شناسنامه علمی شماره
دوره 32، شماره 1 ، فروردین 1400، صفحه 1-136
مقاله پژوهشی
آب و هواشناسی
محسن ناصری؛ بنفشه زهرایی؛ حامد پورسپاهی سامیان؛ مریم خدادادی؛ ندا دولت ابادی
چکیده
با توجه به اهمیت و نقش میزان جریان در مطالعات منابع آب، در این پژوهش روش‌های تجربی برآورد جریان رودخانه در مناطق بدون ایستگاه آب‌سنجی بررسی شده‌اند. عملکرد این روش‌ها در تخمین جریان سطحی خروجی از محدوده‌های مطالعاتی حوضة سفیدرود بزرگ که ایستگاه آب‌سنجی دارند، بررسی شده است. جریان سطحی تخمینی براساس روش‌های تجربی مختلف با جریان ...
بیشتر
با توجه به اهمیت و نقش میزان جریان در مطالعات منابع آب، در این پژوهش روش‌های تجربی برآورد جریان رودخانه در مناطق بدون ایستگاه آب‌سنجی بررسی شده‌اند. عملکرد این روش‌ها در تخمین جریان سطحی خروجی از محدوده‌های مطالعاتی حوضة سفیدرود بزرگ که ایستگاه آب‌سنجی دارند، بررسی شده است. جریان سطحی تخمینی براساس روش‌های تجربی مختلف با جریان سطحی مشاهداتی ثبت‌شده در ایستگاههای آب‌سنجی مقایسه و نتایج از منظر شاخص‌های آماری همچون خطا ارزیابی شده است. انتخاب این حوضه با توجه به گستردگی جغرافیایی، تنوع اقلیمی و ویژگی‌های فیزیوگرافیک متنوع آن صورت گرفته است. روش‌های جاستین، کوتاین، سازمان تحقیقات کشاورزی هندوستان، دپارتمان آبیاری هندوستان، تورک، لازی، خوسلا، انگلی- دی‌سوزا و SCS-CN مربوط به سازمان حفاظت خاک آمریکا در این پژوهش بررسی شده‌اند. نتایج در محدوده‌های مختلف حوضة سفیدرود حاکی از عملکرد بهتر روش‌های دپارتمان آبیاری هندوستان، جاستین و کوتاین بوده است. در پایان با توجه به نتایج به‌دست‌آمده، روش جاستین برای محدوده‌هایی با گرادیان ارتفاعی و دمایی شدید و در عین حال ضریب جریان زیاد توصیه می‌شود. روش سازمان آبیاری هندوستان نیز برای محدوده‌های دارای نسبت زیاد رواناب به بارش عملکرد قابل قبولی داشته است؛ اما هرچه نسبت رواناب به بارش کمتر از 2/0 باشد، عملکرد این روش ضعیف‌تر می‌شود. روش کوتاین در بیشتر محدوده‌ها عملکردی متوسط دارد که بر این اساس این روش به‌مثابة انتخابی محافظه‌کارانه توصیه می‌شود.
مقاله پژوهشی
ژئوموفولوژی
غلامحسن جعفری؛ فروزان ناصری
چکیده
بیشترین تأکید ژئومورفولوژیست‌ها بر این است که با شناسایی و بررسی اشکال زمین‌شناختی، تأثیراتی را بررسی کنند که این‌گونه اشکال از اقلیم گرفته‌اند یا برعکس بر آن اثر گذاشته‌اند. کارست به‌مثابة یک سیستم ژئومورفولوژی همواره متأثر از اقلیم و تغییرات آن بوده است. با توجه به پراکندگی سنگ‌های کربناته در زاگرس با استناد به منابع اسنادی ...
بیشتر
بیشترین تأکید ژئومورفولوژیست‌ها بر این است که با شناسایی و بررسی اشکال زمین‌شناختی، تأثیراتی را بررسی کنند که این‌گونه اشکال از اقلیم گرفته‌اند یا برعکس بر آن اثر گذاشته‌اند. کارست به‌مثابة یک سیستم ژئومورفولوژی همواره متأثر از اقلیم و تغییرات آن بوده است. با توجه به پراکندگی سنگ‌های کربناته در زاگرس با استناد به منابع اسنادی مانند نقشه‌های زمین‌شناسی لایة مدل رقومی ارتفاع و نقشه‌های توپوگرافی، نخست زیرحوضه‌های واقع در این نوع لیتولوژی در نرم‌افزار Arc GIS تفکیک و سپس پارامترهای فیزیوگرافی مورد نیاز زیرحوضه‌ها در همین نرم‌افزار و همچنین در Mapper Global برآورد شد. در ادامه اطلاعات دما و بارش از پایگاه داده‌های 49سالة اسفزاری استخراج و داده‌های فیزیوگرافی و اقلیمی در نرم‌افزار MATLAB تجزیه و تحلیل و روابط رگرسیونی مورد نیاز برآورد شد. نتایج حاصل از بررسی پراکندگی و خصوصیات فیزیوگرافی زیرحوضه‌های کارستی در طبقات اقلیمی زاگرس نشان داد شرایط مختلف اقلیمی موجب تغییر عملکرد انحلال و درنتیجه تغییر شکل فیزیوگرافی زیرحوضه‌های کارستی شده است؛ به این صورت که در مناطق مرتفعتر به دلیل دمای پایین‌تر، عمل انحلال بیشتر در عمق متمرکز شده تا در سطح، و اشکال کارستی- یخچالی ایجاد کرده است و در ارتفاعات پایین‌تر به دلیل تأثیر آب فراوان بر فرایند کارستی- فیکاسیون، انحلال در سطح بیشتر از عمق شده، ضریب ناهمواری کاهش یافته و شکل عارضة کارستی به دایره نزدیک‌تر شده است. زمانی که شرایط کارستی- فیکاسیون ازلحاظ اقلیمی مساعدتر باشد، شکل حوضه‌های کارستی از حالت دایره‌ای خارج می‌شود و بیشتر حالت کشیده به خود می‌گیرد.
مقاله پژوهشی
آب و هواشناسی
زینب ابراهیمی قلعه لانی؛ جواد خوشحال؛ حجت اله یزدان پناه
چکیده
ذرت سومین غلة پرمصرف مردم جهان است که در اقلیم‌های گرم کشت می‌شود. هدف پژوهش حاضر، تدوین تقویم زراعی ذرت رقم سینگل کراس 704 و تعیین مناطق مساعد این محصول در جنوب کشور براساس محاسبة نیازهای حرارتی آن برمبنای آمارهای فنولوژیک در چهار مزرعة تحقیقات کشاورزی داراب، زرقان، رودان و ارزوئیه طی سال‌های 1380 تا 1396 است. برای انجام این پژوهش، داده‌های ...
بیشتر
ذرت سومین غلة پرمصرف مردم جهان است که در اقلیم‌های گرم کشت می‌شود. هدف پژوهش حاضر، تدوین تقویم زراعی ذرت رقم سینگل کراس 704 و تعیین مناطق مساعد این محصول در جنوب کشور براساس محاسبة نیازهای حرارتی آن برمبنای آمارهای فنولوژیک در چهار مزرعة تحقیقات کشاورزی داراب، زرقان، رودان و ارزوئیه طی سال‌های 1380 تا 1396 است. برای انجام این پژوهش، داده‌های دمایی 61 ایستگاه همدید در جنوب کشور (1375- 1395) از سازمان هواشناسی کشور گرفته شد؛ سپس رابطة بین میانگین 15روزة دما (متغیر تابع) با ارتفاع (متغیر مستقل) با استفاده از مدل رگرسیون خطی محاسبه و نقشه‌های تاریخ کشت اول و دوم این گیاه در جنوب کشور برای تمامی ماههای سال در محیط GIS ترسیم شد؛ در ادامه طول دوره‌های فنولوژیک و درجه روز رشد محاسبه و وقوع برخورد به دماهای بازدارندة رشد بررسی شد؛ درنهایت نقشة مناطق مساعد ازنظر تأمین درجه‌حرارت با نقشة کاربری اراضی، ارتفاع و شیب تلفیق شد. نتایج به‌دست‌آمده نشان می‌دهد در 73 درصد از منطقة مطالعه‌شده با توجه به تاریخ کشت تعیین‌شده، شرایط حرارتی برای کشت ذرت فراهم می‌شود؛ اما به دلیل محدودیت‌های توپوگرافی و اراضی نامناسب کشت، این پهنه به 23 درصد (59/91846 کیلومترمربع) از منطقه کاهش می‌یابد. مناطق بسیار مساعد، مساعد و نیمه‌مساعد به ترتیب 12، 8 و 3 درصد از منطقة مطالعه‌شده‌اند. کشاورزان می‌توانند با به‌کارگیری نقشه‌ها، بهترین تقویم‌های زراعی و مکان استقرار مزرعة خود را برای کشت محصول مدنظر انتخاب کنند
مقاله پژوهشی
ژئوموفولوژی
حامد ادب؛ مهناز شیران؛ سیدمهدی پورباقر
چکیده
رودشکن‌ها از لندفرم‌های پرشیب رودخانه‌ای هستند که در تحول سیستم‌های رودخانه‌ای اهمیت دارند. این پژوهش با هدف شناسایی عوامل مؤثر بر ایجاد رودشکن و تعیین مناطق مستعد ایجاد رودشکن در حوضۀ قلعه شاهرخ با استفاده از روش رگرسیون لجستیک باینری انجام شده است. بدین منظور عوامل مؤثر بر ایجاد رودشکن انتخاب شدند و سپس ارتباط آنها با پراکنش ...
بیشتر
رودشکن‌ها از لندفرم‌های پرشیب رودخانه‌ای هستند که در تحول سیستم‌های رودخانه‌ای اهمیت دارند. این پژوهش با هدف شناسایی عوامل مؤثر بر ایجاد رودشکن و تعیین مناطق مستعد ایجاد رودشکن در حوضۀ قلعه شاهرخ با استفاده از روش رگرسیون لجستیک باینری انجام شده است. بدین منظور عوامل مؤثر بر ایجاد رودشکن انتخاب شدند و سپس ارتباط آنها با پراکنش رودشکن‌ها بررسی شد؛ در ادامه متغیرهای تأثیرگذار و میزان تأثیر آنها بر رودشکن تعیین و مدل پیش‌بینی با رگرسیون لجستیک روی این متغیرها انجام شد. نتایج آزمون درست‌نمایی در مدل ارائه‌شده نشان می‌دهد زمین‌شناسی و فاصله از مرزهای سازندهای زمین‌شناسی در مدل معنادارند. تحلیل نتایج نشان می‌دهد با کاهش مقدار در شاخص‌های بریدگی و سطوح هم‌پایه، فاصله از مرزهای سازندهای زمین‌شناسی و با افزایش برش عمودی احتمال وجود رودشکن افزایش می‌یابد. دربارة سایر عوامل استفاده‌شده، رابطه‌ای دیده نشد. دقت 87درصدی داده‌های آزمون در نمودار راک بیان‌کنندة دقت زیاد مدل در تشخیص درست نقاط رودشکن در حوضة قلعه شاهرخ است. نتیجۀ شاخص یودن برای داده‌های آزمون 66/0 است که ارائة اطلاعات درست از وضعیت احتمال نقاط رودشکن به‌ویژه برای داده‌های آزمون مدل را نشان می‌دهد. نتیجة ضریب توافق کاپا برای داده‌های آزمون 60/0 است که تطابق و توافق هر دو روش را با مقادیر مشاهداتی نقاط رودشکن نشان می‌دهد. براساس نتایج این پژوهش، سازندهای زمین‌شناسی و توپوگرافی در رخداد رودشکن‌ها در منطقة مطالعه‌شده نقش مهمی دارند و رگرسیون لجستیک نیز، مدل مناسبی برای پیش‌بینی وقوع رودشکن است.
مقاله پژوهشی
ژئوموفولوژی
علی مهرابی؛ محسن پورخسروانی
چکیده
شناسایی ساختارهای ژئومورفولوژیک و تغییرات سطح زمین در مناطق جنگلی به دلیل پوشش گیاهی و محدودیت دید سطح زمین به‌سادگی و با استفاده از روش‌های معمول پردازش تصاویر ماهواره‌ای و عملیات صحرایی امکان‌پذیر نیست. داده‌های راداری به دلیل ارائة اطلاعات دقیق و جزئی از سطح بدون پوشش زمین برای بررسی ویژگی‌های توپوگرافی و زمین‌شناختی بسیار ...
بیشتر
شناسایی ساختارهای ژئومورفولوژیک و تغییرات سطح زمین در مناطق جنگلی به دلیل پوشش گیاهی و محدودیت دید سطح زمین به‌سادگی و با استفاده از روش‌های معمول پردازش تصاویر ماهواره‌ای و عملیات صحرایی امکان‌پذیر نیست. داده‌های راداری به دلیل ارائة اطلاعات دقیق و جزئی از سطح بدون پوشش زمین برای بررسی ویژگی‌های توپوگرافی و زمین‌شناختی بسیار مفیدند. هدف پژوهش حاضر، استفاده از تصاویر راداری ALOS/PALSAR برای تهیة مدل ارتفاع رقومی و کاربرد این مدل در بررسی مورفوتکتونیکی مناطق جنگلی شمال کشور است. نخست با اعمال روش تداخل‌سنجی راداری روی یک جفت تصویر ALOS/PALSAR، مدل ارتفاع رقومی 12متری از منطقة مطالعه‌شده تهیه شد؛ سپس از تکنیک‌های جدید نمایش سطح زمین شامل روش تحلیل بازشدگی و تهیة نقشة تصاویر قرمز برجسته و اعمال این تکنیک‌ها روی مدل ارتفاع رقومی یادشده برای تحلیل‌های مورفوتکتونیکی منطقه استفاده شد. زوایای زنیتی و نادیر به‌دست‌آمده از اعمال روش بازشدگی روی مدل ارتفاع رقومی بین 12 درجه تا 84 درجه تغییر می‌کند؛ علاوه بر این ارزش I برای محدودة مطالعه‌شده بین 27 درجه تا 56 درجه به دست آمد. مناسب‌ترین جهت آزیموت و زاویة میل برای نورپردازی به ترتیب 315 و 45 درجه تعیین شد؛ بنابراین با بررسی انجام‌شده روی نقشة تصاویر قرمز برجسته در محدودة مطالعه‌شده، 3 محدودة لغزشی شناسایی شد؛ همچنین شواهدی بر جابه‌جایی‌های رخ‌داده در سطح زمین ناشی از عملکرد گسل البرز شمالی تشخیص داده شد. مطالعات میدانی انجام‌شده در منطقه، نتایج حاصل از روش به کار گرفته در این پژوهش را تأیید می‌کند. با توجه به نتایج به‌دست‌آمده در محدودة جنگلی مطالعه‌شده، قابلیت کاربرد روش‌های جدید نمایش سطح زمین در تحلیل‌های مورفوتکتونیکی مناطق جنگلی به‌خوبی مشخص می‌شود.
مقاله پژوهشی
جغرافیای شهری
اصغر مولایی
چکیده
کوچه‌باغ، مکانی خاطره‌انگیز، شاعرانه و فضایی روح‌نواز و یادآور باغ‌ها و کوچه‌های زیباست؛ همچنین در حوزة شعر و ادب، مفهومی آشنا و در معماری و شهرسازی سنتی، الگویی اصیل، فضایی زیبا، هنری و آرامش‌بخش محسوب می‌شود؛ الگویی که در دورة حاضر سبک‌های معماری و شهرسازی غیربومی و غربی جایگزین آن شده و در حال زوال است. مسئلة پژوهش حاضر، بی‌توجهی ...
بیشتر
کوچه‌باغ، مکانی خاطره‌انگیز، شاعرانه و فضایی روح‌نواز و یادآور باغ‌ها و کوچه‌های زیباست؛ همچنین در حوزة شعر و ادب، مفهومی آشنا و در معماری و شهرسازی سنتی، الگویی اصیل، فضایی زیبا، هنری و آرامش‌بخش محسوب می‌شود؛ الگویی که در دورة حاضر سبک‌های معماری و شهرسازی غیربومی و غربی جایگزین آن شده و در حال زوال است. مسئلة پژوهش حاضر، بی‌توجهی به باغ‌ها و فراموشی الگوی کوچه‌باغ‌ها در فرایند تحول بافت‌های مسکونی شهرها و روستاهای ایران در گذر زمان است. توجه به این امر در دورة کنونی از تخریب و نابودی باغ‌ها و کوچه‌باغ‌های موجود پیشگیری می‌کند؛ چنانچه بعضی از محله‌ها، شهرها و روستاهای ایران در حال حاضر از باغ‌ها و کوچه‌باغ‌های ارزشمندی برخوردارند که بازشناسی، حفاظت و توجه به آنها برای تعمیق این الگوی ایرانی مؤثر است.
هدف و روش پژوهش
بنابراین هدف اصلی این پژوهش، تبیین جایگاه کوچه‌باغ در شعر و ادب و معماری و شهرسازی ایرانی و ارتباط بین آنهاست. در این زمینه، مهم‌ترین پرسش مقاله این است که جایگاه کوچه‌باغ‌ها در طراحی بافت‌های محلی و شهری ایران چیست. روش پژوهش، تاریخی‌تحلیلی با رویکرد کیفی و کمی است که با شیوه‌های مطالعة اسنادی، کتابخانه‌ای و بررسی نمونه‌های موردی و توزیع پرسش‌نامه و تحلیل‌های آماری انجام شد.
یافته‌های پژوهش
نتایج پژوهش نشان می‌دهد کوچه‌باغ‌ها در سنت معماری و شهرسازی سنتی ایران، بخشی جدایی‌ناپذیر از بافت‌های شهری بوده‌اند و هنوز هم بخشی از ارکان بافت‌های روستایی و شهری محسوب می‌شوند؛ چنانکه بافت مصنوع روستاها و شهرها با کوچه‌باغ‌ها به‌طور تدریجی به بافت باغ‌ها و مزارع متصل شده است. بررسی نمونة موردی کوچه‌باغ‌های سردرود با پرسش در قالب طیف لیکرت از مراجعان و کاربران نشان‌دهندة آن است که کیفیاتی چون هویت و اصالت، سرزندگی، آرامش، زیبایی، دسترسی مطلوب و تعلق خاطر بیشترین امتیاز را دارند.
نتیجه‌گیری
کوچه‌باغ از دوره‌های گذشته جایگاهی مهم در ادبیات و هنر معماری و شهرسازی ایران داشته و مکانی برای بروز احساسات انسانی و عاطفی بوده است. استفاده از کوچه‌باغ در شعر و ادبیات ایرانی، برای بیان فضایی آرمانی و عرفانی بوده و همچنین برای توصیف فضای عاشقانة شاعران و سرایندگان استفاده شده است. نگرش انسانی و ادبی و طبیعت‌محور به فضاهای شهری در روستاها و شهرها به احیای الگوی گمشدة کوچه‌باغ و آفرینش فضاهای شهری آرامش‌بخش کمک می‌کند. در این زمینه راهبردهای حفاظت از میراث طبیعی باغ‌ها و کوچه‌باغ‌ها، رعایت حریم و مالکیت، کارآمدسازی باغ‌ها با الگوی باغ پذیرایی، طراحی شهری کوچه‌باغ‌ها، خلاقیت در طراحی کوچه‌باغ و پیش‌بینی کوچه‌باغ در بازآفرینی شهری پیشنهاد می‌شود.
مقاله پژوهشی
آب و هواشناسی
مصظفی کریمی؛ لیلا شریفی؛ مرتضی ترکمن
چکیده
به دلیل نقش کشاورزی راهبردی استان فارس در ایران، در این پژوهش وضعیت اقتصادی فعالیت‌های زراعی و دامی این استان با استفاده از الگوی برنامه‌ریزی ریاضی مثبت تا سال 2100 شبیه‌سازی شده است. برای این منظور از سناریوی انتشار متعادل گازهای گلخانه‌ای IPCC-2013 با توجه به شرایط اجتماعی-اقتصادی منطقه استفاده شد. این مطالعه طی یک دورۀ 28ساله (1394-1366) ...
بیشتر
به دلیل نقش کشاورزی راهبردی استان فارس در ایران، در این پژوهش وضعیت اقتصادی فعالیت‌های زراعی و دامی این استان با استفاده از الگوی برنامه‌ریزی ریاضی مثبت تا سال 2100 شبیه‌سازی شده است. برای این منظور از سناریوی انتشار متعادل گازهای گلخانه‌ای IPCC-2013 با توجه به شرایط اجتماعی-اقتصادی منطقه استفاده شد. این مطالعه طی یک دورۀ 28ساله (1394-1366) و با انتخاب سال 1388 به‌مثابة سال پایه انجام شده است. انتخاب سال 1388 به دلیل فاصلة زمانی مناسب این سال نسبت به شروع و پایان دوره و همچنین شرایط خاص تولید و واردات در این سال بوده است. براساس نتایج به‌دست‌آمده سطح زیر کشت محصولات زراعی کل با کاهش 017/0درصدی نسبت به سال پایه (1388) به 388/1 میلیون هکتار در سال 2100 خواهد رسید. با توجه به نتایج، سطح زیر کشت گندم 8/1، جو 4/0، صیفی‌جات 4/1 و حبوبات 2/1 درصد افزایش و درمقابل سطح زیر کشت محصولات سیب‌زمینی 9/4، پیاز 8/5، چغندرقند 8/5 و پنبه 3/3 درصد کاهش داشته است؛ همچنین گندم، برنج، حبوبات، صیفی‌جات و سبزیجات به ترتیب به میزان 43/28، 34/25، 8/12، 67/24 و 6/10 درصد و سیب‌زمینی، پیاز، گوجه‌فرنگی، قند و شکر، پنبه، گوشت قرمز، شیر، گوشت مرغ و تخم‌مرغ به میزان 8/27، 45/25، 22/28، 27/23، 8/19، 45/39، 23/18، 54/36 و 45/27 درصد افزایش قیمت خواهند داشت. در یک جمع‌بندی کلی می‌توان بیان کرد افزایش سطح زیر کشت در آینده بیشتر متوجه محصولات گندم، جو و حبوبات است؛ بنابراین سیاست‌گذاری‌های بخش کشاورزی باید بر این محصولات متمرکز باشد.
