررسی کردند. مهدی قلب و اتحادی (1393) احیای حیات زیستمحیطی-کالبدی مادی فرشادی را در شهر با رویکرد پیادۀ راهسازی بررسی و راهکارهایی را در این مورد ارائه کردند. اﺣﻤﺪی و همکاران (1394) در پژوهشی ارﺗﻘﺎی ﻛﻴﻔﻲ ﻣﺎدی ﻓﺮﺷﺎدی اﺻﻔﻬﺎن را مطالعه و ضمن بررسی وضع موجود مادی راهکارها و ضوابطی را با تأکید بر چگونگی نورپردازی شبانه و نحوۀ بهکارگیری رنگ و نور در راستای کیفیتبخشی به این مادی ارائه کردند. نامداریان و همکاران (1395) نقش شبکۀ مادیها را در تحولات سازمان فضایی اصفهان بررسی کردند. نتایج نشاندهندۀ آن بود که در دورۀ صفوی و با افزایش جمعیت، مادیهای جدید متأثر از استخوانبندی تازۀ شهر مکانیابی و ایجاد شدهاند. خواجه پور و اربابان (1395) در پژوهشی تأثیر مادیها را در شکلگیری فضای شهری اصفهان پیش از عصر صفویه و پس از آن بررسی کردند. قدیری و همکاران (1396) کاربرد مستندنگاری را در حفظ و احیای مادیهای اصفهان بررسی و از یک طرف به ارزشهای تاریخی، فرهنگی، زیستمحیطی و مشکلات کنونی مادیها در بافت شهری اصفهان توجه و از سوی دیگر، نحوۀ استفاده از علم نقشهبرداری را برای تعیین موقعیت و آشکارسازی تغییرات مادیها ارزیابی کردند. ربیعی و علیزاده (1396) نقش و تأثیر شبکۀ مادیها را بر ساختار فضایی شهر اصفهان بررسی کردند. نتایج حاصل از پژوهش آنان برای حفظ و تقویت مادیها در زمینههای کارکردی، معنا و سیمای شهری کمک میکند و باعث ارتقای کیفیت محیطی شهر میشود. یزدخواستی و طغیانی (1396) در پژوهشی طراحی و ارتقای کیفی مادی فرشادی اصفهان را با رویکرد اکولوژیک و با بهرهگیری از فرآیند تحلیل شبکهای Anp بررسی کردند. ربیعی و همکاران (1396) بهسازی مادیهای اصفهان را با رویکرد کشاورزی شهری مطالعه کردند و نتیجه گرفتند که با ایجاد فضای قابل کشت در بستر مادیها نهتنها امکان بهسازی متناسب با هویت محیط رخ میدهد، در بردارندۀ تأثیرات توسعۀ پایدار اجتماعی و محیطی نیز است. نائبیه و طالبی (1396) مادی فرشادی اصفهان را با رویکرد ایجاد هویت و حفظ تعاملات اجتماعی- فرهنگی بررسی و بیان کردند که بازآفرینی مادی، حیات معنوی و مادی مردم شهر را بهدنبال دارد. یزدخواستی و طغیانی (1396) اصول طراحی شهری اکولوژیک را در لبۀ مادی فرشادی با تکنیک Swot بررسی و در قالب چارچوب طراحی شهری و ضوابط طراحی در این مادی ارائه کردند. مرادی و بیگزاده (1396) نقش عملکرد مادیها را در شکلگیری ساختار معماری بناهای شهر اصفهان بررسی و تأثیر بصری مادیها را بر معماری بناهای شهر اصفهان و ایجاد حس روح مکان و زمان در بناها را مطالعه کردند. کاراحمدی (1396) بررسی تطبیقی نقش مادیهای اصفهان و کانالهای شهرسنت پترزبورگ را از منظر شکلگیری ساختار شهری مطالعه کردند. صداقت رستمی و موسوی (1397) در پژوهشی چارچوب نظری سبز راههای شهری را در راستای ارتقای نقش زیستمحیطی مادیهای اصفهان بررسی کردند. ارثیا و مهربانی (1397) مادیهای اصفهان و ارزشافزودۀ آنها را بر بافت همجوار بررسی کردند و نتیجه گرفتند که ارتقای کیفی محیط اطراف مادیها عاملی مؤثر برای استفادۀ شهروندان از آنها خواهد بود. هاشمی وند و همکاران (1398) در مطالعۀ نقش مادیها در شکلگیری منظر شهری با بررسی ساختار و زندگی شهری در حاشیۀ مادیها در طول تاریخ به درک صحیحی از منظر شهری وابسته به مادیها رسیدند تا با آن گامی مؤثر برای احیا و باززندهسازی این هویت ارزشمند بردارند. نوروزی و همکاران (1400) در پژوهشی نقش مادیها را در دستیابی به توسعۀ پایدار شهری بررسی کردند. امجد و همکاران (1401) نقش مادیها را در شکلگیری حس تعلق به مکان ساکنان همجوار آن بررسی کردند و نتیجه گرفتند که بین طبیعت زیبای مادیها با چهار مؤلفۀ «عناصر طبیعی، خوانایی، خاطرهانگیزی و منحصربهفردبودن» و عوامل عملکردی با مؤلفههای «خودبسندگی و لذت از مکان» و عوامل ادراکی با مؤلفههای «رضایتمندی، اشتیاق، افتخار، مردمدوستی و سازگاربودن» رابطۀ مستقیم وجود دارد که بر ارتباط کاربران با محیط تأثیر میگذارد و حس تعلق به مکان ساکنان همجوار مادیها را افزایش میدهد. صالحی و همکاران (1401) تابآوری مادیهای شهر اصفهان را در برابر سیلابهای شهری بررسی کردند و نتیجه گرفتند که مادیهای مناطق 15، 6، 12 و 10 بیشترین تابآوری و مادیهای مناطق 9، 8، 1 و 13 کمترین تابآوری را دارند.
مادیها یکی از راههای مقابله با خطرات و بلایای طبیعی ازجمله سیل و دفع آبهای سطحی است؛ از این رو، شناسایی مشکلات و تلاش برای رفع آنها کاراییشان را افزایش میدهد و حیات دوبارهای به مادیها میبخشد. شناسایی مشکلات مادیها و توجه به احیا و ساماندهی آنها هدف اصلی این پژوهش است؛ از این رو، در این تحقیق سعی شده است، با معرفی مادیهای منطقۀ یک و سه اصفهان و بررسی مسائل و مشکلات آنها راهکارهای مدیریتی و اساسی ارائه شود.
نقش مادیها در ساختار شهر اصفهان:
اصفهان شهری با هستههای اولیۀ زیستی و جویباره به معنای زمین جویها در اصلیترین هستۀ شهر بوده است. نقش زایندهرود و شبکۀ مادیهای منشعب از آن، در گذشته در امور کشاورزی و آبرسانی، جمعآوری آبهای سطحی و آبادی شهر اهمیت خاصی داشته است. متأسفانه، طی توسعۀ شهری، افزایش ساختوسازها و از بین رفتن باغات درون شهر مزارع آن بخشی از هویت شهر به نام مادی به فراموشی سپرده شده است. با توجه به قرارگیری مادیها نسبتبه موقعیت شهر اصفهان بهویژه محلات قدیمی قبل از صفویه که در نقاط مرتفع نسبتبه شیب کلی زمین قرار دارند و نبودِ امکان گذر مادی از آنها ملاحظه میشود که تا قبل از صفویه عبور مادیها از درون کالبد شهر نبوده و عملکرد عمدۀ آنها آبیاری مزارع و کشتزارها بوده است. ضمن آنکه آب مصرفی اهالی نیز همواره از چاههایی تأمین میشد که در عمق اندک به آب میرسیدند. در دوران صفوی با گسترش شهر به جنوب از اراضی مزروعی اطراف مادیها جزء شهر شده و محلات نوساز صفوی در آنها ساخته میشود. محلاتی مانند: خواجو، صالحآباد، چرخاب و ... پیرامون مادیها ساخته شدهاند. مادیها در شهر اصفهان شاخصه و متمایزکنندۀ شهر اصفهان از سایر شهرهای ایران و بهگونهای هویتبخش قسمتهای مرکزی شهر و متمایزکنندۀ این محلات از سایر محلات جدید شهر هستند. واژۀ مادی در ذهن بسیاری از ساکنان این محلات یادآور بسیاری از خاطرات کودکی و مظهر حیات و زندگی است. هنوز هم بسیاری از مردم برای رفتن از نقطهای به نقطۀ دیگر از مسیر مادی بهعنوان راهنمای خویش استفاده میکنند. مادیها بهعنوان یکی از عناصر کلیدی معنادارشدن شهر اصفهان، به منحصربودن شهر اصفهان منجر میشوند و ساکنان این شهر نوعی وابستگی و حس تعلق نسبت به آنها دارند (ماجدی و احمدی، 1387).
روش تحقیق
در این پژوهش به بررسی مشکلات و نابسامانیهای مادیهای مناطق مرکزی شهر اصفهان شامل مناطق یک و سه توجه میشود. منطقۀ یک در بخش مرکزی کلانشهر اصفهان با مساحت 810 هکتار، از شمال به میدان جمهوری اسلامی در مسیر خیابان فروغی تا فلکه شهدا، از جنوب به میدان انقلاب در مسیر زایندهرود تا پل وحید، از شرق به فلکه شهدا در مسیر خیابان چهارباغ تا میدان انقلاب و از غرب به پل وحید در مسیر اتوبان شهید خرازی - سه راه اشرفی اصفهانی- خیابان خرم تا میدان جمهوری اسلامی محدود میشود. منطقۀ سه با مساحت 1148 هکتار، از شمال به میدان شهدا در مسیر خیابان مدرس تا میدان قدس - خیابان سروش تا میدان احمدآباد، از شرق به میدان احمدآباد تا بزرگمهر، از جنوب به میدان بزرگمهر در مسیر رودخانۀ زایندهرود تا میدان انقلاب و از غرب به میدان انقلاب تا شهدا محدود میشود. در شکل (1) موقعیت مادیهای شهر اصفهان و در شکل (2) موقعیت مناطق یک و سه در بین سایر مناطق و در شهرستان و استان اصفهان نشان داده شده است.
|
|
|
شکل (1) موقعیت مناطق شهر اصفهان و شبکۀ مادیهای آن Figure (1) Location of Isfahan city areas and its madi |
منبع: نویسندگان، 1400
|
|
|
شکل (2) موقعیت مناطق شهر اصفهان در شهرستان و استان Figure (2) The location of Isfahan city areas in the city and province |
منبع: نویسندگان، 1400
پژوهش حاضر، به لحاظ هدف، کاربردی و ازنظر روش جزء پژوهشهای توصیفی- تحلیلی است. اطلاعات موردنیاز شامل موقعیت مادیها، گرههای مشکلساز و نوع و موقعیت مشکل ایجادشده در مادیها با برداشت میدانی و با دستگاه GPS برداشت شد. برای اطمینان از صحت اطلاعات برداشتشده نیز یک کارشناس صاحبنظر در این مورد نظر داده و دادهها را تأیید کرده است. سپس مشکلات و معضلات مربوط به هر یک از مادیها شناسایی و دستهبندی شدند. در ادامه، اطلاعات بهدستآمده و نقاط برداشتشده در نرمافزار GIS وارد شد. بدین صورت موقعیت مادیها و مشکلات مربوط به آنها بر روی نقشه نشان داده شد. درنهایت، راهکارهایی برای ساماندهی مادیهای این دو منطقه ارائه شد.
بحث
مادیها نقش مهمی در ساختار کالبدی و فضایی شهر اصفهان دارند. در مناطق و محلههایی که شبکۀ مادیها جریان دارند، مادیها پیوند مطلوبی را بین عناصر آن منطقه و محله برقرار کردهاند و به استخوانبندی مطلوب آن منطقه منجر شده است. در شکل (3) منطقۀ یک و شبکۀ مادیهای آن نشان داده شده است. این مادیها محلههای خرم، جامی، علیقلی آقا، درب کوشک، بیدآباد، جوزدان الیادران، خلجا، شاهزاده ابراهیم، لنبان، عباسآباد، صائب، آفاران، دستگرده، زهران و ناژوان را تحت پوشش خود قرار داده است. در جدول (1) نیز مشخصات مادیهای این منطقه ارائه شده است.
|
|
|
شکل (3) موقعیت منطقۀ یک و شبکۀ مادیهای آن Figure (3) Location of Zone 1 and its madi |
منبع: نویسندگان، 1400
طبق جدول (1) در منطقۀ 1 تعداد 7 مادی وجود دارد. شبکۀ مادیهای این منطقه 72/18958 متر (9/18 کیلومتر) طول دارد. طویلترین مادی، فدن با 84/4725 متر طول است که در محدودۀ خیابان بزرگراه خیام- خیابان فروغی واقع شده است.
جدول(1) مشخصات مادیهای منطقۀ یک
Table (1) Madi specifications of region one
|
مادیهای منطقۀ 1 |
طول (متر) |
نام مادی |
طول (متر) |
جهت |
نقطه شروع و پایان |
|
قمیش 4 |
28/942 |
قمیش |
47/2174 |
شرقی- غربی |
خیابان خرم- قائمیه |
|
قمیش 8 |
79/344 |
خیابان خرم |
|||
|
قمیش 9 |
83/61 |
کنارگذر غربی خیام، میرزاطاهر |
|||
|
قمیش 10 |
57/825 |
الیادران- خیابان صاحب روضات، حسینی زاده |
|||
|
فرشادی 1 |
08/857 |
فرشادی |
72/2688 |
شرقی- غربی |
بزرگراه خیام- خیابان چهارباغ عباسی |
|
فرشادی 2 |
64/857 |
||||
|
فدن 2 |
96/2932 |
فدن |
84/4725 |
شرقی- غربی و شمالی- جنوبی |
بزرگراه خیام- خیابان فروغی |
|
فدن 2 |
04/1529 |
||||
|
فدن 3 |
14/93 |
||||
|
فدن 4 |
70/170 |
||||
|
نیاصرم 1 |
99/2849 |
نیاصرم |
99/2849 |
شرقی- غربی |
بزرگراه خیام- خیابان چهارباغ عباسی |
|
حاجی |
83/537 |
حاجی |
83/537 |
شرقی- غربی |
پل وحید، بزرگراه خیام- خیابان صائب |
|
جوی شاه 2 |
02/1035 |
جوی شاه |
02/1035 |
شرقی- غربی |
بزرگراه خیام- خیابان صارمیه |
|
تیران 3 |
71/3271 |
تیران |
71/3271 |
شمالی- جنوبی |
خیابان صارمیه- خیابان فروغی |
|
تیران 6 |
74/1176 |
||||
|
تیران 7 |
41/498 |
منبع: نویسندگان، 1400
براساس اطلاعات جمعآوری و برداشتشده که به نرمافزار GIS وارد شد، نقشهای از مادیهای منطقۀ یک ترسیم و در آن مشکلات مادیهای این منطقه نشانهگذاری شد تا به ارائۀ راهکارهای متناسب با آنها توجه شود. در شکل (4) موقعیت جغرافیایی منطقۀ 1 و مشکلات مادیهای آن مطرح شده است. در جدول (2) نیز مشکلات موجود در این مادیها بههمراه تعداد آنها نشان داده شده است.
در منطقه 3 بهطور کلی 15 نوع مشکل وجود دارد. مشکل لایروبی- نظافت با تعداد 18 مورد بیشترین فراوانی را دارد. پس از آن، مشکل اصلاح شیب بستر- نظافت با تعداد 11 مورد قرار دارد. در این منطقه نیز مشکل لایروبی و نظافت در کنار 11 مورد از مشکلات دیگر دیده میشود و بهعنوان مشکل این منطقه مطرح است.
|
|
|
شکل (4) مشکلات مادیهای منطقۀ یک Figure (4) Madi problems of the region one |
منبع: نویسندگان، 1400
جدول (2) عناوین مشکلات منطقۀ یک
Table (2) Titles of problems of region 1
|
ردیف |
تعداد |
عنوان |
|
1 |
18 |
اصلاح شیب بستر-نظافت |
|
2 |
2 |
ساماندهی فضای سبز-اصلاح شیب بستر |
|
3 |
15 |
لایروبی- اصلاح شیب بستر |
|
4 |
6 |
لایروبی-نظافت |
|
5 |
13 |
لایروبی=ساماندهی فضای سبز |
|
6 |
16 |
مسکونی-گذر |
|
7 |
7 |
اصلاح شیب بستر-نظافت-ساماندهی فضای سبز |
|
8 |
15 |
اصلاح شیب بستر-لایروبی-نظافت |
|
9 |
1 |
لایروبی- اصلاح شیب بستر-ساماندهی شبکۀ آبیاری |
|
10 |
4 |
لایروبی-اصلاح بستر |
|
11 |
7 |
لایروبی-ساماندهی فضای سبز |
|
12 |
2 |
لایروبی-اصلاح بستر-ساماندهی شبکۀ آبیاری |
|
13 |
6 |
لایروبی-اصلاح بستر-نظافت |
|
14 |
1 |
لایروبی-اصلاح شیب بستر-عبور مادی از زیر گاراژ و منازل |
|
15 |
2 |
اصلاح شیب بستر-نظافت-کندهکنی |
|
16 |
1 |
ادامۀ نهر بنام نهر شاداب-لایروبی |
|
17 |
2 |
بسته شدن کامل مسیر ابرو-لایروبی-اصلاح شیب بستر |
|
18 |
1 |
از بین رفتن مسیر اصلی مادی |
|
19 |
1 |
از کوچۀ بید آبادی تا حکیم سنایی مسیر از بین رفته است |
|
20 |
4 |
تعارض طولی-نظافت |
|
21 |
2 |
بستهشدن مسیر –لایروبی |
|
22 |
2 |
درختکاری در کف مادی- لایروبی |
|
23 |
1 |
درختکاری در کف نهر-ساماندهی فضای سبز |
|
24 |
4 |
درختکاری در وسط مادی- اصلاح شیب بستر |
|
25 |
2 |
درختکاری در وسط نهر-لایروبی-نظافت |
|
26 |
2 |
درختکاری در وسط نهر-نظافت-اصلاح شیب بستر |
|
27 |
6 |
بیرونآمدن مادی از زیر منازل -لایروبی-نظافت-اصلاح شیب بستر |
|
28 |
3 |
پوشیدهشدن مادی |
|
29 |
1 |
به دلیل احداث خ روضاتی مسیر مادی تغییر کرده است و به مادی تیران سرریز میشود |
|
30 |
4 |
ساماندهی فضای سبز |
|
31 |
2 |
کاشت درخت در وسط مادی |
|
32 |
4 |
رفتن مادی به زیر منازل مسکونی |
|
33 |
1 |
عبور مادی از زیر منازل مسکونی |
|
34 |
2 |
سرریز به مادی تیران |
|
35 |
10 |
گذر |
|
36 |
1 |
ابتدای زیر رفتن مادی در امتداد خ شیخ بهایی |
|
37 |
1 |
ابنمای ابتدای خیابان لنبان |
|
38 |
2 |
ابنمای پارک ابوریحان |
منبع: نویسندگان، 1400
مادیهای منطقۀ سه نیز ترسیم و در شکل (5) نشان داده شده است. مادیهای این منطقه در محلههای جامی، علیقلی آقا، درب کوشک، خلجا، شاهزاده ابراهیم، عباسآباد، سرچشمه، سرتاوه، احمدآباد، جویباره، شهشهان، سنبلستان، نقش جهان، امامزاده اسماعیل، گلزار، قلعه طبره، ملک، چرخاب، خواجو، باغ کاران، مفتح، شاهزید، فرهنگیان، بابلدشت، تیران، مصلی، عسکریه و سروستان واقع شدهاند. در جدول (3) نیز مشخصات این مادیها ارائه شده است.
|
|
|
شکل (5) موقعیت منطقۀ سه و مادیهای آن Figure (5) Location of Zone Three and its madi |
منبع: نویسندگان، 1400
همانگونه که در جدول (3) مشاهده میشود، منطقۀ 3 دارای 5 مادی به نامهای نیاصرم، فرشادی، چشمۀ مرغاب، راران و باقرخان است. درمجموع، این منطقه 59/10921 متر (9/10 کیلومتر) مادی دارد. مادی چشمۀ نیاصرم با 72/3624 متر طویلترین مادی این منطقه است که از محدودۀ چهارباغ تا خیابان بزرگمهر را تحت پوشش خود قرار داده است.
جدول (3) مشخصات مادیهای منطقۀ سه
Table (3) Madi characteristics of region three
|
نام مادی |
طول (متر) |
جهت |
نقطۀ شروع و پایان |
|
نیاصرم |
72/3624 |
غربی- شرقی |
چهارباغ- بزرگمهر |
|
فرشادی |
46/3019 |
غربی- شرقی |
شمسآبادی- بزرگمهر |
|
چشمۀ مرغاب |
38/1197 |
غربی- شرقی |
سرچشمه- خیابان سروش |
|
چشمۀ راران |
99/1335 |
شمالی- جنوبی |
سروش-احمد آباد، گلزار |
|
چشمۀ باقرخان |
03/1744 |
غربی- شرقی |
بازارچه حاج آقا شجاع در خیابان استاد همایی- بزرگمهر |
منبع: نویسندگان، 1400
مشکلات شناسایی و برداشتشده در منطقۀ 3 نیز بر روی نقشه نشان داده شد و در شکل (6) قابلمشاهده است. در جدول (4) مشکلات مادیهای این منطقه و تعداد آنها ارائه شده است. در منطقۀ 3 بهطور کلی 15 نوع مشکل وجود دارد. از این تعداد بیشترین تعداد مربوط به مشکل لایروبی، نظافت با تعداد 18 مورد و پس از آن اصلاح شیب بستر، نظافت با 11 مورد است. در این منطقه نیز در کنار 11 مورد از مشکلات مطرحشده مشکل لایروبی و نظافت دیده میشود و بهعنوان مشکل این منطقه مطرح است.
|
|
|
شکل (6) مشکلات مادیهای منطقۀ سه Figure (6) Madi problems of the region Three |
منبع: نویسندگان، 1400
جدول (4) عناوین مشکلات مادیهای منطقۀ سه
Table (4) Titles of madi problems of region Three
|
ردیف |
تعداد |
عنوان |
|
1 |
11 |
اصلاح شیب بستر-نظافت |
|
2 |
2 |
ساماندهی فضای سبز-اصلاح شیب بستر |
|
3 |
9 |
لایروبی-اصلاح شیب بستر |
|
4 |
18 |
لایروبی-نظافت |
|
5 |
2 |
لایروبی-ساماندهی فضای سبز |
|
6 |
3 |
مسکونی-گذر |
|
7 |
1 |
لایروبی-ساماندهی فضای سبز- از مدرسۀ چهار باغ تا باغ گلدسته مسیر مادی پوشیده است |
|
8 |
1 |
جمعآوری نخاله و ضایعات |
|
9 |
1 |
لایروبی-تعارض طولی |
|
10 |
3 |
لایروبی-جمعآوری ضایعات و نخاله |
|
11 |
2 |
لایروبی-نظافت-ایمن سازی |
|
12 |
1 |
لایروبی-نظافت-ایمن سازی بدنه-باریکشدن عرض مادی |
|
13 |
1 |
لایروبی-نظافت-جمعآوری ضایعات |
|
14 |
1 |
فضای سبز-گذر |
|
15 |
11 |
اصلاح شیب بستر-نظافت |
منبع: نویسندگان، 1400
مقایسه بین مادیهای مناطق یک و سه نشاندهندۀ آن است که مادیهای منطقۀ یک مشکلات بیشتری دارند. این دو منطقه در 5 نوع مشکل شامل اصلاح شیب بستر- نظافت؛ ساماندهی فضای سبز- اصلاح شیب بستر؛ لایروبی- اصلاح شیب بستر؛ لایروبی- نظافت؛ لایروبی- ساماندهی فضای سبز با یکدیگر مشترک هستند. بهجز مشکل لایروبی- نظافت که منطقۀ سه از فراوانی بیشتری برخوردار است، در سایر مشکلات منطقۀ 1 فراوانی بیشتری نسبتبه منطقۀ سه دارد.
با توجه به مشکلاتی که برای مادیهای مناطق یک و سه بیان شد، برای ساماندهی و حفظ مادیهای این دو منطقه پیشنهاد میشود. راهکارهای زیر توسط سازمان پارکها و فضای سبز شهرداری اصفهان اجرا شود:
به تعدادی از کارکردهای مادیها نیز در زیر اشاره شده است:
با توجه به اینکه مادیها خود بهطور بالقوه طراوت، زیبایی و سرسبزی دارند، فضای سبز حاشیۀ مادیها موجب زیبایی و لطافت فضای شهر شده است و آرامش و تسکین روحی شهروندان را بههمراه دارد، در صورت رفع مشکلات مادیها و ساماندهی آنان با ایجاد تدابیری فضای اطراف مادیها بهگونهای طراحی میشود تا امکان استفادۀ هرچه بیشتر محلات از این فضاها فراهم شود؛ زیرا مادیها با گذر از محلات مختلف یکی از عوامل اثرگذار بر کیفیت زندگی این محلات است و ساماندهی مادیها در وضعیت محلههایی که از آنها عبور میکند، اثرگذار است. خدمات و کاربریهای مستقر در اطراف مادیها و افزایش آنها نیز نقش مؤثری در ساماندهی اطراف مادی دارد. با توجه به اینکه مادیها در مناطق مسکونی و دل محلات واقع هستند، وجود کاربریهایی مانند خدماتی و تجاری که موجب جذب جمعیت میشود، در ساماندهی مادیها مؤثر است. مردم برای تأمین نیازهای خود نیاز به حضور و تردد در محیطهای با کاربریهای خدماتی و تجاری دارند؛ بهعنوان مثال، مراکز خرید، مدارس و فعالیتهای معطوف به آنها ازجمله مکانهای پرتردد هستند که در صورتی که در اطراف مادیها فراهم شوند، روی محور مادیها اثرگذار هستند و به ساماندهی مادیها و فضای سبز اطراف آنها بهمنظور استفادۀ شهروندان منجر میشوند.
نتیجهگیری
مادی، یکی از ویژگیهای خاص و منحصربهفرد بافت شهری اصفهان است و بدون شک، شبکۀ مادیها در شهر اصفهان، بخشی از هویت اصلی آن به حساب میآید. مادیها در طول مسیر از جنوب غرب به شمال شرق کشیده شده و با گذراندن مسیری طولانی در شهر شکل خاصی را به شهر داده و بهعنوان عنصری هویتبخش در شهر شناخته شده است؛ اما در حال حاضر به دلیل وجود مشکلاتی که در مادیها وجود دارد، این عناصر حیاتبخش شهر اصفهان به فراموشی سپرده شده است. در برخی از مناطق یا به جوی آب باریکی تبدیل شده یا به دلیل ساختوسازهای شهری پنهان شده و ماهیت خود را از دست دادهاند. از آنجا که مادیها نقش حیاتی در ساختار شهر اصفهان دارند و عملکرد آنها در دنیا کمنظیر است، ضرورت دارد تا مشکلات مادیها برطرف شود و زمینۀ بهرهمندی از این عنصر تاریخی و خاص را در فضای شهری برای آیندگان به وجود آورد. با توجه به آنچه بیان شد و اهمیت موضوع، در این پژوهش سعی بر آن شد که مشکلات مادیهای مناطق یک و سه شهر اصفهان برداشت و شناسایی شود و راهکارهایی برای ساماندهی هرچه بهتر این مادیها صورت بگیرد. مطالعات صورتگرفته حاکی از آن است که منطقۀ یک با مساحت 810 هکتار دارای 7 مادی به نامهای قمیش، فدن، فرشادی، نیاصرم، حاجی، جوی شاه و تیران است که درمجموع، 72/18958 متر (9/18 کیلومتر) طول را در برمیگیرند. از بین آنها طویلترین مادی فدن با 84/4725 متر طول است. منطقۀ سه با مساحت 1148 هکتار دارای 5 مادی به نامهای نیاصرم، فرشادی، چشمۀ مرغاب، راران و باقرخان است. طول شبکه مادیهای این منطقه 59/10921 متر (9/10 کیلومتر) و مادی چشمۀ نیاصرم با 72/3624 متر طویلترین مادی این منطقه است. منطقۀ سه با وجود مساحت بیشتر نسبتبه منطقۀ یک شبکۀ مادی کمتری دارد. بررسیهای صورتگرفته بر روی مشکلات مادیهای این دو منطقه نشاندهندۀ آن است که مادیهای منطقۀ یک دارای 33 نوع مشکل هستند که عمدهترین آنها اصلاح شیب بستر و نظافت است. در منطقۀ سه نیز 18 مورد مشکل وجود دارد و از بین آنها لایروبی و نظافت عمدهترین است. از آنجا که منطقۀ سه از مادیهای بیشتری نسبتبه منطقۀ یک برخوردار است، دارای مشکلات بیشتری هم است. مادیها به عنصری حیاتبخش نقش مهمی در ارتباط و انسجام بین عناصر داخلی محلهها دارند. در محلههایی که مادیهای وجود دارند، ساختار و استخوانبندی مطلوبی در محله هست و برعکس، در محلههایی که مادی وجود ندارد، بین عناصر آن محله نیز انسجامی نیست؛ بنابراین ساماندهی مادیها و رفع مشکلات موجود آنها ضرورت پیدا میکند و در بهبود ساختار محله و پیوند بین عناصر آن مؤثر است. بدین منظور باید راهکارهای متناسب با مشکلات هر مادی در نظر گرفته شود. عمدهترین مشکل مناطق یک و سه مربوط به لایروبی و نظافت بود؛ بنابراین ضرورت داشت، لایروبی و نظافت تمام مادیهای این دو منطقه انجام و تدابیری در نظر گرفته شود تا بهداشت محیط اطراف مادیها حفظ شود؛ بهعنوان مثال، زبالهها جمعآوری و از ریختن زباله به درون مادیها جلوگیری شود؛ همچنین لایروبی مادیها انجام تا از رشد و تکثیر حشرات و جانوران جلوگیری شود. فضای سبز حاشیۀ مادیها باعث زیبایی و لطافت فضای محلات و شهر میشود و نقش بسزایی در آرامش و تسکین روحی شهروندان دارد؛ بنابراین با ساماندهی فضای سبز اطراف مادیها و استفادۀ مناسب از مبلمان شهری فضایی بهمنظور بهرهگیری و استفادۀ هرچه بیشتر شهروندان از آنها ایجاد میشود. با تأمین روشنایی کافی در شب نیز امکان استفاده از فضای سبز و محیط اطراف مادیها در همۀ اوقات فراهم میشود. درمجموع، با توجه به اینکه مادی بخشی از هویت شهر اصفهان است و ازنظر کالبدی و عملکردی بسیار اهمیت دارد، مستلزم آن است تا با حفظ و ساماندهی شبکۀ مادیها زمینۀ مناسب را برای حفظ و تداوم آنها فراهم کرد. یکی از عمدهترین مشکلات مناطق 1 و 3 اصلاح شیب بستر است که در اثر ساختوسازها و خیابانسازیها رخ داده و باعث به هم خوردن شیب بستر در بعضی مناطق شده است؛ بنابراین پیشنهاد میشود، شیب بستر در این مناطق اصلاح شود؛ همچنین در طرح تفصیلی بعدی شهر بهحتم حریم کیفی و کمی مادی مشخص شود تا از دستاندازی بخش خصوصی و دولتی به مادیها جلوگیری شود.
)
