نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار گروه مدیرت صنعتی دانشگاه یزد، یزد، ایران
2 دانشجوی دکتری مدیریت صنعتی، دانشگاه تهران، پردیس فارابی قم، قم، ایران
3 دانشجوی دکتری مدیریت گردشگری، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران
چکیده
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Increasing number of vehicles need more streets, roads, open spaces for cars. Therefore, the major cities have confronted with the limited parking space. Using automated car parking introduced in response to increased demand for car parking. In this research we tried to choose the best pattern for automated car parking system using Fuzzy Taguchi DOE and Fuzzy AHP. In this study, for the first time using the Fuzzy Taguchi method to calculate weight of each criterion and by combining this method with Fuzzy AHP (Mikhailov) products are prioritized. The results showed that among the five types of automated car parking including, Mini Rotary 12 and 16 each, Tower Parking 40 and 30 each and Lift Parking Dual are ranked first to third respectively.
کلیدواژه‌ها [English]
امروزه استفاده از وسایل نقلیۀ موتوری رو به فزونی است. یکی از مسائل در ارتباط با این امر، کمبود فضای پارکینگ است. این مسئله با اجرای پارکینگ‌های مکانیزه در کمترین فضا کاهش می‌یابد. پارکینگ‌های مکانیزه باعث ذخیره و بازیابی ماشین‌ها به‌طور اتوماتیک می‌شود Bekker & Viviers,2008: p 615)). استفاده از پارکینگ‌های مکانیزه با توجه به گسترش روزافزون جمعیت کلان‌شهرها و افزایش طول مسیرهای رفت و آمد، قیمت بالای زمین در مناطق پرترافیک و نبود صرفۀ اقتصادی در اختصاص‌دادن مساحت زیادی از زمین به هر خودرو، ضروری به‌نظر می‌رسد (سید حسینی و خدپور، 1390: 1).
در شهرهای بزرگ با استفاده از این نوع پارکینگ‌ها در هستۀ مرکزی شهرها، فضای محدود پارک خودرو تأمین می‌شود (Kumar et al., 2012: p 2). موارد زیر باعث افزایش استفاده از پارکینگ‌های طبقاتی در کلان شهرهای دنیا شده است (Richard, 2001: p 5):
1- نصب این پارکینگ‌ها نیاز به فضای کمتری برای پارک خودرو دارد و از فضای محدود به‌طور بهینه و مفید می‌توان استفاده کرد.
2- به‌دلیل دسترسی‌نداشتن افراد سودجو به خودرو، باعث افزایش امنیت خودرو می‌شود.
3- زیباسازی محیط شهری و فضاهای دیداری را در بردارد.
4- جابه‌جایی سفرهای درون‌شهری را تسریع می‌بخشد.
5- یکی از مشکلات عمده‌ای که در بسیاری از مکان‌های شهری وجود دارد، تولید گازهای گلخانه‌ای به‌دلیل وسایل نقلیۀ موتوری است. نصب پارکینگ‌های مکانیزه باعث کاهش ترافیک در سطح شهر و منجر به کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای و آلودگی زیست‌محیطی می‌شود.
همان‌طور که استفاده از پارکینگ‌های مکانیزه به‌عنوان یک فعالیت سرمایه‌گذاری در زمینۀ کسب و کار مطرح است، استفاده از ابزاری برای ارزیابی و تعیین کارایی عملیات آن نیز اهمیت دارد (Bekker& Viviers, 2008: p. 615). از جمله مسائل بسیار مهم در تصمیم‌های این سازمان‌ها، تعیین اولویت تولید محصولات متفاوت است. این امر زمینه‌ساز توفیق یا عدم توفیق در رقابت تنگاتنگ با رقبا خواهد بود.
پژوهش‌های انجام‌شده در زمینۀ پارکینگ‌های مکانیزه، مربوط به شبیه‌سازی مدل‌هایی برای طراحی و برنامه‌ریزی برای این نوع از پارکینگ‌ها، استفاده از کنترل‌کننده‌ها و منطق فازی برای کنترل وسایل نقلیه از موقعیت اولیه تا نهایی و انتخاب مناسب‌ترین سیستم‌های مربوط به پارکینگ‌های مکانیزه از لحاظ درجۀ مکانیزاسیون است (سید‌حسینی و خدپور، 1390Bekker & Viviers, 2008: p 614; Azadi,Taherkhani, 2012: p 32; ). در برخی دیگر از پژوهش‌ها به معرفی و بیان اهمیت این نوع پارکینگ‌ها و تأکید بر شیوه‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری مورد استفاده در آنها پرداخته شده است. در این پژوهش‌ها فقط انواع محصولات مربوط به پارکینگ‌های مکانیزه معرفی شده‌اند و مناسب‌بودن محصولات برای نصب از نظر مشتری بررسی نشده است (Azadi,Taherkhani, 2012: p 33; Kumar et al., 2012: p 2).
اهمیت و اهداف
اغلب شرکت‌ها و مؤسسات به‌دلیل فقدان اولویت‌بندی مناسب در شاخص‌ها و معیارها، قادر به تعیین ترتیب مناسب محصولات برای تخصیص منابع نیستند و در پی آن بسیاری از منابع موجود خود را از دست خواهند داد (رضوانی و حسین‌آبادی، 1388: 181). از این‌رو یکی از حوزه‌های تصمیم‌گیری در سازمان‌ها که اهمیت زیادی دارد، تصمیمات مرتبط با اولویت‌بندی و انتخاب محصولات است.
در این پژوهش برای تعیین اهمیت هر یک از معیارهای مؤثر بر اولویت‌بندی پارکینگ‌های مکانیزه برای اولین بار از روش تاگوچی فازی استفاده شده است. از تلفیق دو روش تاگوچی و فرایند تحلیل سلسلهمراتبی فازی (FAHP)1 به‌منظور اولویت‌بندی محصولات مربوط به پارکینگ‌های مکانیزه، استفاده شده است. هدف این پژوهش کمک به مدیریت شرکت برای انتخاب محصول است. مورد مطالعه، یک شرکت خاص است که زمینۀ فعالیت آن پارکینگ‌های مکانیزه است. این پژوهش به مدیریت شرکت کمک می‌کند تا با داشتن منابع محدود سازمان خود و افزایش تقاضا برای نصب این پارکینگ‌ها بتواند نیاز مشتری خود را برآورده سازد. بدین منظور در ابتدا معیارهای مناسب در این زمینه جمعآوری شده است. سپس میزان تأثیر این معیارها با استفاده از روش تاگوچی فازی تعیین و در نهایت با استفاده از وزن‌های به دست آمده از روش تاگوچی فازی با به‌کارگیری فرایند تحلیل سلسلهمراتبی فازی، محصولات اولویت‌بندی شدند.
در پژوهش‌ها عموماً برای تعیین محصولات مناسب به‌منظور تولید، از شیوه‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره استفاده شده است. خاصیت خطی‌بودن تصمیم‌گیری این شیوهها، گاهی می‌تواند پاسخ‌های اشتباهی را به دست بدهد. در این پژوهش تلاش شده است تا با بهره‌گیری از شیوۀ طراحی عاملی، روابط کامل شامل روابط خطی و غیرخطی در نظر گرفته و تحلیل شوند. از سویی ماهیت مبهم و بی‌اطمینانی از ارزیابی‌های انسانی در بسیاری از پژوهش‌های پیشین دیده نشده است. در این پژوهش با هدف توجه بیشتر به ابهام ذاتی تصمیم‌گیری‌های انسانی، شیوهها در فضای فازی به‌کار گرفته شده‌اند. در نهایت ترکیب بدیع شیوهها برای دستیابی به روشی به‌منظور تبیین محصول به‌عنوان نوآوری اصلی پژوهش معرفی می‌شود.
مبانی نظری پژوهش
با توجه به منابع محدود زمین در کلان‌شهرها، استفاده از پارکینگ‌های مکانیزه برای پارک وسایل نقلیه به زمین کمتری نیاز دارد و هزینۀ زمین را کاهش می‌دهد. علاوه بر این، استفاده از این پارکینگ‌ها باعث کاهش ترافیک در سطح شهر، راحتی سفرهای درون‌شهری، کاهش گازهای گلخانه‌ای، کاهش سر و صدای منفی و تأثیرات دیداری می‌شود (Richard,2001: p 8).
پارکینگ‌هایمکانیزهازلحاظعملکردبهدوگروهنیمه‌خودکار (نیمه‌مکانیزه) وتمامخودکار (تمام‌مکانیزه) تقسیم‌بندیمی‌شوند. درپارکینگ‌هایمکانیزۀتمام‌خودکار،جابه‌جاییاتومبیل‌هااز ابتدایورودتاتوقفدرسالناصلیبه‌صورتمکانیکیوبدوناحتیاجبهرانندهصورتمی‌پذیرد؛درحالی‌کهدرنوعنیمه‌خودکارقسمتیازعملانتقالوپارکاتومبیلرارانندهوقسمتیدیگر راسامانه‌هایمکانیکیبالابرندهیاانتقالیانجاممی‌دهند (Bekker &Viviers, 2008: p 622).
ساختارعمومیپارکینگ‌هابهاینصورتاستکهدرمقابلدراصلییککنترل‌کنندهقرارمی‌گیردکهوظیفۀاصلیآنصدورمجوزعبوربهکاربرمربوطه،براییکطبقۀخاصاست. درطبقاتنیزیک سامانۀکنترلیجزئینصب می‌شودکهوظیفۀآن،هدایتکاربربهمکانمربوطهدرپارکینگوکنترلامورمالیهمانطبقهاست (اصدقی و همکاران، 1384).
در پارکینگ‌های مکانیزه نیازی نیست راننده خودرو را هدایت کند و خودروها با موتور خاموش حرکت خواهند کرد؛ بنابراین در ساختمان آنها نیازی به در نظر گرفتن راهروهای عریض نیست و چون سرنشینان خودرو به ساختمان پارکینگ وارد نخواهند شد، ارتفاع طبقات پارکینگ‌های مکانیزه، خیلی کمتر از پارکینگ‌های معمولی ساخته می‌شوند، بنابراین به‌دلیل نیاز‌نداشتن به سقف مرتفع برای تردد انسان و برای اینکه نیاز به در نظر گرفتن فضای لازم برای باز‌شدن در خودرو و پیاده‌شدن سرنشینان و راننده نیست ابعاد فضای لازم برای پارک خودرو خیلی کمتر خواهد بود؛ در نتیجه پارکینگ‌های مکانیزه آمادگی پذیرش اتومبیل بیشتری را نسبت به انواع معمولی پارکینگ دارند؛ در حالی که نیاز به زمین وسیع برای احداث نخواهند داشت (Azadi, Taherkhani, 2012: p 33;Hassan et al., 2012; ).
پیشینۀ پژوهش
تانگ و ین[1] و (2010) در پژوهش خود موقعیتی را در نظر گرفتند که یک تولیدکننده باید در مورد انتخاب محصول برای فروش، تعیین قیمت فروش و تولید مقدار هر یک از محصول انتخاب‌شده تصمیم‌گیری کند. آنها در این پژوهش به بررسی تأثیر هزینه، کیفیت و رقابت در انتخاب خط تولید محصول بهینه، قیمت بهینه و مقدار تولید بهینه پرداختند و مدلی بهینه برای تعیین شرایط انتخاب مناسب ارائه دادند. در این پژوهش با استفاده از مدل ارائه‌شده، نحوۀ عمل شرکت در محیط‌های مختلف مشخص شده است. سو و پرن[2] (2011)، عوامل مربوط به سوآوری، قیمت، مقدار سفارش محصول و تقاضای مشتریان را عوامل مؤثر در سودآوری و انتخاب محصول بیان کردند. در پژوهش دیگری، رضوانی و حسین‌آبادی (1388) با استفاده از نظرات خبرگان و پیشینۀ پژوهش، معیارهای سود، تقاضای مشتری، رضایت کارکنان، کیفیت، ظرفیت تولید، زمان مصرفی و بازار در دسترس را عوامل مؤثر در زمینۀ اولویت‌بندی محصولات مطرح کردند. جدول 1، معیارهای دیگری که به‌منظور اولویت‌بندی محصولات استفاده شده است، نشان می‌دهد.
جدول 1- معیارهای مؤثر در زمینۀ اولویت‌بندی محصولات
|
معیار |
تعریف |
منبع |
|
وجهۀ اجتماعی |
نگرش سازمان‌ها و مردم به محصولات شرکت |
رضوانی و حسین‌آبادی، 1388; Kesteren;2010; Creusen & Schoormans, 2005 |
|
کیفیت |
تمامی ویژگی‌های محصول که در پاسخ به نیاز مشتری مؤثر است. |
Karpinetti &Martins, 2001; Tang & Yin, 2010; Leumg & Leung, 2002; Clerides, 1999 |
|
خدمات پس از فروش |
خدمات پس از فروش محصول |
Jonke, 2012; Mustofa, 2011; رضوانی و حسین‌آبادی، 1388 |
|
بازار در دسترس |
مجموعه‌ای از مصرف‌کنندگان که نسبت به محصولات شرکت علاقه‌مند هستند. |
رضوانی و حسین‌آبادی، 1388; Clerides, 1999; Creusen & Schoormans, 2005; Langerak et al., 2004 |
|
تقاضای مشتری |
تقاضای مشتری در ارتباط با محصول |
Karpinetti & Martins, 2001;رضوانی و حسین‌آبادی، 1388; Tang & Yin, 2010; Su & Pearn, 2011 |
|
ظرفیت تولید |
نرخ خروجی ماشین‌آلات |
رضوانی و حسین‌آبادی، 1388; Tang & Yin,2010; Su & Pearn, 2011 |
|
زمان مصرفی برای تولید |
زمان استاندارد برای تولید محصول |
رضوانی و حسین‌آبادی، 1388; Eraslan,2011 |
|
رضایت مشتری |
برآورده‌شدن انتظارات مشتری |
Karpinetti & Martins, 2001;رضوانی و حسین‌آبادی، 1388; Cengiz,2010; Nilsson et al., 2001; Conklin et al., 2004; Chai et al., 2009 |
|
سود |
سود حاصل از انتخاب محصولات مناسب |
رضوانی و حسین‌آبادی، 1388; Tang & Yin, 2010; Kok et al., 2006; Su & Pearn,2011, Jonke, 2012 |
منبع: یافته‌های پژوهش
در ادامه به شماری از پژوهش‌هایی که به اولویت‌بندی محصولات و ترکیب شیوه‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره و روش تاگوچی پرداختند، اشاره شده است.
رضوانی و حسین‌آبادی (1388) از تلفیق دو شیوۀ TOPSIS و ELECTRE برای اولویت‌بندی محصولات شرکت چینی مقصود مشهد استفاده کردند. نتایج این پژوهش نشان داد، شیوۀ ELECTRE در مقایسه با تاپسیس نتایج بهتری در زمینۀ اولویت‌بندی محصولات ارائه می‌دهد. کو[3] و همکاران (2008) در پژوهشی با استفاده از دو شیوۀ تاپسیس و تحلیل سلسلهمراتبی و ترکیب آنها با روش تاگوچی به حل مسائل مربوط به قوانین توزیع ترکیبی برای یک ایستگاه کاری با سیستم پردازشگر چندگانه پرداختند.
لیا[4] (2010) در پژوهشی برای انتخاب تأمینکنندگان از ترکیب سه شیوۀ دلفی، AHP و تابع زیان تاگوچی استفاده کرد. در این پژوهش در ابتدا معیارهای مربوط به انتخاب تأمین‌کننده با استفاده از روش دلفی تعیین شده است. سپس معیارهای مهم در این زمینه در تابع زیان تاگوچی استفاده و به‌منظور تعیین وزن‌های آنها با تحلیل سلسه‌مراتبی ترکیب شد. این پژوهش رویکرد تصمیم‌گیری مناسبی به منظور حل مسائل مربوط به انتخاب تأمینکنندگان در اختیار تصمیم‌گیرنده قرار می‌دهد. نتایج این پژوهش نشان داد، بهره‌وری تصمیم‌گیری در ارتباط با انتخاب تأمین‌کننده مناسب با استفاده از این شیوهها افزایش می‌یابد. صادقی و همکارانش (2010) نیز با استفاده از تابع زیان تاگوچی و AHP به ارزیابی تأمین‌کننده پرداختند. در این پژوهش از تابع زیان تاگوچی برای تبدیل معیارهای کیفی به مقادیر کمی به‌منظور مقایسه و بررسی تأمینکنندگان استفاده شده است. سپس از تابع زیان به‌عنوان متغیر تصمیم‌گیری در فرایند AHPبرای ارزیابی تأمینکنندگان استفاده شده است. در نهایت یک مطالعۀ موردی برای نشان‌دادن عملکرد واقعی مدل ارائه شده است. آنها در این پژوهش به این نتیجه رسیدند که این سیستم ارزیابی را می‌توان برای نظارت و ارزیابی تأمینکنندگان استفاده کرد. در پژوهش دیگری ماگدالنا[5] (2012) برای انتخاب بهترین تأمین‌کنندۀ صنایع غذایی از ترکیب دو شیوۀ تابع زیان تاگوچی و تحلیل سلسلهمراتبی فازی استفاده کرد. در این تجزیه و تحلیل چندین معیار برای انتخاب تأمین‌کننده در نظر گرفته شده است. با ترکیب عملکردهای تأمینکنندگان براساس این معیارها و مجموع عملکردهای تأمینکنندگان بر مبنای معیارهای کلی، بهترین تأمین‌کننده انتخاب شده است.
در پژوهشی حسینی و خدپور (1390)، به معرفی و بررسی انواع سیستم‌های پارکینگ مکانیزه و انتخاب مناسب‌ترین آنها از لحاظ فنی و اقتصادی با استفاده از روش PROMETHEE پرداختند. در این پژوهش سیستم‌های جکی و چرخشی، بالاترین رتبه را از لحاظ درجه مکانیزاسیون کسب کردند.
شیوه‌های تجزیه و تحلیل داده‌ها
تئوری مجموعه‌های فازی
زاده[6] در سال 1965 تئوری فازی را برای لحاظ‌کردن عدم اطمینان و ابهام در حل مسائل مختلف بیان کرد (Rostamzadeh & Sofian, 2011: p5170).
در این پژوهش، به‌منظور انجام محاسبات، روی اعداد فازی مثلثی روابط زیر به‌کار برده شده است (Zheng et al., 2012: p 233).
جمع اعداد فازی
|
(1) |
تفریق اعداد فازی
|
(2) |
ضرب اعداد فازی
|
(3) |
تبدیل عدد فازی به قطعی
|
(4) |
تصمیم‌گیری‌های چندمعیاره
شیوه‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره روش‌هایی هستند که با استفاده از معیارهای کمّی و کیفی چندگانه به رتبه‌بندی گزینه‌های تصمیم‌گیری می‌پردازند و تصمیم‌گیرندگان را در انتخاب گزینۀ مناسب یاری می‌کنند (Utkin, 2009).
AHP فازی
یکیازمعروف‌ترین وتقریباًکاربردی‌ترینشیوه‌‌هایتصمیم‌گیریچندمعیاره،فرایندتحلیلسلسله‌مراتبی است. برایاولینباراینروش راساعتی[7]دردهۀ1970 میلادیابداعکرد (Bhattacharya et al., 2010: p 1019). اغلب به این روش با وجود سادگی و کارایی بالا، به‌دلیل در نظرنگرفتن بی‌دقتی و بی‌اطمینانی ذاتی ادراکات تصمیم‌گیرندگان و انعکاس آرای آنها به‌صورت عدد قطعی، انتقاد شده است. راه مناسب برای تعامل با این بی‌اطمینانی، بیان ارزش‌های مقایسه‌ای با استفاده از مجموعه‌ها یا اعداد فازی است که ابهام موجود در تفکر انسانی را در نظر می‌گیرد. این روش را نخستین بار وان‌لارهون و پدریچ[8]، با جایگزینی اعداد فازی مثلثی در ماتریس مقایسه‌های زوجی به حوزۀ فازی توسعه دادند. پس از آن پژوهشگران زیادی (Wang, 2006: p 2060 &Chang, 1996: p 653) با توسعۀ AHPبه فضای فازی، روش‌های FAHP را توسعه دادند. یکی از مهم‌ترین و کم‌انتقادترین روش‌هایی که می‌توان در این زمینه نام برد، روش میخایلوف است.
در این پژوهش، برای تشکیل ماتریس‌های توافقی قضاوت فازی بر اساس نظرات خبرگان از طیف فازی جدول 2 استفاده شده است.
جدول 2- طیف فازی مورد استفاده در روش FAHP
|
عبارت |
اهمیت دقیقاً مساوی |
کمی مهم‌تر |
مهم‌تر |
خیلی مهم‌تر |
خیلی زیاد مهم‌تر |
کاملاً مهم‌تر |
|
عدد فازی |
(1, 1, 1) |
(2/3, 1, 2/1) |
(2, 2/3, 1) |
(2/5, 2, 2/3) |
(3, 2/5, 2) |
(2/7, 3, 2/5) |
منبع: Chang, 1996
اولویت‌گذاری غیرخطی فازی میخایلوف
مدل اولیه‌ا‌ی که میخایلوف ارائه کرد، مبتنی بر مدل خطی و نیازمند محاسبۀ برش‌های آلفا برای قضاوت‌ها، حل مدل و سپس ادغام وزن‌ها در سطوح مختلف آلفا برای به دست آوردن وزن نهایی بود. وی در تکمیل کار خود پیشنهاد کرد استفاده از مدل برنامه‌ریزی غیرخطی که در ادامه توضیح داده شده است، می‌تواند تعدادی از این مراحل را در دستیابی به وزن‌های نهایی حذف کند.فرض کنید قضاوت‌های اولیه به‌صورت باشد، در این صورت برای محاسبة وزن‌ها داریم: . به‌جای تبدیل عبارت فوق به دو نامعادلۀ سادۀ خطی، می‌توان برای هر قضاوت، تابع عضویتی ساخت که نسبت به خطی باشد:
|
(5) |
اکنون می‌توان منطقۀ موجهی را از فصل مشترک محدودیت‌ها و با استفاده از عملگر min و با استفاده از رویکرد max-min جواب مدل را تعیین کرد:
|
(6) |
این مدل افزون بر وزن گزینه‌ها، مقدار ناسازگاری را نیز مشخص می‌کند. مقادیر مثبت برای شاخص نشان‌دهندۀ سازگاری نسبی و مقادیر منفی برای آن، نشان از قضاوت‌های فازی به‌شدت ناسازگار دارد (Mikhailov, 2003: p 368).
روش تاگوچی
روش تاگوچی یکی از روش‌های طراحی بر مبنای آزمایشات (DOE)3 بوده است که برای صرفه‌جویی در هزینه‌ها، زمان و مواد استفاده می‌شود. این روش، خصوصیات عملکرد سیستم را با تنظیم پارامترها و کاهش حساسیت عملکرد سیستم بهینه می‌کند (Baharudin et al., 2012: p 938).
روش‌های تاگوچی به‌طور گسترده در صنعت استفاده می‌شود. این روش دارای مزیت‌های زیادی است؛ از جملۀ این موارد می‌توان به بهینه‌سازی همزمان چندین عامل و تعیین تأثیر عامل‌ها از طریق تعدادی از آزمایش‌ها اشاره کرد (Lyu et al.,2010:p 167).
پروفسورتاگوچیدرسال1960روشطراحیآزمایشاتتاگوچی رامعرفیکرد. اینروشمی‌تواندباکمترین تعدادآزمایش‌ها،شرایطبهینهراتعیینکندوباعثکاهشچشمگیرزمانوهزینۀانجامآزمایش‌هایموردنیاز شود. روشطراحیآزمایش،یکروشنظام‌مندوکارآمدبرایتجزیه و تحلیلوبهینه‌سازیاستکهعلاوهبرسهولتمراحلتولید،باعثبهبودعملکردو کیفیت محصولات می‌شود. بابه‌کارگیریاینروشمی‌توانعامل‌هایورودیقابلکنترلرابه‌طورنظام‌مند تغییردادوتأثیراتآنهارابرپارامترهایخروجیارزیابیکرد (Antony, 2003:p29).
بعضی مواقع، هدف از طراحی آزمایش رسیدن به شرایطی است که همزمان چندین پاسخ در خروجی اندازه‌گیری و بهینه شود. برای بررسی پاسخ‌هایی با واحدهای متفاوت، با استفاده از OEC، کلیۀ پاسخ‌ها یکسان می‌شود. در این صورت امکان بررسی همزمان چندین پاسخ برای یک طراحی آزمایش فراهم می‌گردد (زینالی، 1387: 85):
یکسان‌کردن پاسخ‌های فازی متفاوت
با در نظرگرفتن بی‌دقتی و بی‌اطمینانی ذاتی ادراکات تصمیم‌گیرندگان، راه مناسب برای تعامل با این بی‌اطمینانی، بیان پاسخ‌ها با استفاده از مجموعه‌ها یا اعداد فازی است که ابهام موجود در تفکر انسانی را در نظر می‌گیرد. جدول 3 قضاوت‌های فازی استفاده‌شده در روش تاگوچی فازی را نشان می‌دهد.
جدول 3- قضاوت‌های فازی مورد استفاده در روش تاگوچی فازی
|
5 |
4 |
3 |
2 |
1 |
قضاوت‌های قطعی |
|
(1، 1، 8/0) |
(8/0، 7/0، 6/0) |
(6/0، 5/0، 4/0) |
(4/0، 3/0، 2/0) |
(2/0، 0، 0) |
قضاوت‌های فازی |
منبع: Tseng, 2011
پارامترهای مربوط به رابطۀ FOEC به‌صورت زیر تعریف می‌شود (زینالی، 1387، ص85):
مقدار پاسخ اول: ، مقدار پاسخ دوم: ، مقدار پاسخ kام: ، بدترین پاسخ اول در کل پاسخ‌های اول n آزمایش: ، بهترین پاسخ اول در کل پاسخ‌های اول n آزمایش: ، بدترین پاسخ دوم در کل پاسخ‌های دوم n آزمایش: ، بهترین پاسخ دوم در کل پاسخ‌های دوم n آزمایش: ، بدترین پاسخ k در کل پاسخ‌های kام n آزمایش: ، بهترین پاسخ k در کل پاسخ‌های kام n آزمایش: ، اهمیت وزنی پاسخ اول: ، اهمیت وزنی پاسخ دوم: ، اهمیت وزنی پاسخ Kام: .
برای یکسان‌کردن پاسخ‌های متفاوت در صورتی‌که درصد اهمیت پاسخ در کیفیت «بیشتر، بهتر» بیشتر از 30 درصد باشد، از رابطۀ 7 استفاده می‌شود:
|
(7) |
برای هر یک از آزمایش‌های طراحی‌شده رابطۀ 7 به کار برده می‌شود.
سهم مشارکت فازی هر یک از عامل‌ها
یکی از نتایج به دست آمده از طراحی آزمایشات تاگوچی انجام تحلیل واریانس (ANOVA) روی نتایج (پاسخ‌ها) است. با استفاده از این روش سهم مشارکت هر یک از عوامل در توزیع پراکندگی پاسخ مطابق گام‌های زیر به‌دست می‌آید.
پارامترهای مربوط به محاسبۀ سهم مشارکت به شرح زیر است (زینالی، 1387: 85):
مجموع پاسخ آزمایش‌های عوامل مورد نظر در سطح یک: ، مجموع پاسخ آزمایش‌های عامل مورد نظر در سطح دو: ، مجموع پاسخ آزمایش‌های عامل مورد نظر در سطح k: ، مجموع پاسخ‌ها: ، ضریب تصحیح: ، مجموع مربعات کل: ، مجموع مربعات عامل A: ، مجموع مربعات عامل B: ، مجموع مربعات عامل nام: ، مجموع مربعات خطا: ، تعداد کل آزمایش‌ها: N، تعداد آزمایش‌های عامل A در سطح یک: ، تعداد آزمایش‌های عامل A در سطح دو: ، تعداد آزمایش‌های عامل B در سطح یک: ، تعداد آزمایش‌های عامل Bدر سطح دو: ، تعداد آزمایش‌های عامل nام در سطح kام: ، سهم مشارکت عامل A: ، سهم مشارکت عامل B: ، سهم مشارکت عامل nام: ، گام اول: تعیین متغیر پاسخ هر آزمایش
مقدار متغیر پاسخ آزمایش یک: ، مقدار متغیر پاسخ آزمایش دو: ، مقدار متغیر پاسخ آزمایش mام:
گام دوم: محاسبۀ مجموع مربعات کل و یک عامل با استفاده از رابطه‌های 8 و 9.
|
(8) |
|
(9) |
گام سوم: محاسبۀ درصد سهم مشارکت با استفاده از رابطۀ 10:
|
(10) |
روش پژوهش
نوع پژوهش حاضر از حیث هدف کاربردی است. این پژوهش با رویکرد میدانی- پیمایشی انجام می‌شود. پارکینگ‌های مکانیزه راهکار مناسبی برای افزایش تقاضا برای پارک خودروها‌ست. به‌دلیل افزایش تقاضای مربوط به پارکینگ‌های مکانیزه، مدیریت شرکت‌ها در این زمینه سعی در دستیابی به سهم بازار بیشتر دارند. با توجه به اهمیت اولویت‌بندی محصولات و تلاش آنها به‌منظور سرمایه‌گذاری در محصولات خود برای افزایش سهم بازار فعلی، ابتدا معیارهای مختلف در زمینۀ اولویت‌بندی 5 مورد از محصولات مربوط به پارکینگ‌های مکانیزه شامل چرخ و فلک 12 و 16تایی، برجی 30 و 40تایی و آسانسوری 2تایی با مرور پیشینۀ پژوهش و استفاده از نظر خبرگان استخراج شد. در نهایت تعداد 13 معیار، شامل زمان مصرفی برای تولید، ظرفیت تولید، دستمزد کارکنان، هزینۀ سرمایه‌گذاری، تقاضای مشتری، سهولت بسته‌بندی برای حمل، راحتی نصب، بازار در دسترس، عملکرد، خدمات پس از فروش، کیفیت، توجیه اقتصادی و وجهۀ اجتماعی به‌عنوان معیارهای مؤثر در زمینۀ اولویت‌بندی محصولات مربوط به پارکینگ‌های مکانیزه شناسایی شدند. برای جمعآوری داده‌ها و اطلاعات پژوهش افزون بر منابع کتابخانه‌ای از پرسشنامه نیز استفاده شده است. در این پژوهش از یک پرسشنامه به‌منظور تعیین سهم مشارکت هر یک از معیارها و یک پرسشنامه AHP برای اولویت‌بندی محصولات استفاده شده است؛ در پرسشنامة AHP، پنج محصول با در نظر گرفتن 13 معیار مقایسه شده‌اند. پرسشنامه‌ها در اختیار 4 نفر از خبرگان قرار گرفت. خبرگان انتخاب‌شده از بین مدیران شرکت مورد بررسی انتخاب شده‌اند که جزء مهندسان ارشد و افراد باسابقۀ سازمان بودند. سوابق آنها مطابق جدول 1 است. پس از جمعآوری اطلاعات با استفاده از روش تاگوچی فازی وزن مربوط به هر معیار تعیین شد. در نهایت با استفاده از روش تحلیل سلسلهمراتبی فازی پنج محصول مربوط به پارکینگ‌های مکانیزه اولویت‌بندی شدند. با توجه به نتایج حاصل از اولویت‌بندی، مهم‌ترین محصولات مربوط به پارکینگ‌های مکانیزه شناسایی و راهکارهای لازم در زمینۀ انتخاب محصولات مناسب به مدیران شرکت ارائه شده است. در ادامه مراحل اجرایی پژوهش در شکل 2 نشان داده شده است.
جدول 4- سوابق خبرگان
|
ردیف |
سمت |
سابقه |
|
خبره 1 |
مدیرعامل |
5 سال |
|
خبره 2 |
معاونت فنی |
5 سال |
|
خبره3 |
مدیر مهندسی |
4 سال |
|
خبره4 |
مدیر کنترل کیفیت |
5 سال |
شکل 1- مراحل اجرایی پژوهش
مراحل اجرایی پژوهش
1- شناسایی معیارهای مؤثر در زمینۀ اولویت‌بندی محصولات
به‌منظور شناسایی معیارهای مؤثر در زمینۀ اولویت‌بندی محصولات، ابتدا مطالعۀ عمیق و گسترده‌ای روی پیشینۀ پژوهش این سازه انجام گرفت. در این مطالعه تلاش شد تا معیارهای مناسب از نگاه پژوهشگران مختلف جمعآوری و تحلیل شود. این معیارها سپس در اختیار خبرگان قرار گرفت و با استفاده از نظرهای آنها مورد تعدیل واقع شده و معیارهای دیگری اضافه شد.
2- تدوین پرسشنامۀ مناسب برای محاسبۀ وزن هر معیار با استفاده از تاگوچی فازی و پرسشنامۀ FAHP
در این بخش برای تدوین پرسشنامه از معیارهای تعریف‌شده در مرحلۀ قبل استفاده شد. پرسشنامۀ پژوهش در دو بخش تدوین شد. بخش اول به تعیین اهمیت هر یک از 13 معیار تعیین‌شده با در نظر گرفتن سود و رضایت مشتری مربوط می‌شود. بخش دوم به مقایسۀ زوجی هر یک از محصولات شرکت پرداخت.
3- تعیین خبرگان در صنعت مورد نظر و جمعآوری اطلاعات
به‌منظور جمعآوری اطلاعات، 4 نفر از افرادی که در شرکت پارکینگ‌های مکانیزه مورد بررسی دارای سابقه، تجربه و تحصیلات مرتبط هستند، انتخاب و پرسشنامه‌های پژوهش در اختیار آنها قرار گرفت.
4- محاسبۀ وزن هر معیار با استفاده از روش تاگوچی فازی
وزن هر معیار با استفاده از سهم مشارکت و رابطۀ 10 محاسبه شده است.
5- بررسی سازگاری قضاوت‌های زوجی خبرگان در ماتریس‌های FAHP با استفاده از روش میخایلوف
در این مرحله مدل میخایلوف (رابطۀ 6 که در بخش شیوه‌های تجزیه و تحلیل داده‌ها بیان شده است)، برای بررسی سازگاری ماتریس‌های مقایسه‌های زوجی طراحی و با استفاده از نرم‌افزار LINGO11حل شد.
6- محاسبۀ وزن‌های نهایی محصولات و اولویت‌بندی آنها
در این مرحله وزن هر یک از محصولات نسبت به هر معیار محاسبه شد. سپس وزن نهایی محصولات از ضرب سهم مشارکت هر معیار (جدول 7) در وزن محصولات نسبت به هر معیار به‌دست آمده است.
نتایج تجزیه و تحلیل داده‌ها
برای تعیین وزن معیارهای مؤثر در زمینۀ اولویت‌بندی محصولات شرکت پارکینگ‌های مکانیزه با استفاده از روش تاگوچی فازی، پرسشنامه‌های مربوط تهیه و بین خبرگان توزیع شده است.
در ادامه گام‌های مربوط به روش تاگوچی فازی مطرح شده است.
گام اول: با توجه به اینکه تعداد معیارهای مؤثر در زمینۀ اولویت‌بندی محصولات، 13 معیار شامل زمان مصرفی برای تولید، ظرفیت تولید، دستمزد کارکنان، هزینۀ سرمایه‌گذاری، تقاضای مشتری، سهولت بسته‌بندی برای حمل، راحتی نصب، بازار در دسترس، عملکرد، خدمات پس از فروش، کیفیت، توجیه اقتصادی و وجهۀ اجتماعی است و در دو سطح مربوط به رضایت مشتری و سودآوری بررسی قرار می‌شود، برای طراحی آزمایش از ارتوگونال L16 استفاده شده است. جدول 5 مقادیر مربوط به ارتوگونال L16را با توجه به 13 عامل و دو سطح Y1 و Y2 نشان می‌دهد (زینالی، 1387). در این جدول هر یک از سطرها نشان‌دهندۀ یک آزمایش با ترکیب‌های مختلفی از پارامترها و سطوح آنهاست. همچنین ترتیب هر یک از آزمایش‌ها به صورت تصادفی است (Kamaruddin et al., 2010: p 576).
جدول 5- ارتوگونال L16 با دو متغیر پاسخ
|
معیارها آزمایش‌ها |
1 |
2 |
3 |
4 |
... |
11 |
12 |
13 |
Y1 |
Y2 |
|
1 |
1 |
1 |
1 |
1 |
... |
1 |
1 |
1 |
* |
* |
|
2 |
1 |
1 |
1 |
1 |
... |
2 |
2 |
2 |
* |
* |
|
3 |
1 |
1 |
1 |
2 |
... |
1 |
2 |
2 |
* |
* |
|
... |
... |
... |
... |
... |
... |
... |
... |
... |
... |
... |
|
14 |
2 |
2 |
1 |
1 |
... |
2 |
2 |
1 |
* |
* |
|
15 |
2 |
2 |
1 |
2 |
... |
1 |
2 |
1 |
* |
* |
|
16 |
2 |
2 |
1 |
2 |
... |
2 |
1 |
2 |
* |
* |
گام دوم: محاسبۀ سهم مشارکت
با استفاده از روابط 8 و 9، مقدار مجموع مربعات کل و مجموع مربعات هر معیار محاسبه شده است. جدول 6 این مقادیر را نشان می‌دهد.
جدول 6- مقدار مجموع مربعات کل و مجموع مربعات هر معیار
|
مجموع مربعات |
.. |
||||
|
مقدار |
(0076/0، 0036/0، 0028/0) |
(0005/0، 0003/0، 0002/0) |
(0002/0، 0001/0، 00004/0) |
.. |
(00039/0، 00029/0، 00027/0) |
بعد از این مرحله سهم مشارکت هریک از معیارها طبق رابطۀ 10 محاسبه می‌شود. سپس با استفاده از رابطۀ 4 اعداد به حالت قطعی تبدیل شده است. جدول 7 سهم مشارکت 13 معیار را نشان می‌دهد.
جدول 7- سهم مشارکت معیارها با استفاده از روش تاگوچی فازی
|
معیارها |
وجهۀ اجتماعی |
توجیه اقتصادی |
کیفیت |
خدمات پس از فروش |
عملکرد |
بازار در دسترس |
راحتی نصب |
|
وزن‌ها |
088/0 |
03/0 |
173/0 |
155/0 |
035/0 |
077/0 |
024/0 |
|
معیارها |
سهولت بسته‌بندی برای حمل |
تقاضای مشتری |
هزینۀ سرمایه‌گذاری |
دستمزد کارکنان |
ظرفیت تولید |
زمان مصرفی برای تولید |
|
|
وزن‌ها |
024/0 |
064/0 |
118/0 |
089/0 |
077/0 |
009/0 |
|
وزن میزان خطا: 037/0
در مرحلۀ بعد با توجه به وزن‌های به دست آمده برای 13 معیار از طریق روش تاگوچی فازی، با استفاده از تحلیل سلسلهمراتبی فازی 5 مورد از محصولات شرکت پارکینگ‌های مکانیزه شامل چرخ و فلک 12 و 16تایی، برجی 30 و 40تایی و آسانسوری 2تایی اولویت‌بندی شدند. در ادامه گام‌های مربوط به روش تحلیل سلسلهمراتبی فازی بیان شده است.
گام اول: پس از جمعآوری اطلاعات، 13 ماتریس مقایسۀ زوجی فازی تشکیل شد، در مرحلۀ بعد برای بررسی سازگاری ماتریس مقایسه‌های زوجی که خبرگان ارائه کردند، با استفاده از روش میخایلوف و نرم‌افزار LINGO11 نرخ سازگاری محاسبه شده است. نرخ سازگاری به دست آمده برای هر ماتریس به این شرح است:
|
λ1= 0.15 |
λ2 = 0.15 |
λ3 = 0.5 |
λ4= 0.75 |
λ5= 0.1 |
λ6= 0.42 |
λ7= 0.45 |
|
λ8= 0.45 |
λ9= 1 |
λ10= 0.22 |
λ11= 0.64 |
λ12= 0.21 |
λ13= 0.48 |
|
مقادیر به دست آمده نشان‌دهندۀ سازگاری ماتریس‌های قضاوت زوجی است.
گام سوم: در این گام وزن هریک از محصولات نسبت به هر معیار محاسبه شد. سپس وزن نهایی محصولات از ضرب سهم مشارکت هر معیار (جدول 7) در وزن محصولات نسبت به هر معیار به‌دست آمد. مقادیر مربوط به وزن نهایی محصولات در جدول 8 نشان داده شده است.
جدول 8- وزن‌های نهایی محصولات
|
محصولات |
چرخ و فلک 12تایی |
چرخ و فلک 16تایی |
برجی 30تایی |
برجی 40تایی |
آسانسوری دوتایی |
|
وزن‌ها |
114/0 |
165/0 |
231/0 |
254/0 |
194/0 |
در گام آخر با توجه به وزن‌های به دست آمده در روش تحلیل سلسلهمراتبی فازی، اولویت هر یک از محصولات شرکت پارکینگ‌های مکانیزه در جدول 9 نشان داده شده است.
جدول 9- اولویت‌بندی محصولات
|
محصولات |
برجی 40تایی |
برجی 30تایی |
آسانسوری دوتایی |
چرخ و فلک 16تایی |
چرخ و فلک 12تایی |
|
اولویت |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
با توجه به نتایج به دست آمده محصولات برجی 30 و 40تایی و آسانسوری دوتایی به‌ترتیب حایز رتبۀ اول تا سوم شده‌اند.
بحث و نتیجه‌گیری
تجاربدیگرکشورهاوپیشرفتفناورینشانمی‌دهدکه‌با تمهیداتبسیاری از‌مشکلاتناشیازتوقفاتومبیل‌هاوآلودگیمحیط‌زیست کاهش می‌یابد. بنابراین لازم استروش‌هایمدرنتأمینپارکینگ‌هایخصوصیدرتجربیاتسایرکشورها بررسی‌ودر صورتامکاندرکلان‌شهرها نیزبه کار برده شود. دراینمیانیکیازروش‌هایتأمینپارکینگ اختصاصی،استفادهازپارکینگ‌هایمکانیزهدرسطحمحلاتیاواحدهایمسکونیاست کهامروزهدردنیا رایجاست (Hassan et al., 2012: p3).
پژوهش‌های انجام‌شده در زمینۀ پارکینگ‌های مکانیزه، تنها انواع محصولات مربوط به پارکینگ‌های مکانیزه را معرفی می‌کند و در آنها به مناسب‌بودن محصولات برای نصب از نظر مشتری پرداخته نشده است (Azadi & Tahrkhani, 2012; Bekker & Viviers, 2008; Kumar et al., 2012). در زمینۀ اولویت‌بندی محصولات، پژوهش‌های انجام‌شده به تلفیق شیوه‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره با استفاده از تابع زیان تاگوچی و آرایه‌های متعامد تاگوچی پرداختند (Liao, 2010: p 574; Kou, 2008: p 44)؛ در حالی که در این پژوهش انواع پارکینگ‌های مکانیزه با در نظر گرفتن معیارهای مختلف اولویت‌بندی شدند و برای نخستین بار از روش تاگوچی فازی به‌منظور در نظر گرفتن ابهام مربوط به نظرهای خبرگان استفاده شد که موجب دقت بیشتر در چارچوب اندازه‌گیری داده‌های این پژوهش شده است. تاگوچی بر خلاف بسیاری از شیوه‌های دیگر، برهم‌کنش معیارها به‌صورت غیرخطی را نیز لحاظ می‌کند. سپس با استفاده از روش فرایند تحلیل سلسلهمراتبی فازی، محصولات شرکت اتوپارکینگ دیبا ابنیه بارثاوا بهاران که زمینۀ فعالیت آن ساخت انواع پارکینگ‌های اتوماتیک است، اولویت‌بندی شدند.
نتایج حاصل از محاسبۀ سهم مشارکت در روش تاگوچی فازی نشان داد که از بین معیارهای مؤثر بر اولویت‌بندی محصولات، معیار کیفیت، سهم بیشتری را در متغیرهای پاسخ سود و رضایت مشتری شرکت ایفا می‌کند. همچنین معیار هزینۀ سرمایه‌گذاری نیز سهم بیشتری را به خود اختصاص داده است. علت این امر اهمیت بالای کیفیت در ایجاد رضایت مشتری و نقش هزینه‌های سرمایه‌گذاری در میزان سودآوری شرکت است. با ایجاد ماتریس مقایسات زوجی محصولات نسبت به هر یک از معیارها در روش تاگوچی فازی و از طریق روش FAHP نرخ سازگاری هر یک از ماتریس‌ها و اهمیت وزنی محصولات نسبت به هر معیار محاسبه شد. نتایج حاصل نشان می‌دهد که از لحاظ کیفیت، همۀ محصولات به یک اندازه برای شرکت اهمیت دارد. انواع پارکینگ‌های برجی نسبت به پارکینگ‌های چرخ و فلک و آسانسوری دوتایی، هزینۀ سرمایه‌گذاری بیشتری را می‌طلبد و توجیه اقتصادی بیشتری برای سازمان دارند. البته پارکینگ آسانسوری دوتایی نسبت به پارکینگ‌های چرخ و فلک از توجیه اقتصادی بیشتری نیز برخوردار است. همچنین انواع پارکینگ‌های برجی نسبت به آسانسوری دوتایی و چرخ و فلک‌ها از تقاضای بیشتری برخوردار هستند. نتایج نهایی نشان می‌دهد (جدول 8) که انواع پارکینگ‌های چرخ و فلک برای شرکت از اولویت‌های پایین‌تری برخوردار است که مهمتریندلیلاینامررامی‌توان مربوطبهتقاضای کمتر این نوع پارکینگ‌ها نسبت به سایر انواع پارکینگ‌های دیگر عنوان کرد. از بین پارکینگ‌های چرخ و فلکی، چرخ و فلک 12تایی تقاضای کمتری نسبت به چرخ و فلک 16تایی دارد. در انتها پیشنهاد می‌شود، در صورتی‌که شرکت سفارش‌های مختلفی از انواع پارکینگ‌ها دارد و برای تحویل به‌موقع پارکینگ‌های سفارشی با کمبود منابع روبه‌روست، می‌تواند ابتدا سفارش مربوط به پارکینگ‌هایی با اولویت بالاتر را انجام دهد.
در پژوهش‌های آتی می‌توان با استفاده از تحلیل واریانس (ANOVA) روش تاگوچی علاوه بر محاسبۀ سهم مشارکت معیارها، تأثیرات معیارها را نیز بررسی کرد. همچنین می‌توان از ترکیب روش تاگوچی فازی با سایر شیوه‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره برای اولویت‌بندی محصولات استفاده کرد. پیشنهاد می‌شود به‌منظور تعیین بهترین رویۀ کنترل عملیات طی دورۀ زمانی مشخص در پاسخ به تقاضای مشتریان برای استفاده از پارکینگ‌های مکانیزه و افزایش کارایی آنها از شیوۀ شبکه‌های عصبی مصنوعی استفاده شود.
پی‌نوشت‌ها
)
