شناسنامه علمی شماره
دوره 33، شماره 1 ، فروردین 1401، صفحه 1-146
مقاله پژوهشی
احمد عابدی سروستانی؛ محمدرضا شهرکی
چکیده
چکیدهنگرش‌ها، باورها و دیدگاههای زیست‌محیطی از این رو اهمیت دارند که بر تعامل انسان با طبیعت اثر می‌گذارند. پژوهش حاضر با هدف بررسی نگرش زیست‌محیطی کارکنان یگان حفاظت از جنگل‌ها در استان گلستان برمبنای پارادایم جدید زیست‌محیطی انجام شد؛ بدین منظور با روش پژوهش پیمایشی 264 نفر بررسی شدند و اطلاعات مورد نیاز با تکمیل پرسش‌نامه ...
بیشتر
چکیدهنگرش‌ها، باورها و دیدگاههای زیست‌محیطی از این رو اهمیت دارند که بر تعامل انسان با طبیعت اثر می‌گذارند. پژوهش حاضر با هدف بررسی نگرش زیست‌محیطی کارکنان یگان حفاظت از جنگل‌ها در استان گلستان برمبنای پارادایم جدید زیست‌محیطی انجام شد؛ بدین منظور با روش پژوهش پیمایشی 264 نفر بررسی شدند و اطلاعات مورد نیاز با تکمیل پرسش‌نامه جمع‌آوری شد. پس از تجزیه و تحلیل اطلاعات با نرم‌افزار آماری SPSS18 مشخص شد نگرش کارکنان یگان حفاظت از جنگل‌ها به پارادایم جدید زیست‌محیطی در حد نسبتاً مناسب است. تحلیل عاملی اکتشافی نشان داد ساختار این نگرش از پنج عامل ناشی می‌شود؛ شامل «تعادل اکولوژیکی»، «محدودیت رشد»، «فناوری‌محوری»، «خوش‌بینی به آینده» و «انسان‌محوری» که درمجموع قادرند 32/56 درصد از واریانس متغیر وابسته را توضیح دهند؛ با این حال افراد متأهل بیشتر از افراد مجرد مخالف انسان‌محوری بودند، اما افراد مجرد بیشتر از افراد متأهل به آیندة محیط‌زیست بدبین بودند. نگرش کارکنان حفاظت از جنگل‌ها مستقل از سن، وضعیت تأهل و محل سکونت افراد بوده، اما با افزایش سطح تحصیلات، نگرش آنان به پارادایم جدید زیست‌محیطی ضعیف‌تر می‌شده است. استفاده از برنامه‌های بازآموزی و ضمن خدمت برای بهبود نگرش زیست‌محیطی کارکنان حفاظت از جنگل‌ها از پیشنهادهای پژوهش حاضر است.
مقاله پژوهشی
برنامه ریزی در محیط های شهری
حسین جعفری جبلی؛ سید مهدی موسی کاظمی؛ حسن حکمت نیا؛ رضا مختاری
چکیده
چکیدهبازسازی و احیای میدان‌ها در طول چندین سال متمادی جزو مهم‌ترین و پرهزینه‌ترین پروژه‌های مرمت و طراحی شهری اصفهان بوده است. در طرح‌های مرمت و ساماندهی این مجموعه‌ها فقط به موضوعات کالبدی نظیر سنگ‌فرش و بهبود نمای ظاهری توجه شده و هیچ توجهی به وجود معنا، افزایش خاطره‌انگیزی، جذب مشتری، رضایت کسبه و حیات اقتصادی مجموعه‌ها ...
بیشتر
چکیدهبازسازی و احیای میدان‌ها در طول چندین سال متمادی جزو مهم‌ترین و پرهزینه‌ترین پروژه‌های مرمت و طراحی شهری اصفهان بوده است. در طرح‌های مرمت و ساماندهی این مجموعه‌ها فقط به موضوعات کالبدی نظیر سنگ‌فرش و بهبود نمای ظاهری توجه شده و هیچ توجهی به وجود معنا، افزایش خاطره‌انگیزی، جذب مشتری، رضایت کسبه و حیات اقتصادی مجموعه‌ها نشده است. در این زمینه هدف اصلی پژوهش حاضر، تحلیل آثار بازآفرینی میدان عتیق بر عملکرد اقتصادیاجتماعی محدودة این میدان است. پژوهش حاضر از نوع کاربردی و روش آن، توصیفی‌تحلیلی است. جامعة آماری این پژوهش، متخصصان و کارشناسان حوزة شهری هستند. روش نمونه‌گیری، گلوله‌برفی است و داده‌ها با بهره‌گیری از پرسش‌نامة پژوهشگرساخته در سال جاری گردآوری شده است. در تحلیل داده‌ها از آزمون‌های کای‌اسکوئر در محیط نرم‌افزار SPSS و تحلیل عاملی تأییدی در محیط نرم‌افزار لیزرل استفاده شده است. نتایج نشان می‌دهد ساماندهی مشاغل کاذب و ناپایدار، ساماندهی مشاغل و فعالیت‌ها، تغییر فعالیت و مشاغل در محدوده، تغییر قیمت زمین و املاک مسکونی، تجاری و... ، تأثیر بر افزایش کیفیت واحدهای تجاری، تمایل و جذب سرمایه‌گذار داخلی، تمایل و جذب سرمایه‌گذار خارجی در بخش اقتصادی، حضور عابر پیاده، شناخته‌شدن بیشتر محدوده، حضور قشرهای مختلف اجتماعی در میدان، نبود مشاغل مزاحم، تقویت وجهة ملی و بین‌المللی، ساماندهی تکدی‌گران، استفاده از فضای میدان به‌مثابة فضای شهری و کاهش ناامنی‌های فردی و اجتماعی در بخش اجتماعی، ازجمله عواملی هستند که بیشترین امتیاز را درزمینة بازآفرینی عملکرد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی گرفته‌اند.
مقاله پژوهشی
برنامه ریزی در محیط های شهری
محمدحسین سرائی؛ فرزانه دستا
چکیده
با رشد فزایندة شهرنشینی در جهان، شهرهای کشورهای در حال توسعه ازجمله ایران با نابرابری خدماتی و پراکنش جمعیت مواجه شده‌اند؛ به طوری که ناپایداری حاصل از آن به شکل نابرابری فضایی‌اجتماعی و با نمودهایی چون محرومیت شهروندان از خدمات و تسهیلات شهری و افزایش شکاف طبقاتی نمایان شده است. در این زمینه هدف از این مقاله، ارزیابی الگوی فضایی ...
بیشتر
با رشد فزایندة شهرنشینی در جهان، شهرهای کشورهای در حال توسعه ازجمله ایران با نابرابری خدماتی و پراکنش جمعیت مواجه شده‌اند؛ به طوری که ناپایداری حاصل از آن به شکل نابرابری فضایی‌اجتماعی و با نمودهایی چون محرومیت شهروندان از خدمات و تسهیلات شهری و افزایش شکاف طبقاتی نمایان شده است. در این زمینه هدف از این مقاله، ارزیابی الگوی فضایی خدمات اداری‌انتظامی در شهر اصفهان، دستیابی به تأثیر الگوی توزیع این خدمات بر مطلوبیت شعاع عملکردی و سنجش ارتباط بین توزیع فضایی این خدمات و میزان جمعیت مناطق متناظر بر موقعیت مکان آنها در شهر اصفهان است. نوع پژوهش براساس هدف، کاربردی و ازنظر ماهیت و روش، توصیفی‌تحلیلی است. داده‌های مورد نیاز به روش کتابخانه‌ای و با مراجعه به منابع و سازمان‌های مرتبط گردآوری شد. برای پیشبرد اهداف پژوهش حاضر و تحلیل داده‌ها، روش‌هایی از قبیل توابع تحلیل نزدیک‌ترین همسایگی، شاخص موران محلی، شاخص موران جهانی، تحلیل لکه‌های داغ، روش عضویت فازی و شاخص دو متغیرة موران در محیط نرم‌افزاری GeoDa در محله‌های شهر اصفهان به کار گرفته شدند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد الگوی پراکنش خدمات اداری‌انتظامی، تصادفی است. ارزیابی تأثیرگذاری الگوی توزیع فضایی این خدمات بر میزان مطلوبیت شعاع عملکردی بیانگر نامطلوبی مناطق و محله‌های پیرامون شهری در خدمات اداری‌انتظامی است. سنجش ارتباط بین توزیع خدمات اداری‌انتظامی و میزان جمعیت محله‌ها نیز ارتباط بسیار ضعیف این دو متغیر را تأیید می‌کند. درمجموع نتایج پژوهش حاکی از نابرابری‌های اجتماعی و نبود عدالت در توزیع خدمات اداری‌انتظامی در سطح محله‌های شهر اصفهان است.
مقاله پژوهشی
برنامه ریزی در محیط های روستایی
امیرعلی ذوالفقاری؛ سیداسکندر صیدایی
چکیده
چکیدهبرای تهیه و اجرای طرح هادی به‌منزلة فراگیرترین و محلی‌ترین طرح توسعة روستایی در ایران، هزینه‌های کلانی صرف می‌شود و این طرح آثار چشمگیری بر بافت فیزیکی‌کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و... سکونتگاههای روستایی بر جای گذاشته است. اثرگذاری چندبعدی تهیه و اجرای این طرح بر عرصة سکونتگاههای روستایی و جوامع مستقر در آنها، ضرورت آسیب‌شناسی ...
بیشتر
چکیدهبرای تهیه و اجرای طرح هادی به‌منزلة فراگیرترین و محلی‌ترین طرح توسعة روستایی در ایران، هزینه‌های کلانی صرف می‌شود و این طرح آثار چشمگیری بر بافت فیزیکی‌کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و... سکونتگاههای روستایی بر جای گذاشته است. اثرگذاری چندبعدی تهیه و اجرای این طرح بر عرصة سکونتگاههای روستایی و جوامع مستقر در آنها، ضرورت آسیب‌شناسی طرح هادی را دوچندان می‌کند؛ امر مهمی که تاکنون پژوهشگران عرصة روستایی توجهی به آن نداشته‌اند؛ بر این اساس هدف اصلی پژوهش حاضر، شناسایی آسیب‌های ساختاری طرح هادی روستایی است که به‌صورت مطالعة موردی در استان کرمانشاه انجام شده است. این پژوهش کیفی در چهارچوب پارادایم تفسیری‌برساختی انجام شده و شیوة تحلیل حاکم بر آن، تحلیل مضمون است. در این شیوه برای گردآوری داده‌ها از مصاحبه‌های عمیق فردی و گروهی استفاده شده و مبنای اتمام مصاحبه‌ها، اشباع نظری بوده است. برمبنای نتایج پژوهش، مهم‌ترین آسیب‌های ساختاری طرح هادی در سه مضمون فراگیر «آسیب‌های برون‌سازمانی»، «فنی‌اجرایی» و «مدیریتی» دسته‌بندی می‌شود. این مضامین از 10 مضمون سازمان‌دهنده (آسیب‌های مربوط به نوع اعتبار و میزان تخصیص آن، شرح خدمات تهیة طرح و دستورکار‌ها و ضوابط اجرای طرح، واگذاری پروژه‌ها به مقامات محلی و نگهداری از آنها، تهیة طرح هادی، سازوکار نظارت بر اجرای طرح، مشاور (نقشه‌بردار، مشاور تهیة طرح و عامل چهارم) و پیمانکار، انتخاب روستا برای تهیه/ بازنگری و اجرای طرح، انتخاب نوع پروژة اجرایی، زمان‌بندی اجرای طرح و مراحل تصویب و ابلاغ) و 105 مضمون پایه تشکیل شده‌اند. در ادامه نقشة تماتیک چالش‌های ساختاری طرح هادی تهیه و متناسب با یافته‌ها، راهکارهای عملیاتی و اجرایی برای رفع آسیب‌ها شناسایی و ارائه شده است. به نظر می‌رسد با توجه به همسانی فرایند تهیه و اجرای طرح هادی در روستاهای کشور، نتایج این پژوهش می‌تواند الگویی برای سایر استان‌های کشور در حل چالش‌های ساختاری طرح هادی باشد.
مقاله پژوهشی
پروین امیرخانی؛ فرحناز رستمی قبادی؛ شهپر گراوندی
چکیده
امروزه متخصصان آب احداث و راه‌اندازی ایستگاههای پمپاژ آب را در مناطق روستایی، یکی از اقدامات سازندة مدیریت بهینة آب کشاورزی به شمار می‌آورند. با وجود راه‌اندازی این ایستگاهها، بیشتر آنها با مشکلات و چالش‌های جدی روبه‌رو هستند؛ بنابراین هدف پژوهش حاضر، تحلیل عوامل محدودکنندة موفقیت پروژة ایستگاه پمپاژ آب روستای قمشة فرامان در ...
بیشتر
امروزه متخصصان آب احداث و راه‌اندازی ایستگاههای پمپاژ آب را در مناطق روستایی، یکی از اقدامات سازندة مدیریت بهینة آب کشاورزی به شمار می‌آورند. با وجود راه‌اندازی این ایستگاهها، بیشتر آنها با مشکلات و چالش‌های جدی روبه‌رو هستند؛ بنابراین هدف پژوهش حاضر، تحلیل عوامل محدودکنندة موفقیت پروژة ایستگاه پمپاژ آب روستای قمشة فرامان در شهرستان کرمانشاه است. در این پژوهش اکتشافی، از روش مطالعة موردی استفاده شد. جامعة مطالعه‌شده ۱۵ نفر از بهره‌برداران و ۱۱ نفر از مسئولان پروژه بودند که به روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شدند. روش گردآوری داده‌ها، مصاحبة نیمه‌ساختارمند و تشکیل گروههای متمرکز بود. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از تحلیل علل ریشه‌ای استفاده شد. نتایج نشان داد شش مشکل ایستگاه شامل تمایل‌نداشتن روستاییان به همکاری با مسئولان، کاهش توان درآمدی بهره‌برداران و افزایش بیکاری، مشخص‌نبودن مالکیت اراضی، وجود دوباره‌کاری‌ها و تکرار اشتباهات گذشته، افت وضعیت معیشتی‌اقتصادی بهره‌برداران و تحمیل بخشی از هزینه‌ها به بهره‌برداران، عوامل ناکارآمدی و محدودکنندة پروژه محسوب می‌شود. در ادامه راهبردهای اجرایی از قبیل مشارکت‌دادن بهره‌برداران در برنامه‌ریزی‌های مربوط به ایستگاه، مشخص‌کردن میزان اراضی زیر پوشش ایستگاه در فاز دوم، کمک جهاد کشاورزی به روستاییان برای احداث طرح‌های کشاورزی، حل قانونی مشکل مالکیت زمین‌های زراعی، شروع و اتمام فاز دوم در موعد مقرر اعلام‌شده و به‌کارگیری مدیری متخصص و ثابت تا پایان پروژه به‌مثابة مهم‌ترین راهبردها پیشنهاد شدند.
مقاله پژوهشی
جغرافیای شهری
آرزو شفاعتی؛ رضا ولیزاده؛ اکبر رحیمی؛ علی پناهی
چکیده
در سال‌های اخیر، گسترش بی‌رویۀ فضایی شهرها در کنار بی‌برنامگی طرح‌های توسعه به‌ویژه در شهرهای بزرگ کشور نظیر تبریز به ایجاد بافت‌های نو شهری و در پی آن جابه‌جایی ساکنان و کاربری‌ها به مناطق جدید انجامیده است؛ درنتیجه بافت‌های تاریخی و قدیمی این شهرها کارکرد خود را تغییر داده و به مناطق فرسودۀ شهری تبدیل و درنتیجة از دست دادن ...
بیشتر
در سال‌های اخیر، گسترش بی‌رویۀ فضایی شهرها در کنار بی‌برنامگی طرح‌های توسعه به‌ویژه در شهرهای بزرگ کشور نظیر تبریز به ایجاد بافت‌های نو شهری و در پی آن جابه‌جایی ساکنان و کاربری‌ها به مناطق جدید انجامیده است؛ درنتیجه بافت‌های تاریخی و قدیمی این شهرها کارکرد خود را تغییر داده و به مناطق فرسودۀ شهری تبدیل و درنتیجة از دست دادن حیات شهری خود راکد و فرسوده شده‌اند. شهر تبریز به‌لحاظ داشتن چنین بخش‌هایی به‌ویژه در منطقۀ 8، نیازمند مطالعاتی درزمینۀ سیاست‌گذاری و شناسایی عوامل کلیدی برای توسعۀ میان‌افزای این مناطق به‌منظور توسعۀ پایدار هوشمند است؛ بدین منظور ابتدا با مطالعۀ اسناد فرادست، تمامی عوامل دخیل در توسعۀ هوشمند و میان‌افزای بافت فرسودۀ شهری مطالعه و با استفاده از روش دلفی، تعداد 53 متغیر (34 متغیر توسعۀ هوشمند و 19 مؤلفۀ توسعۀ میان‌افزا) در حوضۀ یادشده استخراج شد. برای تحلیل داده‌ها از روش تحلیل آثار متقابل/ ساختاری با نرم‌افزار FL Micmac استفاده شد. نتایج پژوهش نشان از نزدیکی ضرایب به‌دست‌آمده در رابطه با عوامل کلیدی تأثیرگذار (در بازۀ عددی بین 104 تا 106) و تأثیرپذیر (در بازۀ عددی بین 105 تا 107) دارد که می‌بایست در سیاست‌گذاری بافت‌های تاریخی به این عوامل توجه بسیاری داشت. با مطالعه، بررسی و تجزیه و تحلیل نتایج به‌دست‌آمده، هفت عامل کلیدی تأثیرگذار توسعۀ هوشمند شامل خلاقیت با ضریب 106، روح نوآورانه با ضریب 106، مدیریت پایدار منابع با ضریب 106، دسترسی محلی با ضریب 106، حمل‌ونقل پایدار و خلاق و ایمن با ضریب 16/105، حفاظت محیطی با ضریب 16/105 و انعطاف‌پذیری با ضریب 16/105 و سه عامل کلیدی تأثیرپذیر توسعۀ میان‌افزا شامل سرانه‌های شهری با ضریب 106، فضای کار و فعالیت با ضریب 16/105 و تراکم جمعیتی با ضریب 83/105 که بیشترین نقش را در بازآفرینی آیندۀ بافت‌های ناکارآمد کلان‌شهر تبریز با تأکید بر توسعۀ هوشمند شهری دارند، انتخاب شدند. همچنین نمودار به‌دست‌آمده از تأثیر مستقیم عوامل مبین ناپایداری سیستم و احتمال بسیار زیاد تغییرات شدید در آینده‌ای نزدیک است.
مقاله پژوهشی
فایزه افریده؛ محمدحسین رامشت؛ گراهام مورتین
چکیده
شهر تهران یکی از آلوده‌ترین شهرهای دنیا محسوب می‌شود. براساس آمارهای سازمان محیط‌زیست طی سه ماه از 15 سال مطالعه‌شده، درمجموع 48 روز آلودگی هوا از آستانة مجاز (150 AQI) می‌گذرد. این روزها مقارن با زمانی است که وارونگی هوای تهران به بیشترین ماندگاری خود می‌رسد. آنچه باعث می‌شود آلودگی هوا در تهران از آستانة مجاز بگذرد، زمان ماندگاری ...
بیشتر
شهر تهران یکی از آلوده‌ترین شهرهای دنیا محسوب می‌شود. براساس آمارهای سازمان محیط‌زیست طی سه ماه از 15 سال مطالعه‌شده، درمجموع 48 روز آلودگی هوا از آستانة مجاز (150 AQI) می‌گذرد. این روزها مقارن با زمانی است که وارونگی هوای تهران به بیشترین ماندگاری خود می‌رسد. آنچه باعث می‌شود آلودگی هوا در تهران از آستانة مجاز بگذرد، زمان ماندگاری وارونگی هوا در تهران است. بر این اساس هدف پژوهش حاضر، شناخت چیدمان نگاره‌های اقلیمی در حالت وارونگی و امکان‌سنجی تحریک سلول‌های بستة فشاری یا دمایی به‌منظور کاهش آلودگی هوای شهر تهران است. برای رسیدن به این هدف، ترازهای دارای سلول‌های بستة دمایی و فشاری بررسی شدند و ترازی انتخاب شد که این سلول‌ها در آن بیشترین تفاوت تعدادی را دارند؛ درنهایت با مطالعة شرایط جغرافیایی، توپوگرافی و سلول‌های انتخاب‌شده، شرایط مناسب برای پیدایش آشفتگی هوایی به‌منظور کاهش آلودگی هوا بررسی شد. بدین‌منظور از نرم‌افزارهای Arc GIS، Surfer و Voxler استفاده شد. نتایج حاصل از این پژوهش برمبنای داده‌های فشار و دمای تهران در طول 15 سال آماری (2003- 2017) نشان می‌دهد بالاترین حد ارتفاعی اینورژن تهران در روزهای آلوده از 1800 متر نمی‌گذرد. فقط در شش روز از روزهایی که آلودگی از آستانة مجاز تهران می‌گذرد، سلول‌های بستة دمایی و فشاری با بیشترین جاذبة نیوتونی تشکیل می‌شود. براساس نتایج به‌دست‌آمده و بررسی شرایط توپوگرافی و همچنین تطبیق سلول‌ها با این شرایط به نظر می‌رسد در محدودة مطالعه‌شده از جنبة نظری امکان ایجاد مصنوعی آشفتگی هوا در تهران برای کنترل میزان آلودگی وجود دارد.
