شناسنامه علمی شماره
دوره 32، شماره 3 ، مهر 1400، صفحه 1-144
مقاله پژوهشی
برنامه ریزی در محیط های شهری
عاطفه صداقتی؛ محمد تقی پیربابایی؛ فرشاد نوریان؛ حامد بیتی
چکیده
مفهوم «ارزش» در برنامه‌ریزی مسکن شهری ازجمله مفاهیم اعتباری و برساختی است که در صورت هماهنگی با روح حاکم بر جامعه، زمینه‌ساز تعامل منافع حاصل از الگوی توسعة مسکن شهری با منافع بهره‌وران آنهاست. پژوهش حاضر با هدف ارزشیابی مسکن شهری برنامه‌ریزی‌شده از نگاه ساکنان، در پی تبیین مفهوم ارزش در برنامه‌ریزی مسکن شهر تبریز مطابق ...
بیشتر
مفهوم «ارزش» در برنامه‌ریزی مسکن شهری ازجمله مفاهیم اعتباری و برساختی است که در صورت هماهنگی با روح حاکم بر جامعه، زمینه‌ساز تعامل منافع حاصل از الگوی توسعة مسکن شهری با منافع بهره‌وران آنهاست. پژوهش حاضر با هدف ارزشیابی مسکن شهری برنامه‌ریزی‌شده از نگاه ساکنان، در پی تبیین مفهوم ارزش در برنامه‌ریزی مسکن شهر تبریز مطابق با فرهنگ و اندیشة اسلامی حاکم بر جامعه با رهیافت واقع‌گرایی اسلامی مبتنی بر دیدگاه ارزش‌شناسی علامه طباطبایی و با تأکید بر نظریة اعتباریات وی و با استفاده از راهبرد پژوهش پس‌کاوی انجام شده است. از آنجا که بسیاری از ویژگی‌های تبیین‌کنندة ارزش مسکن شهری در بازار به‌طور مستقیم دادوستد نمی‌شوند، به‌منظور کمی‌سازی ارزش‌ها از مبانی اولیة مدل هدانیک بهره گرفته شده است. شاخص‌های ارزش مسکن شهری و مدل تبیینی در شهر تبریز (در قالب سه نمونة شهرک رشدیه، کوی اشکان و مجتمع چمران) مورد آزمون و تحلیل همبستگی و رگرسیونی (به شیوة خطی و شبه‌لگاریتمی) قرار گرفتند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد مقولة «ساختاری- فیزیکی» بنا در کنار مقولة «محیطی» مربوط به دسترسی به کاربری‌ها، بیشترین قدرت تبیین‌کنندگی متغیر ارزش مسکن شهری تبریز را دارند؛ حتی در نمونه‌های کاملاً برنامه‌ریزی‌شده در شهر تبریز (شهرک رشدیه) نیز، همة مقولات مؤثر ارزش‌بخش مسکن شهری پوشش داده نمی‌شوند. با عنایت به اینکه بومی‌بودن الگوی توسعة مسکن در محور ارزش‌های حاکم بر جامعه تحقق خواهد یافت و ارزش، یک مقولة فرهنگی است، ضرورت دارد شناسایی ارزش‌ها در هر جامعه روی دهد و برنامه‌ریزی مسکن شهری براساس آن هدایت شود؛ در این صورت شهرها در بازنمایی فرهنگ اسلامی موفق خواهند شد.
مقاله پژوهشی
برنامه ریزی در محیط های روستایی
سمانه میرعلیجانی؛ محمدامین خراسانی
چکیده
مفهوم کیفیت زندگی، عنصری کلیدی در سیاست‌گذاری و بررسی سیاست‌های حوزة عمومی است و شاخص توسعة اجتماعی در نظر گرفته می‌شود؛ از این رو هدف پژوهش حاضر، بررسی مقاله‌های علمی‌پژوهشی منتشرشده در ارتباط با کیفیت زندگی روستایی ایران طی سال‌های 1390 تا 1398 است. بدین منظور تمامی مقاله‌های منتشرشده طی این سال‌ها ازنظر جنسیت و تعداد نویسندگان، ...
بیشتر
مفهوم کیفیت زندگی، عنصری کلیدی در سیاست‌گذاری و بررسی سیاست‌های حوزة عمومی است و شاخص توسعة اجتماعی در نظر گرفته می‌شود؛ از این رو هدف پژوهش حاضر، بررسی مقاله‌های علمی‌پژوهشی منتشرشده در ارتباط با کیفیت زندگی روستایی ایران طی سال‌های 1390 تا 1398 است. بدین منظور تمامی مقاله‌های منتشرشده طی این سال‌ها ازنظر جنسیت و تعداد نویسندگان، تخصص نویسندگان، گرایش‌های موضوعی، محدوده‌های مطالعه‌شده، سهم استان‌ها و فصلنامه‌ها بررسی شده است. جامعة آماری پژوهش، تمامی مقاله‌های منتشرشده طی سال‌های 1390 تا 1398 شامل 95 مقاله بوده است. روش پژوهش، تحلیل محتواست و اطلاعات به‌صورت کتابخانه‌ای گردآوری شده است. داده‌ها با نرم‌افزار Excel و spss محاسبه و نتایج به شکل شماتیک نمایش داده شده است. نتایج نشان می‌دهد از 95 مقالة منتشرشده، حدود چهارپنجم را مردان نوشته‌اند که حاکی از نیاز به مشارکت بیشتر زنان درزمینة تولید محتوای علمی دربارة کیفیت زندگی روستایی است؛ همچنین درزمینة تخصص نویسندگان، بیشترین تخصص به رشتة برنامه‌ریزی روستایی و درزمینة وابستگی سازمانی نویسندگان، بیشترین وابستگی به دانشگاههای دولتی مربوط است که از این بین، دانشگاه تهران سرآمد دیگر دانشگاههاست. از میان موضوعات مدنظر نویسندگان، بیشترین تعداد مقاله‌ها به ارزیابی کیفیت زندگی اختصاص دارد؛ همچنین دو فصلنامة پژوهش‌های روستایی و پژوهش‌های برنامه‌ریزی روستایی توجه بیشتری به مقولة کیفیت زندگی داشته‌اند.
مقاله پژوهشی
مدیریت عرصه های طبیعی
مجید کریم پورریحان؛ ناصر مشهدی؛ اعظم بیگی
چکیده
پوسته‌های تبخیری خاک که از انواع فرایندهای فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی تشکیل شده‌اند، در تثبیت خاک در مناطق نیمه‌خشک و خشک نقش مهمی دارند. پایداری و یکپارچگی این پوسته‌ها با فعالیت‌های انسانی مانند تردد دام یا ماشین یا استخراج مواد معدنی به خطر می‌افتد. هدف پژوهش حاضر، بررسی اثر استخراج سولفات سدیم و تخریب پوستة تبخیری بر رفتار ...
بیشتر
پوسته‌های تبخیری خاک که از انواع فرایندهای فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی تشکیل شده‌اند، در تثبیت خاک در مناطق نیمه‌خشک و خشک نقش مهمی دارند. پایداری و یکپارچگی این پوسته‌ها با فعالیت‌های انسانی مانند تردد دام یا ماشین یا استخراج مواد معدنی به خطر می‌افتد. هدف پژوهش حاضر، بررسی اثر استخراج سولفات سدیم و تخریب پوستة تبخیری بر رفتار حفاظتی سطح زمین است. این پژوهش در منطقة ایوانکی انجام شد. در این راستا چهار نمونه از خاک (دو نمونه شاهد به‌عنوان اراضی طبیعی با پوسته‌های دست‌نخورده و دو نمونه از محل استخراج و برداشت سولفات سدیم به‌عنوان پوسته‌های تخریب‌شده در سه افق) بررسی و آزمایش دانه‌بندی شد. نتایج این پژوهش نشان داد پوسته‌های دست‌نخورده حاوی بیش از 60 درصد ذرات بزرگ‌تر از 2000 میکرون هستند. درنتیجه این خاک‌ها دربرابر فرسایش بادی آسیب‌پذیر نیستند؛ در حالی که درصد این ذرات در پوسته‌های به‌هم‌ریخته به کمتر از 40 می‌رسد که به‌طور چشمگیری مقاومت برشی آنها را کاهش می‌دهد؛ از طرفی ازدست‌دادن این پوسته ضمن کاهش عمل حفاظت‌کنندگی پوسته، رسوبات ریزدانة زیر سطحی را در معرض فرسایش بادی قرار می‌دهد که حاوی بیش از 70 درصد ذرات آسیب‌پذیرند. نتایج نشان داد برداشت و استخراج سولفات سدیم در منطقه باعث فرسایش باد حدود 5 برابر بیشتر از زمان حفظ خاک با پوسته می‌شود.
مقاله پژوهشی
برنامه ریزی در محیط های شهری
مریم آزموده
چکیده
ارتباط انسان و طبیعت و اهمیت بهره‌گیری از این ارتباط در محیط شهری، یکی از مسائلی است که همواره توجه برنامه‌ریزان حوزة فضای شهری را جلب کرده است؛ اما چندی است که انسان با ایجاد تغییرات در شهرها این تعامل حیاتی را به خطر انداخته است. یکی از عوامل مؤثر در این زمینه، احساس رضایتمندی انسان از شرایط حرارتی است. آسایش حرارتی در فضای باز علاوه ...
بیشتر
ارتباط انسان و طبیعت و اهمیت بهره‌گیری از این ارتباط در محیط شهری، یکی از مسائلی است که همواره توجه برنامه‌ریزان حوزة فضای شهری را جلب کرده است؛ اما چندی است که انسان با ایجاد تغییرات در شهرها این تعامل حیاتی را به خطر انداخته است. یکی از عوامل مؤثر در این زمینه، احساس رضایتمندی انسان از شرایط حرارتی است. آسایش حرارتی در فضای باز علاوه بر شرایط اقلیمی، متأثر از محیط مصنوع پیرامون، پوشش‌های به‌کاررفته در زمین، تبخیر گیاهان و سایر عوامل موجود در سایت است. در این پژوهش از میان راههایی که برای ارتقای آسایش حرارتی شهری وجود دارد، بر بهره‌گیری از گیاهان از طریق تعدیل دما و رطوبت تأکید می‌شود. در این پژوهش نخست تأثیر حضور گیاهان در قالب یک نمونه دیوار سبز به‌صورت میدانی ازنظر تأثیر بر دما و رطوبت نسبی تحلیل شد؛ سپس با استفاده از نرم‌افزار Envi-met یک بلوک شهری موجود با استقرار درختان فرضی و یک بلوک فرضی با اضافه‌کردن پوشش گیاهی شبیه‌سازی شد. براساس نتایج، دمای هوا در نقاط نزدیک به فضای استقرار گیاهان و در فاصلة کمتر از 0.5 متر، حدود 0.5 درجه کمتر از سایر نقاط است؛ علاوه بر دما، رطوبت نسبی نیز در این محدوده بیشتر است که از برآیند تأثیر این دو عامل، آسایش حرارتی در میکرواقلیم‌های شهری اطراف گیاهان به‌ویژه در فصول گرم ارتقا خواهد یافت. بررسی انواع گیاهان نیز نشان داد تعدیل دما فارغ از نوع گیاه صورت خواهد گرفت.
مقاله پژوهشی
آب و هواشناسی
حسن لشکری؛ مهناز جعفری؛ زینب محمدی
چکیده
چکیدهبارش‌های زمستانة بخش جنوبی ایران به دلیل همزمانی با دورة کشت و تأمین بخشی از آب مورد نیاز زراعت اهمیت ویژه‌ای دارد. بررسی بارش ماهانة 30سالة ایستگاههای جنوبی ایران در این پژوهش و سایر پژوهش‌های انجام‌شده نشان داد مقادیر بارش و تعداد سامانه‌های ورودی به این منطقه در ماه فوریه نسبت به ماههای قبل و بعد کاهش محسوسی دارد. برای علت‌یابی ...
بیشتر
چکیدهبارش‌های زمستانة بخش جنوبی ایران به دلیل همزمانی با دورة کشت و تأمین بخشی از آب مورد نیاز زراعت اهمیت ویژه‌ای دارد. بررسی بارش ماهانة 30سالة ایستگاههای جنوبی ایران در این پژوهش و سایر پژوهش‌های انجام‌شده نشان داد مقادیر بارش و تعداد سامانه‌های ورودی به این منطقه در ماه فوریه نسبت به ماههای قبل و بعد کاهش محسوسی دارد. برای علت‌یابی این پدیده پیش‌فرض‌های مختلفی بررسی شد. شارش رطوبتی از دریاهای گرم اطراف و رطوبت شارش‌شده روی منطقه، موقعیت مکانی واچرخند عربستان و موقعیت محور ناوة مدیترانه‌ای در کل دورة آماری (1986- 2017) و در سال‌های نمونه و موقعیت محور جت جنب حارهای فقط در سال‌های نمونه، از گزینه‌های پیش‌فرض مؤثر بر تغییرات بارشی سه ماه بودند. نتایج این پژوهش نشان داد جابه‌جایی مکانی واچرخند عربستان به‌ویژه در لایة زیرین وردسپهر و جابه‌جایی نصف‌النهاری جت جنب حارهای، از مهم‌ترین عوامل در کاهش یا افزایش بارش‌های سه ماه نسبت به همدیگر در جنوب و جنوب غرب ایران بوده است. جت جنب حارهای که مؤثرترین جت در تشدید ناپایداری‌های همرفتی بخش جنوبی ایران است، در ماه فوریه از منطقه دور است و جابه‌جایی شمال‌سوی کاملاً بارزی را نشان می‌دهد. همچنین سامانه‌های بارشی که از جنوب به منطقه وارد می‌شوند با جابه‌جایی شمالی‌تر و غرب‌سوتر، عموماً به‌صورت سامانه‌های ادغامی از غرب به ایران وارد می‌شوند. پدیدة دیگر، جابه‌جایی غرب‌سوتر و گسترش‌مداری‌تر واچرخند عربستان در ماه فوریه نسبت به دو ماه دیگر است. این الگوی گسترش واچرخند مانع جدی فرارفت رطوبت و گسترش سامانة سودانی روی منطقه است.
مقاله پژوهشی
مدیریت عرصه های طبیعی
بهرام ایمانی
چکیده
مدیریت مخاطرات محیطی ازجمله موضوعات محوری در دانش مخاطرات است و بر اقداماتی نظیر شناسایی، پهنه‌بندی و تفسیر نواحی مخاطره‌آمیز با هدف کاهش مخاطرات مبتنی است. تحقق اهداف و چشم‌اندازهای این دانش، نیازمند مجموعه اقدامات و مطالعات پیوسته‌ای در چهارچوب یک الگوی مدیریتی است که از گام‌های متعددی تشکیل شده است. به همین منظور نوشتار حاضر ...
بیشتر
مدیریت مخاطرات محیطی ازجمله موضوعات محوری در دانش مخاطرات است و بر اقداماتی نظیر شناسایی، پهنه‌بندی و تفسیر نواحی مخاطره‌آمیز با هدف کاهش مخاطرات مبتنی است. تحقق اهداف و چشم‌اندازهای این دانش، نیازمند مجموعه اقدامات و مطالعات پیوسته‌ای در چهارچوب یک الگوی مدیریتی است که از گام‌های متعددی تشکیل شده است. به همین منظور نوشتار حاضر می‌کوشد با تدوین الگوی مدیریتی، مخاطرات طبیعی مسلط در منطقة رودبار را در هشت گام اصلی بررسی کند. در این زمینه در گام‌های نخستین، تعیین مبانی نظری مخاطرات و مخاطرات مسلط در منطقة مدنظر و طبقه‌بندی مخاطرات طبیعی انجام شد تا شرایط ارزیابی مخاطرات فراهم شود. در این مرحله به کمک روش تحلیل شبکه و تعیین معیارهای پیشنهادی در زمین‌لغزش، مسیر الگوی مدیریتی مخاطرات ادامه یافت. این معیارها در دو خوشة اصلی مخاطرات طبیعی و زیست‌محیطی طبقه‌بندی شد. در مرحلة بعد با تهیة لایه‌های اطلاعاتی از عناصر مزبور و ارزش‌گذاری آنها، این لایه‌ها در محیط ARCGIS تحلیل و نقشة نهایی پهنه‌بندی زمین‌لغزش در محدودة شهری و روستایی رودبار با درجات خطر کم (4 درصد)، متوسط (71 درصد) و زیاد (25 درصد) تعیین شد. نتایج به‌دست‌آمده در گام بعدی با وضعیت نواحی شهری و روستایی ارزیابی شد تا زمینه‌های مؤلفه‌های ظرفیت جغرافیای طبیعی و انسانی کاهش مخاطرات مشخص شود. در انتها ضمن مطالعة تمهیدات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری مورد نیاز دولت مرکزی، شیوه‌های بازنگری در خدمات‌رسانی، آستانه‌های خطر و شیوه‌های مقاوم‌سازی و آموزش ساکنان مطالعه شد.
مقاله پژوهشی
آب و هواشناسی
حسین عساکره؛ سید ابوالفضل مسعودیان؛ فاطمه ترکارانی
چکیده
تنوع عوامل مکانی (نظیر موقعیت جغرافیایی و ویژگی‌های توپوگرافیک) موجبات تنوع مکانی عناصر اقلیمی ازجمله بارش را فراهم کرده است. همراه با تغییرات زمانی بارش، عوامل مکانی نقش‌های مختلفی ایفا می‌کنند؛ از این رو برخلاف ثبات نسبی عوامل مکانی، می‌توان استنباط کرد که این عوامل در بستر تغییرات بارش نقش‌های مختلف ایفا می‌کنند. به‌منظور ...
بیشتر
تنوع عوامل مکانی (نظیر موقعیت جغرافیایی و ویژگی‌های توپوگرافیک) موجبات تنوع مکانی عناصر اقلیمی ازجمله بارش را فراهم کرده است. همراه با تغییرات زمانی بارش، عوامل مکانی نقش‌های مختلفی ایفا می‌کنند؛ از این رو برخلاف ثبات نسبی عوامل مکانی، می‌توان استنباط کرد که این عوامل در بستر تغییرات بارش نقش‌های مختلف ایفا می‌کنند. به‌منظور ردیابی نقش عوامل مکانی نظیر موقعیت (مختصات جغرافیایی) و عوامل توپوگرافیک (ارتفاع، شیب و جهت شیب) در بارش، از مدل شبکة عصبی مصنوعی استفاده شد. یافته‌های پژوهش حاضر نشان داد از دهۀ اول (1355- 1364) به سمت دهۀ چهارم (1385- 1394) میانگین بارش کشور کاهش زیادی داشته است. در این میان دهۀ دوم (1365- 1374) افزایش نسبتاً زیادی را تجربه و روند عمومی کاهشی را مختل کرده است. میزان بارش حاصل از مدل‌های برازش‌یافته در هریک از دهه‌ها، الگوی تغییرات زمانی‌مکانی بارش واقعی را به‌خوبی بازتاب می‌دهد و توجیه می‌کند. براساس یافته‌های الگوی برازش‌یافته مشخص شد نقش بعضی از متغیرهای موقعیت جغرافیایی و عوامل توپوگرافیک از دهه‌ای به دهۀ دیگر بسیار تغییرپذیر بوده است و بعضی از متغیرها نقش‌های نسبتاً ثابتی داشته‌اند. این امر گواهی بر این واقعیت است که تغییر کاهندۀ اثر یک متغیر با تغییر فزایندۀ اثر متغیرهای دیگر جبران می‌شود و نیز متناسب با تغییرات دهه‌ای بارش شکل می‌گیرد. در این میان نقش عرض جغرافیایی تغییرات زیادی داشته است. بیشترین و کمترین نقش این متغیر به‌ترتیب در دهۀ اول و دوم بوده است. در دو دهۀ انتهایی، تغییر همزمان نقش عرض جغرافیایی با تغییر میزان میانگین دهه‌ای بارش بسیار چشمگیرتر از دو دهۀ دیگر است. این واقعیت را می‌توان به تغییراتی نسبت داد که در مسیر چرخندها رخ داده است. این تغییر مسیر چرخندها در مطالعات پیشین بررسی و تأیید شده است؛ علاوه بر این افزایش بارندگی در دهۀ دوم با ضریب‌های متفاوت از دهه‌های دیگر، نقش منحصربه‌فرد عوامل مکانی- توپوگرافیک را در دوره‌های پربارش و کم‌بارش نشان می‌دهد.
