نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری شهرسازی اسلامی، گروه شهرسازی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران.
2 دانشیار و عضو هیئت علمی گروه شهرسازی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران.
3 استاد و عضو هیئت علمی گروه جامعه شناسی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
چکیده
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Introduction
The commitment to ethical frameworks is accepted in all groups and professional communities to improve the conditions for achieving common goals and values. In developed countries, professional ethics codes of urban planning have been developed and are constantly being revised and reformed, including the United States (AICP), Australia (PIA), the United Kingdom (RTPI), Canada (CIP), and others. These codes are accompanied by compulsory programs for implementation, and various courses are held to train and promote the professional behavior of planners.
Despite the attention of various professions in Iran to the preparation of professional ethics guidelines, in urban planning, given the history of planning and development programs, this issue has been neglected and no effort has been made to develop professional ethics guidelines for Iran’s urban planning. None of the upstream documents of urban planning address the issue of preparing professional ethics guidelines for urban planning. In urban planning and urban development projects, the sensitivity and impact of decisions will be on a large part of the society due to the dependence of projects on the components of communication, purposefulness, and manpower.
This study aims to analyze the dimensions of the process of preparing professional ethics guidelines for urban planning in Iran and discovering the dimensions and process, formulating patterns and relationships between dimensions, achieving a perspective and explanatory narrative to the preparation of professional ethics guidelines for urban planning in Iran. The questions on which this research is based are as follows: How is the process of preparing a professional ethics guideline for urban planning in Iran analyzed? What are the dimensions and factors influencing the preparation of professional ethics guidelines for urban planning in Iran? How can the patterns and relationships between dimensions be formulated in the preparation of professional ethics guidelines for urban planning in Iran? What are the perspective and explanatory narrative of the dimensions of preparing professional ethics guidelines for urban planning in Iran?
1. Methodology
Among the most popular research paradigms, including Positivist Approaches, Interpretive Approaches, and Critical Approaches, the approach of this research is interpretive, and its method is the grounded theory. In addition to understanding the phenomenon under study, this method also emphasizes the development of a theory appropriate to it. According to the main question and aim, the selected version of grounded theory for this research is dimensional analysis provided by Leonard Schatzman. The dimensional analysis provides a good opportunity for research in this field by paying attention to the ‘whole’ of what is involved in the phenomenon or situation under consideration.
According to the subject and aim of the research, the interviewees were defined into three general categories, including those who had experienced the process of preparing and approving urban plans, those who were involved and experienced in the implementation and monitoring of plans, and the academic community of urban planning. A number of the most experienced people from each category were selected based on availability. In this study, in-depth interviews were selected as the data gathering tool because the participant gained experience by being in the position and in this process, the researcher discovers the meanings.
In the present study, nine interviews were conducted. According to the dimensions that emerged from each interview, new people were selected for the next interview. After nine interviews and dimensionalizing as a step-by-step process, two hundred initial dimensions emerged. At this stage, according to the common features and by examining and comparing them, nine main dimensions emerged, and other dimensions were included as a subset and characteristics of these dimensions.
2. Discussion
Based on the findings of applying dimensional analysis and based on the evidence gathered in this research, the critical mass was identified in five main dimensions: attitude towards the public culture of the society, attitude towards the administrative and organizational culture, attitude towards the laws and plans, attitude towards the change and attitude towards the religion, ethics, history and civilization of Iran. An explanatory narrative was presented following this central dimension and perspective and its relation to other dimensions.
3. Conclusion
According to the final perspective and explanatory narrative, it seems that if there is to be any change in Iran's urban planning system, including the development of guidelines for professional ethics in urban planning, the perspective and central dimension is paying attention to the prevailing attitude towards Iran’s urban planning system, as well as the existing attitude and belief in the effectiveness of guidelines and laws in Iran. Other dimensions and factors must be analyzed considering this perspective and the central dimension.
Keywords: Professional Ethics, Urban Planning, Grounded Theory, Dimensional Analysis.
References:
- Abbasi, M., & Momenyan, S. (2018). Barriers to Observance of the Codes of Professional Ethics in Clinical Care: Perspectives of Nurses and Midwifery of Hospitals Affiliated with Qom University of Medical Sciences in 2016. Journal of Health, Spirituality and Medical Ethics, 5(1), 33-39.
- AICP. (2016). Code of Ethics and Professional Conduct. Retrieved from:
WWW.planning.org/ethics/ethics-code.htm.
- Campbell, H. (2012). ‘Planning Ethics’ and Rediscovering the Idea of Planning. Planning Theory, 11(4), 379–399.
- CIP. (2010). Ethical Standards for the Planning Profession in Canada. Retrieved from:
https://www.cip-icu.ca/Careers-in-Planning/Codes-of-Professional-Conduct.
- Dodds, P. (2008). Pre-Therapy and Dementia: An Action Research Project. Brighton: University of Brighton Press.
- Gilgun, J. F. (1993). Dimensional Analysis and Grounded Theory: Interviews with Leonard Schatzman. Qualitative Family Research, 7(1), 1-7.
- Guyer, P. (1994). Kant's Conception of Fine Art. The Journal of Aesthetics and Art Criticism, 52(3), 275- 285.
- Howe, E. (1990). Normative Ethics in Planning. Journal of the American Planning Association, 5(2), 123–150.
- Kools, S., McCarthy, M., Durham, R., & Robrecht, L. (1996). Dimensional Analysis: Broadening the Conception of Grounded Theory. Qualitative Health Research, 6(3), 312-330.
- OPQU. (2015). Déontologie Des Urbanistes. Retrieved from:
https://www.opqu.org/production-de-lopqu/la-deontologie-des-urbanistes.html.
- Othengrafen, F. (2014). The Concept of Planning Culture: Analysing How Planners Construct Practical Judgements in a Cultured Context. International Journal of E-Planning Research (IJEPR), 3(2), 1-17.
- Palchoudhury, A. (2016). Productivity & Ethical Conduct: A Correlation. IOSR Journal of Humanities and Social Science, 21(1), 93-94.
- PIA. (2014). Code of Professional Conduct. Retrieved from:
https://www.planning.org.au/membershipinformation/code-of-professional-conduct.
- RTPI. (2016). Code of Professional Conduct. Retrieved from:
http://www.rtpi.org.uk/membership/professional-standards.
- Schatzman, L. (1991). Dimensional Analysis: Notes on an Alternative Approach to the Grounding of Theory in Qualitative Research. Social Organization and Social Process: Essays in Honor of Anselm Strauss, 303-314.
- Taylor, N. (1992). Professional Ethics In Town Planning: What Is A Code of Professional Conduct for?. Journal of the Town Planning Review, 63(3), 227-241.
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
در ایده‌ای منسوب به کانت[1] آمده است اخلاق باید بر هنر حکومت کند (Guyer, 1994: 283). حکومت اخلاق گذشته از هنر باید به سایر علوم و حرفه‌ها تسری یابد؛ از این رو در کشورهای پیشرفته و توسعه‌یافته مانند آمریکا (AICP،2016 )، استرالیا (PIA، 2014)، انگلیس (RTPI،2016 ) و کانادا (CIP،2010 ) آیین‌نامه‌های اخلاق حرفه‌ای برنامه‌ریزی شهری تهیه و پیوسته بازنگری و اصلاح می‌شوند. این آیین‌نامه‌ها با برنامه‌های الزام‌آوری برای اجرا همراه هستند که طی دوره‌های متنوعی برای آموزش و ارتقای رفتار حرفه‌ای برنامه‌ریزان پشتیبانی می‌شوند.
در ایران نیز در حرفه‌های مختلف دستورالعمل‌های اخلاق حرفه‌ای تهیه و اجرا شده است (عباسی و طاهری، 1394: 24؛ سرمدی و شالباف، 1386: 107). روال موجود در ایران، اغلب تهیۀ استانداردها و دستورالعمل‌های وارداتی اخلاق حرفه‌ای برپایۀ نظریات و مبانی ارزشی غیربومی است. طی چند دهۀ اخیر با درک ضرورت تدوین دستورالعمل‌های اخلاقی در حرفه‌های مختلف در ایران و مشاهدۀ آثار مثبت تهیه و پایبندی به این دستورالعمل‌ها در کشورهای پیشرفته و توسعه‌یافته، موجی از اقبال مدیران کلان و میانی به تهیۀ نظام‌نامه‌ها و منشورها و بیانیه‌های اخلاق حرفه‌ای در کشور به راه افتاده است که به‌ظاهر کارشناسی‌شده و ساختاریافته‌اند، ولی در باطن در بهترین حالت، الگوها و نمونه‌هایی ناقص از بیانیه‌ها و دستورالعمل‌های کشورهای توسعه‌یافته‌اند و پس از تهیه، تدوین و ابلاغ، کمترین اثربخشی و پایبندی در حرفة مدنظر را در پی دارند و در عمل به‌مثابة اسناد بالادستی بایگانی یا به‌صورت اعلامیه‌های رسمی و دستوری ابلاغ می‌شوند (صالح‌نیا و الله‌توکلی، 1388؛ khaki et al., 2018 ). فلسفۀ تدوین و وجود چنین دستورالعمل‌هایی در خاستگاه آن یعنی کشورهای توسعه‌یافته، تأثیر مثبت و اثر مستقیم و ملموس آن بر افزایش بهره‌وری و کارایی جامعۀ حرفه‌ای بوده است (Palchoudhury, 2016)، ولی در جامعة ایران به ظاهر و ساختار کلی آن اکتفا و از غایت تهیة آن غفلت شده است.
با وجود توجه حرفه‌های مختلف در ایران به تهیه و تدوین دستورالعمل‌های اخلاق حرفه‌ای در برنامه‌ریزی شهری با توجه به سابقة آن در تهیة برنامه‌های توسعة شهری، به این مسئله کم‌توجهی شده و تلاشی برای تدوین دستورالعمل اخلاق حرفه‌ای برنامه‌ریزی شهری انجام نشده است و در اسناد بالادستی برنامه‌ریزی شهری نیز، موضوع تهیة دستورالعمل اخلاق حرفه‌ای مختص برنامه‌ریزی شهری مدنظر قرار نگرفته است.
دامنة تأثیر تصمیمات حرفۀ برنامه‌ریزی شهری و تهیۀ طرح‌های توسعۀ شهری به این دلیل که فرایندی مبتنی بر مؤلفه‌های ارتباط‌آفرینی، هدفمندی، نیروی انسانی و سازمان‌دهی است و طیف گسترده‌ای از ذی‌نفعان را شامل می‌شود، طیف وسیعی از جامعه خواهد بود و در این حرفه نیز همانند هر حرفۀ دیگری که تعاملات گسترده با مردم و جامعه دارد، رعایت اصول اخلاقی در اتخاذ تصمیمات و تهیۀ طرح‌های توسعۀ شهری حساسیت و ضرورت بسزایی خواهد داشت. در نمونه‌هایی، پیگیری و ریشه‌یابی مصادیقی از نقض اخلاقیات در جامعه و تضییع حقوق ذی‌نفعان نشان‌دهندة نبود یا کمبود ملاحظات و اصول اخلاق حرفه‌ای در بعضی قوانین و ضوابط ملاک عمل در مرحلۀ تصمیم‌گیری یا تصمیم‌سازی است و چه بسا مدیران و تصمیم‌گیران به رعایت چنین اصولی تمایل داشته باشند، ولی به دلیل نشناختن ابعاد آن و خلأ چهارچوب اخلاقی مرجع در مراحل مختلف به‌منظور سنجش میزان پایبندی تصمیمات به این اصول، چنین قوانینی را وضع کرده‌اند.
یکی از عوامل مؤثر بر بالنده‌نبودن یک حرفه، نبود ارتباط میان نقش‌آفرینان و کنشگران آن حرفه با یکدیگر است و یکی از عمده‌ترین مشکلات حاصل از نبود این‌گونه کنش ارتباطی، بی‌اعتمادی متقابل بین طرفین دخیل است؛ این بی‌اعتمادی نیز از عواملی همچون پیش‌بینی‌پذیرنبودن تصمیمات و رفتارها، نبود قانون‌پذیری و درنهایت مسئولیت‌پذیرنبودن درقبال تصمیمات تأثیر می‌پذیرد و این مسئولیت‌پذیری، همان مسئولیت‌پذیری اخلاقی است (قراملکی، 1393: 104).
هدف این پژوهش، تحلیل ابعاد فرایند تهیۀ دستورالعمل اخلاق حرفه‌ای برنامه‌ریزی شهری در ایران و کشف ابعاد و فرایند، صورت‌بندی الگوها و روابط بین ابعاد، دستیابی به چشم‌انداز و روایت تبیینی تهیة دستورالعمل اخلاق حرفه‌ای برنامه‌ریزی شهری ایران است. پرسش‌هایی که این پژوهش براساس آن شکل گرفته است، عبارت‌اند از:
پیشینة پژوهش
اخلاق حرفه‌ای در مرور ادبیات موضوع از جنبه‌های مختلفی بررسی شده است. تعدادی از مقالات مربوط به اخلاق حرفه‌ای به معنای عام آن هستند و فارغ از حرفه یا رشتة خاصی به اخلاق حرفه‌ای نظر داشته‌اند.
امیدی (1388) در پژوهشی به اخلاق قانون‌گذاران نظر دارد و با بررسی اسناد حقوقی و قانونی و همچنین الزامات قانونی، ردپای اخلاق را در قانون‌گذاری جست‌وجو می‌کند. او در پایان این‌گونه نتیجه می‌گیرد که ضرورت ترویج اخلاق در جامعه، لزوم حمایت قانون‌گذار را از اخلاق نشان می‌دهد؛ بنابراین اقتضائات اخلاقی باید در الزام‌های قانونی خود را نشان دهد و این امر ابعاد گوناگونی دارد؛ ازجمله کرامت انسانی، برابری افراد در حمایت‌ها و محدودیت‌ها، پیش‌آگهی محدودیت‌ها، صراحت تصمیمات، انسانی‌بودن ضمانت اجراها، اخلاقی‌بودن ادلة اثبات دعوا و راههای دفاع از آن، شخصی‌دانستن مسئولیت‌ها، حفظ حریم خصوصی و اخلاقی‌بودن ادبیات قانون.
بعضی دیگر از مقالات به زمینه‌های مذهبی اخلاق حرفه‌ای توجه داشته‌اند؛ ازجمله فرمهینی فراهانی و همکاران (1393) در مقاله‌ای با عنوان «اصول اخلاق حرفه‌ای در نهج‌البلاغه» در پی آن هستند که با روش تحلیل اسنادی، اصول اخلاق حرفه‌ای را در کتاب نهج‌البلاغه بررسی کنند. آنها در پایان اصول مستخرج از آن را اصل احترام، آزادی، انصاف، وفای به عهد، امانت، صداقت، مسئولیت‌پذیری، نقادی و انتقادپذیری، مدارا و سعة صدر، قانون‌مداری، اعتدال و رازداری عنوان کرده‌اند.
بعضی از مقالات نیز ریشة اخلاق حرفه‌ای را در تاریخ و تمدن ایران جست‌وجو می‌کنند؛ ازجمله فریور (1388) در مقاله‌ای با عنوان «اخلاق حرفه‌مندی و پیشه‌وری در ایران باستان» سعی در بررسی اسناد تاریخی برای دستیابی به اصول اخلاق حرفه‌ای در ایران باستان داشته است. وی در قسمت نتیجه‌گیری بیان کرده است که اخلاق در ایران باستان مجموعه‌آموزه‌هایی است که در دو مقولة پاسداشت زندگی و جدال با شر خلاصه می‌شود. به تعبیری اخلاقیات با هدف تعلیم دیانت، عدالت، شجاعت و اعتدال سامان می‌یافته است. از زمان داریوش انجمن‌های گوناگون حرفه‌مندان و پیشه‌وران در سراسر امپراتوری ایران شکل گرفت و در پی آن مفهوم حرفه بالنده شد.
فتح‌الله‌زاده (1388) در مقاله‌ای با عنوان «اخلاق مشاغل نزد پیشدادیان و کیانیان» اخلاق را در تاریخ اساطیری ایران بررسی کرده است. وی دریافته در تاریخ اساطیری ایران به‌ویژه در دولت‌های پیشدادیان و کیانیان، دستگاهها و ادارات منظمی وجود داشته است و سران مملکتی، مسئولان ذی‌ربط و کسانی که در رده‌ها و دیوان‌های کشوری و امور لشکری و جنگی قرار می‌گرفتند، درقبال مردم احساس مسئولیت و رعایت حق و حقوق آنان را می‌کردند؛ مردم هم که مشاغل و حرفه‌های آزادی داشتند، خود را مسئول می‌دانستند و سعی می‌کردند این روابط را به‌صورت صمیمی، اما با رعایت حدود و مرزهای آن که نشئت‌گرفته از قانون بود، حفظ کنند. در این زمینه صفات و ویژگی‌هایی که موجب استحکام این اعمال می‌شد، اوج ارزش‌های معنوی به حساب می‌آمد؛ یعنی اعتقاد به کیفر الهی و رستاخیز، امیدواری به خداوند، بخشندگی، بردباری و مدارا، تقوا، اجتهاد و تلاش برای کشور و سرزمین، خیرخواهی، آموزش طریقة پند و اندرز دادن و عمل به آن، نظم در امور، پرهیزکاری، خداپرستی، خدمت به خلق و فریادرسی مظلوم، خردمندی، دلیری و نیرومندی، راستی، راست‌گفتاری، رای‌زنی و مشاورت در امور، سپاسگزاری از همدیگر، شرم و حیا، صلح‌دوستی، مردمی و مروت، فروتنی، گفتار نیک، جوانمردی، مصاحبت با فرزانگان، میانه‌روی در امور، نیک‌نامی، وطن‌دوستی، هنروری، هنرپروری، ادای امانت، جلب اعتماد یکدیگر، بینایی، رفق و مدارا، رازداری، رازپوشی، آراستگی به محاسن، تقویت مکارم اخلاقی در خود و پیراستگی از صفاتی که موجب رذیلت و سقوط انسانی است.
بخشی دیگر از ادبیات موجود و مرتبط با موضوع به فرایند برنامه‌ریزی در ایران و تهیه و تحقق طرح‌های شهری معطوف است و در خلال آن به‌طور غیرمستقیم به مباحث اخلاقی و عوامل رعایت‌شدن یا نشدن آنها اشاره شده است؛ برای نمونه در پژوهش سرخیلی و همکاران (1396) نقش تخلفات ساختمانی در ناکامی طرح‌های توسعة شهری کلان‌شهر تهران تحلیل شده است. روش این پژوهش، توصیفی‌تحلیلی است و در آن دلایل بروز تخلفات ساختمانی و پیامدهای آنها در ناکارآمدی طرح‌های توسعة شهری تحلیل شده است. نتایج حاکی است عواملی نظیر زمینة کالبدی و محدودیت‌ها و گرایش‌های طبیعی توسعة شهری، بستر اجتماعی و اقتصادی شهر، نواقص ضوابط و مقررات ساخت‌وساز و سیستم مدیریت شهری ناکارآمد، از مهم‌ترین علل بروز تخلفات ساختمانی در کلان‌شهر تهران محسوب می‌شود.
قاجار خسروی (1391) در مطالعه‌ای با استفاده از تحلیل محتوا عوامل و پیامدهای ساخت‌وسازهای غیرمجاز در استان تهران و راه‌حل‌های مقابله با آن را تحلیل کرده است. پیشنهادها و راهکارهایی که این پژوهشگر برای کاهش یا جلوگیری از ساخت‌وسازهای غیرمجاز در استان تهران ارائه کرده است، عبارت‌اند از: توسعة متوازن کشور، تصحیح و بهبود عملکرد دستگاههای نظارتی، اصلاح قوانین و مقررات، تغییر دیدگاه در تهیه و تصویب ضوابط طرح‌های شهری و روستایی، افزایش و تسهیل ارائة وام ساخت مسکن، اعطای جواز ساخت‌وساز به اشخاص و شرکت‌های ذی‌صلاح، آموزش و اطلاع‌رسانی همگانی. در پایان پژوهش یادآور می‌شود اجرای هریک از این راهکارها نیازمند برنامه‌ریزی و عزم ملی در سطوح بالادست و نظارت بیشتر بر اجرای قوانین در جامعه و توجه و التزام به آن و آگاه‌سازی و ارتقای دانش و فرهنگ عمومی است.
محمدی و سعیدی (1393) با آسیب‌شناسی تخلفات موضوع کمیسیون‌های مادة 100 قانون شهرداری براساس یافته‌های تطبیقی از کلان‌شهرهای ایران به روش ترکیبی (پیمایشی- اسنادی) بر این واقعیت صحه می‌گذارند که ناسازگاری ضوابط با واقعیات جامعه، ضعف سیستم نظارت و کنترل، نبود شفافیت در قوانین و مقررات ازجمله عوامل و موانع اجرایی ضوابط شهرسازی هستند که در بروز تخلفات ساختمانی مؤثرند.
لاله‌پور و همکاران (1398) وضعیت تخلفات ساختمانی و علل و انگیزه‌های وقوع آنها را در شهر شیراز با روشی توصیفی‌تحلیلی و علّی و با استفاده از مطالعة کتابخانه‌ای- اسنادی و میدانی بررسی کردند. یافته‌های به‌دست‌آمده نشان می‌دهد در مناطقی از شهر شیراز که بازار زمین و مسکن رونق دارد (مناطق 1 و 6)، به دلیل سود ناشی از تخلفات برای مالکان و ساخت‌وسازگران خصوصی و شهرداری، تخلفات مازاد تراکم و تغییر کاربری زیاد بوده است؛ بر این اساس نظارت دقیق شهرداری‌ها بر ساخت‌وسازها، ارتقای سطح آگاهی شهروندان و توجه بیشتر به قشر ضعیف جامعه در سیاست‌گذاری‌های شهری تا اندازة زیادی در کاهش تخلفات ساختمانی مؤثر خواهد بود.
صرافی و همکاران (1393) جایگاه برنامه‌ریز را در فرایند برنامه‌ریزی شهری ایران بررسی کرده‌اند. این پژوهش با مطالعات اسنادی و مصاحبه با مدیران عامل شرکت‌های مشاور انجام شده است. نتایج نشان می‌دهد نقش برنامه‌ریزان در بین اضلاع اصلی جامعه یعنی دولت و اجتماع جانبدارانه، ناقص و پرایراد است. برداشت‌های برنامه‌ریزان از برنامه‌ریزی نیز بسیار ناپخته، یخ‌زده و تغییرنیافته است و برنامه‌ریزی به‌واسطة ویژگی جانبدارانه و درونی‌شده در درون ساختار دولت یک‌طرفه و کاسبکارانه شکل گرفته است.
کمان‌رودی و بیگدلی (1393) در پژوهشی قوانین و برنامه‌های توسعة شهری را با اصول حکمروایی خوب (با تأکید بر برنامه‌های توسعة شهری تهران) بررسی تطبیقی کرده‌اند. این پژوهش از نوع پژوهش‌های نظری و کیفی است که به روش تحلیل محتوایی، مقایسه‌ای و دلفی انجام شده است. قوانین و برنامه‌های بررسی‌شده در این پژوهش شامل قوانین توسعة شهری کشور، برنامه‌های توسعة شهری شهر تهران و برنامه‌های سازمانی شورای اسلامی شهر و شهرداری تهران است. براساس یافته‌های این پژوهش قوانین و برنامه‌های توسعة شهری ایران با اصول حکمروایی خوب شهری ارتباط دارند، اما به‌ندرت با آنها منطبق هستند. میزان ارتباط این قوانین و برنامه‌ها با این اصول، از قوانین و برنامه‌های توسعة شهری کشور و شهر تهران به برنامه‌های سازمانی شورای اسلامی و شهرداری بیشتر می‌شود. این قوانین و برنامه‌ها بدون رویکرد حکمروایی و صرفاً با هدف استانداردسازی فنی عملکرد سازمانی مدیریت شهری تدوین شده‌اند.
عابدی جعفری و همکاران (1398) در پژوهشی عوامل فردی مؤثر بر تمایل به فساد اداری را در شهرداری تهران شناسایی کرده‌اند. این پژوهش با استفاده از پرسش‌نامه و روش تحلیل عاملی اکتشافی نشان داده است نیاز مادی، پایبندنبودن شرعی، پایبندنبودن به ارزش‌های اخلاقی، احساس بی‌عدالتی، جامعه‌پذیری نامناسب، میزان ارتباط با ارباب‌رجوع، ریسک‌پذیری و فرصت فساد، عوامل اصلی تمایل به فساد اداری در سطح فردی در شهرداری تهران هستند که درمجموع 81 درصد از تغییرپذیری بر تمایل به فساد اداری در شهرداری تهران را تبیین می‌کنند و با توجه به نتایج رگرسیون انجام‌شده، همة آنها معنادار بوده‌اند.
بعضی دیگر از مقالات، اخلاق حرفه‌ای را در برنامه‌ریزی شهری به‌طور مستقیم بررسی کرده‌اند؛ ازجمله تیلور[2] (1992) در پژوهشی با عنوان «اخلاق حرفه‌ای در برنامه‌ریزی شهر، استاندارد اخلاق حرفه‌ای به دنبال چیست؟» به آنچه باید در رفتار حرفه‌ای رعایت شود، اشاره و بیان می‌کند ما نباید به آنچه هست، رفتار حرفه‌ای بگوییم، بلکه باید بگوییم رفتار حرفه‌ای به چه شکل باید باشد.
کمپل[3] (2012) در پژوهش خود با عنوان «اخلاق برنامه‌ریزی و بازتعریف ایدة برنامه‌ریزی» قصد دارد با استفاده از اصول اخلاق حرفه‌ای و اخلاق در برنامه‌ریزی به اصولی برای اخلاق برنامه‌ریزی دست یابد. وی عناوینی چون مرزبندی دامنة بحث، رابطة برنامه‌ریزی و اخلاق، کدها و آموزش‌های اخلاق حرفه‌ای و تعریف اخلاق برنامه‌ریزی را تبیین کرده است.
هاو[4] (1990) در پژوهشی با عنوان «اخلاق هنجاری در برنامه‌ریزی»، انواع رویکردها در اخلاق برنامه‌ریزی ازجمله رویکردهای توصیفی، تحلیلی و هنجاری را بیان و نقد کرده است. وی با تمرکز بر رویکرد هنجاری و دو نوع کارکردگرایی و وظیفه‌گرایی آن، رویکرد آیین‌نامه‌های اخلاق حرفه‌ای موجود را در کشورهای مختلف بررسی کرده است.
اوتنگرافن[5] (2014) در پژوهش خود با عنوان «ایدۀ فرهنگ برنامه‌ریزی: بررسی چگونگی قضاوت‌های عملی برنامه‌ریزان در یک زمینۀ فرهنگی» به‌دنبال شناسایی عوامل فردی و اجتماعی است که بر قضاوت‌های حرفه‌ای برنامه‌ریزان شهری تأثیرگذار است و در پایان چهارچوبی مفهومی از این عوامل به دست می‌دهد.
بعضی دیگر از منابع مرتبط با موضوع، آیین‌نامه‌های اخلاق حرفه‌ای در برنامه‌ریزی هستند که در کشورهای مختلف انجمن‌ها و مؤسسات تخصصی در برنامه‌ریزی شهری، استانداردها و دستورالعمل‌های اخلاق حرفه‌ای برنامه‌ریزی تهیه و تدوین کرده‌اند؛ ازجمله دستورالعمل اخلاق و رفتار حرفه‌ای انجمن برنامه‌ریزی آمریکا[6]، دستورالعمل رفتار حرفه‌ای مؤسسة سلطنتی برنامه‌ریزی شهری انگلیس[7]، دستورالعمل‌های اخلاقی برای حرفة برنامه‌ریزی توسط مؤسسة برنامه‌ریزان کانادایی[8]، دستورالعمل رفتار حرفه‌ای مؤسسة برنامه‌ریزی استرالیا[9] و سایر دستورالعمل‌ها و استانداردهای اخلاق حرفه‌ای که هرکدام با توجه به نظام ارزشی جامعه و کشور آنها با رویکردهای متفاوتی به ارزش‌های اخلاقی تهیه و هرساله بازنگری و به‌روزرسانی شده‌اند. در ادامه این دستورالعمل‌ها به اجمال معرفی می‌شوند.
دستورالعمل اخلاق و رفتار حرفه‌ای[10] مؤسسة برنامه‌ریزان دارای صلاحیت آمریکا[11] شامل فصل‌بندی کلی به این صورت است: اصول آرمانی، قواعد رفتاری[12]، نظرات مشورتی، رسیدگی به شکایات سوء‌رفتار، انضباط اعضا. در قسمت‌های ابتدایی این دستورالعمل آمده است: «اصولی که ما در بخش یک و دو پذیرفته‌ایم ناشی از مسئولیت ویژة حرفة ما در خدمت به منافع عمومی با دلسوزی برای رفاه همة مردم است و به‌مثابة حرفه‌ای مربوط به تعهد ما برای عمل با صداقت زیاد است. ارزش‌های اساسی جامعه به دلیل رقابت با یکدیگر می‌توانند تحت حمایت اصول آرمانی این دستورالعمل قرار گیرند. یک قضاوت اخلاقی معمولاً نیازمند یک تعادل باوجدان برپایة حقایق و زمینة یک موقعیت خاص و براساس قواعد اخلاقی این دستورالعمل است» (AICP، 2016).
دستورالعمل رفتار حرفه‌ای[13] مؤسسة سلطنتی برنامه‌ریزی شهری[14] انگلیس شامل پنج اصل محوری صلاحیت، درستکاری و صداقت، قضاوت حرفه‌ای مستقل، مراقبت و پشتکار، برابری و احترام است. مؤسسة سلطنتی برنامه‌ریزی شهری تأسیس‌شده با منشور سلطنتی، برای پیشبرد علم و هنر برنامه‌ریزی به نفع مردم به وجود آمده است (RTPI، 2016).
دفتر برنامه‌ریزی حرفه‌ای برای برنامه‌ریزان شهری[15] در فرانسه نیز دستورالعملی با عنوان اخلاق حرفه‌ای برنامه‌ریزی شهری[16] و با فصل‌بندی کلی دارد؛ شامل هدف از اخلاق حرفه‌ای[17]، ارزش‌های برنامه‌ریزی شهری، مهارت‌های حرفه‌ای، استقلال، دقت و سختگیری، فداکاری و همکاری‌های حرفه‌ای، قوانین مربوط به روش‌های مختلف عمل (OPQU، 2015).
مؤسسة برنامه‌ریزی استرالیا[18] دستورالعمل رفتار حرفه‌ای[19] خود را ارائه کرده است. فصل‌بندی کلی این دستورالعمل شامل استانداردهای حرفه‌ای و رفتاری، احترام برای همة افراد، اجتناب از تضاد منافع، رازداری و افشانکردن، رقابت عادلانه و مسئولیت حرفه‌ای است. در این آیین‌نامه آمده است: «برنامه‌ریزان در سیستمی کار می‌کنند که جزئی جدایی‌ناپذیر از یک سیستم کلی است و می‌تواند و باید بازتاب‌دهندة منافع جامعه باشد. برنامه‌ریزان در معرض فشارهای قوی و متناقضی از گرایش گروههای مختلف هستند (ساکنان، کسب‌وکارها، گروههای لابی، توسعه‌دهندگان و مقامات دولتی). هدف از این دستورالعمل، ارائة راهنمایی و حمایت از اعضاست؛ برای اطمینان از اینکه آنها با بالاترین استانداردهای اخلاقی و حرفه‌ای، کسب اعتمادبه‌نفس و احترام جامعه‌ای که به آن خدمت می‌کنند به حرفة خود عمل کنند و درنتیجه اطمینان‌یافتن از درستی تصمیمات برنامه‌ریزی و سیستم برنامه‌ریزی به‌مثابة یک کل» (PIA،2014 ).
در کانادا نیز، دستورالعمل اخلاقی برای حرفة برنامه‌ریزی[20] را مؤسسة برنامه‌ریزی کانادا[21] تهیه کرده است. این دستورالعمل شامل فصل توصیه‌ها، دستورالعمل اخلاق[22]، دستورالعمل رفتار حرفه‌ای[23]، راهنمایی برای اجرای دستورالعمل و اعضای گروه کاری است (CIP،2010 ).
در ایران نیز جامعة مهندسان مشاور ایران، آیین اخلاق حرفه‌ای مهندسان مشاور را مشتمل بر 5 فصل تدوین کرده است؛ شامل تعهدات مهندسان مشاور درقبال منافع ملی، محیط‌زیست و فرهنگ، تعهدات مهندسان مشاور درقبال کارفرمایان، تعهدات مهندسان مشاور درقبال حرفة مهندسی مشاور، تعهدات مهندسان مشاور درقبال یکدیگر، تعهدات مهندسان مشاور درقبال کارکنان و سهام‌داران خود. در پیشگفتار این آیین‌نامه دربارة فرایند تهیة آن آمده است: «در تنظیم و تدوین آیین‌نامة اخلاق حرفه‌ای، کمیتة مسئول با مراجعه به شبکة جهانی اطلاعات و جمع‌آوری، مطالعه و بررسی آیین‌نامة اخلاقی مهندسان مشاور چند کشور مانند هند، استرالیا، کانادا، آمریکا و همچنین اتحادیة فیدیک از یک‌سو و جمع‌آوری نظرات و پیشنهادهای شرکت‌های عضو جامعة مهندسان مشاور ایران... از سوی دیگر، اولین ویرایش اخلاق حرفه‌ای مهندسان مشاور را تنظیم کرد» (جامعة مهندسان مشاور ایران، 1384).
همچنین سازمان نظام مهندسی ساختمان، نظام‌نامة رفتار حرفه‌ای اخلاقی در مهندسی ساختمان را تدوین کرده است. اصول کلی این نظام‌نامه عبارت است از: 1. رجحان منافع عمومی، حفظ محیط‌زیست، میراث فرهنگی و رعایت قانون بر منافع شخصی خود و صاحبان کار هنگام تعارض منافع؛ 2. انجام خدمات مهندسی به نحو حرفه‌ای و همراه با مراقبت و خودداری از اقدامی که با حقوق جمع، صاحبان کار و اشخاص ثالث مغایرت داشته باشد؛ 3. رفتار شرافتمندانه، مسئولانه، همراه با امانت‌داری، رازداری، انصاف و حسن نیت و منطبق بر دانش حرفه‌ای در عرضة خدمات مهندسی دربرابر صاحبان کار و خودداری از هر اقدامی که با منافع قانونی صاحبان کار مغایرت داشته باشد؛ 4. احتراز از رفتاری که موجب لطمه به همکاران، سلب اعتبار اجتماعی یا وهن صاحبان حرفة مهندسی باشد؛ 5. اجتناب از تکفل همزمان اموری که زمینه و موجبات نمایندگی یا قبول منافع متعارض را فراهم آورد (وزارت راه و شهرسازی، 1395). خلاصه‌ای از اطلاعات آیین‌نامه‌های اخلاق حرفه‌ای در جدول 1 ارائه شده است.
جدول 1. خلاصة اطلاعات آیین‌نامه‌های اخلاق حرفه‌ای (نویسندگان، 1399)
Table 1. Summary of professional ethics standards (Authors, 2020)
|
ردیف |
نام مؤسسه |
نام آیین‌نامه |
کشور |
ویرایش |
ساختار کلی |
|||
|
1 |
مؤسسة برنامه‌ریزان |
American Institute of Certified Planners |
AICP |
دستورالعمل اخلاق و رفتار حرفه‌ای |
AICP Code of Ethics andProfessional Conduct |
آمریکا |
2016 |
|
|
2 |
مؤسسة سلطنتی |
Royal Town Planning Institute |
RTPI |
دستورالعمل رفتار حرفه‌ای |
Code of Professional Conduct |
انگلیس |
2016 |
|
|
3 |
دفتر برنامه‌ریزی حرفه‌ای برای برنامه‌ریزان شهری |
Office Professionnel de Qualification des Urbanistes |
OPQU |
اخلاق حرفه‌ای برنامه‌ریزی شهری |
Déontologie Des Urbanistes |
فرانسه |
2015 |
|
|
4 |
مؤسسة برنامه‌ریزی |
Planning Institute |
PIA |
دستورالعمل رفتار حرفه‌ای |
Code of Professional Conduct |
استرالیا |
2014 |
|
|
5 |
مؤسسة برنامه‌ریزان |
Canadian Institute |
CIP |
دستورالعمل‌های اخلاقی برای حرفة برنامه‌ریزی |
Ethical Standards for the Planning Profession in Canada |
کانادا |
2010 |
|
|
6 |
جامعة مهندسان |
- |
IRSCE |
آیین اخلاق حرفه‌ای مهندسان مشاور |
- |
ایران |
1383 |
|
|
7 |
نظام مهندسی |
- |
IRCEO |
نظام‌نامة رفتار حرفه‌ای اخلاقی در مهندسی ساختمان |
- |
ایران |
1395 |
|
روش پژوهش
از میان معروف‌ترین رویکردهای پژوهش شامل اثباتی، تفسیری و انتقادی، رویکرد این پژوهش، تفسیری و روش آن، نظریة داده‌بنیان[24] است. این رویکرد علاوه بر فهم پدیدة بررسی‌شده، بر تولید نظریه‌ای متناسب با آن نیز تأکید دارد. با توجه به پرسش اصلی و هدف پژوهش، رویکرد منتخب این پژوهش، تحلیل ابعاد[25]شاتزمن[26] (1991) است. از نگاه انتقادی شاتزمن، نظریة داده‌بنیان فاقد اسلوب ساختاری برای شکل‌گیری فرایند تحلیل است. وی طی سال‌ها تجربة کار با روش‌های کیفی و نظریة داده‌بنیان، سختی‌ها و مشکلات تدریس و یادگیری این روش‌ها را بیان کرد (Gilgun, 1993: 1). شاتزمن با تشخیص این مشکلات که به نظر او در بطن نظریة داده‌بنیان وجود دارند (Kools et al., 1996: 314)، دیدگاههای جدید خود را در قالب خوانش تحلیل ابعاد از نظریة زمینه‌ای ارائه کرده است.
نمونه‌گیری: با توجه به موضوع و هدف پژوهش، مصاحبه‌شوندگان در قالب سه دستة کلی انتخاب شدند؛ افرادی که در فرایند تهیه و تصویب طرح‌های شهری تجربه داشتند، افرادی که در مرحلة اجرا و نظارت بر تحقق طرح‌ها دخیل بودند و تجربه داشتند و جامعة علمی و دانشگاهی برنامه‌ریزی شهری. از هر دسته، تعدادی از باتجربه‌ترین افراد با توجه به دردسترس‌بودن انتخاب شدند؛ درنهایت با توجه به شرایط و همچنین ابعاد نمایان‌شده در مصاحبه‌ها در مرحلة اول، مصاحبه با دو نفر از افرادی که در فرایند تهیه و تصویب طرح‌های شهری تجربه داشتند، سه نفر از افرادی که در مرحلة اجرا و نظارت بر تحقق طرح‌ها دخیل بودند و تجربه داشتند و دو نفر از دستة سوم یعنی جامعة علمی و دانشگاهی برنامه‌ریزی شهری انجام شد؛ در مرحلة دوم گردآوری اطلاعات و مصاحبه‌ها نیز با دو نفر از برنامه‌ریزان مصاحبه شد.
در این پژوهش منظور از برنامه‌ریزی شهری، فرایند تصمیم‌سازی، تهیه و تصویب طرح‌های شهری است که واحد تحلیل در این پژوهش است و انتخاب و رجوع به ناظران یا مجریان و مدیران شهری نیز به دو دلیل بوده است؛ نخست آنکه غالب افرادی که به آنها مراجعه شده در سوابق خود تجربة حضور مؤثر در مراحل تصمیم‌سازی، تهیه و تصویب طرح‌های شهری را داشته‌اند؛ دیگر آنکه مصاحبه با این افراد به‌منظور بررسی و تحلیل ابعاد بیان‌کنندة تأثیرات مرحلة تهیه و تصویب طرح‌ها در مرحلة اجرا و مدیریت شهری و همچنین تأثیرات متقابل مدیریت شهری بر تصمیم‌سازی و تهیة طرح‌های شهری صورت گرفته است؛ همچنین در این پژوهش، مردم به‌مثابة مخاطب هدف نبوده‌اند و اگر ابعاد یا مقولاتی در پژوهش مرتبط با فرهنگ عامه یا عادات مردم نمایان شده مبین دیدگاه و نگرش برنامه‌ریزان و مسئولان به جامعه است و درنهایت ناظر بر فرایند تهیه و تصویب طرح‌ها بوده و مخاطب آن، برنامه‌ریزان و مؤثرین در فرایند تهیه و تصویب طرح‌های شهری است و به‌طور مستقیم مردم مخاطب هدف آن نیستند.
گردآوری اطلاعات: با توجه به اهداف و روش، در این پژوهش از مصاحبة عمیق به‌مثابة ابزار گردآوری اطلاعات بهره برده شد؛ زیرا شرکت‌کننده با قرارگرفتن در موقعیت، تجربه کسب می‌کند و در این روند، پژوهشگر به کشف معنی می‌رسد؛ بنابراین براساس روش ارائه‌شده در این نوع مصاحبه‌ها، راهنمای مصاحبه شامل دو نوع کلی از سؤالات، سؤالات نقشه‌برداری محتوا و سؤالات استخراج محتوا، تهیه شد. این نوع مصاحبه‌ها ساختارنیافته است و وجود راهنمای مصاحبه صرفاً به جهت‌گیری کلی مصاحبه کمک می‌کند و روند پرسش‌ها و پاسخ‌های هر مصاحبه تعیین‌کنندة سؤالات مصاحبة بعدی بوده است. پس از هر مرحله از انجام مصاحبه و بعدپردازی‌های اولیه و بررسی و مشورت، تغییراتی برای بهبود روند مصاحبه‌ها در راهنمای مصاحبه انجام شد؛ مصاحبه‌ها ضبط و پس از پیاده‌سازی، بعدپردازی اولیه انجام شد؛ در همة مراحل یادداشت‌های نظری نیز تهیه و تدوین شد.
در این پژوهش، 9 مصاحبه انجام شد که با توجه به ابعاد برساخته از محتوای هر مصاحبه، افراد مصاحبه‌شوندة بعدی انتخاب شدند. همان‌طور که در قسمت نمونه‌گیری بیان شد، این 9 مصاحبه در دو مرحله انجام شده است؛ پس از انجام 7 مصاحبه و بعدپردازی و تحلیل ابعاد نمایان‌شده، برای غنی‌ساختن این ابعاد، دو مصاحبة دیگر طی مرحلة دوم انجام شد. سوابق افراد مصاحبه‌شده به این شرح است: معاون شهرسازی و معماری شهرداری، معاون مالی شهرداری، عضو کمیسیون‌های تهیه و تصویب طرح‌ها، مدیران شرکت‌های مشاور شهرسازی، شهرداری مناطق مختلف، مدیر کل دفتر امور شهری و شوراهای شهری استانداری، استادان دانشگاه، مدیر کمیسیون مادة صد شهرداری اصفهان.
بعدپردازی و نام‌گذاری: ابعاد، همان ویژگی‌های موقعیت به‌وجودآمده هستند که پارامترهای کمی و کیفی چون رنگ، وزن و سایز دارند. بعدپردازی نیز از مفهوم ابعاد گرفته شده و شبیه کدگذاری باز (Schatzman, 1991: 310) و همان عمل نظم‌دادن به ابعاد است (Gilgun, 1993: 1- 2). در میان مرحلة بعدپردازی و پس از شناسایی اجزا، فرایند دیگری که ساختن یا بازسازی اجزا یا پدیدة اجتماعی پیچیده است با نام‌گذاری و برچسب‌گذاری روی ابعاد انجام می‌شود (Dodds, 2008: 147).
در این پژوهش پس از انجام 9 مصاحبه با بعدپردازی به‌صورت مرحله‌به‌مرحله و پس از انجام هر مصاحبه، درمجموع حدود 200 بعد اولیه به دست آمد. در این مرحله با توجه به ویژگی‌های مشترک و با بررسی و مقایسة این ابعاد، 9 بعد اصلی پدید آمد که سایر ابعاد زیرمجموعه و ویژگی این ابعاد قرار گرفتند. در جدول 2، ابعاد اصلی و ویژگی آنها و همچنین نمونه‌هایی از متن مصاحبه‌ها ارائه شده که این ابعاد از آنها پدیدار شده است. در جدول 3 نیز، نمونه‌ای از پیشینة پژوهش ارائه شده که مرتبط با ابعاد پدیدآمده است.
جدول 2. ابعاد اصلی و ویژگی‌های آنها (نویسندگان، 1399)
Table 2. Main dimensions and features (Authors, 2020)
|
بعد اصلی |
ویژگی‌ها |
قسمت‌هایی از متن مصاحبه‌ها |
|
|
فرهنگ و عادات مردم |
عادت مردم به تخلف در مسائل شهری |
کم/ متوسط/ زیاد نهادینه/ به‌اقتضای شرایط |
م 5 ص 5 خ 4:... جدی‌نبودن مردم برای راه‌اندازی قانونی شهرسازی است؛ یعنی خیلی راحت فرد می‌سازد و می‌گوید: «می‌روم حلش می‌کنم». |
|
نظم |
کم/ متوسط/ زیاد |
م 2 ص 3 خ 5:... نظم ما خودش یکی از بزرگ‌ترین مسائل اخلاقی است برای ما. وقتی نظم نباشد، اصلاً برای اخلاق دیگر جایی وجود ندارد. |
|
|
مسئولیت اجتماعی |
کم/ متوسط/ زیاد |
م 6 ص 1 خ 8:... ما درقبال کارهایی که متعلق به شخص خودمان باشد، متعهدتر از زمانی هستیم که به جامعه برمی‌خوریم. |
|
|
صداقت |
کم/ متوسط/ زیاد |
م 6 ص 1 خ 16:.. ما واقعاً در حرکات شهری‌مان اول باید صداقت داشته باشیم؛ صداقت در اعمال شهرسازی ما (حداقل در ایران) ضعیف است؛ باید اول آن را سروسامان دهیم. |
|
|
ضوابط |
نفع بیشتر تخلف |
کم/ متوسط/ زیاد |
م 7 ص 2 خ 20:... جریمه‌هایی که گرفته می‌شود، خیلی زیاد نیست و برای مالک منفعت دارد. مالک می‌بیند اگر تخلف کند، خیلی بیشتر برایش نفع دارد. |
|
تأمین بودجة شهرداری از تخلفات |
کم/ متوسط/ زیاد |
م 5 ص 3 خ 14:... میانگین %30 درآمد شهرداری‌ها از کمیسیون مادة 100 است. |
|
|
شفافیت قوانین و ضوابط |
کم/ متوسط/ زیاد شفاف/ مبهم |
م 7 ص 1 خ 16:... این مادة قانونی، مادة واضح و روشنی نبود... ولی اینکه چطور و چگونه، مشخص نشده بود. |
|
|
زیرساخت‌ها |
کم/ متوسط/ زیاد کافی/ ناکافی |
م 2 ص 3 خ 4:... اما وقتی می‌خواهیم این نظم را ایجاد کنیم، آنقدر زیرساخت‌ها کم است که همه از این نظم می‌خواهند فرار کنند. |
|
|
تداخل قانونی در دستگاههای نظارتی |
کم/ متوسط/ زیاد |
م 7 ص 3 خ 9:... ما ساخت‌وسازمان را می‌کنیم؛ اگر بر فرض کمیسیون هم حکم تخریب داد، به دیوان می‌رویم و ازآنجا رأی می‌گیریم؛ اگر دیوان هم قبول نکرد، مادة 63 می‌گیریم، بعد دوباره می‌رود دیوان و این بار خودش رسیدگی می‌کند. |
|
|
حساسیت دستگاههای نظارتی |
کم/ متوسط/ زیاد |
م 4 ص 4 خ 18:... دستگاههای نظارتی معمولاً بیش‌ازحد لازم حساسیت به خرج می‌دهند؛ آنجا که باید و شاید نظارتی نمی‌شود. |
|
|
تعداد دستگاههای نظارتی |
متناسب/ غیرمتناسب |
م 4 ص 4 خ 22:... ازجمله به‌طور مثال بازرسی کل کشور یا دیوان عدالت یا دیوان محاسبات یا ادارات اطلاعات و... . |
|
|
تناسب قوانین و ضوابط با شرایط بومی ایران |
قوانین بومی/ غیربومی کم/ متوسط/ زیاد |
م 4 ص 6 خ 4:... مثلاً فرض کنید جزو ضوابط طرح تفصیلی در شهرهای مختلف است که هر پلاکی می‌تواند ٪60 پلاک خود را بسازد. هر پلاکی می‌بایست این ٪60 را در سمت شمال خود بسازد. نسبت طول به عرض می‌بایست 2 به 1 باشد؛ شبکة معابر معمول پیش‌بینی می‌شود. |
|
|
جامعیت قوانین و ضوابط موجود |
قوانین جامع و کامل/ ناقص و دارای ضعف |
م 7 ص 4 خ 10:... اگر تخلفی حتی بدون گرفتن پروانه صورت گیرد و جریمة آن هم پرداخت نشود، یا در تبصرة 5 همین قانون هم اگر پارکینگ تأمین و استاندارد نباشد و جریمه‌اش پرداخت نشود، شهرداری هیچ کاری نمی‌تواند بکند؛ فقط پایان ساخت نمی‌دهد. |
|
|
مادة 100 در ایران |
توجیه و توصیه به تخلف/ کنترل و مدیریت تخلفات/ جلوگیری از تخلفات |
م 5 ص 3 خ 14:... یکی از معضلات ما درزمینة نبود اخلاق حرفه‌ای یا رعایت ضوابط شهری و شهرسازی پس از تصویب طرح‌های هادی، جامع و تفصیلی، همین وجود کمیسیون مادة 100 است. |
|
|
به‌روزنبودن قوانین و ضوابط شهرسازی |
به‌روز/ قدیمی |
م 3 ص 5 خ 6:... بسیاری از قوانین که امروزه حاکم بر مدیریت شهری است، قوانینی است که مثلاً حداکثر 50 یا حدود 60 سال اخیر از اروپا گرفته شده و با تغییراتی هنوز برگرفته از آنهاست. |
|
|
قوانین و ضوابط وارداتی |
وارداتی/ متناسب با شرایط ایران |
م 2 ص 6 خ 16:... بالاخره بخشی از این قوانین، از قوانین کشورهای اروپایی گرفته شده و لابه‌لای قوانین ما آمده است. |
|
|
قوانین غیرکاربردی |
غیرکاربردی و تشریفاتی/ کاربردی |
م 2 ص 1 خ 15: در سازمان، منشوری با عنوان منشور اخلاقی بوده است؛ اما اینکه چقدر به این منشور عمل شده، مسلماً اگر کامل اجرا می‌شد، هم‌اکنون وضعیت این‌گونه نبود. |
|
|
حرفه و نظام برنامه‌ریزی ایران
(ادامه) |
توجه به مسائل بومی |
کم/ متوسط/ زیاد |
م 4 ص 6 خ 4:.. درنهایت یک شبکة شطرنجی و بی‌هویت، و اینکه هیچ تفاوتی بین دو ساختمانی وجود ندارد که در شمال و مرکز ایران ساخته می‌شود. |
|
تجربة برنامه‌ریزی شهری در ایران |
کم/ متوسط/ زیاد |
م 3 ص 4 خ 4:... پس از انقلاب، در حال حاضر ششمین برنامة 5سالة کشور را داریم؛ یعنی برنامه‌ریزی شهری و کشوری‌مان هم خیلی طولانی‌مدت نیست. |
|
|
افق بلندمدت برنامه‌ریزی |
فقدان/ وجود |
م 2 ص 8 خ 4:... وقتی می‌خواهیم پیش برویم، باید یک دید کلی 20ساله را برای خودمان در نظر بگیریم. |
|
|
استفاده از نظریه‌ها در طرح‌ها |
متناسب/ نامتناسب |
م 4 ص 3 خ 6:... واردکردن ایدئولوژی به کارهای برنامه‌ریزی شهری یا طرح‌های شهری است و این هم ایدئولوژی سازگار با حکومت جمهوری اسلامی و فرهنگ مردم. |
|
|
تجربه در تهیة طرح‌ها |
کم/ متوسط/ زیاد |
م 4 ص 3 خ 1:... همین که کار را خود مشاور انجام ندهد؛ مشاوری که دستگاه به او اعتماد کرده و با وی قرارداد بسته است. مشاور قرارداد را با شخص دیگری می‌بندد. |
|
|
رعایت قوانین و مقررات در تهیة طرح |
مبتنی بر قوانین/ مبتنی‌نبودن بر قوانین |
م 4 ص 2 خ 3:... در جلسات کمیته‌های راهبردی مشخص بود این تصمیمات کاملاً ناپخته است و ابعاد اقتصادی کار اصلاً مدنظر قرار نگرفته است؛ به اضافة اینکه توجهی به قوانین و مقررات مصوب نداشتند. |
|
|
تخصص در تهیة طرح |
متخصص/ غیرمتخصص |
م 4 ص 1 خ 24:... حتی گاهی متأسفانه کارها را به افراد مبتدی یا دانشجویانی محول می‌کردند که هنوز درسشان تمام نشده بود، چه رسد به آنکه سابقة کار داشته باشند؛ به‌ویژه در مسائلی که برداشت‌هایی از وضع موجود اراضی شهری و ابنیة شهری می‌کردند و تصمیماتی اخذ می‌شد. |
|
|
دید اجرایی در تهیة طرح |
کم/ متوسط/ زیاد |
م 4 ص 1 خ 23:... گاهی مهندسان مشاور باسابقه هم بوده‌اند، ولی به دلیل اینکه کار اجرایی کمتر کرده بودند و با مردم کمتر سروکار داشتند، به نشستن در دفاتر خود و تصمیم‌گرفتن برای مردم و املاک مردم اکتفا می‌کردند. |
|
|
نیازسنجی |
انجام‌دادن/ انجام‌ندادن |
م 4 ص 1 خ 23:... گاهی مهندسان مشاور باسابقه هم بوده‌اند، ولی به دلیل اینکه کار اجرایی کمتر کرده بودند و با مردم کمتر سروکار داشتند، به نشستن در دفاتر خود و تصمیم‌گرفتن برای مردم و املاک مردم اکتفا می‌کردند... |
|
|
امکان‌پذیری |
توجه به امکان‌پذیری/ بی‌توجهی |
م 4 ص 2 خ 19:... به مشاوران تذکر داده می‌شود می‌بایست در برداشت‌هایتان دقت خود را بیشتر کنید که آیا اصلاً امکان پیاده‌کردن چنین طرحی وجود دارد یا نه. |
|
|
نظرسنجی از مردم در تهیة طرح |
انجام‌دادن/ انجام‌ندادن |
م 4 ص 2 خ 20:... این جزو طرح‌هایی می‌شود که فقط نارضایتی مردم را در پی دارد. م 4 ص 9 خ 1:... بیشتر مدیران غیربومی هستند و شناخت ندارند و تخصص لازم و اعتقاد کافی نیز ندارند؛ از مردم هم سؤال نمی‌شود که ببینند خواستة آنها چیست. |
|
|
طول زمان تهیه و تصویب طرح‌ها و بازنگری |
کند و طولانی/ سریع و کوتاه |
م 4 ص 9 خ 12: روند طرح‌های شهری گاه چند سالی طول می‌کشد و اینها برداشت‌هایشان را می‌کنند؛ چه‌بسا یک زمین کاربری آن مسکونی و رهاست. |
|
|
جامعیت نظام برنامه‌ریزی ایران |
جامع و کامل / ناقص و ضعیف |
م 3 ص 9 خ 23:... بالعکس ما یک تصمیم برای کل کشور می‌گیریم؛ یعنی در تمام برنامه‌ریزی‌های شهری اگر بخواهند ضوابط و مقررات بنویسند، در شورای شهرسازی برای کل کشور می‌نویسند. |
|
|
دقت در برنامه‌ریزی |
کم/ متوسط/ زیاد |
م 2 ص 3 خ 13:... در حرفة ما برنامه‌ریزی دقیق انجام نشده است، بعد افراد بخواهند این برنامه‌ریزی را اجرا بکنند. |
|
|
نظریة واحد در برنامه‌ریزی شهری ایران |
وجود/ فقدان
|
م 2 ص 8 خ 16:... در کشور ما همة این نظریه‌ها دارد درهم استفاده می‌شود، هم از بالا هم از پایین. |
|
|
تکیه بر طراحی کالبدی |
کم/ متوسط/ زیاد |
م 4 ص 7 خ 18:... در بحث مسائل شهری به‌ویژه برنامه‌ریزی شهری، دو بعد معنوی و فیزیکی داریم؛ متأسفانه اشکال عمده‌ای که ما را دچار این معضلات کرده، این است که ما صرفاً بر مسائل فیزیکی تکیه کرده‌ایم و به بعد معنوی کار کمتر پرداخته شده است. |
|
|
مشارکت مردم در برنامه‌ریزی‌ها |
کم/ متوسط/ زیاد |
م 7 ص 7 خ 3:... یکی از دلایلی که باعث می‌شود تخلفات بیشتر شود، این است که شهردار می‌گوید این‌طور بساز و چون مشارکت مردم نبوده است، تخلف بیشتر می‌شود. |
|
|
اجرای طرح‌ها |
اجرای قوانین |
کامل و منطبق بر قوانین/ ناقص و منطبق‌نبودن |
م 6 ص 2 خ 8:... ما در اجرا تابع قانون نیستیم؛ اگر تابع باشیم که مسئله‌ای نداریم. گاهی دلبخواهی است یا سلیقه و منافع شخصی در میان است. |
|
ارتباط مؤثر دانشگاه با مسئولان اجرا |
کم/ متوسط/ زیاد |
م 3 ص 3 خ 23:... دانشگاهها مسیر خودشان را طی می‌کنند، مسئولان اجرایی کشور و شهر هم مسیر خودشان را و ارتباطی با همدیگر ندارند؛ اگر هم جایی با یکدیگر ارتباطی پیدا کنند، در عمل هیچ تأثیری دیده نمی‌شود. |
|
|
تأمین بودجة شهرداری از تخلفات |
کم/ متوسط/ زیاد |
م 6 ص 1 خ 24:... مخارج شهرداری خیلی سنگین است و این بودجه باید از جایی تأمین شود؛ حالا از کجا؟ از مردم، مردم باید بدهند. |
|
|
استمرار در اجرای قوانین |
مقطعی / مستمر |
م 7 ص 8 خ 4:... در ایران قوانین مقطعی است؛ برای نمونه یک روز می‌گویند اگر موتور در اتوبان دیده شود یا اگر موتورسوار کلاه ایمنی نداشته باشد، موتور به پارکینگ منتقل می‌شود؛ ولی در حد دو روز این قانون را اجرا می‌کنند. |
|
|
تعارض منافع |
رانت در سازمان‌ها |
کم/ متوسط/ زیاد |
م 7 ص 4 خ 23:... من کارمند می‌دانم (این واقعیت در همه‌جا اتفاق می‌افتد) که شهردار منطقه یا کارمند می‌گوید خب برو این مقدار را به حساب بریز تا گزارش شما را طوری دیگر رد کنم؛ به همین علت خلاف اخلاقی، رانت‌خواری، دلال‌بازی و... زیاد شده است. |
|
مقاومت دربرابر شفافیت |
کم/ متوسط/ زیاد |
م 2 ص 6 خ 9:... وقتی می‌خواهیم شفاف‌سازی کنیم، یک حرکت و یک تغییر را در جهت شفاف‌سازی انجام دهیم، دقیقاً مقاومت شدیدی درمقابل آدم ایجاد می‌شود. |
|
|
فساد در سیستم اداری (منافع شخصی افراد) |
کم/ متوسط/ زیاد |
م 2 ص 4 خ 18:... من الآن ۳ سال است بازنشسته شدم؛ الآن به من بگویید بروم یک پروانه بگیرم؛ غیرممکن است بروم بگیرم؛ خودم که منبع صدور پروانه بودم. |
|
|
در نظر گرفتن منافع اشخاص، گروهها و سازمان‌ها در طرح‌ها |
کم/ متوسط/ زیاد |
م 2 ص 8 خ 1:... همه‌اش براساس منافع سازمانی و منافع اشخاص دارد پیش می‌رود؛ یعنی در چهارچوب قانونی و روال قانونی پیش نمی‌رود. |
|
|
برنامه‌ریزان و مسئولان |
تخصص برنامه‌ریزان و تصمیم‌گیران |
کم/ متوسط/ زیاد |
م 5 ص 5 خ 13:... برنامه‌ریزی و آگاهی کارشناسان ما در حوزة شهری باشد. فرد مدرک تحصیلی‌اش مرتبط نیست؛ مثلاً با حوزة شهری، ولی شده است مسئول بخش کنترل ساختمان‌های شهری. |
|
تأمین مالی و زندگی برنامه‌ریزان |
مناسب/ غیرمناسب |
م 4 ص 4 خ 12: وضعیت به گونه‌ای است که حقوق دریافتی مدیران هیچ تناسبی با کاری ندارد که انجام می‌دهند و درنهایت زندگی تأمین نمی‌شود. |
|
|
جذابیت برای ورود افراد متخصص و باتجربه |
کم/ متوسط/ زیاد |
م 4 ص 5 خ 2: متأسفانه افراد قابل و متخصص، افرادی که در بخش خصوصی می‌توانند گلیم خود را از آب بالا بکشند، زیر بار مسئولیت نمی‌روند. |
|
|
تاریخ و تمدن ایران |
قدمت تاریخی شهرسازی در ایران |
مفید و قابل‌استفاده/ غیرمفید و غیرقابل استفاده |
م 4 ص 5 خ 10:... شهرهای ما گاه قدمت چند هزارساله دارد؛ آثار و ابنیة تاریخی ما بیان‌کنندة یک فرهنگ و تمدن چند هزارساله است؛ ازجمله در بخش معماری و شهرسازی. |
|
وجود تجارب تاریخی مفید در ایران |
مفید و قابل‌استفاده/ غیرمفید و غیرقابل استفاده |
م 3 ص 7 خ 18:... تجارب ما در حوزه‌هایی مانند قنات، انتقال آب از قنات، تجربة بادگیری و تجربة برج کبوتر چیز کمی نیست. |
|
|
مذهب و باورها |
مسائل مذهبی مردم |
هماهنگ با دین و مذهب/ غیرهماهنگ با دین و مذهب |
م 3 ص 2 خ 1:... این کاملاً مشخص است که اخلاق حرفه‌ای ریشه در اعتقادات و دین ما دارد. م 4 ص 6 خ 22:... توسعه‌های عمودی و آپارتمان‌نشینی با فرهنگ و روحیات مردم ما سازگار نیست و با مسائل مذهبی ما در تضاد است. |
|
اخلاق عمومی مردم در جامعه |
اخلاقی/ غیراخلاقی |
م 2 ص 1 خ 10:... مطمئناً در مسائل کاری بسیاری از اوقات به این نکته می‌رسیم که باید تقوا داشت. م 2 ص 5 خ 1:... اگر دو طرف تقوا و اخلاق را رعایت کنند که کارش را انجام می‌دهند و می‌روند. |
|
|
باورها و اعتقادات مردم (مذهبی/ عرفی) |
همسو با باورها/ غیرهمسو با باورها |
م 3 ص 5 خ 4:... ما ازنظر اعتقادی، عرفی و خلق‌وخوی قوی‌تر هستیم و در قوانین، مقررات و ضوابط ضعیف عمل می‌کنیم. |
|
|
اقلیم و موقعیت جغرافیایی |
توجه به تفاوت‌های جغرافیایی و اقلیمی |
کم/ متوسط/ زیاد |
م 3 ص 4 خ 16:... البته باید بپذیریم خود اخلاق حرفه‌ای در سطح کشور با توجه به قومیت‌ها، فرهنگ‌ها، باورها و مناطق جغرافیایی متعدد است و یکسان نیست و نباید باشد. |
جدول 3. بررسی پیشینه با توجه به ابعاد اصلی پدیدآمده (نویسندگان، 1399)
Table 3. Background examination according to the main dimensions emerged
(Authors, 2020)
|
بعد اصلی |
منبع |
قسمتی از متن پژوهش |
|
فرهنگ و عادات مردم |
(محمودی، 1388) |
ساختار قدرت در جامعه، نگاه مدیران به حقوق شهروندان، فضای شهر در منظر مردم و تصمیم‌گیران، نقش‌های مربوط به شهر و مؤلفه‌های دیگری از این دست در تبیین چگونگی و چیستی نظام برنامه‌ریزی سهم بسزایی دارد. |
|
قانون و ضوابط
|
(صالحی، 1385) |
ضوابط و مقررات ملاک عمل فعلی شهر تهران، به دلیل نداشتن انطباق مطلوب با ویژگی‌های بنیادی و تبعی‌گونه، آرمانی پایدار (ضوابط و مقررات شهرسازی)، به‌طور کامل اهداف و آرمان‌های شهرسازی و توسعة پایدار را تحقق نمی‌بخشد. |
|
(عزیزی و همکاران، 1390) |
یافته‌های پژوهش نشان‌دهندۀ تأثیر قوانین و مقررات بر مدیریت یکپارچۀ شهری در وضعیت موجود و وضعیت مطلوب، و شکاف معنادار میان وضعیت موجود و مطلوب است. |
|
|
(قاجار خسروی، 1391) |
7 پیشنهاد و راهکار مشخص برای کاهش یا جلوگیری از ساخت‌وسازهای غیرمجاز در استان ارائه شده است که عبارت‌اند از: توسعة متوازن کشور، تصحیح و بهبود عملکرد دستگاههای نظارتی، اصلاح قوانین و مقررات، تغییر دیدگاه در تهیه و تصویب ضوابط طرح‌های شهری و روستایی، افزایش و تسهیل در ارائة وام ساخت مسکن، اعطای جواز ساخت‌وساز به اشخاص و شرکت‌های ذی‌صلاح، آموزش و اطلاع‌رسانی همگانی. |
|
|
حرفه و نظام برنامه‌ریزی ایران |
(محمدی و سعیدی، 1393) |
ناسازگاری ضوابط با واقعیات جامعه، ضعف سیستم نظارت و کنترل و شفاف‌نبودن قوانین و مقررات ازجمله عوامل و موانع اجرایی ضوابط شهرسازی هستند که در بروز تخلفات ساختمانی مؤثرند. |
|
(لاله‌پور و همکاران، 1398) |
نظارت دقیق شهرداری‌ها بر ساخت‌وسازها، ارتقای سطح آگاهی شهروندان و توجه بیشتر به قشر ضعیف جامعه در سیاست‌گذاری‌های شهری تا اندازة زیادی در کاهش تخلفات ساختمانی مؤثر است. |
|
|
(کمان‌رودی و بیگدلی، 1393) |
قوانین و برنامه‌های توسعة شهری ایران با اصول حکمروایی خوب شهری ارتباط دارند، اما به‌ندرت با آنها منطبق هستند. |
|
|
(سرخیلی و همکاران، 1396) |
عواملی نظیر زمینة کالبدی و محدودیت‌ها و گرایش‌های طبیعی توسعة شهری، بستر اجتماعی و اقتصادی شهر، نواقص ضوابط و مقررات ساخت‌وساز و سیستم مدیریت شهری ناکارآمد از مهم‌ترین علل بروز تخلفات ساختمانی در کلان‌شهر تهران است. |
|
|
(پرهیزکار و فیروزبخت، 1390) |
تغییر نظام مدیریت شهری تمرکزگرا به نظام مدیریت غیرشهری متمرکز، لاجرم بایستی براساس رویکرد توسعة پایدار شهری باشد. |
|
|
(محمودی، 1388) |
در میان عوامل مهم تأثیرگذار بر ساخت شهرهای ایران، نظام حاکم بر تهیه، تصویب و مدیریت طرح‌های توسعة شهری سهم زیادی را به خود اختصاص می‌دهد. |
|
|
(حبیبی و رضوانی، 1384) |
... طرح‌های مشارکتی، کشور را در دستة مشارکت شعاری قرار می‌دهد. |
|
|
(شیانی و همکاران، 1391) |
مشارکت شهروندان در مدیریت امور شهری باید داوطلبانه و هدفمند صورت گیرد. |
|
|
اجرای طرح‌ها |
(قاسمی و رفیعیان، 1398) |
نشناختن کنشگران در پروژة جهان‌نما و بی‌توجهی به مشارکت و در مفهومی فراتر از شراکت ... گروههای مختلف اعم از عمومی، خصوصی و مردمی در فرایند طرح باعث ایجاد تعارضات و این امر موجب تحقق‌نیافتن اهداف طرح شده است. |
|
(حکمت‌نیا، 1398) |
قوانین شهری و ناهماهنگی بین سازمان‌های مرتبط با مادة 100، تأثیرگذاری زیادی بر عملکرد مادة 100 داشته‌اند؛ همچنین کمبود قوانین و مقررات ساخت‌وسازها و ابهام در آنها، بیشترین تأثیر را بر عملکرد مادة 100 داشته است. |
|
|
تعارض منافع |
(خیرالدین و همکاران، 1395) |
تعادل‌بخشی بین حقوق مالکانه و منافع عمومی در اقدامات نوسازانة شهری (از تعارض منافع تا تعادل حقوق در قوانین سلب و تأمین حقوق مالکانه). |
|
(کمان‌رودی و حسینی، 1397) |
رانت زمین و مسکن، روند صدور پروانه‌ها و فروش تراکم مازاد ساختمانی و کسب درآمد شهرداری بر وقوع و توزیع فضایی تخلفات ساختمانی در سنندج تأثیری تعیین‌کننده داشته است. |
|
|
(عابدی جعفری و همکاران، 1398) |
«نیاز مادی»، «پایبندنبودن شرعی»، «پایبندنبودن به ارزش‌های اخلاقی»، «احساس بی‌عدالتی»، «جامعه‌پذیری نامناسب»، «میزان ارتباط با ارباب‌رجوع»، «ریسک‌پذیری» و «فرصت فساد»، عوامل اصلی تمایل به فساد اداری در سطح فردی در شهرداری تهران هستند. |
|
|
برنامه‌ریزان و مسئولان |
(صرافی و همکاران، 1393) |
نقش برنامه‌ریزان در بین اضلاع اصلی جامعه یعنی دولت و اجتماع جانبدارانه، ناقص و پرایراد است. برداشت‌های برنامه‌ریزان از برنامه‌ریزی نیز بسیار ناپخته، یخ‌زده و تغییرنیافته است و برنامه‌ریزی به‌واسطة ویژگی جانبدارانه و درونی‌شده در درون ساختار دولت یک‌طرفه و کاسبکارانه شکل گرفته است. |
|
(حسینی و قدمی، 1395) |
مانع نگرشی- دانشی، بزرگ‌ترین مانع پیش روی نظام برنامه‌ریزی شهری در ایران است. |
|
|
تاریخ و تمدن ایران |
(فریور، 1388) |
اخلاق در ایران باستان مجموعه‌آموزه‌هایی است که در دو مقولة پاسداشت زندگی و جدال با شر خلاصه می‌شود؛ به تعبیری اخلاقیات با هدف تعلیم دیانت، عدالت، شجاعت و اعتدال سامان می‌یافته است. از زمان داریوش انجمن‌های گوناگون حرفه‌مندان و پیشه‌وران در سراسر امپراتوری ایران شکل گرفت و در پی آن مفهوم حرفه بالنده شد. |
|
(فتح‌الله‌زاده، 1388) |
در تاریخ اساطیری ایران به‌ویژه در دولت‌های پیشدادیان و کیانیان، دستگاهها و ادارات منظمی وجود داشتند؛ سران مملکتی، مسئولان ذی‌ربط و کسانی که در رده‌ها و دیوان‌های کشوری و امور لشکری و جنگی قرار می‌گرفتند، درقبال مردم در خود احساس مسئولیت می‌کردند و مردم هم که حرفه‌های آزادی داشتند، خود را مسئول می‌دانستند. |
|
|
دین، مذهب و باورها |
(فرمهینی فراهانی و همکاران، 1393) |
اصولاخلاقحرفه‌ایدرکتابنهج‌البلاغه: احترام،آزادی،انصاف، وفایبهعهد،امانت،صداقت،مسئولیت‌پذیری،نقادیوانتقادپذیری،مداراوسعةصدر،قانون‌مداری،اعتدالورازداری. |
ماتریس تبیینی، اشباع نظری و دستیابی به بعد مرکزی (چشم‌انداز)
با تجمیع کدها یعنی همان تودة بحرانی در یک بعد مرکزی می‌توان یک ماتریس تبیینی به دست داد؛ بدین‌منظور داده‌های جمع‌آوری و تحلیل‌شده با هم مقایسه می‌شوند (Schatzman, 1991: 311)، اهمیت هر بعد تعیین می‌شود و در یک ماتریس تبیینی به‌طور معناداری رتبه‌بندی می‌شوند. اینها همان بافت، شرایط، فرایند و پیامدها هستند. ماتریس تبیینی به‌منزلة یک شالوده در فرایند تحلیل، ساختار و چهارچوبی را شکل می‌دهد که حاکی از پیچیدگی موقعیت بررسی‌شده است و کمک می‌کند پژوهشگر در تحلیل خود از مرحلة توصیف گام به تبیین بگذارد (Schatzman, 1991: 318).
در این مرحله با استفاده از ماتریس تبیینی، شانس قرارگرفتن به‌مثابة بعد مرکزی یا همان چشم‌انداز به هریک از این 9 بعد اصلی داده شد. پس از بررسی روابطی که با قرارگیری هریک از ابعاد به‌مثابة بعد مرکزی پدید می‌آمد و شکل‌گیری ابعاد دیگر نسبت به آن بعد، در این مرحله، بُعدی که به نظر می‌رسید بهترین و قانع‌کننده‌ترین توان تبیین را دارد، با عنوان «بلوغ نظام برنامه‌ریزی شهری در ایران» انتخاب و بقیة ابعاد با توجه به رابطة آنها با این بعد در قالب بافت، شرایط، فرایند و پیامد مرتب و براساس آن روایتی صورت‌بندی شد. در ادامة پژوهش به‌منظور ادامة تحلیل و رسیدن به اشباع نظری، انجام نمونه‌گیری نظری در دستورکار قرار گرفت.
نمونه‌گیری نظری برپایة این روایت، با بررسی قوانین و آیین‌نامه‌های موجود در برنامه‌ریزی شهری ایران و مقالاتی انجام شد که این قوانین و به‌طور کلی نظام برنامه‌ریزی را در ایران بررسی کرده بودند. با بررسی پژوهش‌های مرتبط با ابعاد پدیدآمده، جدول 3 تهیه شد. این بررسی‌های موضوعی نشان داد اولاً این روایت و این تبیین انسجام و استحکام لازم را ندارد و ثانیاً مقالات و پژوهش‌های بررسی‌شده با وجود تأیید این شرایط، بیشتر استقرایی ناقص از شرایط موجودند؛ از این رو با مراجعة دوباره به ابعاد و یادداشت‌های نظری و مصاحبه‌ها و پیشینه، جنبه‌های دیگر موضوع نیز بررسی و مقایسه شد. طی این مراحل و تحلیل‌ها مشخص شد این پژوهش به‌دنبال کشف فرایندی است که در جریان است، نه به‌دنبال کشف یا اثبات مسائل و مشکلات موجود و قضاوت آنها و اثبات آن در برنامه‌ریزی شهری ایران. به این ترتیب مفاهیم جدیدی استخراج شد که درحقیقت نگرش افراد را به فضای موجود در برنامه‌ریزی شهری نمایان می‌کرد. مفاهیمی ازجمله نگرش به فرهنگ عامة جامعه، نگرش به فرهنگ اداری و سازمانی، نگرش به قوانین و طرح‌ها و نگرش به ایجاد تغییر و نگرش به دین و اخلاق و تاریخ و تمدن ایران. این مفاهیم با توجه به درجة انتزاعشان، فرایند حاکم بر برنامه‌ریزی در ایران را بهتر تبیین می‌کردند؛ از این رو ابعاد دوباره بررسی و انتظام داده شد. جدول 4 به‌مثابة نمونه برای مصاحبة 2 تهیه شده است و ابعاد آن براساس مفاهیم جدید نظم یافته‌اند. برپایة شکل‌گیری جدید مفاهیم و ابعاد اصلی و با تحلیل و مقایسة دوباره با ماتریس تبیینی، این‌بار چشم‌انداز این پژوهش و بُعد مرکزی، «نگرش به نظام برنامه‌ریزی شهری در ایران» انتخاب و براساس این چشم‌انداز و با استفاده از ماتریس تبیینی، ابعاد دیگر با توجه به رابطه با این بعد مرکزی مرتب و براساس آن روایت جدیدی صورت‌بندی شد. این روایت تبیینی با نمونه‌گیری نظری دوباره و ارائه به افراد مصاحبه‌شده و افراد جدید و تحلیل و بررسی دوباره، قانع‌کننده و دارای قدرت تبیین به نظر رسید. با ادامة بررسی‌ها و مصاحبه‌ها، ابعاد جدیدی به این تبیین وارد و روایت نشد و اشباع نظری حاصل و روایت نهایی تهیه شد.
جدول 4. مرتب‌شدن ابعاد مصاحبة 2 براساس مفاهیم جدید (نویسندگان، 1399)
Table 4. Arranging dimensions of interview 2 based on new concepts (Authors, 2020)
|
مفاهیم |
بعد اصلی |
ویژگی‌ها |
یادداشت |
متن مصاحبه |
|
نگرش به فرهنگ عامة جامعه |
فرهنگ و عادات مردم |
نبود نظم در کارها |
م 2 ص 3 خ 5: باور به اینکه مسائل فرهنگی (مانند رعایت‌نکردن نظم) در مردم نهادینه شده است. |
«... آنقدر زیرساخت‌ها کم است که همه می‌خواهند از این نظم فرار کنند؛ یعنی خود این نظم یک اخلاق است... .» |
|
نگرش به فرهنگ اداری و سازمانی |
تعارض منافع |
وجود رانت در بعضی سازمان‌ها |
م 2 ص 6 خ 3: باور به اینکه دلیل مخالفت با ایجاد تغییر مفید (شفافیت در فرایند صدور پروانه)، وجود رانت و رابطه با شرکتی دیگر است. |
«... بهانه‌های مختلف گرفتند؛ ما هم این کار را منتفی کردیم. پشت پرده با شرکتی قرارداد بسته شده بود... .» |
|
تعارض منافع |
فساد در سیستم اداری |
م 2 ص 4 خ 14: داشتن ذهنیت و باور به اینکه در سیستم اداری برای گرفتن مجوز به رشوه نیاز است. |
«... در هر اداره و وزارتخانه‌ای که برای مجوز برود، به نظر من از دم در باید رشوه بدهد تا بتواند مجوز بگیرد.» |
|
|
تعارض منافع |
فساد در سیستم اداری |
م 2 ص 4 خ 18: باور به اینکه رشوه و فساد در سیستم اداری نهادینه شده و به شکل فرهنگ درآمده است. |
«... الآن به من بگویید بروم یک پروانه بگیرم؛ غیرممکن است بروم بگیرم؛ خودم که منبع صدور پروانه بودم؛ چرا؟ چون حرف‌هایی را آدم می‌شنود.» |
|
|
نگرش به قوانین و طرح‌ها
(ادامه) نگرش به قوانین و طرح‌ها
|
قوانین و ضوابط |
شفاف‌نبودن قوانین و ضوابط |
م 2 ص 5 خ 16: باور به اینکه قوانین موجود شفافیت لازم را ندارند که باعث رعایت اخلاق شود (باور به اینکه شفافیت قانون باعث رعایت اخلاق می‌شود). |
«باید طوری باشد که به خودش اجازة این کار را ندهد و باید طوری قانون نوشته و اجرا شود که طرف این کار را نکند؛ باید همه‌چیز شفاف باشد.» |
|
قوانین و ضوابط |
ضعف و نقص قوانین و ضوابط موجود |
م 2 ص 3 خ 19: باور به اینکه بعضی از بی‌اخلاقی‌ها به خود قوانین مربوط است. |
«قوانینمان می‌تواند اخلاقی هم باشد؛ اما متأسفانه بعضی قسمت‌هایش جایی را دارد که می‌شود بی‌اخلاقی هم از داخلش درآورد.» |
|
|
قوانین و ضوابط |
ضعف و نقص قوانین و ضوابط موجود |
م 2 ص 5 خ 7: باور به اینکه بعضی از بی‌اخلاقی‌ها به خود قوانین مربوط است. |
«... چون بازبودن این موضوع به این برمی‌گردد که هرکسی سلیقه‌ای عمل و یک قیمتی را مطرح کند... .» |
|
|
قوانین و ضوابط |
به‌روزنبودن قوانین و ضوابط شهرسازی |
م 2 ص 6 خ 16: باور به اینکه به‌روزنبودن قوانین و قدیمی‌بودن آنها باعث اثربخش‌نبودن شده است. |
«بعضی از قوانین را هم باید به‌روزرسانی کرد؛ یعنی یک قانونی بوده که برای چهل، پنجاه سال پیش بوده است... .» |
|
|
قوانین و ضوابط |
نیاز به آیین‌نامه‌های بومی |
م 2 ص 2 خ 10: باور به اثربخش‌نبودن آیین‌نامه‌های وارداتی/ سعی و خطا در اجرای قوانین |
«این‌گونه آیین‌نامه‌های علمی و تئوری هستند که ما در صحنة عمل، وارد سعی و خطاهایی می‌شویم؛ چون آن آیین‌نامه، بومی ما نیست.» |
|
|
قوانین و ضوابط |
وارداتی‌بودن قوانین و ضوابط شهرسازی در ایران |
م 2 ص 6 خ 16: باور به اینکه وارداتی‌بودن قوانین و متناسب‌نبودن آنها با شرایط بومی باعث ایجاد عدم شفافیت قوانین شده است. |
«بالاخره بخشی از این قوانین، از قوانین کشورهای اروپایی گرفته شده و لابه‌لای قوانین ما آمده‌اند و خیلی هم تغییر نکرده‌اند و این بحث‌هایی است که در اجرا وارد می‌شود.» |
|
|
قوانین و ضوابط |
غیرکاربردی‌بودن منشورهای اخلاقی |
م 2 ص 1 خ 15: باور و اعتقاد نداشتن به اثربخش‌بودن منشورهای اخلاقی |
«در سازمان، منشوری با عنوان منشور اخلاقی بوده است؛ اما اینکه چقدر به این منشور عمل شده، مسلماً اگر کامل اجرا می‌شد، هم‌اکنون وضعیت این‌گونه نبود.» |
|
|
حرفه و نظام برنامه‌ریزی ایران |
کند و طولانی بودن تهیه و تصویب طرح‌ها |
م 2 ص 7 خ 5: باور به اینکه کندبودن روند تصویب طرح‌ها و رسیدن به مرحلة اجرا باعث اثربخش‌نبودن طرح‌ها شده است.
|
«یعنی شما پیش از اینکه یک قانون در کمیسیون مادة ۵ تصویب و اجرا شود... پیش از اینکه این قانون اصلاً انجام شود، مردم آمده‌اند تفکیک کرده‌اند و ساخته‌اند.» |
|
|
حرفه و نظام برنامه‌ریزی ایران |
کند و طولانی بودن تهیه و تصویب طرح‌ها |
م 2 ص 7 خ 18: باور به اینکه کندبودن روند تصویب طرح‌ها و رسیدن به مرحلة اجرا باعث اثربخش‌نبودن طرح‌ها شده است. |
«... تا می‌آید شروع شود به اجرا، دومرتبه یک طرح بازنگری می‌گذاریم پشت طرح بازنگری؛ مثلاً طرح بازنگری بنا بود دوساله انجام شود، اما ۱۰ سال طول می‌کشد تا این طرح دربیاید.» |
|
|
حرفه و نظام برنامه‌ریزی ایران |
فقدان افق بلندمدت در تصمیم‌گیری‌ها و برنامه‌ریزی |
م 2 ص 8 خ 4: باور به اینکه در تهیة طرح‌ها، برنامه‌ریزان کمتر افق بلندمدت دارند. |
«ما وقتی می‌خواهیم برویم جلو باید یک دید کلی 20ساله را برای خودمان در نظر بگیریم» |
|
|
حرفه و نظام برنامه‌ریزی ایران |
نقص/ ضعف در نظام برنامه‌ریزی ایران |
م 2 ص 4 خ 9: باور به اثربخش‌نبودن آیین‌نامه‌های موجود (با اینکه آیین‌نامه هست، ولی اخلاق وجود ندارد.) |
«... وقتی در خود وزارتخانه مشکلات شدیدی هست، با اینکه آیین‌نامه هم هست، ولی اخلاق وجود ندارد... .» |
|
|
حرفه و نظام برنامه‌ریزی ایران |
نبود برنامه‌ریزی دقیق |
م 2 ص 3 خ 13: دقت در مرحلة برنامه‌ریزی لازمة برنامة خوب و اثربخش در مرحلة تحقق است. |
«اگر در حرفة ما این برنامه‌ریزی دقیق انجام نشده باشد، بعد افراد بخواهند این برنامه‌ریزی را اجرا بکنند و یک قسمت‌هایی از آن اِشکال داشته باشد...» |
|
|
حرفه و نظام برنامه‌ریزی ایران |
نبود یک نظریة واحد |
م 2 ص 8 خ 16: باور به اینکه برنامه‌ریزی در ایران یک نظریة واحد ندارد. |
«در کشور ما همة این نظریه‌ها دارد درهم استفاده می‌شود، هم از بالا هم از پایین» |
|
|
تعارض منافع |
در نظر گرفتن منافع اشخاص، گروهها و سازمان‌های خاص در تهیه و تصویب طرح‌ها |
م 2 ص 8 خ 1: باور به اینکه در تهیة طرح‌ها، منافع سازمانی و منافع اشخاص در نظر گرفته می‌شود. |
«الآن شما ببینید تکه‌تکه دارد این پادگان‌ها روی آن طرح گذاشته می‌شود؛ همه‌اش هم براساس منافع سازمانی و منافع اشخاص دارد جلو می‌رود؛ یعنی در چهارچوب قانونی و روال قانونی جلو نمی‌رود.» |
|
|
نگرش به ایجاد تغییر |
قوانین و ضوابط |
کمبود زیرساخت‌ها |
م 2 ص 3 خ 4: باور به نبودن زیرساخت‌های لازم برای ایجاد تغییرات مفید (ایجاد نظم) |
«... وقتی می‌خواهیم این نظم را ایجاد کنیم آنقدر زیرساخت‌ها کم است که همه می‌خواهند از این نظم فرار کنند.» |
|
قوانین و ضوابط |
کمبود زیرساخت‌ها |
م 2 ص 6 خ 1: باور به نبودن زیرساخت‌های لازم برای ایجاد تغییرات مفید (ایجاد اتوماسیون و شفافیت در مراحل) |
«... به ما گفتند اگر شما از طریق بانک ملی بپردازید، اجازه نمی‌دهد؛ باید زیرساخت‌ها از قبل درست شده باشد.» |
|
|
تعارض منافع |
مقاومت شدید دربرابر شفافیت |
م 2 ص 6 خ 10: باور به اینکه دربرابر تغییر مفید (ایجاد شفافیت) مقاومت شدید وجود دارد./ ناامیدی از ایجاد تغییر |
«وقتی می‌خواهیم شفاف‌سازی کنیم، یک حرکت و یک تغییر را در جهت شفاف‌سازی انجام دهیم، دقیقاً مقاومت شدیدی درمقابل آدم ایجاد می‌شود.» |
|
|
نگرش به مذهب و اخلاق |
مذهب و باورها |
اخلاق عمومی مردم در جامعه |
م 2 ص 11 خ 10: باور به اینکه دین و مسائل اخلاقی راهگشای بحث اخلاق حرفه‌ای است (تقوا). |
«... بسیاری اوقات به این نکته می‌رسیم که باید تقوا داشت؛ بنابراین اگر به این نکته دقت و بر رعایت تقوا تأکید کنیم در مسائل کاری... » |
|
مذهب و باورها |
اخلاق عمومی مردم در جامعه |
م 2 ص 5 خ 1: باور به اینکه دین و مسائل اخلاقی راهگشای بحث اخلاق حرفه‌ای است (تقوا). |
«اگر دو طرف تقوا و اخلاق را رعایت کنند که کارش را انجام می‌دهد و می‌رود.» |
روایت نهایی با توجه به چشم‌انداز و ماتریس تبیینی
مجموعه‌ای از عوامل، ذهنیت و نگرش‌هایی را در هر سه دسته از افراد مصاحبه‌شده شکل داده است؛ شامل افرادی که در فرایند تهیه و تصویب طرح‌های شهری مشارکت داشته‌اند، افرادی که در مرحلة اجرا و نظارت بر تحقق طرح‌ها دخیل بوده‌اند و جامعة علمی و دانشگاهی برنامه‌ریزی شهری ایران. این ذهنیت‌ها دربارة فضا و شرایط موجود در نظام برنامه‌ریزی شهری ایران و ضوابط، قوانین و اثربخشی طرح‌هاست و زمینه‌ساز کاهش توجه به اخلاق حرفه‌ای است؛ با این تصور که غالب افراد و سازمان‌ها به‌صورت نهادینه و غیرقابل تغییر این کارها را انجام می‌دهند. این نگرش دربارة آیین‌نامه‌ها و ضوابط جدیدی نیز وجود دارد که در نظام برنامه‌ریزی تدوین می‌شود. باور به نبود شفافیت در قوانین، تداخل قوانین و متناسب‌نبودن قوانین و ضوابط با شرایط بومی ایران، بعضی از عوامل شکل‌گیری این نگرش است؛ برای نمونه مصاحبة زیر در این‌باره تصریح دارد:
«... این مادة قانونی، مادۀ واضح و روشنی نبود... ؛ ولی اینکه چطور و چگونه، مشخص نشده بود... .»
یا در جایی دیگر:
«این‌گونه آیین‌نامه‌های علمی و تئوری هستند که ما در صحنة عمل، وارد سعی و خطاهایی می‌شویم؛ چون آن آیین‌نامه، بومی ما نیست.»
همچنین ذهنیت دربارۀ ضعف و نقص قوانین و ضوابط موجود، باور به اشتباه‌بودن وجود قوانینی که راه فرار ایجاد می‌کنند مانند مادة 100 و تأمین بودجة شهرداری‌ها از تخلفات ساختمانی، در ایجاد این نگرش مؤثر بوده است که تخلف نفع بیشتری برای افراد و سازمان‌ها دارد. در یکی از مصاحبه‌ها این‌گونه بیان شده است: «... مخارج شهرداری خیلی سنگین است و این بودجه باید از یک جایی تأمین شود؛ حالا از کجا؟ از مردم؛ مردم باید بدهند... .»
یا در جایی دیگر دربارة مادة 100 گفته می‌شود: «... یکی از معضلات ما درزمینة نبود اخلاق حرفه‌ای یا رعایت‌نشدن ضوابط شهری و شهرسازی پس از تصویب طرح‌های هادی، جامع و تفصیلی، همین وجود کمیسیون مادة 100 است... .»
باور به وارداتی‌بودن قوانین، بی‌توجهی به مسائل بومی، به‌روزنبودن آنها و گاه غیرکاربردی‌بودن قوانین از دیگر عواملی است که در مصاحبه‌های متعدد به آنها اشاره شده است؛ ازجمله: «... بالاخره بخشی از این قوانین، از قوانین کشورهای اروپایی گرفته شده است و لابه‌لای قوانین ما آمده‌اند...» و همچنین در جایی دیگر: «در سازمان، منشوری با عنوان منشور اخلاقی بوده است؛ اما اینکه چقدر به این منشور عمل شده است، مسلماً اگر کامل اجرا می‌شد، هم‌اکنون وضعیت این‌گونه نبود.»
در بعضی مصاحبه‌ها به این نگرش اذعان شده است که تهیة طرح‌ها به افراد مبتدی و کم‌تجربه واگذار می‌شود و با کمبود تخصص، تجربه، ضعف دید اجرایی، ضعف در نیازسنجی و مشارکت مردم در مرحلة تهیة طرح‌ها مواجه هستند؛ برای نمونه در مصاحبه‌ای این‌طور بیان می‌شود: «... حتی گاه متأسفانه کارها را به افراد مبتدی یا دانشجویانی محول می‌کردند که هنوز درسشان تمام نشده بود، چه رسد به آنکه سابقة کار داشته باشند؛ به‌ویژه در مسائلی که برداشت‌هایی از وضع موجود اراضی شهری و ابنیة شهری می‌کردند و تصمیماتی اخذ می‌شد...» و در جایی دیگر: «... گاه مهندسان مشاور باسابقه هم بوده‌اند، ولی به دلیل اینکه کار اجرایی کمتر کرده بودند و با مردم کمتر سروکار داشتند، به نشستن در دفاتر خود و تصمیم‌گرفتن برای مردم و املاک مردم اکتفا می‌کردند... .»
همچنین باور به کند و طولانی بودن تهیه و تصویب طرح‌ها، نقص در تحقق طرح‌ها و مقطعی‌بودن اجرای قوانین نیز در شکل‌گیری این نوع نگرش بی‌تأثیر نیست.
در مصاحبه‌ها به فرهنگ جامعه ازجمله فرهنگ عامة مردم نیز شامل عادت مردم به تخلف در مسائل شهری و نبود نظم و مسئولیت اجتماعی در کارها اشاره شده است؛ مانند این مصاحبه: «... جدی‌نبودن مردم در راه‌اندازی قانونی شهرسازی؛ یعنی خیلی راحت فرد می‌سازد و می‌گوید می‌روم حلش می‌کنم... .»
ذهنیت دربارة فرهنگ سازمانی و فرهنگ برنامه‌ریزان شامل ضعف صداقت در کارهای شهرسازی ایران، وجود رانت در بعضی سازمان‌ها، فساد در سیستم اداری، در نظر گرفتن منافع اشخاص، گروهها و سازمان‌های خاص در تهیه و تصویب طرح‌ها نیز ازجمله مسائلی است که در مصاحبه‌ها به آنها اشاره شده است؛ برای نمونه در این مصاحبه: «... من سراغ دارم (این واقعیت در همه‌جا اتفاق می‌افتد) که شهردار منطقه یا کارمند می‌گوید خب برو این مقدار را به حساب بریز تا گزارش شما را طوری دیگر رد کنم؛ به همین علت خلاف اخلاقی، رانت‌خواری، دلال‌بازی و... زیاد شده است... .» همچنین در مصاحبه‌ای دیگر: «... همه‌اش هم براساس منافع سازمانی و منافع اشخاص دارد جلو می‌رود؛ یعنی در چهارچوب قانونی و روال قانونی جلو نمی‌رود... .»
همچنین باور به نبود تخصص در برنامه‌ریزان و تصمیم‌گیران و نبود تأمین مالی و زندگی آنها ازجمله مسائلی است که در مصاحبه‌ها بیان شده است؛ این در حالی است که غالب افراد دغدغه‌مند دارای این نگرش، اغلب به دلیل انجام تلاش‌هایی ناموفق برای تغییر شرایط، از ادامة تلاش ناامید شده‌اند؛ مانند آنجایی که در مصاحبه گفته می‌شود: «... ما وقتی می‌خواهیم شفاف‌سازی کنیم، یک حرکت و یک تغییر را در جهت شفاف‌سازی انجام دهیم، دقیقاً مقاومت شدیدی درمقابل آدم ایجاد می‌شود... .» بر همین اساس در آنها باوری شکل گرفته است که دربرابر هرگونه شفافیت و تغییر مفید مقاومت وجود دارد.
البته کماکان نگرش‌های مثبتی نیز به اثربخشی مذهب و باورها و اثربخشی تجارب مفید در تاریخ و تمدن ایران در اصلاح شرایط وجود دارد. فارغ از اینکه آیا قوانین و ضوابط و نظام موجود برنامه‌ریزی شهری ازلحاظ ساختاری و علمی مناسب و کارآمدند یا اینکه تصور و نگرش افراد به آن درست است یا خیر که خارج از اهداف و حیطة این پژوهش و نیازمند پژوهش‌های دیگری است، این نگرش و ذهنیت حاکم بر فضای غالب برنامه‌ریزان، مسئولان و حتی فضای علمی و دانشگاهی برنامه‌ریزی شهری در ایران است که باعث کاهش توجه به اخلاق حرفه‌ای برنامه‌ریزی شهری در ایران شده است.
جدول 5. ماتریستبیینی(نویسندگان، 1399)
Table 5. Explanatory matrix (Authors, 2020)
|
دیدگاه تعیین‌کننده: نگرش به نظام برنامه‌ریزی شهری در ایران |
|||
|
بافت |
شرایط |
فرایند |
پیامد |
|
مذهب و باورها
تاریخ و تمدن ایران |
نگرش به فرهنگ عامة جامعه نگرش به فرهنگ اداری و سازمانی
نگرش به ایجاد تغییر |
نگرش به قوانین، ضوابط، حرفه و ساختار برنامه‌ریزی شهری در ایران |
کاهش توجه به اخلاق حرفه‌ای در برنامه‌ریزی شهری ایران |
نتیجه‌گیری
در این پژوهش تحلیل ابعاد فرایند تهیۀ دستورالعمل اخلاق حرفه‌ای برنامه‌ریزی شهری در ایران انجام شد. هدف پژوهش حاضر، کشف ابعاد، صورت‌بندی الگوها و روابط بین ابعاد و رسیدن به چشم‌انداز و روایت تبیینی فرایند تهیۀ دستورالعمل اخلاق حرفه‌ای برنامه‌ریزی شهری در ایران بود. پس از گردآوری اطلاعات با مصاحبه‌های عمیق، مراحل تحلیل شامل بعدپردازی، نام‌گذاری، ماتریس تبیینی، اشباع نظری و دستیابی به بعد مرکزی و چشم‌انداز انجام شد.
براساس یافته‌های حاصل از کاربست این روش و مبتنی بر قرائن و شواهد گردآمده از این پژوهش، تودة بحرانی شامل پنج بعد اصلی نگرش به فرهنگ عامة جامعه، نگرش به فرهنگ اداری و سازمانی، نگرش به قوانین و طرح‌ها، نگرش به ایجاد تغییر و نگرش به دین و اخلاق و تاریخ و تمدن ایران شناسایی شد. از این میان، بعد «نگرش به نظام برنامه‌ریزی شهری در ایران» به‌مثابة بعد مرکزی به‌منظور درک و شناخت فراگیر مفاهیم و ابعاد آن شامل فرهنگ و عادات مردم، قوانین و ضوابط، حرفه و نظام برنامه‌ریزی ایران، اجرای طرح‌ها، تعارض منافع، برنامه‌ریزان و مسئولان، تاریخ و تمدن ایران، مذهب و باورها پدید آمد و براساس آن روایتی تبیینی ارائه شد. براساس چشم‌انداز و روایت نهایی پدیدآمده، در اقدام برای هرگونه تغییری در نظام برنامه‌ریزی شهری ایران ازجمله تدوین آیین‌نامه‌ای برای اخلاق حرفه‌ای در برنامه‌ریزی شهری، چشم‌انداز و بعد مرکزی آن، توجه به نگرش حاکم بر نظام برنامه‌ریزی شهری در ایران و همچنین نگرش و باور موجود به اثربخشی آیین‌نامه‌ها و قوانین و ضوابط در ایران به نظر می‌رسد و لازم است سایر ابعاد و عوامل با در نظر گرفتن این چشم‌انداز و بعد مرکزی تحلیل شوند.
همان‌گونه که در ماتریس تبیینی ارائه‌شده در جدول 5 آمده است نگرشی که در برنامه‌ریزان ایران به نظام برنامه‌ریزی به وجود آمده است از بافت، شرایط، فرایند و پیامدهای خاص خود متأثر است. با توجه به روش‌شناسی تحلیل ابعاد، بافت همان موقعیت و محیطی است که ابعاد در آن قرار دارند. در این پژوهش بافت در قالب بُعد اصلی مذهب و باورها و نیز بُعد تاریخ و تمدن ایران صورت‌بندی شده است. شرایط که مهم‌ترین ابعاد هستند، با اهمیت نسبی که دارند بر کنش‌ها و فرایندها اثر می‌گذارند، فرایندها را آسان می‌کنند، مانع بروز آنها می‌شوند یا در شکل‌گیری آنها دخیل هستند. در این پژوهش شرایط شامل سه بعد اصلی نگرش به فرهنگ عامة جامعه، نگرش به فرهنگ اداری و سازمانی و نگرش به ایجاد تغییر هستند. فرایندها، همان کنش‌ها و کنش‌های متقابلی هستند که به‌صورت عمدی یا غیرعمدی در شرایط مورد بحث شکل می‌گیرند و به پیامدهایی منجر می‌شوند. در این پژوهش فرایند صورت‌بندی‌شده شامل بعد اصلی نگرش به قوانین، ضوابط، حرفه و ساختار برنامه‌ریزی شهری در ایران است. درنهایت نتایج یا پیامدهای این کنش‌ها و کنش‌های متقابل، کاهش توجه به اخلاق‌حرفه‌ای در برنامه‌ریزی شهری ایران است.
[1].kant
[2].Taylor
[3].Campbell
[4].Howe
[5].Othengrafen
[6].APA: American Planning Association
[7].RTPI: Royal Town Planning Institute
[8].CIP: Canadian Institute of Planners
[9].PIA: Planning Institute Australia
[10]. AICP Code of Ethics and Professional Conduct
[11]. American Institute of Certified Planners
[12]. Our Rules of Conduct
[13]. RTPI Code of Professional Conduct
[14]. Royal Town Planning Institute
[15]. OPQU Office Professionnel de Qualification des Urbanistes
[16]. déontologie des urbanistes
[17]. Objet De La Déontologie
[18]. Planning Institute Australia
[19]. PIA Code of Professional Conduct
[20]. CIP Ethical Standards for The Planning Profession in Canada
[21]. Canadian Institute of Planning
[22]. Code of Ethics
[23]. Codes of Professional Conduct
[24].Grounded Theory
[25].DimensionalAnalysis
[26].Leonard Schatzman
)
