شناسنامه علمی شماره
دوره 30، شماره 3 ، آذر 1398، صفحه 1-154
مقاله پژوهشی
علی اصغر عبدالهی؛ محسن پورخسروانی؛ فاطمه افسری؛ فاطمه مددی زاده
چکیده
پیش‌بینی تغییرات کاربری اراضی، گامی مهم در مسیر برنامه‌ریزی درست و مدیریت بهینة سکونتگاه‌های انسانی به‌ویژه در بحث مدیریت کاربری اراضی است؛ از این رو روش‌های متنوعی برای مدل‌سازی و پیش‌بینی تغییرات کاربری اراضی وجود دارد که با آگاهی از آنها، پیش‌بینی تغییرات آینده و اعمال برنامه‌ریزی متناسب با آنها امکان‌پذیر می‌شود. جزیرة ...
بیشتر
پیش‌بینی تغییرات کاربری اراضی، گامی مهم در مسیر برنامه‌ریزی درست و مدیریت بهینة سکونتگاه‌های انسانی به‌ویژه در بحث مدیریت کاربری اراضی است؛ از این رو روش‌های متنوعی برای مدل‌سازی و پیش‌بینی تغییرات کاربری اراضی وجود دارد که با آگاهی از آنها، پیش‌بینی تغییرات آینده و اعمال برنامه‌ریزی متناسب با آنها امکان‌پذیر می‌شود. جزیرة کیش در چند دهة اخیر تحولات زیادی داشته است؛ ازجمله افزایش جمعیت، تغییرات کالبدی عمده و گسترش شبکة ارتباطی که پیامدهایی همچون آسیب و تخریب منابع طبیعی را در پی داشته‌اند و مرتفع‌کردن این مسائل موجب تحمیل هزینه‌های زیادی به منطقه شده است؛ بنابراین مدیریت و پیش‌بینی تغییرات در این منطقه ضروری به نظر می‌رسد. پژوهش حاضر با هدف پیش‌بینی تغییرات کاربری اراضی با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای در بازة زمانی 1992– 2018 برای دورة ده‌سالة پیش رو انجام شده است. به‌منظور تجزیه و تحلیل کاربری اراضی و پیش‌بینی تغییرات، نرم‌افزارهای ENVI 5.3 و Terrset و مدل CA MARKOV به کار رفته‌اند. نتایج حاصل از نقشة پیش‌بینی سال 1407 نشان داد مساحت کلاس اراضی ساخته‌شده 2851 هکتار، زمین بایر 6164 هکتار، پوشش گیاهی 1259 هکتار و پهنة آبی 8403 هکتار خواهد بود. مقایسة این مقادیر با مساحت‌های محاسبه‌شده در سال پایه (1397) نشان داد مساحت پوشش گیاهی و پهنة آبی به ترتیب به میزان 18 و 57 هکتار کاهش و مساحت کلاس‌های اراضی ساخته‌شده و بایر به ترتیب به میزان 7 و 69 هکتار افزایش یافته است.
مقاله پژوهشی
مهرداد کیانی؛ حسن لشکری؛ هوشنگ قائمی
چکیده
رشته‌کوه‌های زاگرس به‌مثابة مهم‌ترین چهرة ناهمواری در غرب ایران علاوه بر اثر کوهساری بر وقوع بارش‌ها، بر فعالیت سامانه‌های بارشی نیز تأثیرگذارند. هدف اصلی مقالة حاضر، تحلیل اثر تقویت‌کنندة کوه‌های زاگرس بر سامانة سودانی است. برای این منظور با روش تحلیل عاملی از بین بارش‌های یک‌روزة سودانی در طول دورة 1996 تا 2017، سه نمونة بارش ...
بیشتر
رشته‌کوه‌های زاگرس به‌مثابة مهم‌ترین چهرة ناهمواری در غرب ایران علاوه بر اثر کوهساری بر وقوع بارش‌ها، بر فعالیت سامانه‌های بارشی نیز تأثیرگذارند. هدف اصلی مقالة حاضر، تحلیل اثر تقویت‌کنندة کوه‌های زاگرس بر سامانة سودانی است. برای این منظور با روش تحلیل عاملی از بین بارش‌های یک‌روزة سودانی در طول دورة 1996 تا 2017، سه نمونة بارش یک‌روزة 2 دسامبر 1999، 30 مارس 2012 و 20 مارس 2015 انتخاب و بررسی شد. روش مطالعه‌شده، استفاده از تحلیل همدیدی عناصر جوّی و مدل درون‌یابی بارش در محیط GIS بوده است. این مطالعه نشان داد وزش دمایی گرم و برخورد سامانة سودانی به دامنه‌های غربی و جنوب غربی زاگرس سبب کاهش ارتفاع ژئوپتانسیل و شکل‌گیری میدان تاوایی مثبت شده است. وزش تاوایی مثبت به سمت دامنه‌های جنوب شرقی و داخلی زاگرس نیز موجب تقویت حرکات صعودی در این دامنه‌ها شده است. در ترازهای بالاتر جوّ، وزش دمایی سرد در مجاورت با منطقة وزش دمایی گرم سطوح زیرین به کاهش ارتفاع ژئوپتانسیل تراز میانی جوّ انجامیده و حرکات صعودی هوا را تقویت کرده و شرایط مناسب ترمودینامیکی برای رشد و تقویت ابرهای همرفتی و بارش شدید بر سطح ناهمواری‌های منطقه فراهم شده است. در این پژوهش مشخص شد در همة نمونه‌ها جهت ورود سامانه و رطوبت به منطقه از دامنه و طول موج ناوة میانی جوّ پیروی کرده است. نتایج نشان داد بیشینة بارش‌ها در دامنه‌های واقع در مسیر ورود سامانه دیده شده است. همچنین تغییرات بارش بر شیب‌های تند زاگرس بیشتر از سطوح دیگر بوده است.
مقاله پژوهشی
عصمت السادات علوی؛ یعقوب دین پژوه؛ اسماعیل اسدی
چکیده
نخستین گام در مدیریت علمی منابع آب، شناخت دقیق جنبه‌های مختلف بارش است. یکی از جنبه‌های اصلی مطالعات مربوط به بارندگی، تهیة منحنی هاف در هر منطقه، به‌ویژه در مناطق خشک و نیمه‌خشک است. این کار به تصمیم‌گیرندگان در مدیریت مؤثر منابع آب کمک می‌کند که به‌نوبة خود به مدیریت مؤثر منابع آب شیرین منتهی می‌شود. هدف پژوهش حاضر، رسم منحنی‌های ...
بیشتر
نخستین گام در مدیریت علمی منابع آب، شناخت دقیق جنبه‌های مختلف بارش است. یکی از جنبه‌های اصلی مطالعات مربوط به بارندگی، تهیة منحنی هاف در هر منطقه، به‌ویژه در مناطق خشک و نیمه‌خشک است. این کار به تصمیم‌گیرندگان در مدیریت مؤثر منابع آب کمک می‌کند که به‌نوبة خود به مدیریت مؤثر منابع آب شیرین منتهی می‌شود. هدف پژوهش حاضر، رسم منحنی‌های هاف و هیتوگراف رگبار در استان خوزستان است. بدین منظور از داده‌های باران‌نگار ثبات در ایستگاه‌های ایذه، ایدنک، عبدالخان و اهواز استفاده شد. در کل تعداد 1811 رگبار ثبت‌شده در بازة زمانی 1345 تا 1395 در فصول مختلف در 5 کلاس زمانی دسته‌بندی شدند. برای هر دسته، در هر فصل، منحنی‌های هاف با استفاده از تجمیع رگبارها رسم شد. نتایج نشان داد دسته‌بندی در فصول و در کلاس‌های زمانی، معنا‌دار است. منظور مقایسة الگوی ریزش رگبارهای ایستگاه‌ها، سه شاخص S، I و Q تعریف شدند که نسبت بارش تجمعی را (به‌ترتیب در 25، 50 و 75 درصد مدت دوام رگبار) از منحنی احتمال 1/0 به مقدار نظیر احتمال 5/0 در نظر می‌گیرند. نتایج نشان داد شاخص S بیش از I و هر دو بیش از شاخص Q بوده است. بازة تغییرات شاخص S، از 63/9 (برای مدت دوام کمتر از 2 ساعت در بهار و ایستگاه عبدالخان) تا 47/1 (برای بارش‌های 12 تا 24 ساعت فصل بهار در ایستگاه ایدنک) بود؛ در حالی که شاخص Q از 44/1 (برای بارش‌های 6 تا 12 ساعت در بهار و ایستگاه عبدالخان) تا 03/1 (برای بارش‌های با مدت دوام کمتر از 2 ساعت در بهار و زمستان در ایستگاه اهواز و بهار در ایدنک) تغییر می‌کند. تغییرات مقدار شاخص I در بازة 12/2 (0 تا 2 ساعت در زمستان و در عبدالخان) تا 07/1 (2 تا 6 ساعت بهار اهواز) بود. برای هر منحنی هاف، هیتوگراف رگبار طرح با استفاده از منحنی احتمال 50% استخراج و ارائه شد.
مقاله پژوهشی
نوشین پهلوان زاده؛ میلاد جانعلی پور؛ نادیا عباس زاده طهرانی؛ فریناز فرهنج
چکیده
پایش تغییرات دمای سطح زمین حاصل از نوسانات فصلی و غیرفصلی به دلیل تأثیر بسیار آن بر محیط‌زیست انسانی و طبیعی، امری ضروری است. به‌منظور پایش پیوستة دمای سطح زمین با هزینة اندک و سرعت زیاد، از تصاویر ماهواره‌ای سنجش از دور استفاده می‌شود. در این پژوهش، نخست با بهره‌گیری از سه روش متداول استخراج دما مبتنی بر رابطة پلانک، دمای سطح ...
بیشتر
پایش تغییرات دمای سطح زمین حاصل از نوسانات فصلی و غیرفصلی به دلیل تأثیر بسیار آن بر محیط‌زیست انسانی و طبیعی، امری ضروری است. به‌منظور پایش پیوستة دمای سطح زمین با هزینة اندک و سرعت زیاد، از تصاویر ماهواره‌ای سنجش از دور استفاده می‌شود. در این پژوهش، نخست با بهره‌گیری از سه روش متداول استخراج دما مبتنی بر رابطة پلانک، دمای سطح زمین در محدودة دریاچة ارومیه از تصاویر ماهوارة لندست استخراج شد؛ سپس با استفاده از رابطة رگرسیون خطی و مشاهدات دمای ایستگاه‌های هواشناسی، نقشههای دمای استخراجشده از روش‌های متداول اصلاح شدند. نتایج پژوهش نشان می‌دهد روش‌های متداول استخراج دما برای سنجندههای TM و TIRS ماهوارة لندست، صحتی تقریباً برابر با 4 و 8 درجة سانتیگراد دارند. پس از اصلاح نقشههای دما با استفاده از روش رگرسیون خطی، این مقدار صحت برای سنجندههای TM و TIRS تقریباً به ترتیب به 1 و 5/0 درجة سانتیگراد کاهش یافت. این موضوع، کارایی مناسب روش رگرسیون ارائهشده در این پژوهش را برای اصلاح دما نشان می‌دهد.
مقاله پژوهشی
فریده بامری نژاد؛ امیر رضا کشتکار؛ مجید کریم پورریحان؛ علی افضلی
چکیده
در بسیاری از کشورها، اقلیم، سرمایه‌ای ارزشمند برای گردشگر به شمار می‌آید؛ زیرا یکی از اطلاعات لازم برای گردشگران هنگام سفر، شرایط جوّی و اقلیمی مقصد است و برنامة سفر خود را با توجه به شرایط اقلیمی مقصد مدنظر تعیین می‌کنند. اقلیم، عامل مهمی در توسعة گردشگری است و با توجه به اهمیت تأثیر عوامل اقلیمی بر برنامه‌ریزی گردشگری، تعیین ...
بیشتر
در بسیاری از کشورها، اقلیم، سرمایه‌ای ارزشمند برای گردشگر به شمار می‌آید؛ زیرا یکی از اطلاعات لازم برای گردشگران هنگام سفر، شرایط جوّی و اقلیمی مقصد است و برنامة سفر خود را با توجه به شرایط اقلیمی مقصد مدنظر تعیین می‌کنند. اقلیم، عامل مهمی در توسعة گردشگری است و با توجه به اهمیت تأثیر عوامل اقلیمی بر برنامه‌ریزی گردشگری، تعیین شاخص‌های آسایش گردشگری، اقلیم گردشگری و دمای معادل فیزیولوژیک اهمیت زیادی دارد. در پژوهش حاضر سطح استان کرمان با استفاده از شاخص‌های اقلیم گردشگری و دمای معادل فیزیولوژیک در مقیاس ماهیانه پهنه‌بندی شد. بدین منظور شاخص‌های مدنظر برای 12 ایستگاه همدیدی در داخل استان با طول دورة آماری 2003 تا 2013 محاسبه شد. تعمیم نتایج ایستگاهی محاسبه‌شده به سطح مطالعه‌شده در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی با استفاده از روش درون‌یابی وزنی معکوس فاصله صورت گرفت. نتایج به‌دست‌آمده از محاسبة شاخص اقلیم گردشگری نشان داد بهترین ماه‌ها برای سفرکردن به استان کرمان، ماه‌های آوریل (فروردین)، اکتبر (مهر)، دسامبر (آذر) و مارس (اسفند)، و بهترین فصول برای جذب گردشگر، اوایل بهار، پاییز و اواخر زمستان بوده است. نتایج به‌دست‌آمده از شاخص دمای معادل فیزیولوژیک حاکی است بهترین شرایط آسایش در طول سال برای سفرکردن به استان کرمان طی ماه‌های آوریل، اکتبر، نوامبر و مارس، و بهترین فصول برای جذب گردشگر، اوایل بهار و پاییز بوده است. براساس نتایج حاصل از شاخص‌های مطالعه‌شده با توجه به شرایط حاکم بر استان و بررسی عوامل اقلیمی به کار گرفته شده در هر شاخص، نتایج شاخص دمای معادل فیزیولوژیک با شرایط استان کرمان انطباق بیشتری داشته است.
مقاله پژوهشی
جغرافیای شهری
زهرا کثیری؛ ندا ترابی فارسانی؛ سیده هما موذن جمشیدی
چکیده
علم گردشگری، علمی است پویا و باقی‌ماندن در دنیای رقابتی گردشگری مستلزم ظهور ابتکارات و بازارهای با علایق ویژه در صنعت گردشگری و هتلداری است. مفهوم بازارهای با علایق ویژه در سال‌های اخیر شکل گرفته و نقطة مقابل گردشگری انبوه است. بازارهای با علایق ویژه میان گردشگران تمایز قائل می‌شود و فعالیت‌ها و خدمات را براساس گرایش، انگیزة سفر ...
بیشتر
علم گردشگری، علمی است پویا و باقی‌ماندن در دنیای رقابتی گردشگری مستلزم ظهور ابتکارات و بازارهای با علایق ویژه در صنعت گردشگری و هتلداری است. مفهوم بازارهای با علایق ویژه در سال‌های اخیر شکل گرفته و نقطة مقابل گردشگری انبوه است. بازارهای با علایق ویژه میان گردشگران تمایز قائل می‌شود و فعالیت‌ها و خدمات را براساس گرایش، انگیزة سفر و نیاز آنها ارائه می‌دهد. این پژوهش بر معرفی هتل‌های موضوعی متمرکز شده است و سه هدف اصلی را دنبال می‌کند: شناسایی هتل‌های موضوعی مناسب برای سرمایهگذاری در شهر اصفهان از دیدگاه کارشناسان؛ بررسی میزان گرایش گردشگران داخلی به اقامت در هتل‌های موضوعی و اولویت هتل‌های موضوعی از دیدگاه گردشگران داخلی. این پژوهش در شهر اصفهان انجام گرفته و ابزار گردآوری دادهها در آن، فرم مصاحبه و پرسش‌نامه بوده است. روش پژوهش بهکاررفته کمیکیفی است و نتایج نشان می‌دهد گردشگران داخلی به اقامت در هتل‌های موضوعی گرایش زیادی داشته و از دیدگاه آنها هتل‌های سنتی، هتل‌های صنایع دستی و هتل‌های نشان‌دهندة دوران تاریخی شکوفایی اصفهان برای اقامت در اولویت قرار دارند.
مقاله پژوهشی
آب و هواشناسی
منصور غنیان؛ لطیف محمدزاده
چکیده
پدیدة تغییر اقلیم از مهم‌ترین چالش‌های قرن حاضر به شمار می‌رود؛ به همین دلیل در چند دهة اخیر پژوهش‌های زیادی درزمینة محیط‌زیست، کشاورزی و عوامل تأثیرگذار بر آنها انجام شده است. در این میان، درک رفتار کشاورزان در مواجهه با تغییرات اقلیمی و شناخت دیدگاه آنها به آینده، به حل بهتر معضل کمک می‌کند. در همین زمینه، هدف اصلی پژوهش حاضر، ...
بیشتر
پدیدة تغییر اقلیم از مهم‌ترین چالش‌های قرن حاضر به شمار می‌رود؛ به همین دلیل در چند دهة اخیر پژوهش‌های زیادی درزمینة محیط‌زیست، کشاورزی و عوامل تأثیرگذار بر آنها انجام شده است. در این میان، درک رفتار کشاورزان در مواجهه با تغییرات اقلیمی و شناخت دیدگاه آنها به آینده، به حل بهتر معضل کمک می‌کند. در همین زمینه، هدف اصلی پژوهش حاضر، شناسایی شایستگی‌های حرفه‌ای مورد نیاز کشاورزان دربرابر تغییرات اقلیمی است. جامعة آماری پژوهش حاضر، تمامی بهره‌برداران بخش کشاورزی حوضة جنوبی آبریز ارومیه است. تعداد 153 نفر به‌مثابة نمونه طی دو مرحله (نمونه‌گیری خوشه‌ای و نمونه‌گیری تصادفی ساده) انتخاب شدند. ابزار اصلی پژوهش، پرسش‌نامه است. روایی پرسش‌نامه با نظر متخصصان و پایایی آن با محاسبة ضریب آلفای کرونباخ تأیید شد. نتایج بررسی مؤلفه‌های تغییرات اقلیمی نشان داد طی 3 دهة گذشته در حوضة جنوبی آبریز دریاچة ارومیه، میانگین دما و میانگین حداکثر دما به ترتیب افزایش 8/1 و 5/3 درجة سانتی‌گرادی داشته‌اند. همچنین میانگین حداقل دما، میانگین بارش و رطوبت هوا به ترتیب با کاهش 3/1 درجة سانتی‌گرادی، 3/1 میلی‌متری و 5 درصدی مواجه بوده‌اند. برمبنای یافته‌های مدل بوریچ، 29 شایستگی حرفه‌ای نمرة اولویت بیشتر از 4 کسب کردند؛ به بیان دیگر، این نتایج نشان‌دهندة کمبود یا ضعف افراد در 29 حرفه است؛ بنابراین تمرکز دست‌اندرکاران و برنامه‌ریزان باید بر تقویت و ارتقای آنها برای مقابله با تغییرات اقلیمی باشد. در این بین مشورت‌کردن و ارتباط با کارشناسان، انتخاب برنامة (الگوی) آبیاری با توجه به اطلاعات آب‌وهوایی و همچنین تغییر در نحوة آماده‌سازی زمین برای کاشت، به ترتیب بیشترین نمرات را نسبت به 29 شایستگی‌حرفه‌ای دیگر دارند و برای آموزش و تقویت در اولویت هستند. همچنین نتایج آزمون T همبسته نشان داد بین دو وضعیت مطلوب و فعلی تفاوت معناداری وجود دارد.
مقاله پژوهشی
ژئوموفولوژی
افشان قاسمی؛ محمدرضا ثروتی؛ شهرام بهرامی؛ بهمن رحیم زاده
چکیده
استخراج شاخص‌های ژئومورفیکی با استفاده از مدل‌های ارتفاع رقومی در محیط GIS طی دو دهة گذشته، روشی سریع و دقیق در تحلیل لندفرم‌ها بوده است؛ به‌طوری که از این شاخص‌ها برای ارزیابی سریع فعالیت‌های تکتونیکی اخیر در ناحیه‌ای خاص استفاده شده است. در این مطالعه، زمین‌ساخت فعال گنبدهای نمکی جنوب شرقی زاگرس در منطقة لار فارس با اندازه‌گیری ...
بیشتر
استخراج شاخص‌های ژئومورفیکی با استفاده از مدل‌های ارتفاع رقومی در محیط GIS طی دو دهة گذشته، روشی سریع و دقیق در تحلیل لندفرم‌ها بوده است؛ به‌طوری که از این شاخص‌ها برای ارزیابی سریع فعالیت‌های تکتونیکی اخیر در ناحیه‌ای خاص استفاده شده است. در این مطالعه، زمین‌ساخت فعال گنبدهای نمکی جنوب شرقی زاگرس در منطقة لار فارس با اندازه‌گیری شاخص انتگرال هیپسومتری (Hi)، برافراشتگی (Bh)، شاخص دایره‌واری (Rc)، کشیدگی (Bs)، تراکم زهکشی (Dd)، نسبت انشعاب (Rb)، شاخص میانگین طول آبراهة درجه یک (LN1)، فرکانس آبراهه (Fs)، نسبت عرض به طول مخروط (W/L) و زاویة جاروب (S) ارزیابی شد. نخست با استفاده از مدل ارتفاعی رقومی، اطلاعات توپوگرافی منطقة پژوهش استخراج شد. پس از محاسبة شاخص‌ها در گنبدهای نمکی این نتیجه به دست آمد که بیشترین ضریب همبستگی بین پارامتر انتگرال هیپسومتری و مساحت گنبد است و این امر نشان می‌دهد شاخص هیپسومتری، شاخصی کارآمد برای طبقه‌بندی گنبدها ازنظر جوانی و پیری است. میانگین طول آبراهة درجه یک نیز، شاخصی مناسب برای تقسیم‌بندی گنبدها ازنظر جوانی و پیری است. شاخص تراکم زهکشی و نسبت انشعابات، فرکانس زهکشی، شاخص‌های مخروط‌افکنه‌های اطراف گنبدها نظیر زاویة جاروب، نسبت عرض به طول و شیب، رابطة معناداری با شاخص هیپسومتری ندارند؛ دلیل این امر، ساختار پیچیدة گنبدهای نمکی و حرکت آنهاست.
