شناسنامه علمی شماره
دوره 32، شماره 2 ، تیر 1400، صفحه 1-134
مقاله پژوهشی
عارفه علی محمدی؛ علیرضا ایلدرمی؛ میر مهرداد میرسنجری؛ سحر عابدیان
چکیده
در پروژه‌های راه‌سازی به‌منظور کاهش آثار منفی محیط‌زیستی و توسعة اقتصادی‌اجتماعی در فرایند مسیریابی باید پارامترهای محیط‌زیستی لحاظ شود؛ در همین زمینه پارامترهای تأثیرگذار در تعیین مسیر بهینه استخراج شدند؛ شامل شیب، ارتفاع، کاربری اراضی، زمین‌شناسی، فرسایش، زمین‌لغزش، فاصله از گسل، فاصله از مناطق حفاظت‌شده، فاصله از سطح ...
بیشتر
در پروژه‌های راه‌سازی به‌منظور کاهش آثار منفی محیط‌زیستی و توسعة اقتصادی‌اجتماعی در فرایند مسیریابی باید پارامترهای محیط‌زیستی لحاظ شود؛ در همین زمینه پارامترهای تأثیرگذار در تعیین مسیر بهینه استخراج شدند؛ شامل شیب، ارتفاع، کاربری اراضی، زمین‌شناسی، فرسایش، زمین‌لغزش، فاصله از گسل، فاصله از مناطق حفاظت‌شده، فاصله از سطح آب‌های زیرزمینی، فاصله از رودخانه و مراکز شهری و روستایی؛ سپس از فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی برای وزن‌دهی و از روش ترکیب خطی وزن‌دارشده برای ادغام معیارها استفاده شد؛ درنهایت با استفاده از الگوریتم کمهزینهترین مسیر برای تعیین مسیر بهینه اقدام شد. نتیجة مقایسة مسیر طراحی‌شده و مسیر فعلی نشان می‌دهد در مسیر طراحی‌شده، حریم تمامی معیارهای مؤثر محیط‌زیستی در راه‌سازی رعایت شده است؛ به طوری که مسیر طراحی‌شده به هیچ‌وجه از پناهگاه حیات وحش موته عبور نکرده است و در فاصلة بیش از چهار کیلومتری آن قرار دارد؛ در حالی که 6/8 درصد از مسیر فعلی در فاصلة کمتر از یک کیلومتری از این منطقة حفاظتی قرار گرفته است؛ همچنین 16، 25 و 8/2 درصد از طول مسیر فعلی از حریم‌های محیط‌زیستی شهر، روستا و گسل عبور کرده است؛ در حالی که مسیر طراحی‌شده، حریم محیط‌زیستی این معیارها را رعایت کرده است. نتایج نشان می‌دهد مسیر طراحی‌شده ازلحاظ محیط‌زیستی به‌مراتب بهتر از مسیر اصلی است. درنتیجه پیشنهاد می‌شود در پروژه‌های راه‌سازی، نخست عوامل تأثیرگذار شناسایی و سپس با رعایت قوانین و اصول محیط‌زیست و با استفاده از GIS، مسیر مناسب ازنظر محیط‌زیستی طراحی شود.
مقاله پژوهشی
ژئوموفولوژی
حمیده غلام حیدری؛ مژگان انتظاری
چکیده
وجود سازندهای انحلال‌پذیر زمینه‌ساز شکل‌گیری اشکال کارستی است. یکی از مهم‌ترین این اشکال، فروچاله‌ها هستند. لایه‌های گچی سازند گچساران در دشت جابر و دشت مارون بستر شکل‌گیری فروچاله‌های گچی هستند و مناطق کارستی ارتفاعات پرآو و شاهو در استان کرمانشاه نیز در بستر لایه‌های کربناته شکل گرفته‌اند. مطالعات میدانی انجام‌شده مؤید ...
بیشتر
وجود سازندهای انحلال‌پذیر زمینه‌ساز شکل‌گیری اشکال کارستی است. یکی از مهم‌ترین این اشکال، فروچاله‌ها هستند. لایه‌های گچی سازند گچساران در دشت جابر و دشت مارون بستر شکل‌گیری فروچاله‌های گچی هستند و مناطق کارستی ارتفاعات پرآو و شاهو در استان کرمانشاه نیز در بستر لایه‌های کربناته شکل گرفته‌اند. مطالعات میدانی انجام‌شده مؤید این مسئله است که تفاوت‌های عمده‌ای در مورفومتری و سازوکار تشکیل فروچاله‌های گچی و آهکی وجود دارد؛ در این پژوهش سعی شده است تأثیر مکانیسم شکل‌گیری این فروچاله‌ها بر مورفومتری آنها بررسی و تفاوت‌ها و شباهت‌های این دو پدیده مطالعه شود. در این بررسی با انجام مطالعات میدانی، پارامترهای ظاهری فروچاله‌ها ازجمله فرم کلی فروچاله‌ها، قطر، عمق، شیب دیواره، محیط و مساحت هر فروچاله برداشت شد؛ سپس با داده‌های موجود و براساس روش باسو[1] فروچاله‌های گچی در دستة فروچاله‌های کشیده و کاسه‌ای‌شکل و براساس روش سویچ[2] در دستة کاسه‌ای، چاله‌مانند و قیفی‌شکل قرار گرفت؛ این در حالی است که در مطالعه‌ای دیگر که دربارة فروچاله‌های آهکی انجام شده است، فروچاله‌های آهکی براساس روش باسو عمدتاً در دستة فروچاله‌های بیضی‌شکل و کشیدهو تعدادی نیز در دستة فروچاله‌های کاسه‌ای و براساس روش سویچ نیز این فروچاله‌ها در دستة کاسه‌ای‌شکل قرار گرفتند. در ادامه با استفاده از روش آماری رگرسیون خطی چندمتغیره و تحلیل رگرسیون خطی چندگانة گام‌به‌گام[3]، رابطة بین این مؤلفه‌ها ارزیابی شد. از نتایج مهمی که در این مطالعه به دست آمده، ارتباط مستقیم بین مورفومتری اشکال و سازوکار تشکیل آنهاست. خاصیت پلاستیکی سازند گچساران، عامل قرارگیری این سازند در ناودیس‌هاست که سبب تنوع در موقعیت قرارگیری لایه‌های گچ نسبت به جریان‌های مؤثر آب می‌شود؛ همچنین میزان بسیار زیاد انحلال گچ نسبت به آهک باعث می‌شود فروچاله‌های گچی سازوکار مختلف شکل‌گیری و تنوع در فرم، حتی در یک منطقة مطالعاتی خاص داشته باشند و درنتیجه مدل‌سازی برای فروچاله‌های گچی را نسبت به فروچاله‌های آهکی پیچیده‌تر کند.[1]. A. Basso[2]. Cvijić[3]. Stepwise
مقاله پژوهشی
جغرافیای شهری
رضا پیکانپور فرد؛ حسین مرادی؛ علی لطفی؛ سعید پورمنافی
چکیده
در حال حاضر برنامه‌ریزی کاربری اراضی برپایة توان سرزمین انجام و به‌ندرت به محدودیت‌هایی چون آلودگی هوا توجه می‌شود. هدف از این پژوهش، چیدمان بهینة کاربری اراضی شهرستان مبارکه با لحاظ معیار آلودگی هواست. برای انجام این کار دو روند در نظر گرفته شد؛ یکی ارزیابی توان کاربری‌های کشاورزی، صنعتی و شهری با لحاظ نقشة پراکنش PM10 و NOxحاصل ...
بیشتر
در حال حاضر برنامه‌ریزی کاربری اراضی برپایة توان سرزمین انجام و به‌ندرت به محدودیت‌هایی چون آلودگی هوا توجه می‌شود. هدف از این پژوهش، چیدمان بهینة کاربری اراضی شهرستان مبارکه با لحاظ معیار آلودگی هواست. برای انجام این کار دو روند در نظر گرفته شد؛ یکی ارزیابی توان کاربری‌های کشاورزی، صنعتی و شهری با لحاظ نقشة پراکنش PM10 و NOxحاصل از نرم‌افزار AERMOD و دیگری بدون در نظر گرفتن معیار آلودگی هوا. استانداردسازی و تعیین وزن معیارها و زیرمعیارهای اکولوژیک، فیزیکی و اقتصادی‌اجتماعی هر کاربری از مدل AHP و ارزیابی توان منطقه با روش WLC به دست آمد. کاربری‌ها به کمک روش MOLA تلفیق شد. با مقایسة نتایج دو روند، بهترین لکه‌ها برای هر کاربری با استفاده از روش TOPSIS تشخیص داده شد. با فرض توسعة حدوداً 1100هکتاری برای هریک از کاربری‌ها، حدوداً 27 درصد از مساحت کاربری کشاورزی، 15 درصد از مساحت کاربری صنعتی و 36 درصد از مساحت کاربری شهری در واقعیت برای توسعه نامناسب بودند؛ در حالی که به دلیل لحاظ‌نشدن معیار آلودگی هوا در رویکرد سنتی برنامه‌ریزی کاربری اراضی، مناسب تشخیص داده شده بودند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد دستیابی به توسعة پایدار در کنار مؤلفه‌های اکولوژیک، فیزیکی پایدار و اقتصادی‌اجتماعی نیازمند استفاده از مؤلفه‌های فیزیکی پویا و ناپایدار ازجمله آلودگی هواست. با توجه به پژوهش‌های مرتبط به نظر می‌رسد این پژوهش، یکی از پژوهش‌های پیشگام در تلفیق معیار آلودگی هوا برای چیدمان بهینة اراضی است.
مقاله پژوهشی
احمد بادآهنگ گله بچه؛ احمد عابدی سروستانی؛ محمد رضا محبوبی
چکیده
چکیده حفاظت از جنگل‌ها، یکی از چالش‌های توسعة پایدار است؛ به همین دلیل لازم است دیدگاه روستاییان دربارة محیط‌زیست و جنگل‌ها مطالعه شود؛ بدین منظور و با روش پژوهش پیمایشی، ساکنان روستاهای حاشیة جنگل استان گلستان بررسی شدند. حجم نمونة مورد نیاز با استفاده از جدول کرجسی- مورگان برابر با 364 نفر برآورد شد. اطلاعات لازم با پرسش‌نامه ...
بیشتر
چکیده حفاظت از جنگل‌ها، یکی از چالش‌های توسعة پایدار است؛ به همین دلیل لازم است دیدگاه روستاییان دربارة محیط‌زیست و جنگل‌ها مطالعه شود؛ بدین منظور و با روش پژوهش پیمایشی، ساکنان روستاهای حاشیة جنگل استان گلستان بررسی شدند. حجم نمونة مورد نیاز با استفاده از جدول کرجسی- مورگان برابر با 364 نفر برآورد شد. اطلاعات لازم با پرسش‌نامه جمع‌آوری و روایی آن با کسب نظرات متخصصان و پایایی آن با آزمون کرونباخ تأیید شد. پس از تجزیه و تحلیل داده‌ها با نرم‌افزار SPSS19 مشخص شد گرایش روستاییان به پارادایم جدید زیست‌محیطی در حد نسبتاً مناسب و نگرش آنان به تغییر کاربری اراضی جنگلی در حد متوسط است؛ این در حالی بود که ساکنان روستاهایی که جنگل‌های نزدیک آنان بیشترین تخریب را داشت، ضمن داشتن گرایش کمتر به پارادایم جدید زیست‌محیطی، تمایل بیشتری برای تغییر کاربری اراضی جنگلی داشتند. همبستگی منفی و معنا‌دار بین گرایش به پارادایم جدید زیست‌محیطی و نگرش به تغییر کاربری اراضی نشان داد با بهترشدن دیدگاه روستاییان به محیط‌زیست، تمایل آنان برای تغییر کاربری اراضی جنگلی کمتر شده است. اجرای برنامه‌های مشارکتی به‌منظور بهبود نگرش روستاییان به طبیعت و حفاظت از جنگل‌ها و توجیه روستاییان درزمینة اهمیت و کارکردهای محیطی، اقتصادی و اجتماعی جنگل‌ها از پیشنهادهای پژوهش حاضر است.
مقاله پژوهشی
برنامه ریزی در محیط های شهری
همایون نورائی؛ سیدمحمد شکرانی
چکیده
آلودگی هوا، مهم‌ترین آلودگی زیست‌محیطی در کلان‌شهرهای کشور، سلامت شهروندان را تهدید کرده است. از عمده‌ترین دلایل این معضل، بی‌توجهی به عوامل فضایی تأثیرگذار بر آلودگی هوا در نظام برنامه‌ریزی شهری است. این ضعف به‌موازات آشنایی ناکافی با روش‌های ارزیابی آثار اقدامات توسعه بر بروز آلودگی هوا، مانع از تصمیم‌گیری‌های درست و اقدامات ...
بیشتر
آلودگی هوا، مهم‌ترین آلودگی زیست‌محیطی در کلان‌شهرهای کشور، سلامت شهروندان را تهدید کرده است. از عمده‌ترین دلایل این معضل، بی‌توجهی به عوامل فضایی تأثیرگذار بر آلودگی هوا در نظام برنامه‌ریزی شهری است. این ضعف به‌موازات آشنایی ناکافی با روش‌های ارزیابی آثار اقدامات توسعه بر بروز آلودگی هوا، مانع از تصمیم‌گیری‌های درست و اقدامات لازم برای پیشگیری یا کاهش آثار آلودگی هوا شده است. پژوهش حاضر با هدف تحلیل و سطح‌بندی مناطق پانزده‌گانة کلان‌شهر اصفهان براساس توزیع فضایی آلودگی هوا انجام شده است. در این زمینه از پارادایم پژوهش ترکیبی (کمی و کیفی) استفاده و اطلاعات مورد نیاز با روش‌های کتابخانه‌ای و میدانی گردآوری شد؛ ضمن اینکه برای تحلیل داده‌ها از روش‌های تحلیل فضایی (تحلیل تراکم و تحلیل فاصلة اقلیدسی) و سنجش از دور، برای وزن‌دهی به معیارها و شاخصها از روش سوارا (SWARA) و برای سطح‌بندی مناطق از روش شکست‌های طبیعی بهره گرفته شد. نتایج پژوهش حاکی است توزیع فضایی آلودگی هوا در سطح مناطق پانزده‌گانة کلان‌شهر اصفهان نامتوازن است؛ به گونه‌ای که در مناطق 7، 8، 13 و 14 عمدتاً به‌واسطة تأثیرپذیری از فعالیت‌های ناسازگار از قبیل صنایع مجاور و درون شهر و پایانه‌ها، وجود معابر و تقاطع‌های پرتردد و رعایت‌نشدن حریم ساخت‌وساز برای آنها و تمرکز جمعیت، آلودگی هوا در وضعیت نامناسب‌تری نسبت به سایر مناطق است.
مقاله پژوهشی
ژئوموفولوژی
محمدمهدی حسین زاده؛ ساره پاشا
چکیده
فرسایش کناره‌ای رودخانه یک فرایند پیچیدة طبیعی است که در مقیاس کانال عمل می‌کند. هدف پژوهش حاضر، بررسی وضعیت فرسایش کناره‌ای مناطق آسیب‌پذیر و عوامل ایجاد و تشدید فرسایش کناره‌ای رودخانه است؛ بر این اساس 11 کیلومتر از رودخانة هفت‌چشمه در محدودة روستای رزجرد تا روستای شینقر با الگوی سینوسی مطالعه شد. در این پژوهش با توجه به مورفولوژی ...
بیشتر
فرسایش کناره‌ای رودخانه یک فرایند پیچیدة طبیعی است که در مقیاس کانال عمل می‌کند. هدف پژوهش حاضر، بررسی وضعیت فرسایش کناره‌ای مناطق آسیب‌پذیر و عوامل ایجاد و تشدید فرسایش کناره‌ای رودخانه است؛ بر این اساس 11 کیلومتر از رودخانة هفت‌چشمه در محدودة روستای رزجرد تا روستای شینقر با الگوی سینوسی مطالعه شد. در این پژوهش با توجه به مورفولوژی رودخانه، محدودة پژوهش به 4 بازه و 10 مقطع تقسیم شد؛ از بازه‌های مطالعه‌شده در چند نوبت بازدید میدانی شد تا داده‌های مدنظر جمع‌آوری و نیمرخ عرضی کانال تهیه شد. برای بررسی فرسایش کنارة این رودخانه از مدل تنش نزدیک کناره استفاده شد. نتایج به‌دست‌آمده در این پژوهش حاکی است در نسبت شعاع انحنا به عرض دبی لبالبی تمامی مقاطع به‌استثنای مقطع 9 فرسایش شدید دارند؛ در نسبت حداکثر عمق نزدیک کناره به عمق دبی لبالبی بیشتر مقاطع فرسایش کم تا متوسط داشته‌اند؛ به‌جز مقطع 9 و 10 در کرانة چپ که فرسایش زیاد و شدید داشته‌اند. در نسبت تنش برشی نزدیک کناره به تنش برشی دبی لبالبی تمامی مقاطع فرسایش خیلی کم و کم داشته‌اند. درنهایت با توجه به بازدیدهای میدانی مشخص شد سطح اول مدل یعنی نسبت شعاع انحنا به عرض دبی لبالبی با ویژگی‌های منطقه تناسب بیشتری دارد و با واقعیت منطقه منطبق است.
مقاله پژوهشی
آب و هواشناسی
علی هاشمی؛ حجت اله یزدان پناه؛ مهدی مومنی
چکیده
فنولوژی، شاخصی کلیدی در رشد و نمو گیاهان است و نقشی مهم در نظارت بر پوشش گیاهی دارد. در این پژوهش، مراحل اصلی فنولوژی پرتقال شامل تشکیل جوانة برگ و میوه، شکفتن جوانة برگ و میوه، میوه‌دادن و برگ‌دادن، رشد میوه و برگ‌دادن، رسیدن میوه و سیکل خواب با استفاده از سنجش از دور بررسی شد. منطقة مطالعه‌شده، یک باغ پرتقال در کشور ایران در جنوب ...
بیشتر
فنولوژی، شاخصی کلیدی در رشد و نمو گیاهان است و نقشی مهم در نظارت بر پوشش گیاهی دارد. در این پژوهش، مراحل اصلی فنولوژی پرتقال شامل تشکیل جوانة برگ و میوه، شکفتن جوانة برگ و میوه، میوه‌دادن و برگ‌دادن، رشد میوه و برگ‌دادن، رسیدن میوه و سیکل خواب با استفاده از سنجش از دور بررسی شد. منطقة مطالعه‌شده، یک باغ پرتقال در کشور ایران در جنوب شرقی استان فارس و در فاصلة 25کیلومتری شهر داراب در روستای فسارود است. بدین منظور داده‌های مشاهداتی شامل داده‌های فنولوژی و آب‌وهوایی در بازة زمانی ده‌ساله (1385 تا 1395) جمع‌آوری شد. نخست تصاویر سنجندة مودیس برای سال 1385 تا 1395 با توجه به داده‌های زمینی و نقشه‌های 1:25000 سازمان نقشه‌برداری زمین‌مرجع شدند. این تصاویر برای محاسبة شاخص‌های پوشش گیاهی سنجش از دوری شامل شاخص تفاضلی نرمال‌شدة پوشش گیاهی (NDVI)، شاخص وضعیت پوشش گیاهی (EVI) و شاخص شرایط دمایی (TCI) استفاده شد. درنهایت در ارزیابی عملکرد شاخص‌های سنجش از دوری در مدل‌سازی مراحل فنولوژی، ضریب همبستگی میان این شاخصها و داده‌های زمینی محاسبه شد. بیشترین مقدار ضریب همبستگی بین TCI وحداکثر دما برابر با 953/0 و کمترین ضریب همبستگی بین NDVI و حداکثر رطوبت برابر با 04/0 به دست آمده است. نتایج ضریب همبستگی حاکی است شاخص‌های به‌دست‌آمده از روش سنجش از دور با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای به‌خوبی تغییرات مراحل اصلی فنولوژیکی را نشان می‌دهد؛ از سوی دیگر برمبنای این شاخصها می‌‌توان بدون برداشت زمینی و مشاهدة فیزیکی از روند تغییرات فنولوژی گیاه آگاه شد.
