شناسنامه علمی شماره
دوره 30، شماره 4 ، بهمن 1398، صفحه 1-160
مقاله پژوهشی
جغرافیای شهری
وحید مشفقی؛ غلامرضا حقیقت نایینی؛ میترا حبیبی
چکیده
شهرها، سیستم‌های فضایی پیچیده‌ای هستند که مستقیماً با اقتصاد، سیاست و قدرت ارتباط دارند. تغییرات کاربری اراضی شهری نیز، مقوله‌ای اقتصادی‌فضایی است. تغییر در نوع کاربری‌ها و گرایش‌های جامعه به مداخله در فضا، بازتاب‌دهندة ساختار اقتصاد فضا در شهرهاست. در این پژوهش تلاش می‌شود الگو و گرایش‌های مداخله در زمین شهری بررسی شود. پژوهش‌های ...
بیشتر
شهرها، سیستم‌های فضایی پیچیده‌ای هستند که مستقیماً با اقتصاد، سیاست و قدرت ارتباط دارند. تغییرات کاربری اراضی شهری نیز، مقوله‌ای اقتصادی‌فضایی است. تغییر در نوع کاربری‌ها و گرایش‌های جامعه به مداخله در فضا، بازتاب‌دهندة ساختار اقتصاد فضا در شهرهاست. در این پژوهش تلاش می‌شود الگو و گرایش‌های مداخله در زمین شهری بررسی شود. پژوهش‌های متعددی دربارة کاربری زمین و قیمت زمین انجام شده است؛ اما بررسی گرایش‌های تغییر کاربری اراضی و ارتباط آن با تغییرات قیمت زمین کمتر مدنظر بوده است. برای این منظور در این پژوهش مصوبات کمیسیون ماده پنج شهر تهران تحلیل می‌شود.پژوهش حاضر از منظر نوع، کاربردی و داده‌های استفاده‌شده در آن، اسنادی و از نوع داده‌های دست دوم است. جامعة آماری پژوهش، کل مصوبات کمیسیون ماده پنج شهر تهران در سال‌های 1385 تا 1397 (194 مصوبه و 1322 بند) و روش نمونه‌گیری، هدفمند بوده است (733 بند). تحلیل‌های خوشه‌بندی و ارزیابی الگوها با استفاده از الگوریتم موران I و آمارة گتیس- ارد- جی در نرم‌افزار Arc Gis انجام شده است.نتایج نشان می‌دهد اقتصاد فضا در شهر تهران مبتنی بر توسعة اراضی با قیمت و با کیفیت شهری زیاد در مناطق مرفه‌نشین شهر است. مناطق 1، 2، 3 و 6 به‌مثابة لکه‌های داغ و مناطق 10، 13، 14، 17 و 19 به‌مثابة لکه‌های سرد در ساختار اقتصاد فضا در شهر تهران هستند. گرایش غالب به کاربری‌های مسکونی، تجاری، اداری و گردشگری است. بیشترین تقاضا برای تغییر کاربری‌های فضای سبز، مسکونی و اراضی ذخیرة توسعه بوده است. الگوی تمرکز این تغییرات در شهر تهران به شکل خوشه‌ای است. ادامة این روند به سرازیرشدن سرمایه‌ها به مناطق شمالی شهر، طبقاتی‌شدن جامعه و تشدید اختلاف قیمت زمین در مناطق شمالی با سایر مناطق شهر تهران می‌انجامد. راهکار مقابله با این مشکل، تغییر در ساختار اقتصادی کشور، تقویت حکومت محلی و کاهش وابستگی آن به منابع غیرپایدار و تعیین عوارض برای پروانه‌های ساختمانی است.
مقاله پژوهشی
ژئوموفولوژی
محمد شریفی پیچون؛ غلامرضا تاج بخش
چکیده
اشکال مورفوتکتونیکی متعدد و متنوعی براثر فعالیت گسل دهشیر و گسل‌های ریدل درجه 2 و 3 منشعب از آن و در امتداد آنها، در پلیو - کواترنری به وجود آمده است. مهم‌ترین آنها، چاله‌های ساختمانی ابرقو و تاغستان در امتداد گسل‌های مشتق‌شده از گسل دهشیر در ناحیة غربی و چاله‌های کوچک‌تر و متعدد دیگری چون رشکوییه، ارنان، چاه‌شیر و چاه‌ترش در امتداد ...
بیشتر
اشکال مورفوتکتونیکی متعدد و متنوعی براثر فعالیت گسل دهشیر و گسل‌های ریدل درجه 2 و 3 منشعب از آن و در امتداد آنها، در پلیو - کواترنری به وجود آمده است. مهم‌ترین آنها، چاله‌های ساختمانی ابرقو و تاغستان در امتداد گسل‌های مشتق‌شده از گسل دهشیر در ناحیة غربی و چاله‌های کوچک‌تر و متعدد دیگری چون رشکوییه، ارنان، چاه‌شیر و چاه‌ترش در امتداد گسل‌های بخش شرقی گسل دهشیر است. هدف این پژوهش، بررسی چاله‌های ناحیة شرقی گسل دهشیر در جنوب و جنوب شرق شیرکوه در جنوب شهر یزد است. نتایج نشان داد این چاله‌ها مانند بسیاری دیگر از چاله‌های بستة ایران مرکزی ازجمله گاوخونی، به دلیل تراکشش یک حوضة کشیده - جداشده به وجود آمده‌اند. منطقة مطالعه‌شده در یک زون برشی میان دو گسل راستبر فعال دهشیر - بافت و رفسنجان - انار قرار دارد. چرخش پادساعتگرد بلوک گسله بین دو گسل یادشده، مناطق کششی محلی را ایجاد کرده و کاهش ضخامت پوسته را سبب شده است. این امر موجب بالاآمدگی منحنی زمین‌گرمایی و ذوب بخشی شده و ولکانیسم محلی پلیوسن به بعد را به وجود آورده است. در پی این پدیده، گنبدهای داسیتی متعددی در امتداد و تقاطع گسل‌ها در جنوب و جنوب شرق شیرکوه و چین‌خوردگی رسوبات میوسن شکل گرفته است. فعالیت گسل‌ها همراه با بالاآمدگی گنبدها به تقطیع سطح هموار پیشین انجامیده و در بعضی نقاط فرونشینی بخش‌هایی از منطقه را سبب شده و چاله‌های ساختمانی متعددی را به وجود آورده است.
مقاله پژوهشی
جغرافیای شهری
بهرام ایمانی
چکیده
پژوهش حاضر به‌منظور تدوین سناریوهای زیست‌پذیری روستاهای شهرستان اسلام‌آباد غرب براساس اصول آینده‌پژوهی انجام شده است. این پژوهش ازلحاظ هدف، کاربردی‌نظری و ازنظر ماهیت و روش، توصیفی‌تحلیلی و مبتنی بر رویکرد آینده‌پژوهی است. قلمرو پژوهش، روستاهای شهرستان اسلام‌آباد غرب و جامعة آماری آن، 30 نفر از کارشناسان مرتبط با مبحث زیست‌پذیری ...
بیشتر
پژوهش حاضر به‌منظور تدوین سناریوهای زیست‌پذیری روستاهای شهرستان اسلام‌آباد غرب براساس اصول آینده‌پژوهی انجام شده است. این پژوهش ازلحاظ هدف، کاربردی‌نظری و ازنظر ماهیت و روش، توصیفی‌تحلیلی و مبتنی بر رویکرد آینده‌پژوهی است. قلمرو پژوهش، روستاهای شهرستان اسلام‌آباد غرب و جامعة آماری آن، 30 نفر از کارشناسان مرتبط با مبحث زیست‌پذیری است که به‌صورت هدفمند انتخاب شدند. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از روش دلفی، نرم‌افزار میک‌مک و سناریو ویزارد استفاده شد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد 30 گویه در زیست‌پذیری روستاهای شهرستان اسلام‌آباد غرب اثرگذار است. به دلیل اینکه تمامی مقادیر به‌دست‌آمده از آزمون T در ابعاد مختلف در سطح معنادار کوچک‌تر از سطح خطای 5 درصد بوده‌اند، با سطح اطمینان 95 درصد توافق جمعی بین کارشناسان در زمینة گویه‌های پیشنهادی حاصل شد. نتایج حاصل از نرم‌افزار میک‌مک نشان می‌دهد 11 عامل به‌مثابة عوامل کلیدی در زیست‌پذیری اثرگذار است. در ادامه با استفاده از تحلیل سناریونویسی، 42 وضعیت محتمل برای 14 عامل کلیدی طراحی شد. پس از تحلیل وضعیت‌های احتمالی با استفاده از نرم‌افزار سناریو ویزارد، 3 سناریوی قوی، 2818 سناریوی ضعیف و 25 سناریوی باورکردنی به دست آمد. از بین این سه گروه سناریو، 25 سناریوی باورکردنی به‌مثابة سناریوهای مطلوب برای برنامه‌ریزی زیست‌پذیری روستاهای شهرستان اسلام‌آباد غرب انتخاب شد. این سناریو با استفاده از روش استقرایی تحلیل و به سه سناریوی طلایی، باورکردنی و فاجعه تقسیم شد.
مقاله پژوهشی
آب و هواشناسی
پرویز پنجه کوبی؛ سید ابوالفضل مسعودیان؛ عبدالعظیم قانقرمه
چکیده
پیش‌بینی بیشینة رواناب حوضه به اطلاعات درست از حجم، شدت و پراکنش بارش نیاز دارد. در رابطة استدلالی برای پیش‌بینی رواناب حوضه، شدت بارش ثابت فرض شده است و مقدار بارش نیز در بخش‌های مختلف حوضه از روش‌های درون‌یابی به دست می‌آید؛ زیرا بارش، یک فراسنج بسیار متغیر و احتمال خطا در برآورد آن زیاد است. این روش استدلالی به روش مدت - مساحت ...
بیشتر
پیش‌بینی بیشینة رواناب حوضه به اطلاعات درست از حجم، شدت و پراکنش بارش نیاز دارد. در رابطة استدلالی برای پیش‌بینی رواناب حوضه، شدت بارش ثابت فرض شده است و مقدار بارش نیز در بخش‌های مختلف حوضه از روش‌های درون‌یابی به دست می‌آید؛ زیرا بارش، یک فراسنج بسیار متغیر و احتمال خطا در برآورد آن زیاد است. این روش استدلالی به روش مدت - مساحت مشهور است. در این پژوهش به کمک داده‌های پوششی رادار، حجم و شدت بارش بر فراز حوضه در گام‌های زمانی 30 دقیقه (روش شدت – مدت - مساحت) به دست آمد. منحنی‌های همزمان تمرکز حوضه در گام‌های زمانی 30 دقیقه در نرم‌افزار G.I.S تهیه شد. سپس مختصات محیط و مساحت منحنی‌ها برای رادار تعریف، برنامة اجرایی آن در محیط نرم‌افزار رادار نوشته و حجم و شدت بارش در گام زمانی لازم برآورد شد. در ادامه به دلیل استفاده از داده‌های حجم بارش در گام زمانی انتخابی، رابطة استدلالی تغییر یافت و بیشینة رواناب شبیه‌سازی و با بیشینة دبی مشاهداتی مقایسه شد. هنگام بارش‌های شدید و پرحجم یا مرطوب‌بودن خاک حوضه به دلیل بارش‌های پیشین، بیشینة دبی زیاد بود. در بارش‌های کم‌شدت و کم‌حجم شرایط متفاوت بود؛ اگر شدت بارش در ابتدا کم بود و سپس افزایش داشت، مقدار رواناب بیش از حد انتظار بود؛ اگر شدت بارش در ابتدا زیاد بود و سپس کاهش داشت، مقدار رواناب کمتر بود. تأثیر پراکنش زمانی و مکانی بارش نیز بر مقدار دبی بیشینه نشان داده شد. تأخیر زمانی بین بیشینة دبی مشاهداتی و بیشینة رواناب شبیه‌سازی در بارش‌های شدید و پرحجم، کوتاه و در بارش‌های معمولی و کم‌حجم، طولانی بود. نتایج نشان داد استفاده از ضریب رواناب ثابت در رابطة استدلالی، مقدار بیشینة رواناب را دقیق برآورد نمی‌کند. با توجه به ویژگی بارش (شدت، مقدار، مدت، پراکنش زمانی و مکانی) و همچنین ویژگی رطوبتی خاک حوضه باید از ضرایب مختلف بهره برد.
مقاله پژوهشی
ژئوموفولوژی
الناز پیروزی؛ عقیل مددی؛ صیاد اصغری
چکیده
رودها در مسیر خود الگوهای متفاوتی دارند و شناخت این الگوها به پژوهشگران در درک و پیش‌بینی واکنش‌های ناشی از فعالیت‌های انسانی و عوامل طبیعی رودخانه کمک می‌کند؛ به علاوه در تجزیه‌وتحلیل‌های مورفولوژیکی، قدرت جریان، از مهم‌ترین عوامل محسوب می‌شود؛ بنابراین هدف این پژوهش، تحلیل شکل مجرا و ارزیابی قدرت رودخانه در دوره‌های بازگشت ...
بیشتر
رودها در مسیر خود الگوهای متفاوتی دارند و شناخت این الگوها به پژوهشگران در درک و پیش‌بینی واکنش‌های ناشی از فعالیت‌های انسانی و عوامل طبیعی رودخانه کمک می‌کند؛ به علاوه در تجزیه‌وتحلیل‌های مورفولوژیکی، قدرت جریان، از مهم‌ترین عوامل محسوب می‌شود؛ بنابراین هدف این پژوهش، تحلیل شکل مجرا و ارزیابی قدرت رودخانه در دوره‌های بازگشت مختلف و همچنین برآورد تنش برشی در رودخانة گیوی‌چای با استفاده از تصویر لندست هشت، نقشه‌های توپوگرافی، زمین‌شناسی، داده‌های هیدرولوژیکی و میدانی است. برای دستیابی به اهداف، از شاخص‌های مورفولوژیکی و روش‌های تحلیل قدرت کل، قدرت مخصوص رودخانه و تنش برشی موجود استفاده شد. محاسبة مقدار ضریب خمیدگی نشان داد الگوی رودخانه در بازة اول و سوم به‌صورت سینوسی و در بازة دوم به‌صورت پیچان‌رودی است و با توجه به مشخصه‌های زاویة مرکزی، بازة اول و دوم به‌صورت پیچان‌رود بسیار توسعه‌یافته و بازة سوم به‌صورت پیچان‌رود توسعه‌یافته است؛ همچنین با توجه به نتایج پژوهش، بیشترین میزان قدرت کل رودخانه در بازة اول و در مقاطع 4، 5 و 6 است و قدرت مخصوص رودخانه در مقاطع بازة سوم و مقاطع 2، 1، 5 و 6 زیاد است؛ در حال حاضر نیز به علت مقاومت کم سازندهای لیتولوژی در این مقاطع، فرسایش بستر و کنار رودخانه مشهود است. کمترین قدرت مخصوص رودخانه به دلیل وجود عرض زیاد رودخانه و شیب کم بستر در مقاطع 12 و 13 بوده است. بیشترین میزان تنش برشی موجود نیز، در بازة اول و در مقاطع 5، 6 و 2 و کمترین مقدار تنش برشی در مقاطع 12 و 13 است. در حالت کلی، شکل‌گیری الگو و دینامیک مجرا در گیوی‌چای متأثر از دبی، مقاومت لیتولوژیکی بستر و کنارة رودخانه و دخالت‌های انسانی (مانند تجاوز به حریم بستر رود، احداث پل‌ها و ریختن زباله‌ها و نخاله‌های ساختمانی) است.
مقاله پژوهشی
آب و هواشناسی
مسلم حیدری؛ علیرضا یوسفی؛ فاطمه رستمی؛ سید محمود حسینی صدیق
چکیده
افزایش دما، کاهش بارندگی، شوری خاک، افت شدید سطح سفره‌های آب زیرزمینی و خشکسالی‌های طولانی‌مدت، بازنگری در الگوی کشت گیاهان زراعی و جایگزینی محصولات سازگار با شرایط حال حاضر را به امری اجتناب‌ناپذیر بدل کرده است. بر این اساس، پژوهش حاضر با هدف مکان‌یابی مناطق مستعد کشت زعفران و با در نظر گرفتن نیازهای اکولوژیک این محصول انجام ...
بیشتر
افزایش دما، کاهش بارندگی، شوری خاک، افت شدید سطح سفره‌های آب زیرزمینی و خشکسالی‌های طولانی‌مدت، بازنگری در الگوی کشت گیاهان زراعی و جایگزینی محصولات سازگار با شرایط حال حاضر را به امری اجتناب‌ناپذیر بدل کرده است. بر این اساس، پژوهش حاضر با هدف مکان‌یابی مناطق مستعد کشت زعفران و با در نظر گرفتن نیازهای اکولوژیک این محصول انجام شد. در این زمینه برمبنای روش تحلیل سلسله‌مراتبی (AHP) در محیط نرم‌افزار ARC/GIS10.3 مدل‌سازی صورت گرفت و سپس اطلاعات تحلیل فضایی شد. شاخص‌ها و داده‌های استفاده‌شده شامل اطلاعات مربوط به زمین و خاک و داده‌های اقلیمی با طول دورة آماری مشترک 30ساله (1364- 1394) از ایستگاههای سینوپتیک و کلیماتولوژی مناطق مختلف استان همدان گردآوری شد؛ سپس براساس اهمیت هر شاخص با استفاده از مدل AHP، معیارها در سطح منطقة پژوهش وزن‌دهی شد. برای تحلیل فضایی، اطلاعات به نرم‌افزار Expert choice وارد و خوشه‌بندی، ارزش‌گذاری معیارها و تلفیق اطلاعات انجام و درنهایت لایة نهایی تولید شد. نتایج نشان داد 59/56 درصد از اراضی استان همدان برای کاشت زعفران در کلاسهای کاملاً مناسب و مناسب، 7/27 درصد در شرایط نسبتاً مناسب و 69/15 درصد در کلاس نامناسب قرار گرفتند. دشت‌‌های کاملاً مناسب کاشت محصول زعفران شامل کبودرآهنگ، همدان و بخشی از رزن است و اسدآباد، تویسرکان و بخشی از ملایر و نهاوند در کلاسهای نامناسب قرار دارند. براساس نقشة نهایی هر میزان از سمت جنوب، جنوب غرب و جنوب شرق به سمت شمال استان پیش برویم، به میزان استعداد مناطق برای کشت زعفران افزوده می‌شود و این شرایط تا جایی ادامه می‌یابد که به دلیل وجود عوامل اکولوژیکی، کشت این محصول توجیه‌پذیرتر است.
مقاله پژوهشی
آب و هواشناسی
عبدالعظیم قانقرمه؛ غلامرضا روشن؛ نورالدین نةرنژاد
چکیده
درختان تأثیرات طولانی‌مدت متغیرهای اقلیمی را در خود ثبت می‌کنند. به کمک دانش اقلیم‌شناسی درختی می‌توان این متغیرها را به‌ویژه برای مناطقی بازسازی کرد که از داده‌های اقلیمی کوتاه‌مدت برخوردارند. به همین منظور در این پژوهش به کمک پهنای حلقه‌های سالیانة گونة بلوط ایرانی در استان گلستان، 6 منطقة طرح جنگل‌داری انتخاب شد؛ سپس با ...
بیشتر
درختان تأثیرات طولانی‌مدت متغیرهای اقلیمی را در خود ثبت می‌کنند. به کمک دانش اقلیم‌شناسی درختی می‌توان این متغیرها را به‌ویژه برای مناطقی بازسازی کرد که از داده‌های اقلیمی کوتاه‌مدت برخوردارند. به همین منظور در این پژوهش به کمک پهنای حلقه‌های سالیانة گونة بلوط ایرانی در استان گلستان، 6 منطقة طرح جنگل‌داری انتخاب شد؛ سپس با استفاده از یک تحلیل رگرسیون چندمتغیرة پاسخ سطحی در محیط نرم‌افزار STATISTICA، مؤلفههای مختلف درجه‌حرارت (متوسط ماهیانه، متوسط حداکثر و حداقل) 15 ایستگاه هواشناسی برای دورة رشد شامل ماههای فروردین تا شهریور، بازسازی شد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد تغییرات دمایی در فصل رشد در استان گلستان طی 170 سال گذشته، شش چرخة عمدة نوسانی دارد؛ همچنین با توجه به نتایج پژوهش حاضر مشخص شد دورة 40سالة اخیر (1350 تا 1390) درقیاس با سه دورة 40سالة پیش از خود، تغییرات عمدهای در میانگین و میانة دمایی دارد.
مقاله پژوهشی
جغرافیای شهری
مسلم سواری؛ مهرداد مرادی
چکیده
خانوارهای روستایی شهرستان هندیجان مانند دیگر روستاییان استان خوزستان در چند سال اخیر به دلیل خشکسالی و افزایش گردوغبار با چالش‌های زیادی مواجه شده‌اند و سطح زیست‌پذیری آنان به‌شدت کاهش یافته است. در این زمینه، پژوهش حاضر با هدف کلی تبیین عوامل شناختی تأثیرگذار بر تمایل خانوارهای روستایی شهرستان هندیجان به زیست‌پذیری در شرایط ...
بیشتر
خانوارهای روستایی شهرستان هندیجان مانند دیگر روستاییان استان خوزستان در چند سال اخیر به دلیل خشکسالی و افزایش گردوغبار با چالش‌های زیادی مواجه شده‌اند و سطح زیست‌پذیری آنان به‌شدت کاهش یافته است. در این زمینه، پژوهش حاضر با هدف کلی تبیین عوامل شناختی تأثیرگذار بر تمایل خانوارهای روستایی شهرستان هندیجان به زیست‌پذیری در شرایط خشکسالی انجام شد. جامعة آماری پژوهش، همة خانوارهای روستایی شهرستان هندیجان واقع در استان خوزستان با تعداد کل 1906 خانوار است. با استفاده از جدول کرجسی و مورگان[1]، 230 نفر از آنها به روش نمونه‌گیری طبقه‌ای تصادفی با انتساب متناسب انتخاب شدند. ابزار گردآوری اطلاعات، پرسش‌نامه‌ای استاندارد است که روایی آن با پانل متخصصان و روایی سازه و پایایی آن با ضریب آلفای کرونباخ و پایایی ترکیبی تأیید شد. در این پژوهش نظریة رفتار برنامه‌ریزی، مبنای کار قرار گرفت. نتایج نشان داد متغیرهای نگرش، هنجار اخلاقی، دانش سازگاری، خودکارآمدگی و حس تعلق مکانی تأثیر مثبت و معنا‌داری بر تمایل به زیست‌پذیری خانوارهای روستایی در شرایط خشکسالی دارند؛ این در حالی است که متغیر هویت فردی و رفتار درک‌شده اثر معنا‌داری بر تمایل به زیست‌پذیری خانوارهای روستایی ندارد. گفتنی است متغیرهای مستقل 5/84درصد از واریانس متغیر وابستة پژوهش (تمایل به زیست‌پذیری) را تبیین کرده‌اند. در این زمینه با توجه به نتایج پژوهش پیشنهاد می‌شود با بهبود دانش سازگاری و خودکارآمدی خانوارهای روستایی، سطح زیست‌پذیری آنان در شرایط خشکسالی بهبود یابد. [1]. Krejcie and Morgan
