ظرفیت‌سازی تکرار سفر با رویکرد کیفیت ادراک از برنامههای مبدأ- مقصد قطارهای گردشگری (قطار گردشگری لرستان)

حیدری, محمد تقی; جهانی, داریوش; رحمتی, پروین; حقی, یعقوب

doi:10.22108/gep.2022.132759.1493

ظرفیت‌سازی تکرار سفر با رویکرد کیفیت ادراک از برنامههای مبدأ- مقصد قطارهای گردشگری (قطار گردشگری لرستان)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ استادیار جغرافیا و برنامه ریزی گردشگری، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

² استادیار گروه جغرافیا، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

³ کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی گردشگری، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

⁴ دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه تهران، تهران، ایران

10.22108/gep.2022.132759.1493

چکیده

خطوط ریلی یکی از مهم‌ترین و امن‌ترین راههای حمل‌ونقل در بخش گردشگری است. نوشتار حاضر می‌کوشد در چارچوب این امر که گردشگری بدون بهبود و توسعة گستردة شبکه و کیفیت حمل‌ونقل میسر نیست، برنامه‌های قطارهای گردشگری را به‌مثابة پیشرانی (گردشگری موجب به‌حرکت درآمدن چرخ‌های اقتصادی و استفادة بهتر از منابع می‌شود) در توسعة گردشگری منطقه و وفاداری گردشگران به جامعة میزبان مورد مداقه قرار دهد. واحد تحلیل این پژوهش قطار گردشگری استان لرستان بوده و جامعة نمونه از گردشگرانی انتخاب شده‌است که در یک سفر با این قطار به مقصد لرستان سفر می‌کنند. تجزیه و تحلیل داده‌های به‌دست‌آمده با استفاده از نرم‌افزار Smart pls و سناریوی ویزارد صورت گرفته‌است. نتایج یافته‌ها نشان می‌دهد مهم‌ترین مؤلفه‌های تأثیرگذار بر برنامه‌های مبدأ- مقصد قطار گردشگری، توجه به انتظارات و خواسته‌های گردشگر، گردشگری خلاقانه و به‌روز مقصد و خلق مقصد جذاب، وجود آثار گردشگری متعدد و جذاب و به‌کارگیری افراد آموزش‌دیده و مجرب در فعالیت‌ها بوده‌است. با توجه به یافته‌های پژوهش و در چهارچوب ظرفیت‌سازی گردشگری با تأکید بر تکرار سفر گردشگران سناریوهایی مطرح شده و بیشترین ضریب تحقق برای سناریوهای با وضعیت نامطلوب بوده‌است. این مسئله می‌تواند نشان‌دهندة وضعیت شکنندة اقتصاد گردشگری در جوامع گردشگرپذیر باشد؛ زیرا با شیوع ویروس کرونا در جامعه، گردشگری با رکود روبه‌رو شده و مشاغل مرتبط با خود را نیز تحت‌الشعاع قرار داده‌است. با توجه به ظرفیت‌های گردشگری ایران به نظر می‌رسد این موضوع از طریق قطارهای گردشگری و توسعة آن در پهنة سرزمینی جبران‌پذیر باشد.

کلیدواژه‌ها

20.1001.1.20085362.1401.33.3.1.3

موضوعات

برنامه ریزی گردشگری

عنوان مقاله [English]

Capacity-building of Travel Repetition with the Approach of Quality of Perception of the Origin-destination Programs of Tourist Trains (Case Study: Lorestan Tourist Train)

نویسندگان [English]

Mohammad Taghi Heidari ¹
Dariush Jahani ²
Parvin Rahmati ³
Yagoob Haghi ⁴

¹ Assistant Professor, Department of Geography and Urban Planning, Faculty of Humanities, University of Zanjan, Zanjan, Iran

² Assistant Professor, Department of Geography, Payam Noor University, Tehran, Iran

³ MA in Geography and Tourism Planning, Department of Geography and Urban Planning, Faculty of Humanities, Zanjan University, Zanjan, Iran

⁴ PhD Candidate in Geography and Urban Planning, Department of Geography and Urban Planning, Faculty of Geography, University of Tehran, Tehran, Iran

چکیده [English]

Abstract
The role of the transportation industry in the development of tourism, as a basic and pivotal pillar, accounts for only 5.8% of GDP which is very small. The present study tries to examine the quality of tourist train programs (tourism stimulates economic cycles and better use of resources) on Haldman and Sherman’s (1994) theory of loyalty of tourists to the tourism host community. Tourism is not possible without extensive improvement and development of the network and the quality of transportation. In this regard, the sample community of this study was the passengers of the Lorestan tourist train who intended to visit the Lorestan tourist destination with this train. The obtained data were analyzed using Smart pls software and Wizard scenario. The results of the study show that the most effective components of the origin-destination programs of the tourist train are related to the components of paying attention to the expectations and wishes of the tourists, up-to-date tourism at the destination, and attractive travel destinations.

Introduction
Rail lines are one of the most important means of transportation in the tourism sector. The device that experts believe is the safest form of transportation. Railways, on the other hand, reduce travel time compared to road transport and in some cases reduce travel costs, and therefore can be considered an important part of tourism. Tourist trains in Iran are not very old and in fact, since 2017 and shortly after the arrival of the first foreign tourist trains in Iran, they have started moving on the Iranian railway. This interesting tourist idea has been implemented on the ‘Tehran-Savadkuh-Sari’ and ‘Tehran-Zavareh’ routes so far. The Lorestan recreational train also runs on the ‘Tehran-Lorestan-Khuzestan’ route. In addition, for some time now, the doors of Tehran Railway Station have been open to tourists to review the historical file of this station, which is also registered in the list of national monuments.

Methodology
The present research is of applied type using the descriptive-analytical method. The analysis unit of this research was the passengers of the Lorestan tourist train and the sample population was the number of tourists who traveled to Lorestan by this train. The sampling was done in a completely purposeful manner based on the probabilistic and snowball sampling methods. The number of sample members was 30 and a questionnaire was used for collecting the data. Analysis of the obtained data was performed using Smart pls software and Wizard scenario.

Discussion
The most effective components of the origin-destination programs of the tourist train are related to the components of local attractions by 94%, impact intensity (route coefficient) by 97%, satisfaction levels by 93%, impact intensity by 96%, behavioral image by 92%, impact intensity by 96%, and creativity by 92%. Also, the highest satisfaction calculated in the factor loads section was related to paying attention to the expectations and demands of tourists, up-to-date tourism at the destination, attractive travel destinations, and employing trained and experienced staff.

Conclusion
The more local attractions are paid attention to at the destination level and the investment platforms are made in them, the more they can attract tourists and increase the frequency of tourists. Tourists have also attached great importance to tourism brands and popular tourist destinations. Also, the exploitation and introduction of more and more historical places, customs, and local and original lifestyles have created a pleasant and enjoyable aspect for the tourists. In contrast, the components of the quality of the tourism process and cheap tourism services have been less important in repeating the travel by tourists than other components. It should be noted that the polite and respectful attitude of citizens toward tourists and the well-being of tourism at the destination have the most important coefficient. In the next step, we can mention trained people and appropriate parks, advice and referrals from others, positive attitudes to travel again, and providing information through the media.

Keywords: Tourist Train, Service Quality, Tourist Loyalty, Travel Drivers.

References
- Adongo, A. C., Amenumey, E. K., Kumi-Kyereme, A., & Dube, E. (2021). Beyond fragmentary: A proposed measure for travel vaccination concerns. Journal of Tourism Management, 83, 104180.
- Alegre, J., & Magdalena, C. (2010). Tourist expenditure and quality: Why repeat tourists can spend less than first-timers. Journal of Tourism Economics, 16(3), 517-533.
- Bassols-Gardella, N., & Coromina, L. (2022). The perceived image of multi-asset tourist destinations: Investigating congruence across different content types. Journal of Service Business, 16(1), 57-75.
- Castillo-Manzano, J. I., Castro-Nuño, M., López-Valpuesta, L., Pedregal-Tercero, D. J., & Garrido-Michó, J. M. (2018). High speed rail: Fast tracking tourism in the EU?. Annals of Tourism Research, 71, 64-66.
- Daleela, M., & Siti Nor, K. A. (2020). First-time and repeat visitors to Langkawi Island, Malaysia. Procedia Economics and Finance, 35, 622-631.
- Dayour, F., Ghana, W., Adongo, C. A., Amuquandoh, F. E., & Adam, I. (2020). Managing the COVID-19 crisis: Coping and post-recovery strategies for hospitality and tourism businesses in Ghana. Journal of Hospitality and Tourism Insights, 4(4), 373-392.
- Delbecq, A. L., Van de Ven, A. H., & Gustafson, D. H. (1975). Group techniques for program planning: A guide to nominal group and Delphi processes. Glenview, Illinois: Scott, Foresman.
- Deng, T., Gan, C., Du, H., Hu, Y., & Wang, D. (2021). Do high speed rail configurations matter to tourist arrivals? Empirical evidence from China’s prefecture-level cities. Journal of Research in Transportation Economics, 90, 100952.
- Do Valle, P. O., Silva, J. A., Mendes, J., & Guerreiro, M. (2006). Tourist satisfaction and destination loyalty intention: A structural and categorical analysis. International Journal of Business Science and Applied Management, 1(1), 25-44.
- Jensen, M. T., & Larsen, J. (2021). Rail tourism transitions: A sociological framework. Annals of Tourism Research, 87(C).
- Jin, S., Yang, J., Wang, E., & Liu, J. (2020). The influence of high-speed rail on ice–snow tourism in northeastern China. Journal of Tourism Management, 78, 104070
- Kartsan, P. (2022). Transport communication and organization of transport services in the tourism sector. Transportation Research Procedia, 61, 180-184.
- Łapkoa, A., & Panasiuk, A. (2019). Water tourism as a recipient of transport services on the example of Szczecin. Transportation Research Procedia, 39, 290–299.
- Law, C. C., Zhang, Y., Gow, J., & Vu, X. B. (2022). Dynamic relationship between air transport, economic growth and inbound tourism in Cambodia, Laos, Myanmar and Vietnam. Journal of Air Transport Management, 98, 102161.
- Maghrifani, D., Liu, F., & Sneddon, J. (2022). Understanding potential and repeat visitors’ travel intentions: The roles of travel motivations, destination image, and visitor image congruity. Journal of Travel Research, 61(5), 1121-1137.
- Meleddu, M., Paci, R., & Pulina, M. (2015). Repeated behaviour and destination loyalty. Journal of Tourism Management, 50, 159-171.
- Mohamad, M., Ghani, N. I., Abd Halim, M. S., & Loganathan, N. (2015). Effects of the Malaysian travel destination brand image on tourist satisfaction and destination loyalty. American-Eurasian Journal of Agricultural & Environmental Sciences (Tourism & Environment, Social and Management Sciences), 15, 61-72.
- Nepal, S. K. (2020). Adventure travel and tourism after COVID-19 – business as usual or opportunity to reset?. Journal of Tourism Geographies, 22(3), 1-5.
- Qiu, R. T., Park, J., Li, S., & Song, H. (2020). Social costs of tourism during the COVID-19 pandemic. Annals of Tourism Research, 84, 102994.
- Romao, J., & Bi, Y. (2021). Determinants of collective transport mode choice and its impacts on trip satisfaction in urban tourism. Journal of Transport Geography, 94, 103094.
- Sariego-López, I., Moreno-Melgarejo, A., & Garcia-Moreno, M. B. (2020). Repeat visitors in Cantabria (Spain): Exploring tourist behavior. Revista ESPACIOS, 41(17), 13.
- Smith, S., Costello, C., & Muenchen, R. A. (2010). Influence of push and pull motivations on satisfaction and behavioral intentions within a culinary tourism event. Journal of Quality Assurance in Hospitality and Tourism, 11(1), 17-35.
- Sorupia, E. (2005). Rethinking the role of transportation in tourism. Proceedings of the Eastern Asia Society for Transportation Studies, 5(11), 1767-1777.
- Stahl, N. N., & Stahl, R. J. (1991). We can agree after all! Achieving consensus for a critical thinking component of a gifted program using the Delphi technique. Journal of Roeper Review, 14(2), 79-88.
- Šulc, I., & Fuerst-Bjeliš, B. (2021). Changes of tourism trajectories in (post) covidian world: Croatian perspectives. Journal of Research in Globalization, 3, 100052.
- Tan, W. K. (2017). Repeat visitation: A study from the perspective of leisure constraint, tourist experience, destination images, and experiential familiarity. Journal of Destination Marketing and Management, 6(3), 233-242.
- Ye, Y., Su, C. H., Tsai, C. H., & Hung, J. L. (2020). Motivators of attendance at eco-friendlyevents. Journal of Convention and Event Tourism, 21(5), 417-437.
- Yi, X., Fu, X., Jin, W., & Okumus, F. (2018). Constructing a model of exhibition attachment: Motivation, attachment, and loyalty. Journal of Tourism Management, 65, 224–236.

کلیدواژه‌ها [English]

Tourist Train
Service Quality
Tourist Loyalty
Travel Drivers

اصل مقاله

مقدمه

اقتصاد گردشگری به‌عنوان سیستمی از عملکردها به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم برای رفع نیازهای جمعیت هزارة سوم توسعه یافته‌است (Łapkoa & Panasiuk, 2019: 290). تبدیل گردشگری به پدیده‌ای مهم و برجسته، مشکلات متعددی را در ارتباط با خدمات حمل‌ونقل آن ایجاد می‌کند؛ مشکلاتی که هم در حیطة حمل‌ونقل عمومی و هم تخصصی که در چهارچوب سازمان‌های گردشگری فعالیت می‌کنند، مطرح می‌شوند. این مشکلات عبارت‌اند از: ایجاد بستر مادی و فنی در حمل‌ونقل عمومی گردشگران متناسب با نیازهای گردشگران کشور، بهبود سازمان حمل‌ونقل و بهبود کیفیت خدمات حمل‌ونقل برای گردشگران.

تعریف راه‌حل‌های درست و دقیق در چهارچوب نیاز به پاسخگویی به نیازهای روزافزون برای خدمات گردشگری و افزایش بهره‌وری از طریق فعالیت‌های گردشگری مهم می‌نماید (Kartsan, 2022: 181). توسعة ارتباطات حمل‌ونقل هوایی و زمینی با ایجاد شغل، ترویج تجارت و تحریک گردشگری به رشد اقتصادی یک کشور کمک می‌کند (Law & Lawab, 2022: 23) و درک انگیزه‌ها و ویژگی‌های مخاطبان حمل‌ونقل عمومی در شهرهای معاصر ممکن است به ترویج اشکال پایدارتر گردشگری کمک کند (Romao & Bi, 2021: 2). در این بین خطوط ریلی یکی از مهم‌ترین وسایل حمل‌ونقل در بخش گردشگری به شمار می‌رود؛ وسیله‌ای که کارشناسان معتقدند امن‌ترین شکل حمل‌ونقل است (مکملی، 1379: 123). خطوط راه‌آهن از سوی دیگر، به کاهش مدت‌زمان سفر نسبت به حمل‌ونقل جاده‌ای و نیز در مواقعی کاهش هزینة سفر می‌انجامد و از این رو می‌تواند به‌عنوان بخشی مهم در گردشگری در نظر گرفته شود. گردشگری راه‌آهن فرصتی را فراهم می‌کند تا افراد بتوانند از راه‌آهن‌هایی بازدید کنند که قدمت زیادی دارند و جزو میراث فرهنگی هستند. از سوی دیگر، تنوع زیست‌بومی و فرهنگی ایران و تأکید بر گسترش گردشگری در جوامع محلی، جذابیت‌های سفر با قطار را در ایران دو چندان می‌کند و توان زیادی در جلب توجه گردشگران خارجی به ایران و سفر با استفاده از این وسیلة نقلیه خواهد داشت (پورفریدونی و شکیبایی، 1397: 169).

نخستین سند دولتی ایران که در آن به راه‌آهن اشاره شده، نامة ناپلئون سوم به ناصرالدین‌شاه است (شریفی و طالبیان، 1397: 92). راه‌آهن سراسری ایران از هشت اقلیم متنوع (گرم و مرطوب، معتدل و مرطوب، معتدل و خشک، گرم و خشک، کوهستانی، معتدل و خشک، گرم و مرطوب، گرم) در نواحی بکر و طبیعت خاص عبور می‌کند. مسیر سراسری شمال‌جنوب، 103 ایستگاه دارد. نقش تاریخی و سیاسی راه‌آهن ایران در طول جنگ جهانی دوم، آن را با سرنوشت کشورهای دیگر گره زد و امروز نیز اهمیت پدیدة راه‌آهن برای توسعه و توزیع دانش و فناوری در سراسر کشور انکارناپذیر است. مجموع این ارزش‌ها موجب ثبت راه‌آهن سراسری ایران در فهرست موقت میراث جهانی یونسکو شد (همان).

بررسی رضایتمندی گردشگران در این زمینه برای برنامه‌ریزی توسعة گردشگری راه‌آهن ضرورت دارد. از آنجا که این صنعت ویژگی‌های کیفی متفاوتی دارد، ضروری است میزان تأثیرگذاری و ارتباط هریک از این ویژگی‌ها را با رضایت گردشگر دانست تا علاوه بر پاسخ‌دهی به این پرسش که آیا بهبود این ویژگی می‌تواند باعث افزایش رضایتمندی شود یا خیر، بتوان برای تخصیص بودجه، تصمیم‌گیری درست انجام داد (طغرایی و همکاران، 1399: 152)؛ از این رو توجه به توسعة زیرساخت‌های ریلی در کشور، یکی از مهم‌ترین اقدامات درزمینة رونق گردشگری است و نیز صورتی متفاوت و جذاب از سفرهای داخلی را به‌دنبال خواهد داشت.

برنامه‌ریزی و راه‌اندازی قطار گردشگری در مسیرهای بندرعباس، شمال، آذربایجان، کاشان، کرمان، فارس و... در زمان‌های کاهش تقاضا به‌منظور بازدید از جاذبه‌های گردشگری و رویدادهای فصلی مناطق مختلف برای گردشگران داخلی و بین‌المللی و جذب سرمایه‌گذاران بخش‌های مختلف (شرکت‌های حمل‌ونقل ریلی، شرکت‌های گردشگری داخلی و بین‌المللی و دیگر بخش‌های مرتبط) با کمترین هزینه برای مسافر و با هدف توسعة گردشگری ریلی، یکی از طرح‌های در دست مطالعه و اجرا در راه‌آهن ایران است.

حرکت نخستین قطار گردشگری لرستان از ۲۹ اسفند 1397 آغاز شده‌است و مسافران می‌توانند مسیری هیجان‌انگیز را با این قطارها طی کنند. قطاری که هر پنجشنبه به حرکت درمی‌آید و مسافران را به تماشای جاذبه‌های منطقه می‌برد. قطارهای گردشگری در ایران عمر چندانی ندارند و از سال ۱۳۹۶ و چندی پس از ورود نخستین قطارهای گردشگری خارجی به ایران، آغاز به کار کرده‌اند. این ایدة جالب تاکنون در مسیرهای «تهران- سوادکوه- ساری» و «تهران- زواره» اجرا شده‌است و قطار تفریحی لرستان نیز در مسیر «تهران– لرستان– خوزستان» حرکت می‌کند؛ علاوه بر این مدتی است درهای ایستگاه راه‌آهن تهران به روی گردشگران باز شده تا پروندة تاریخی این ایستگاه را که در فهرست آثار ملی نیز ثبت شده‌است، مرور کنند.

با توجه به مباحث پیشین، پرسش‌های پژوهش به شرح زیر است:

پیشران‌های کلیدی تأثیرگذار بر کیفیت ادراک گردشگران قطارهای گردشگری کدام‌اند؟
مهم‌ترین شاخصه‌های مؤثر بر کیفیت قطار گردشگری لرستان ازنظر گردشگران کدام‌اند؟
برنامه‌های احتمالی ارتقای کیفیت ادراک گردشگران به مقصد ازنظر گردشگران در قطارهای گردشگری لرستان کدام‌اند؟

پیشینة پژوهش

Deng et al. (2020) در مقاله‌ای با عنوان «آیا بارگذاری قطار سریع‌السیر برای ورود گردشگران اهمیتی دارد؟» نشان می‌دهند که افتتاح قطار سریع‌السیر می‌تواند ورود گردشگران را به میزان چشمگیری ارتقا دهد، اما اثر تأخیر زمانی قطار سریع‌السیر بر کمیت گردشگری قابل اثبات است. از سویی تأثیرات مثبت افتتاح قطار سریع‌السیر در ورود گردشگران به‌تدریج افزایش می‌یابد و بهبود کمیت و کیفیت قطار سریع‌السیر به شهرها کمک می‌کند تا گردشگران بیشتری جذب کنند.

Trandberg Jensen & Larsen (2020) در بررسی «تحولات گردشگری ریلی، یک چهارچوب جامعه‌شناختی» بیان کردند که باید همکاری بین برنامه‌ریزان حمل‌ونقل و پژوهشگران گردشگری برای تجزیه و تحلیل روابط بین عملکردهای اساسی راه‌آهن و خواسته‌های جدید و آیندة گردشگران صورت گیرد. اول ترسیم رویکرد جدیدی که گردشگری و تحرکات توسعه را تحریک می‌کند و دوم ارائة مدل‌های مکمل حمل‌ونقل با درک چگونگی عادت‌های سفر، تجارب مجسم، روابط اجتماعی و سبک زندگی بر خواسته‌ها و ارزیابی سفرهای ریلی تأثیر می‌گذارد که در حال حاضر به‌خوبی درک نشده‌است.

Jin et al. (2020) در پژوهشی با عنوان «تأثیر راه‌آهن سریع‌السیر بر گردشگری یخ- برف در شمال شرقی چین» نتیجه می‌گیرند که زمان سفر کوتاه‌تر، توزیع فضایی مقاصد گردشگری زمستانی را تغییر می‌دهد و زمان کوتاه‌تر سفر باعث افزایش تعداد گردشگران به مقاصد گردشگری زمستانی می‌شود. همچنین راه‌آهن سریع‌السیر تأثیر بسزایی در تعداد سفرهای روزانه و آخر هفته دارد و مقصدهای گردشگری زمستانی دردسترس به شمال و جنوب گسترش می‌یابد. درنهایت راه‌آهن سریع‌السیر ارتباطات گردشگری و اقتصادی را ارتقا می‌بخشد.

Castillo-Manzano et al. (2018) در مقالة «ریل پرسرعت: ردیابی سریع گردشگری در اتحادیة اروپا؟» بیان می‌دارند که همبستگی بین گردشگری و سیستم راه‌آهن سریع‌السیر در اروپا بررسی شده‌است. شبکة ریل پرسرعت به مدت سه دهه در اتحادیة اروپا در حال گسترش است. سطح پایین تولید ناخالص داخلی و قیمت‌های پذیرایی گردشگران بیشتری را به خود جلب می‌کند. ریل پرسرعت ارتباط بیشتری با گردشگری داخلی و حمل‌ونقل هوایی با گردشگری خارجی در اروپا دارد و یک اثر مکمل بین هر دو حالت حمل‌ونقل برای تقویت توسعة گردشگری است.

Eden Sorupia (2005) در مقاله‌ای با عنوان «نگاهی به نقش حمل‌ونقل در گردشگری» بیان داشت که حمل‌ونقل و سفر را می‌توان بدون در نظر گرفتن گردشگری مدنظر قرار داد، اما گردشگری را نمی‌توان بدون در نظر گرفتن صنعت حمل‌ونقل بررسی و تحلیل کرد. حمل‌ونقل بخشی جدایی‌ناپذیر از صنعت گردشگری و رشد گردشگری مدیون رشد و بهبود صنعت حمل‌ونقل است. بهبود زیرساخت‌های حمل‌ونقلی در مقاصد گردشگری با برنامه‌ریزی دقیق می‌تواند موجب جلوگیری از تخریب محیط‌زیست، کاهش آلودگی‌ها، پایداری و توسعة گردشگری شود.

خدابنده شهرکی (1397) در پایان‌نامة کارشناسی ارشد خود با عنوان «تحلیل تأثیر حمل‌ونقل ریلی بر توسعة اقتصادی، صنعتی و گردشگری اصفهان» نتیجه می‌گیرد که از نظر کارشناسان میزان تأثیر حمل‌ونقل ریلی بر توسعة اقتصادی برابر با 4.45، بر توسعة صنعتی برابر با 4.36 و بر توسعة گردشگری برابر با 4.24 است که بیش از حد متوسط فرضی 3 است. همچنین نتایج آزمون فریدمن دربارة رتبه‌بندی اجزای حمل‌ونقل بر توسعة اقتصادی با مقدار خی‌دو (109.592)، بر توسعة صنعتی با مقدار خی‌دو (63.32) و بر توسعة گردشگری با مقدار خی‌دو (13.262) و درجة آزادی 3 در مقدار سطح اطمینان 0.0.5 معنادار است.

ذوالفقاری (1396) در پایان‌نامة کارشناسی ارشد خود با عنوان «طراحی الگوی مفهومی برای توسعة رقابت‌پذیری گردشگری ریلی در ایران» با استفاده از نظریة داده‌بنیاد، الگویی مفهومی با رویکرد رقابت‌پذیری تدوین می‌کند. الگوی مدنظر از بین داده‌ها، طی سه مرحلة کدگذاری باز، محوری و انتخابی طراحی و تدوین شد و سپس براساس الگوی ساخته‌شده و برای توضیح تفصیلی آن، چهارچوب پیشنهادی ارائه شد. این چهارچوب شامل شرایط علّی تأثیرگذار بر توسعة رقابت‌پذیری گردشگری ریلی، راهبردهای توسعة رقابت‌پذیری گردشگری ریلی، شرایط زمینه‌ای و عوامل مداخله‌گر تأثیرگذار بر اجرای راهبردها و درنهایت پیامدهای حاصل از استخدام راهبردهای توسعة رقابت‌پذیری گردشگری ریلی است. با توجه به یافته‌های این پژوهش و مدل طراحی‌شده و با به‌کارگیری راهبردهای پیشنهادی، می‌توان رقابت‌پذیری گردشگری ریلی را در ایران توسعه داد و از پیامدهای آن بهره‌مند شد.

طالبی و صالح جمشیدی (1392) در مقاله‌ای با عنوان «ارزیابی عوامل مؤثر بر گرایش گردشگران استان گیلان به حمل‌ونقل ریلی پس از احداث راه‌آهن قزوین- رشت» دریافتند عوامل مؤثر بر جذب گردشگران به حمل‌ونقل ریلی را می‌توان در شش گزینه شناسایی کرد؛ شامل تسهیلات و کیفیت خدمات، هزینة خرید بلیت، مدت‌زمان سفر، تاریخ سفر، فاصلة اقامتگاه گردشگر تا ایستگاه راه‌آهن در مبدأ، فاصلة مبدأ تا مقصد. نتایج براساس تکنیک AHP نشان داد فاصلة اقامتگاه گردشگر تا ایستگاه راه‌آهن در مبدأ، مهم‌ترین عامل و فاصلة مبدأ تا مقصد، کم‌اهمیت‌ترین عامل بوده‌است.

با توجه به توانمندی‌های استان لرستان درزمینة جاذبه‌های گردشگری و جذب گردشگر و ناکامی این استان درزمینة بهره‌وری از منابع درآمدی حاصل از صنعت گردشگری و سهم ناچیز آن از این صنعت (خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران، 1397؛ اسداللهی و همکاران، 1399: 118)، بررسی و شناخت نقش و جایگاه صنعت ریلی راه‌آهن لرستان- تهران به‌عنوان یکی از روش‌های جابه‌جایی گردشگران ضروری به نظر می‌رسد. این پژوهش برای نخستین‌بار است که در حوزة جغرافیا و گردشگری در سطح کشور و در سطح استان لرستان مطرح می‌شود؛ بنابراین ارزش نظری و عملی پژوهش می‌تواند به دو شکل مطرح شود؛ ارزش نظری آن، کمک به ادبیات گردشگری و ارزش عملی آن، کمک به برنامه‌ریزان در حوزة برنامه‌ریزی گردشگری به‌ویژه قطارهای گردشگری خواهد بود.

مبانی نظری پژوهش

وفاداری گردشگران به مقصد

تقاضای گردشگری، تعداد کل افرادی است که برمبنای نیاز به لذت‌بردن از تجربة بودن در مکان‌های دیگر، در فعالیت‌های گردشگری شرکت می‌کنند (LÓPEz et al., 2020: 3). در ادبیات گردشگری و بازاریابی، بازدید دوباره/ خرید تکراری رفتار مطلوبی در نظر گرفته شده‌است (Alegre & cladeara, 2020: 1). بازدید چندبارة یک بخش بازار مقرون به‌صرفه و مطلوب برای سازمان‌های بازاریابی مقصد است (KhengTan, 2017: 233). درک روابط بین انگیزه‌ها و اهداف سفر مهم است، اما این روابط ممکن است با وجود عوامل مرتبط با مقصد مانند تصویر درک‌شده، پیچیده شود (Maghrifani et al., 2021: 4). درک تصویر مقصد موضوعی اساسی برای مدیران مقصد است و درنتیجه به‌طور گسترده بررسی شده‌است. پژوهش‌های موجود تأکید می‌کند ثبات در پیام‌رسانی مقصد در ادراک و تکرار سفر، امکان انتخاب مقصد را افزایش می‌دهد (Bassols-Gardella & Coromina, 2021: 3).

Oliver (1997)به بحث دربارة چهار مرحلة مختلف از وفاداری مشتری شامل وفاداری شناختی، احساسی، کوششی و عملی رسید. همچنین برخی صاحب‌نظران این چهار مرحله از وفاداری مشتری را به دو بعد نگرشی و رفتاری تقسیم کردند (Han & Ryu, 2009 به نقل از عباسی و همکاران، 1396: 177)؛ در حالی که بعد رفتاری، حمایت مداوم و پایدار یا تعداد خرید چندباره را درنظر می‌گیرد، بعد نگرشی بر یک تعهد روان‌شناسی (تصمیم‌گیری یا ارزیابی‌کننده) برای فراهم‌کنندة خدمات تأکید دارد (Han et al. 2008 به نقل از عباسی و همکاران، 1396: 177). شکل 1، وفاداری گردشگر در رابطه با سطوح تجربه و ادراک را نمایش می‌دهد.

شکل 1. وفاداری گردشگر در رابطه با سطوح تجربه و ادراک (شفیعی، 1396: 75)

Figure 1. Tourist loyalty in relation to levels of experience and perception (Shafiee, 2017: 75(

وفاداری مقصد به‌عنوان کل احساس و نگرشی توصیف می‌شود که گردشگران را ترغیب می‌کند از یک مقصد دوباره بازدید و همچنین آن را به سایر افراد معرفی کنند (Mohamad et al., 2015: 23). به بیانی گردشگران تکراری برای مقصد گردشگری، نوعی کانال ارتباطی محسوب می‌شوند؛ زیرا با توجه به رضایت از دیدار پیشین، اطلاعات مطلوب مقصد را با دوستان، اقوام و آشنایان و دیگر گردشگران بالقوه در میان می‌گذارند و گفته‌های آنها تبلیغ خوبی برای مقصد گردشگری به حساب می‌آید؛ به بیان دیگر، این دسته معمولاً سفیران مقصد گردشگری در بازارهای بالقوه هستند و همچنین ازنظر ایجاد و حفظ سهم بازار به‌ویژه برای مقاصد شناخته‌شده اهمیت فراوان دارند (شریفی نعمت‌آباد، 1399: 3).

Zhang et al. (2014) که پژوهش‌های تصویر مقصد را با پژوهش‌های وفاداری گردشگری مرتبط کرده‌اند، سه تعریف اساسی از وفاداری درزمینة بازاریابی مطرح می‌کنند: وفاداری نگرشی، وفاداری رفتاری، وفاداری ترکیبی. این دسته‌بندی را نخست Jacoby and Chesnut (1978) مطرح کردند. نخستین تعریف شامل نگرش‌های مشتری به یک کالا براساس ارزش درک‌شده و هدف گردشگران از پیشنهاد مقصد به دوستان و خانواده است. دومین تعریف به رفتار گردشگری حقیقی از منظر هدف یا قصد بازدید دوبارة مقصد توجه دارد، در حالی که سومین تعریف، ترکیبی از دو تعریف پیشین است.

تحلیل وفاداری گردشگری مسئله‌ای کلیدی در مدیریت گردشگری است (Meleddu et al., 2015: 160). Reichheld (2003) معتقد است محکم‌ترین گواه برای اثبات وفاداری ذی‌نفعان، درصد تعداد ذی‌نفعانی است که به معرفی کالا یا خدمت به دوستان و همکاران خود علاقه‌مندند.

از دیدگاه Clottey et al. (2008) وفاداری رفتاری شاخص‌هایی از قبیل تکرار خرید و توصیه به دیگران را دربرمی‌گیرد (نسیمی و رضایی، 1398: 51).

Kim et al. (2012) به‌طور خاص یک مقیاس اندازه‌گیری برای تجارب به‌یادماندنی گردشگر توسعه دادند. آنها هفت بعد از تجارب به‌یادماندنی گردشگر را شناسایی کردند و یک مطالعة بین فرهنگی را برای تأیید آن انجام دادند. این هفت بعد شامل لذت‌جویی، نیروبخشی، فرهنگ محلی، معنا‌داری، دانش، مشارکت و تازگی است. این ابعاد هفت‌گانة تجربه، برای آن دسته از تجارب به‌یادماندنی گردشگری که اغلب فرد آنها را به یاد می‌آورد، درنظر گرفته می‌شود (Kim, 2014 به نقل از جهاندیده تپراقلو، 1398: 51). جدول 1، ابعاد تجارب به‌یادماندنی مقصد گردشگری را از منظر نظریه‌پردازان مختلف نشان می‌دهد.

جدول 1. ابعاد تجارب به‌یادماندنی مقصد در مبانی نظری

Table 1. Dimensions of memorable destination experiences in theoretical foundations

نویسنده	ابعاد تعریف‌شده برای تجارب به‌یادماندنی گردشگری
Tung & Ritchie (2011)	تأثیر، انتظارات، پیروی به‌ترتیب منطقی خاص، تجدید خاطره
Tung & Ritchie (2011)	تشکیل هویت، نقاط عطف خانواده، توسعة روابط، نمایش دوبارة تجربه‌های نوستالژی، تعقیب آزادی
Ali et al. (2015)	آموزشی، زیبایی، سرگرمی، گریزگرای (رهایی)
Chandralal et al. (2015)	مردم محلی/ زندگی و فرهنگ، تجارب زیاد شخصی، تجارب مشترک، حس تازگی ادراک‌شده، حس خوشبختی ادراک‌شده، راهنمایی‌های حرفه‌ای و خدمات متصدی تور، احساسات عاطفی
Ali et al. (2016)	رهایی و شناخت، آرامش ذهن، مشارکت منحصربه‌فرد، تعامل، یادگیری
et al. (2016) Tasci	لذت‌جویی، نیروبخشی، فرهنگ محلی، معناداری، دانش، مشارکت و تازگی

منبع: جهان‌دیده تپراقلو، 1398: 51؛ رجبلو، 1398: 36؛ محمدی و میرتقیان رودسری، 1398: 156

Qiu et al., 2020; Sanjay, 2020

انصاری و اسدی (1395) تعریف گسترده‌تری از وفاداری گردشگری ارائه می‌دهند که دربرگیرندة سه عنصر است: عنصر رفتاری مشترک که همان تکرار سفر است، عنصر نگرشی مشتری که همان تعهد و اطمینان مشتری به انتخاب مقصد است و عنصر دردسترس‌بودن گزینه‌های زیاد برای انتخاب و انجام چندبارة سفر (کیانی فیض‌آبادی، 1397: 110). بدیهی است وفاداری به مقصد و تکرار سفر به افزایش پایداری مقصد منجر می‌شود. همچنین ازجمله مزایای وفاداری برای مقصدها هزینه‌های کمتر بازاریابی، افزایش قدرت نفوذ تجارت سفر و تکرار تبلیغات دهان‌به‌دهان است (همان). شکل 2، مدل مفهومی تکرار سفر گردشگران به مقصد را نمایش می‌دهد.

برداشت از مقصد گردشگری

(هنگام سفر)

تعریف سناریوی تکرار سفر به مقصد گردشگری

(پس از سفر)

انگارة مقصد گردشگری

(پیش از سفر)

کیفیت خدمات گردشگری

جذابیت فعالیتی مکان

آگاهی و شناخت

تمایل به بازدید دوباره (وفاداری رفتاری)

سفارش منطقه به دیگران (وفاداری نگرشی)

رضایتمندی گردشگری

وفاداری گردشگری

کیفیت میزبانی

ارزش ادراک‌شدة

مقصد شهری

ارزش ادراک‌شده

محدودیت‌ها

شکل 2. مدل مفهومی تکرار سفر گردشگران به مقصد، برگرفته از مدل وال و همکاران (2016)

Figure 2. Conceptual model of repetition of tourists' travel to the destination taken from the model of Wall et al. (2016)

روش‌شناسی پژوهش

پژوهش حاضر از نوع کاربردی و به‌لحاظ روش، توصیفی‌تحلیلی است. واحد تحلیل این پژوهش مسافران قطار گردشگری لرستان بوده‌است و جامعة نمونه تعداد گردشگرانی است که در یک سفر با این قطار به مقصد لرستان سفر می‌کنند. نمونه‌گیری به‌صورت کاملاً هدفمند مبتنی بر روش نمونه‌گیری غیراحتمالی^[1] و از نوع گلوله‌برفی صورت گرفته‌است. مرور ادبیات نشان می‌دهد انتخاب 30 متخصص به‌عنوان تعداد اعضای پنل، عدد مناسبی است (Stahl & Stahl, 1991: 3) و افزایش بیش از 30 نفر اعضای پنل تغییر محسوسی در نتایج ایجاد نمی‌کند (Delbecq & Gustafson, 1975: 6). پس از انتخاب پنل تخصصی (گردشگران قطار)، برای گردآوری داده‌ها و اطلاعات مورد نیاز پژوهش با تکیه بر روش اصلح‌گزینی^[2]، از ابزار پرسش‌نامه استفاده شده‌است. با توجه به همکاری‌نکردن جامعة نمونة گردشگری برای تبیین موضوع و از سویی هماهنگی‌های صورت‌گرفته با ریاست محترم قطار گردشگری و تذکر در شرایط همکاری با مهمانداران کوپه‌های مختلف، انتخاب افراد نمونه از طرف مهمانداران کوپه‌ها صورت گرفته و این امر در انتخاب نوع نمونه‌گیری پژوهش حاضر تأثیر داشته‌است. بدین منظور برای جمع‌آوری اطلاعات از دو روش کتابخانه‌ای و میدانی بهره برده شده‌است. شناسایی مؤلفه‌های مؤثر بر تقاضای سفر به هر مقصد همواره برای دانش‌پژوهان و نیز مدیران مقاصد گردشگری موضوعی مهم بوده‌است. اهمیت این موضوع به‌ویژه برای مدیران مقصد از آن روست که آگاهی از عوامل مؤثر ممکن است بر انتخاب بازار هدف و نیز تأمین نیازها و خواسته‌های گردشگران مؤثر باشد؛ چون مقاصد با ویژگی‌های مختلف، گروههای متفاوتی از گردشگران را به سوی خود جلب می‌کنند (زاهدی و همکاران، 1397: 26).

جدول 2، مؤلفه‌های پژوهش و ضریب پایای ترکیبی و روایی مؤلفه‌های برنامه‌های مبدأ- مقصد گردشگری را نمایش می‌دهد و این امر از طریق ابزار پرسش‌نامه و مصاحبه با ده نفر از استادان محترم و دانشجویان دکتری آشنا با موضوع و تخصص گردشگری در مرحلة پرتست^[3] صورت گرفته‌است. تجزیه و تحلیل داده‌های به‌دست‌آمده با استفاده از نرم‌افزار Smart pls و سناریوی ویزارد انجام شده‌است.

جدول 2. ضریب پایای ترکیبی و روایی مؤلفه‌های برنامه‌های مبدأ- مقصد گردشگری

Table 2. Combined reliability coefficient and validity of components of source-destination tourism programs

مؤلفه	شناسه	آلفای کرونباخ	پایای ترکیبی	مقدار واریانس AVE
جاذبه‌های گردشگری	A	0.85	0.90	0.70
سنت و منابع فرهنگی	B	0.86	0.91	0.71
جذابیت مقصد	C	0.92	0.94	0.73
جاذبه‌های محلی	D	0.89	0.93	0.82
زیرساخت‌های گردشگری	E	0.93	0.94	0.72
کیفیت تعامل با گردشگر	F	0.88	0.92	0.76
رفتار کارکنان	J	0.90	0.92	0.70
کیفیت فرایند گردشگری	H	0.90	0.96	0.85
خدمات ارزان	K	0.93	0.94	0.71
انتظارات گردشگری	L	0.94	0.95	0.74
منابع ارتباطی	M	0.92	0.94	0.70
خلاق‌بودن	N	0.75	0.92	0.75
تصویر رفتاری	O	0.94	0.95	0.74
ارزش درک‌شده	P	0.95	0.96	0.72
سطح رضایت	Q	0.76	0.94	0.76
تمایلات گردشگر	R	0.96	0.97	0.89

منبع: نگارندگان، 1400

تجزیه و تحلیل

در نرم‌افزار SMART-PLS ارزش t بیانگر معنا‌داربودن اثر متغیرها بر یکدیگر است؛ به‌طوری‌که اگر مقدار t بیش از 1.96 باشد، در سطح 0.05 درصد معنا‌دار است و اگر بیش از 2.58 باشد، در سطح 0.01 درصد معنادار است و اثرگذاری مثبت دارد و اگر بین 1.96+ تا 1.96- باشد، اثر معنا‌داری وجود ندارد و اگر کوچک‌تر از 1.96- باشد، بیانگر معنا‌داری منفی است. مقادیر T محاسبه‌شده برای مؤلفه‌ها، مقدار بسیار بزرگ را نشان می‌دهد؛ به‌طوری‌که کمترین مقدار به‌دست‌آمده به مؤلفة خدمات ارزان‌قیمت با مقدار 11.98 مربوط بوده‌است. همچنین مقدار معنا‌داری برای بارهای عاملی نیز بیش از 2.58 گزارش شده‌است؛ به‌طوری‌که کمترین مقدار محاسبه‌شده به شاخص امنیت فردی- اجتماعی به مقدار 5.4 و تنوع در عرضة خدمات گردشگری به مقدار 5.7 مربوط بوده‌است.

شکل 3. مقدار T محاسبه‌شده (سطح معنا‌داری)

Figure 3. Calculated T value (significance level)

منبع: نگارندگان، 1400

Source: Authors, 2020

عملکرد مؤلفه‌ها

در پژوهش حاضر مقدار بارهای عاملی محاسبه‌شدة شاخص‌ها بیش از 40 درصد بوده‌است. در این میان کمترین مقدار محاسبه‌شده به ظاهر و پاکیزگی کارکنان به میزان 0.56 درصد مربوط بوده‌است. درمقابل بیشتر مقدار محاسبه‌شده به به‌کارگیری افراد آموزش‌دیده به میزان 0.97 و گردشگری به‌روز و خلاقانه، آثار گردشگری متعدد- تفریحی به میزان 0.96 مربوط بوده‌است.

شکل 4. مقادیر بارهای عاملی

Figure 4. Reference factor load values

منبع: نگارندگان، 1400

Source: Authors, 2020

مهم‌ترین مؤلفه‌های تأثیرگذار بر برنامه‌های مبدأ- مقصد قطار گردشگری به مؤلفه‌های جاذبه‌های محلی به میزان 0.94 درصد و شدت اثرگذاری (ضریب مسیر) به میزان 0.97 درصد، سطوح رضایت به میزان 0.93 درصد و شدت اثرگذاری به میزان 0.96 درصد، تصویر رفتاری به میزان 0.92 درصد و شدت اثرگذاری به میزان 0.96 درصد و خلاقیت به میزان 0.92 درصد و شدت اثرگذاری به میزان 0.96 درصد مربوط بوده‌است. همچنین بیشترین رضایتمندی محاسبه‌شده در بخش بارهای عاملی، به توجه به انتظارات و خواسته‌های گردشگر، گردشگری به‌روز در مقصد به میزان 0.97 درصد و مقصد سفر جذاب، وجود آثار گردشگری متعدد و جذاب و به‌کارگیری افراد آموزش‌دیده و مجرب در فعالیت‌ها به میزان 0.96 درصد مربوط بوده‌است.

ظرفیت‌سازی گردشگری در محیط سناریوی ویزارد با تأکید بر تکرار سفر گردشگران

وضعیت‌های پیش رو برای عوامل کلیدی

گام اول این مرحله، تعریف وضعیت‌های محتمل است؛ بنابراین با مطالعات نظری دربارة هرکدام از این عوامل و همچنین برمبنای نظر کارشناسان برای 11 عامل کلیدی سه وضعیت در طیف‌های مطلوب، ایستا و نامطلوب و دو عامل با چهار حالت مطلوب، نیمه‌مطلوب، ایستا و نامطلوب تعریف شده‌اند. این وضعیت‌های احتمالی برای آیندة پیش روی سیستم ازنظر برنامه‌ریزی بسیار مهم هستند. می‌توان گفت تحلیل دقیق شرایط پیش رو، لازمة اصلی تدوین سناریوهاست. وضعیت‌های محتمل برای هر عامل متفاوت از سایر عوامل و تنها ویژگی مشترک بین آنها، وجود طیفی از وضعیت‌های مطلوب تا نامطلوب است. جدول 3، وضعیت‌های محتمل عوامل کلیدی را نشان می‌دهد.

جدول 3. وضعیت‌های محتمل وفاداری گردشگری

Table 3. Possible situations of tourism loyalty

عوامل کلیدی

میزان مطلوبیت

وضعیت‌های محتمل

عوامل کلیدی

میزان مطلوبیت

وضعیت‌های محتمل

گردشگری به‌روز

مطلوب

ایستا

نامطلوب

- بهره‌گیری از بهترین امکانات روز

برای برطرف‌سازی نیاز گردشگر

- کم‌توجهی به امکانات روز گردشگری

- بی‌توجهی به امکانات روز گردشگری

تورهای گردشگری

مطلوب

ایستا

نامطلوب

- افزایش تورهای گردشگری

متنوع و ارزان

- تعلیق تورهای گردشگری

به دلیل شیوع کرونا

- رکود تورهای گردشگری پساکرونا

نیروهای آموزش‌دیده

مطلوب

ایستا

نامطلوب

- جذب و به‌کارگیری افراد آموزش‌دیده در مراکز گردشگری

- توجه کم به افراد آموزش‌دیده

در مراکز گردشگری

وضعیت اماکن اقامت

مطلوب

ایستا

نامطلوب

- افزایش اماکن اقامت و کیفیت آن

- بهبود مراکز اقامت گردشگران

در مراکز گردشگری

- بی‌توجهی به وضعیت اقامت گردشگر

برند گردشگری

مطلوب

ایستا

نامطلوب

- حرکت‌ در مسیر برندسازی

- کم‌توجهی به نقش برندسازی

در گردشگری

- بی‌توجهی به برند گردشگری

نگرش به سفر دوبارة گردشگر

مطلوب

ایستا

نامطلوب

- سرمایه‌گذاری در مراکز

برای ایجاد نگرش مثبت در گردشگر

- بهبود درک اهمیت ایجاد نگرش مثبت گردشگر در توسعة گردشگری

- افزایش نگرش منفی گردشگران به مراکز گردشگری

مقصد دلپذیر

مطلوب

ایستا

نامطلوب

- افزایش مناطق دلپذیر گردشگری مقصد

- بی‌توجهی به جذابیت مناطق گردشگری

- کاهش مراکز دلپذیر گردشگری

تبلیغات رسانه‌ای

مطلوب

ایستا

نامطلوب

- اطلاع‌رسانی از طریق رسانه‌ها برای شناساندن مراکز گردشگری

- بهبود عملکرد رسانه‌ها

در تبلیغ مراکز گردشگری

- بی‌توجهی رسانه‌ها به

شناساندن و تبلیغ مراکز گردشگری

تنوع در عرضة خدمات

مطلوب

ایستا

نامطلوب

- عرضة خدمات جامع مورد نیاز گردشگر در مراکز

- دل‌زدگی گردشگر از تأمین و برطرف‌سازی خواست‌های خود

در مراکز گردشگری

- کاهش خدمات متنوع

در مراکز گردشگری

برخورد شهروند با گردشگر

مطلوب

بینابین و ایستا

نامطلوب

- بسترهای آموزش چگونگی تعامل شهروندان با گردشگری

- بهبود تعامل شهروند با گردشگر

- تعامل ضعیف شهروندان با گردشگری

- افزایش گردشگرستیزی

در میان شهروندان

تنوع تفرجگاه

مطلوب

ایستا

نامطلوب

- افزایش تفرجگاههای گردشگری

در سطح مقصد

- توجه به پارک‌های موضوعی و تنوع

- کاهش تفرجگاههای گردشگری

انتظارات گردشگر

مطلوب

ایستا

نامطلوب

- برطرف‌سازی انتظارات کامل گردشگر در مراکز گردشگری

- تلاش در برطرف‌سازی نیازهای احتمالی گردشگر در مراکز گردشگری

- بی‌توجهی به انتظارات گردشگر

برگزاری رویدادها و جشنواره‌ها

مطلوب

نیمه‌مطلوب

ایستا

نامطلوب

- برگزاری رویدادهای گردشگری برای آشناسازی گردشگری و توجه میزبان

-برگزاری رویدادها در سطح محلی

- کم‌توجهی به نقش جشنواره‌ها

در تبلیغات

- کاهش رویدادهای گردشگری (جشنواره‌ها)

منبع: نگارندگان، 1400

به‌منظور سناریوسازی با نرم‌افزار Scenario wizard لازم است ابتدا عوامل کلیدی مؤثر و وضعیت‌های مختلف تعریف‌شده برای آنها در نرم‌افزار وارد شوند. با طراحی وضعیت‌ها و تهیة ماتریس متقاطع n*n، همانند مرحلة قبل پرسش‌نامه‌ای طراحی شد و در اختیار کارشناسان قرار گرفت. متخصصان با طرح این پرسش که «اگر هریک از وضعیت‌های پیش روی عوامل کلیدی اتفاق بیفتد، چه تأثیری بر وقوع یا عدم وقوع سایر وضعیت‌های پیش روی عوامل دیگر خواهد داشت؟»، به تکمیل پرسش‌نامه براساس سه ویژگی توانمندساز، بی‌تأثیر و محدودیت‌ساز اقدام کردند و با درج ارقامی بین 3- تا 3+ میزان تأثیرگذاری هرکدام از وضعیت‌های پیش روی عوامل کلیدی بر تکرار سفر آینده به مقصد گردشگری لرستان را مشخص کردند. سپس با در نظر گرفتن میانگین ساده از آن‌ها، داده‌ها برای ورود به نرم‌افزار Scenario wizard آماده شدند. نرم‌افزار سناریوی ویزارد به‌طورکلی 3 دسته سناریو را برای پژوهشگر ارائه می‌دهد: سناریوهای با احتمال قوی، سناریوهای ضعیف و سناریوهای باورکردنی. با توجه به وسعت ماتریس و ابعاد آن و براساس نظرات کارشناسان در نرم‌افزار سناریوی ویزارد، سناریوهای به‌دست‌آمده برای پژوهش حاضر شامل هشت سناریوی قوی، 43 سناریوی باورکردنی و 623 سناریو با سازگاری ضعیف بوده‌است. از آنجا که سناریوهای قوی ضرایب غیرقابل اعتماد و سناریوهای ضعیف حجم زیادی از حالات را دارند، منطقی است سناریوهای باورکردنی دارای سطح زیادی از سازگاری تحلیل شوند.

سناریوهای محتمل با سازگاری زیاد (سناریوهای باورکردنی)

درمجموع با توجه به تحلیل‌های صورت‌گرفته، قطار گردشگری به مقصد گردشگری لرستان با 43 حالت باورکردنی مواجه بوده‌است. این سناریوها از هم‌کنشی بین وضعیت‌های هریک از عوامل در ارتباط با وضعیت‌های هریک از عوامل دیگر استخراج می‌شوند و این 43 سناریو با سه وضعیت (مطلوب با رنگ سبز، نیمه‌مطلوب به رنگ آبی، ایستا به رنگ زرد، بحرانی با رنگ قرمز) در درجات احتمال مختلف نشان داده شده‌اند (جدول 4).

جدول 4. سناریوهای محتمل

Table 4. Possible scenarios

سناریوی بیست و دوم

سناریوی بیست و یکم

سناریوی بیستم

سناریوی نوزدهم

سناریوی هجدهم

سناریوی هفدهم

سناریوی شانزدهم

سناریوی پانزدهم

سناریوی چهاردهم

سناریوی سیزدهم

سناریوی دوازدهم

سناریوی یازدهم

سناریوی دهم

سناریوی نهم

سناریوی هشتم

سناریوی هفتم

سناریوی ششم

سناریوی پنجم

سناریوی چهارم

سناریوی سوم

سناریوی دوم

سناریوی اول

مطلوب

نامطلوب

مطلوب

گردشگری به‌روز

ایستا

مطلوب

ایستا

مطلوب

نامطلوب

ایستا

نامطلوب

ایستا

نامطلوب

ایستا

نیروهای آموزش‌دیده

مطلوب

ایستا

مطلوب

برند گردشگری

نامطلوب

مطلوب

نامطلوب

مطلوب

نامطلوب

مطلوب

نامطلوب

مطلوب

نامطلوب

مطلوب

مقصد دلپذیر

مطلوب

ایستا

مطلوب

ایستا

مطلوب

ایستا

مطلوب

تنوع در

عرضة خدمات

ایستا

تنوع تفرجگاه

نیمه‌مطلوب

مطلوب

نیمه‌مطلوب

مطلوب

نیمه‌مطلوب

نامطلوب

نیمه‌مطلوب

ایستا

نیمه‌مطلوب

مطلوب

برگزاری رویداد و جشنواره‌ها

ایستا

مطلوب

نامطلوب

مطلوب

ایستا

تورهای گردشگری

ایستا

مطلوب

ایستا

وضعیت

اماکن اقامت

مطلوب

ایستا

مطلوب

نگرش به سفر دوبارة گردشگر

ایستا

تبلیغات رسانه‌ای

نیمه‌مطلوب

نامطلوب

نیمه‌مطلوب

برخورد شهروند با گردشگر

ایستا

مطلوب

انتظارات گردشگر

منبع: نگارندگان، 1400

ادامه شماره جدول 4. سناریوهای محتمل

سناریو چهل‌وسه

سناریو چل و دو

سناریو چهل‌ویک

سناریو چهل

سناریو سی و نهم

سناریو سی‌وهشت

سناریو سی‌وهفت

سناریو سی‌وشش

سناریو سی‌وپنج

سناریو سی‌وچهار

سناریو سی‌وسه

سناریو سی دو

سناریو سی و یکم

سناریوی سی‌ام

سناریوی بیست و نهم

سناریوی بیست و هشتم

سناریوی بیست و هفتم

سناریوی بیست و ششم

سناریوی بیست و پنجم

سناریوی بیست و چهارم

سناریوی بیست و سوم

مطلوب

نامطلوب

مطلوب

ایستا

مطلوب

ایستا

مطلوب

گردشگری به‌روز

مطلوب

نامطلوب

مطلوب

نامطلوب

مطلوب

نامطلوب

مطلوب

ایستا

مطلوب

نیروهای آموزش‌دیده

مطلوب

نامطلوب

مطلوب

نامطلوب

مطلوب

نامطلوب

مطلوب

نامطلوب

مطلوب

ایستا

مطلوب

برند گردشگری

ایستا

نامطلوب

ایستا

نامطلوب

مطلوب

نامطلوب

مطلوب

نامطلوب

مطلوب

نامطلوب

مطلوب

نامطلوب

مقصد دلپذیر

مطلوب

نامطلوب

مطلوب

ایستا

مطلوب

ایستا

مطلوب

ایستا

تنوع در

عرضة خدمات

ایستا

نامطلوب

ایستا

مطلوب

ایستا

مطلوب

ایستا

تنوع تفرجگاه

ایستا

نیمه‌مطلوب

نامطلوب

ایستا

نیمه‌مطلوب

مطلوب

نیمه‌مطلوب

مطلوب

نیمه‌مطلوب

ایستا

نیمه‌مطلوب

برگزاری رویداد و جشنواره‌ها

ایستا

نامطلوب

ایستا

مطلوب

ایستا

مطلوب

ایستا

مطلوب

نامطلوب

ایستا

تورهای گردشگری

ایستا

نامطلوب

ایستا

نامطلوب

ایستا

وضعیت

اماکن اقامت

مطلوب

نامطلوب

مطلوب

ایستا

مطلوب

نگرش به سفر دوبارة گردشگر

ایستا

نامطلوب

ایستا

تبلیغات رسانه‌ای

نامطلوب

ایستا

نامطلوب

ایستا

نیمه‌مطلوب

برخورد شهروند با گردشگر

نامطلوب

ایستا

انتظارات گردشگر

از مجموع 559 وضعیت موجود در صفحة سناریوهای محتمل، تعداد 208 وضعیت مطلوب (37.2 درصد)، تعداد 54 وضعیت نیمه‌مطلوب (9.66 درصد)، تعداد 225 وضعیت ایستا (40.2 درصد) و تعداد 72 وضعیت نامطلوب یا بحرانی (12.88 درصد) بوده‌اند. نتایج حاکی است بیشتر حالت‌های موجود در صفحة سناریوهای محتمل در وضعیت ایستا و پس از آن وضعیت مطلوب قرار دارند.

ضرایب تحقق وضعیت‌ها در سناریوی سازگار

براساس نتایج به‌دست‌آمده، 17 سناریو در وضعیت مطلوب با احتمال تحقق بیش از 50 درصد قرار گرفته‌اند که در این میان، سناریوی 14 با 9 وضعیت مطلوب از حداکثر 13 حالت ممکن با ضریب 69.23 درصد بیشترین مقدار را داشته‌است. سناریوهای با وضعیت ایستا، اگرچه فراوانی زیادی داشته‌اند، ضریب تحقق کمتری را نشان می‌دهند، به‌طوری‌که فقط دو سناریوی 24 و 39 ضریب احتمال تحقق بیش از 50 درصد به میزان 85/53 درصد داشته‌اند.

دربارة وضعیت نامطلوب نیز باید عنوان داشت که اگرچه فراوانی وضعیت‌های نامطلوب بسیار کم بوده‌است، به‌طوری‌که کمترین فراوانی را نشان داده‌اند، ضریب تحقق آنها از احتمال تحقق بیشتر حکایت دارد. در این راستا فقط دو سناریو با وضعیت بحرانی بیش از 50 درصد قرار دارند، به‌طوری‌که سناریوی 40 با 11 حالت ممکن ضریب تحقق 84.62 درصد و سناریوی 41 با 12 حالت، ضریب تحقق 92.31 درصد داشته‌است (جدول 5).

جدول 5. سناریوهای محتمل

وضعیت‌های بحرانی			وضعیت ایستا			وضعیت‌های مطلوب			ضرایب وضعیت‌ها			تعداد وضعیت‌ها به تفکیک			S
درصد شرایط بحرانی	حداکثر شرایط بحرانی	میزان شرایط بحرانی	درصد شرایط ایستایی	حداکثر ایستایی	وضعیت ایستا	درصد مطلوبیت	امتیاز ایدئال	میزان مطلوبیت	3-	1	3	بحرانی	ایستا	مطلوبیت	S
0.00	39-	0	38.46	13	5	61.54	39	24	0	5	24	0	5	8	s1
-7.69	39-	3-	38.46	13	5	53.85	39	21	3-	5	21	1	5	7	s2
-15.38	39-	6-	30.77	13	4	53.85	39	21	6-	4	21	2	4	7	s3
0.00	39-	0	38.46	13	5	61.54	39	24	0	5	24	0	5	8	s4
0.00	39-	0	38.46	13	5	53.85	39	21	0	5	21	0	5	7	s5
-15.38	39-	6-	30.77	13	4	53.85	39	21	6-	4	21	2	4	7	s6
0.00	39-	0	38.46	13	5	53.85	39	21	0	5	21	0	5	7	s7
-7.69	39-	3-	46.16	13	6	46.15	39	18	3-	6	18	1	6	6	s8
-15.38	39-	6-	38.46	13	5	46.15	39	18	6-	5	18	2	5	6	s9
-23.08	39-	9-	30.77	13	4	46.15	39	18	9-	4	18	3	4	6	s10
-30.77	39-	12-	30.77	13	4	38.46	39	15	-12	4	15	4	4	5	s11
-15.38	39-	6-	38.46	13	5	46.15	39	18	6-	5	18	2	5	6	s12
0.00	39-	0	38.46	13	5	61.54	39	24	0	5	24	3	5	8	s13
0.00	39-	0	30.77	13	4	69.23	39	27	0	4	27	0	4	9	s14
0.00	39-	0	38.46	13	5	61.54	39	24	0	5	24	0	5	8	s15
0.00	39-	0	38.46	13	5	61.54	39	24	0	5	24	0	5	8	s16
-7.69	39-	3-	38.46	13	5	53.85	39	21	3-	5	21	1	5	7	s17
-7.69	39-	3-	46.15	13	6	46.15	39	18	3-	6	18	1	6	6	s18
-7.69	39-	3-	46.15	13	6	46.15	39	18	3-	6	18	1	6	6	s19
0.00	39-	0	38.46	13	5	61.54	39	24	0	5	24	0	5	8	s20
-7.69	39-	3-	38.46	13	5	53.85	39	21	3-	5	21	1	5	7	s21
-7.69	39-	3-	46.15	13	6	46.15	39	18	3-	6	18	1	6	6	s22
-7.69	39-	3-	46.15	13	6	46.15	39	18	3-	6	18	1	6	6	s23
-7.69	39-	3-	53.85	13	7	38.46	39	15	3-	7	15	1	7	5	s24
-15.38	39-	6-	38.46	13	5	46.15	39	18	6-	5	18	2	5	6	s25
-15.38	39-	6-	46.15	13	6	38.46	39	15	6-	6	15	2	6	5	s26
0.00	39-	0	38.46	13	5	61.54	39	24	0	5	24	0	5	8	s27
0.00	39-	0	46.15	13	6	53.85	39	21	0	6	21	0	6	7	s28
-15.38	39-	6-	46.15	13	6	38.46	39	15	6-	6	15	2	6	5	s29
0.00	39-	0	46.15	13	6	53.85	39	21	0	6	21	0	6	7	s30
-7.69	39-	3-	46.15	13	6	46.15	39	18	3-	6	18	1	6	6	s31
-15.38	39-	6-	46.15	13	6	38.46	39	15	6-	6	15	2	6	5	s32
-7.69	39-	3-	46.15	13	6	46.15	39	18	3-	6	18	1	6	6	s33
-15.38	39-	6-	38.46	13	5	38.46	39	15	6-	5	15	2	5	5	s34
-15.38	39-	6-	46.15	13	6	38.46	39	15	6-	6	15	2	6	5	s35
-23.08	39-	9-	38.46	13	5	38.46	39	15	9-	5	15	3	5	5	s36
-7.69	39-	3-	46.15	13	6	46.15	39	18	3-	6	18	1	6	6	s37
-7.69	39-	3-	38.46	13	5	46.15	39	18	3-	5	18	1	5	6	s38
-7.69	39-	3-	53.85	13	7	38.46	39	15	3-	7	15	1	7	5	s39
-84.62	39-	33-	15.38	13	2	0	39	0	33-	2	0	11	2	0	s40
-92.31	39-	36-	7.69	13	1	0	39	0	36-	1	0	12	1	0	s41
-15.38	39-	6-	38.46	13	5	46.15	39	18	6-	5	18	2	5	6	s42
-15.38	39-	6-	46.15	13	6	38.46	39	15	6-	6	15	2	6	5	s43

منبع: نگارندگان، 1400

گروه‌بندی و تحلیل سناریوهای محتمل با سازگاری زیاد (سناریوهای باورکردنی)

سناریوهای محتمل با سازگاری زیاد را با توجه به قرابت آنها می‌توان به سه گروه تقسیم کرد که هریک از گروهها شامل سناریوهایی با ویژگی‌های تقریباً مشترک و با اندکی تفاوت در یک یا چند فرض از میان سیزده عامل کلیدی هستند. این گروهها به شرح زیر هستند. با توجه به یافته‌های حاصل از پژوهش باید عنوان داشت که ضریب تحقق سناریوهای نامطلوب بیش از دیگر سناریوها بوده‌است که در صورت نبود برنامه‌ریزی هوشمندانه در این زمینه، گردشگری و پیرو آن تکرار سفر به مقصد گردشگری لرستان دستخوش پیامدهای نامناسب و نامطلوب خواهد شد (جدول 6).

جدول 6. تحلیل و تفسیر پیامد و نتایج سناریو

Table 6. Analysis and interpretation of outcome and scenario results

سناریو	وضعیت	شرایط
سناریوی گروه اول	تکرار سفر گردشگران	سناریوی مطلوب بیانگر بهترین وضعیت پیش روی تکرار سفر گردشگری بوده‌است. این گروه شامل 17 سناریو بوده و بهترین و مطلوب‌ترین شرایط ممکن برای تحقق وفاداری گردشگران است. این گروه در ردة دوم فراوانی‌ها به‌لحاظ احتمال تحقق بوده و ویژگی‌های آن به شرح زیر است: درک اهمیت گردشگری و گرایش به گردشگری به‌روز زمینة مشارکت نیروهای آموزش‌دیدة گردشگری را فراهم و بستر سرمایه‌گذاری در مراکز گردشگری مقصد را مهیا می‌کند تا تنوع در عرضة خدمات مراکز صورت گیرد و انتظارات گردشگران محقق شود و مقصد به مکانی دلپذیر برای گردشگری بدل شود. همچنین تشویق به برگزاری جشنواره‌ها و همایش‌ها رویکردی مثبت است تا برند و پتانسیل‌های گردشگری معرفی شود و شهروندان درزمینة گردشگری مورد توجه قرار گیرند و برخورد صمیمانه‌ای با گردشگران اتخاذ کنند تا درنهایت گردشگران همچنان به مقصد خود وفادار بمانند.
سناریوی گروه دوم	روند تغییرات بسیار کند و آرام؛ حفظ وضع موجود	در این گروه دو سناریو مشاهده می‌شود که شامل سناریوهای 24 و 39 است. در این گروه عوامل متمایزکننده، تفاوت در میزان فرض‌های مطلوب و ایستا و بحران است. این گروه ازنظر فراوانی در رتبة اول قرار داشته، اما ازلحاظ احتمال تحقق در پایین‌ترین سطح بوده‌است. سناریوی وضعیت ایستای تکرار سفر به مقصد گردشگری لرستان را می‌توان به شرح زیر بیان کرد: درک اهمیت گردشگری نزد شهروندان در توسعة مقصد باعث توجه به رسانه‌ها در معرفی مقصد و خود موجب پیگیری بهبود مراکز اقامتی گردشگران در مراکز گردشگری و توسعة پارک موضوعی شده‌است؛ اما ادامة روند گردشگری سنتی و بی‌توجهی به نیروهای خلاق و آموزش‌دیدة گردشگری به کاهش برگزاری جشنواره‌ها و همایش‌ها برای معرفی برندهای گردشگری مقصد منجر شده‌است که درنتیجه مراکز، آن جذابیتی که می‌بایست داشته باشند را از دست می‌دهند و محیط دل‌زده برای گردشگران برجا می‌گذارد. همچنین ادامة شیوع کرونا باعث تعلیق گردشگری و تعطیلی مشاغل مرتبط با گردشگری شده که درنهایت تعداد گردشگران کاهش یافته‌است.
سناریوی گروه سوم	شرایط بحرانی و نامطلوب؛ گردشگری و گردشگران	سناریوهای بحرانی بیانگر بدترین شرایط پیش روی گردشگری است که در صورت تحقق این سناریوها از وضعیت مطلوب گردشگری دور خواهد شد. ویژگی‌های این گروه از سناریوها به شرح زیر است: توجه به مسئلة گردشگری به‌روز کاهش یافته و پیرو آن به‌کارگیری نیروهای متخصص کم شده‌است، درنتیجه برنامه‌ریزی مناسب برای متنوع‌سازی تفرجگاهها و عرضة خدمات متفاوت مورد نیاز گردشگران وجود نخواهد داشت. همچنین بی‌توجهی به برگزاری رویدادها و جشنواره‌ها باعث ناشناس‌ماندن آثار و جاذبه‌ها و همچنین برندهای آن شده‌است که خود کاهش رغبت رسانه‌ها برای معرفی و تبلیغ را در پی دارد و درنهایت یک فضای گردشگرستیز را ایجاد خواهد کرد.

نتیجه‌گیری و پیشنهادها

حمل‌ونقل ریلی به‌عنوان پیش‌نیاز و زیربنای توسعة گردشگری، نقشی اساسی و کارآمد در باروری امکانات و استعدادهای بالقوة جامعه دارد که از طریق جابه‌جایی بار و مسافر، پیوند ناگسستنی بین عوامل مختلف رشد و توسعه را فراهم می‌آورد و موجب برقراری و تقویت هرچه سریع‌تر و گسترده‌تر بخش‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور می‌شود؛ بنابراین بسط و گسترش ارتباطات و وسایط مدرن حمل‌ونقل، توسعة خدمات ریلی و بهره‌برداری از راههای ارتباطی و مواصلاتی بر استقبال و وفاداری گردشگران خواهد افزود. در این چهارچوب کشورها و مناطق مختلف برای بهره‌مندی از حداکثر مزایای آن رقابت می‌کنند. در این بستر مناطقی توان رقابت بیشتر را کسب می‌کنند که بر مسئلة وفاداری گردشگری اهتمام ورزند. برای این منظور یکی از اهداف مهم شرکت‌های مناطق، دستیابی به وفاداری مشتری است. وفاداری در حوزة گردشگری به معنی تمایل به بازدید دوباره از یک مقصد و نیز توصیه‌های شفاهی به دیگران است که در این زمینه عوامل مختلفی دخیل هستند. بر این اساس پژوهش حاضر با هدف تعیین مؤلفه‌های تأثیرگذار بر ظرفیت‌سازی برنامه‌های مبدأ- مقصد قطار گردشگری و تکرار سفر به مقصد گردشگری لرستان سعی کرده‌است عوامل مختلف دخیل در وفاداری گردشگران را شناسایی کند تا جایگاه هریک از شاخص‌ها ازنظر خبرگان تعیین و سپس براساس آنها وفاداری گردشگران مشخص شود و درنهایت وضعیت‌های محتمل که در آینده برای وفاداری گردشگری قابل تصور است، بررسی و تفسیر شوند.

یافته‌ها نشان داده‌است که بیشترین نظرات گردشگران به مؤلفة تنوع جاذبه‌های محلی در مرتبة اول و برآورده‌کردن انتظارات گردشگران، خلاق‌بودن برنامه‌های محلی و همچنین تعریف سنت‌ها مربوط و تنوع منابع گردشگری در مسیر و مقصد در اولویت‌های بعدی بوده‌است. چنان‌که در مطالعات صورت‌گرفتة خوشه‌بست و همکاران (1399)، فراهانی و همکاران (1397)، Ye et al. (2020), Deng et al. (2020), Yi et al. (2018), Smith et al. (2010) مکان، برنامه یا محتوای مشخص، فعالیت‌ها، تنوع، حمل‌ونقل، کیفیت موسیقی، سرعت قطار گردشگری، دسترسی، تعریف منابع بومی و محلی عواملی مهم هستند که بر کیفیت ادراک گردشگران تأثیری مثبت دارند؛ بنابراین می‌توان عنوان کرد که هرچه تنوع جاذبه‌های محلی در سطح مقصد بیشتر مورد توجه قرار گیرد و بسترهای سرمایه‌گذاری در آنها فراهم شود، بیشتر گردشگر جذب می‌کنند و تکرار سفر گردشگران را افزایش می‌دهند. همچنین توجه به سطح رضایت گردشگر از خدمات ارائه‌شده، تورها و برآورده‌سازی انتظارات گردشگر نگرش مثبتی در گردشگر به وجود می‌آورد. همچنین گردشگران به برندهای گردشگری و تبدیل‌کردن مقصد به محل معروف گردشگر اهمیت زیادی داده‌اند. بهره‌برداری هرچه بیشتر از مکان‌های تاریخی، آداب و رسوم و سبک‌های زندگی محلی و اصیل و معرفی آنها نیز جنبة خوشایند و لذت‌بخشی در گردشگر ایجاد کرده‌اند. درمقابل مؤلفه‌های کیفیت فرایند گردشگری و خدمات ارزان گردشگری کمتر در تکرار سفر گردشگران نسبت به دیگر مؤلفه‌ها مهم بوده‌است.

دربارة پرسش‌ها نیز باید عنوان داشت که برخورد مؤدبانه و محترمانة شهروندان با گردشگران و به‌روزبودن گردشگری در مقصد بیشترین ضریب را داشته‌اند و در مراتب بعدی می‌توان به بهره‌گیری از افراد آموزش‌دیده و پارک‌های مناسب، توصیه و معرفی از جانب دیگران، نگرش مثبت به سفر دوباره و ارائة اطلاعات از طریق رسانه‌ها اشاره کرد.

با مشخص‌سازی مؤلفه‌های مؤثر بر تکرار سفر گردشگران به مقصد سعی شده‌است آیندة تکرار سفر نیز بررسی شود که نتایج بیان‌کنندة 43 سناریو بوده که بیشترین ضریب تحقق برای سناریوهای با وضعیت نامطلوب بوده‌است. این مسئله می‌تواند نشان‌دهندة وضعیت شکنندة اقتصاد گردشگری در جوامع باشد؛ زیرا با شیوع کرونا در جامعه، گردشگری با رکود روبه‌رو شده و همچنین مشاغل مرتبط با خود را نیز تحت‌الشعاع قرار داده‌است. در این راستا آیندة مبهم با تکیه بر ظرفیت‌های متنوع گردشگری ایران حکایت از توان‌یابی گردشگری دارد. خوشبختانه آینده‌نگاری با ترسیم وضعیت‌ها و مشخص‌سازی چشم‌اندازها، این امکان را به برنامه‌ریزان می‌دهد که بهترین اقدام را برای احیای گردشگری انجام دهند و پیرو آن بازگشت گردشگران و تکرار سفر به مقصد گردشگری لرستان را پیگیری کنند. در راستای سناریوهای استخراجی بیان این مسئله ضروری است که عوامل غیرمنتظره چون شیوع کرونا می‌توانند آیندة تکرار سفر گردشگری در این منطقه را دستخوش تغییر کنند و میزان آن را تا سطح زیادی کاهش دهند. چنان‌که نتایج مطالعات نشان می‌دهد صنعت گردشگری و بیماری‌های همه‌گیر به‌صورت دوطرفه و علی و معلولی با همدیگر مرتبط هستند (Adongo et al., 2021). امری که توانسته‌است بسیاری از بخش‌های اقتصاد گردشگری ازجمله هتل، رستوران، استراحتگاه، آژانس مسافرتی، فعالیت‌های سطح محلی، اشتغال، بانکداری، جنگلداری، سفر و حمل‌ونقل، ساخت‌وساز، املاک و مستغلات و خرده‌فروشی را دچار رکود کند (Dayour et al., 2020: 3). در این راستا نتایج برآمده از پژوهش نشان می‌دهد با تقویت مؤلفه‌های کنترل‌کننده و وابسته، وضعیت تکرار سفر گردشگری مقصد می‌تواند پس از شیوع کرونا به سمت وضعیت مطلوب میل کند. در این زمینه راهکارهای زیر (جدول 7) ارائه می‌شوند.

جدول 7. راهکارهای تقویت تکرار سفر مقصد گردشگری لرستان

Table 7. Strategies to strengthen the repetition of travel to Lorestan tourist destination

راهکار	تشریح راهکار
ایجاد عوامل تحریک‌کننده، تشویق‌کنندة سفر چندباره	- معرفی برندهای گردشگری برای مقصد - تنوع در عرضة خدمات - بهبود کیفیت خدمات عرضه‌شده
توجه ساکنان به جایگاه مهم گردشگری در توسعة مقصد	- برگزاری رویدادها، همایش‌ها، جشنواره‌ها و مسابقات در سطح مقصد با محوریت گردشگری
معرفی جاذبه‌ها و پتانسیل‌های گردشگری مقصد	- توجه به نقش برجستة رسانه‌های ملی و استانی در درجة اول - توجه به معرفی جاذبه‌ها از طریق اینترنت و شبکه‌های اجتماعی
ایجاد تسهیلات و خدمات در مقصد گردشگری	- بهبود کمیت و کیفیت خدمات اقامتی برای گردشگر - تسهیل قوانین و مقررات اقامتی برای گردشگران خارجی - تعبیة فضای کافی و مناسب پارکینگ در مراکز گردشگری - برآورده‌سازی نیاز و خواست گردشگر در مراکز
جذابیت و دلپذیرسازی مقصد گردشگری	- جلوگیری از برنامه‌های یکنواخت و زنندة گردشگری - زنده نگاه‌داشتن حرفه‌ها و آداب و رسوم اصیل منطقه و توجه به آنها
چارت زمانی گردشگری	- توجه و اهمیت‌دادن به جاذبه‌ها و توانمندی‌های متنوع مقصد در فصول مختلف برای گردشگری
ماندگاری گردشگری	- برگزاری و تشویق رویدادهای چندروزه به‌جای یک‌روزه در مقصد با توجه به ماهیت مقصد
گرایش به گردشگری به‌روز	- بهره‌گیری از نیروی کار فعال، آموزش‌دیده و تحصیل‌کرده در مراکز گردشگری

[1]. probable

[2]. بر این اساس از متخصصان می‌خواهیم از اصلح‌ترین پژوهشگرانی که شهرت و مقبولیت عمومی در بین سایر پژوهشگران دارند، نام ببرند و در پایان به نسبت حجم نمونه از کسانی که اسم آنها بیشتر از دیگران تکرار شده‌است، برای پنل دعوت می‌کنیم.

[3]. Pretest

مراجع

منابع

اسداللهی، زهرا، خادم، امیرحسین، زارعی، زهرا، (1399). مقایسة پتانسیل عرضة خدمت اکوسیستمی گردشگری در تالاب‌های استان لرستان با شاخص‌های TCI و بیکر، نشریة علمی اکوبیولوژی تالاب، دورة 12، شمارة 45، 117- 134.

پورفریدونی، ناهید، شکیبایی، علیرضا، (1397). بررسی و مقایسة ارتباط حمل‌ونقل هوایی و حمل‌ونقل ریلی در صنعت گردشگری در استان‌های منتخب ایران، فصلنامة علمی‌ترویجی جاده، دورة 26، شمارة 97، 167- 187.

جهاندیده تپیراقلو، مینا، زارعی، قاسم، عسگرنژاد نوری، باقر، (1398). تأثیر تصویر مقصد بر قصد بازدید مجدد از مقصد: نقش واسطه‌ای تجربة به‌یادماندنی گردشگری، شخصیت و رضایت از مقصد گردشگری، گردشگری شهری، دورة 7، شمارة 1، 129- 143.

خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران، (1397). صنعت گردشگری، دروازه‌ای برای درمان اقتصاد لرستان، ۸ اردیبهشت ۱۳۹۷، ۹: ۰۲، کد خبر: 82899345.

خدابنده شهرکی، پروانه، (1397). تحلیل تأثیر حمل‌ونقل ریلی بر توسعة اقتصادی، صنعتی و گردشگری اصفهان، پایان‌نامة کارشناسی ارشد، رشتة جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، گرایش آمایش شهری، مرکز وزوان، دانشگاه پیام نور.

خوشه‌بست، فرزانه، رکن‌الدین افتخاری، عبدالرضا، جهانیان، منوچهر، (1399). تحلیل و اولویت‌بندی ابعاد مؤثر در ادراک گردشگری رویداد بزرگداشت فردوسی، فصلنامة علمی گردشگری و توسعه، سال 10، شمارة 3، 51- 68.

ذوالفقاری، علیرضا، (1396)، طراحی الگوی مفهومی برای توسعة رقابت‌پذیری گردشگری ریلی در ایران، پایان‌نامة کارشناسی ارشد، رشتة مدیریت کسب و کار، دانشکدة مدیریت، دانشگاه خوارزمی.

زاهدی، محمد، اکبری، نعمت‌الله، عمادزاده، مصطفی، (1397). شناسایی مؤلفه‌های مؤثر در تقاضا برای سفر به مقاصد گردشگری فرهنگی‌تاریخی، اقتصاد شهری، دورة 3، شمارة 1، 25- 42.

رجبلو، علی، (1398). بررسی رابطة بین جذابیت درک‌شدة مقصد و قصد بازدید مجدد با توجه به نقش میانجی تجربة گردشگری، رشتة مدیریت بازرگانی، مؤسسة آموزش عالی شرق گلستان.

شفیعی، صفورا، (1396). طراحی هتل در اصفهان با تأکید بر رابطة وفاداری گردشگر و ارزش‌های فرهنگی‌تاریخی این شهر، پایان‌نامة کارشناسی ارشد، رشتة معماری، گرایش معماری، مؤسسة آموزش عالی غیرانتفاعی غیردولتی سپهر اصفهان.

شریفی نعمت‌آباد، فاطمه، (1399). بررسی تأثیر هویت بناهای تاریخی بر تکرار سفر با توجه به نقش واسطه‌ای تصویر ذهنی گردشگر و تأکید بر تاریخ شفاهی، پایان‌نامة کارشناسی ارشد، مؤسسه آموزش عالی امام جواد.

شریفی، معراج، طالبیان، محمدحسن، (1397). بازشناسی و تبیین ارزش‌های میراث راه‌آهن در نمونة راه‌آهن سراسری ایران، پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران، دورة 8، شمارة 1، 74- 94.

طغرایی، محمدتقی، شفیعی، زاهد، دوستی ایرانی، مهناز، (1399)؛ تأثیر کیفیت ادراک‌شده از خدمات حمل‌ونقل شهری اصفهان بر رضایت گردشگران داخلی، فصلنامة علمی مطالعات مدیریت گردشگری، سال 15، شمارة 49، 151- 179.

طالبی، مانی، صالح، جمشید، (1392). ارزیابی عوامل مؤثر بر گرایش گردشگران استان گیلان به حمل‌ونقل ریلی پس از احداث راه‌آهن قزوین- رشت، اولین همایش ملی گردشگری، جغرافیا و محیط‌زیست، دانشکدة شهید مفتح همدان، 30 آبان.

عباسی، عباس، رستم‌پور شهیدی، نیایش، بازیار حمزه‌خانی، اسماعیل، (1396). شکل‌گیری وفاداری به مقصد با تجربة مقصد، تصویر مقصد و رضایت از مقصد، نشریة علمی‌پژوهشی کاوش‌های مدیریت بازرگانی، سال 9، شمارة 17، 175- 193.

فراهانی، بنفشه، بهاری، جعفر، بهاری، شهلا، بذله، مرجان، (1397). بررسی عوامل مؤثر بر وفاداری گردشگران به مقاصد گردشگری، مطالعة موردی: گردشگران خارجی سفرکرده به شهر تبریز، نشریة جغرافیا و برنامه‌ریزی، سال 22، شمارة 64، 19- 33.

کیانی فیض‌آبادی، زهره، (1397). عوامل مؤثر بر وفاداری به مقصد گردشگری با نقش میانجی رضایت گردشگران، فصلنامة گردشگری شهری، دورة 5، شمارة 4، 105- 120.

محمدی، مصطفی، میرتقیان رودسری، مصطفی، (1398). بررسی عوامل مؤثر بر وفاداری به مقصد گردشگری شهری، مطالعة موردی: شهر رامسر، گردشگری شهری، دورة 6، شمارة 1، 149- 167.

مکملی، محمدکاظم، (1379). تاریخ جامع راه‌آهن: راه‌آهن ایران تا انقلاب اسلامی (جلد 2)، نشر راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران، روابط عمومی.

نسیمی، محمدحسن، رضایی، علی‎‌اکبر، (1398). طراحی مدل آمیختة بازاریابی گردشگری با تأکید بر وفاداری ذی‌نفعان، فصلنامة گردشگری شهری، دورة 6، شمارة 1، 47- 66.

Adongo, A.C., Amenumey, E.K., Kumi-Kyereme, A. and Dube, E., (2021). “Beyond fragmentary: a proposed measure for travel vaccination concerns”, Tourism Management, Vol.83, No. 104180, doi:10.1016/j.tourman.2020.104180.

Alegre, J., Magdalena, C., (2020), Tourist Expenditure and Quality: Why Repeat Tourists Can Spend Less than First-Timers, First Published September 1, 2010.

Bassols, N.G., Coromina, L., (2021). The perceived image of multi-asset tourist destinations: investigating congruence across different content types, Empirical article, Published: 30 November 2021.

Castillo, M., José, I., Castro, N., Mercedes, L., Valpuestaa, L., (2018). High Speed Rail: Fast tracking tourism in the EU?, Annals of Tourism Research Volume 71, July 2018, Pages 64-66.

Clottey, T.A., Collier, D.A., & Stodnick, M., (2008). Drivers of Customer Loyalty in a Retail Store Environment, Journal of Service Science, Vol. 1, No. 1, 35- 48.

Dayour, Frederick., Ghana, Wa., Atanga Adongo, Charles., Amuquandoh, Francis Eric., Adam, Issahaku, (2020). Managing the COVID-19 crisis: coping and post-recoverystrategies for hospitality andtourism businesses in Ghana, Journal of Hospitality and Tourism Insights, 2514-9792.

Delbecq, A.L., Gustafson, D., (1975). Group Techniques for Program Planning: A Guide to Nominal Group and Delphi Processes, Glenview, Illinoise.

Daleela, M., Siti Nor, K.A., (2020), First-time and Repeat Visitors to Langkawi Island, Malaysia, Procedia Economics and Finance, Volume 35, 2016, 622- 631.

Deng, T., Gan, C., Du, H., (2020), Do high speed rail configurations matter to tourist arrivals? Empirical evidence from China’s prefecture-level cities, Research in Transportation EconomicsIn press, corrected proofAvailable online 19 September 2020.

Eden, S., (2005), Rethinking the role of transportation in tourism, Proceedings of the Eastern Asia Society for Transportation Studies, Vol. 5, 1767 - 1777, 2005.

Han, X., Kwortnik, R., & Wang, C., (2008). Service loyalty: An integrative model and examination across service contexts, Journal of Service Research.

Jin, S., Yang, J., Wang, E., (2020), The influence of high-speed rail on ice–snow tourism in northeastern China, Tourism Management Volume 78, June 2020, 104070.

Kartsan, P., (2022). Transport Communication and Organization of Transport Services in the Tourism Sector, Transportation Research Procedia3 February 2022, Volume 98, January 2022, 102161.

Kim, J.H., & Ritchie, J.R.B., & McCormick, B., (2012). Development of a scale to measure memorable tourism experiences, Journal of Travel Research, Vol.51, No.1, 12- 25.

KhengTan, W., (2017), Repeat visitation: A study from the perspective of leisure constraint, tourist experience, destination images, and experiential familiarity, Journal of Destination Marketing & Management, Volume 6, Issue 3, September 2017, 233- 242.

Łapkoa, A., Aleksander, P., (2019), Water tourism as a recipient of transport services on the example of Szczecin, Transportation Research Procedia 39 (2019), 290- 295.

Law, C., Lawab, Y., (2022). Dynamic relationship between air transport, economic growth and inbound tourism in Cambodia, Laos, Myanmar and Vietnam, Journal of Air Transport Management Volume 98, January 2022, 102161.

López, S., Moreno-melg, A., María, B., (2020). Repeat visitors in Cantabria (Spain: exploring tourist behavior), Vol. 41 (Issue 17) Year 2020, 13.

Maghrifani, D., Fang, L., Joanne, S., (2021), Understanding Potential and Repeat Visitors’ Travel Intentions: The Roles of Travel Motivations, Destination Image, and Visitor Image Congruity, Journal of Travel Research, First Published June 17, 2021.

Meleddu, M., Paci, R., & Pulina, M., (2015). Repeated behaviour and destination loyalty, Tourism Management, 50, 159- 171.

Mohamad, M., Ali, N.A.M., Ghani, N.I., Halim, M.S.A., & Loganathan, N., (2015). Effects of the Malaysian Travel Destination Brand Image on Tourist Satisfaction and Destination Loyalty, Corpus ID: 199457402.

Oliver, R.L., (1997). Satisfaction: A behavioral perspective on the consumer, New York, McGraw-Hill.

Smith, S., Costello, C., & Muenchen, R.A., (2010). Influence of push and pull motivations on satisfaction and behavioral intentions within a culinary tourism event, Journal of quality assurance in hospitality & tourism, 11 (1), 17- 35.

Stahl, NN., & Stahl, RJ., (1991). We Can Agree after All! Achieving Consensus for a Critical Thinking Component of a Gifted Program Using The Delphi Technique, Electronic Version. Roeper Rev, 14 (2), 79- 89.

Trandberg, J., Larsenb, J., (2020). Rail tourism transitions: A sociological framework, Annals of Tourism ResearchIn press, corrected proofAvailable online 14 July 2020.

Reichheld, F.F., (2003). The one number you need to grow, Harvard Business Review, Vol.81, No.12, 46- 54.

Romao, J., Yahua, B., (2021). Determinants of collective transport mode choice and its impacts on trip satisfaction in urban tourism, Journal of Transport Geography, Volume 94, June 2021, 103094.

Sanjay, K.N., (2020). Travel and tourism after COVID-19 – business as usual or opportunity to reset? Tourism Geographies, 22 (3), 1- 5.

Šulc, I., Bjeliš, B., (2021), Changes of tourism trajectories in (post)covidian world: Croatian perspectives, Research in Globalization, Volume 3, December 2021, 100052.

Valle, P.O., Silva, J.A., Mendes, J., & Guerreiro, M., (2016), Tourist satisfaction and destination loyalty intention: a structural and categorical analysis, International Journal of Business Science and Applied Management, 1 (1), 25- 44.

Qiu, R.T., Park, J., Li, S., & Song, H., (2020). Social costs of tourism during the COVID-19 pandemic, Annals of Tourism Research, 84, 102994.

Ye, Y., Su, C.H., Tsai, C.H., & Hung, J.L., (2020). “Motivators of attendance at eco-friendlyeventsˮ, In Journal of Convention & Event Tourism, 21 (5), 417- 437, Routledge.

Yi, X., Fu, X., Jin, W., & Okumus, F., (2018). “Constructing a model of exhibition attachment: Motivation, attachment, and loyaltyˮ, Tourism Management, 65, 224- 236. doi: 10. 1016/j. tourman.2017.10.006.

Zhang, H., Xiaoxiao, F., Cai. L.A., and Lu. L., (2014). Destination Image and Tourist Loyalty: AMeta- Analysis, Journal of Tourism Management, Vol. 40, 213- 223.