شناسنامه علمی شماره
دوره 29، شماره 1 ، خرداد 1397، صفحه 0-0
مقاله پژوهشی
غلامحسین عبدالله زاده؛ لیلا جهانگیر؛ محمد شریف شریف زاده
چکیده
فرسایش خاک ممکن است به از بین رفتن کیفیت خاک و در نتیجه، کاهش بهره‌وری خاک منجر شود. پذیرش راهبردهای حفاظت خاک نقش مهمی در کاهش فرسایش خاک و بهبود حاصلخیزی آن ایفا می‌کند و این در حالیست که پذیرش اقدامهای حفاظت خاک به آگاهی کشاورزان از پیامدها و علت‌های فرسایش خاک وابسته است؛ ازاین‌رو در پژوهشی پیمایشی، 273 نفر از بهره‌برداران ...
بیشتر
فرسایش خاک ممکن است به از بین رفتن کیفیت خاک و در نتیجه، کاهش بهره‌وری خاک منجر شود. پذیرش راهبردهای حفاظت خاک نقش مهمی در کاهش فرسایش خاک و بهبود حاصلخیزی آن ایفا می‌کند و این در حالیست که پذیرش اقدامهای حفاظت خاک به آگاهی کشاورزان از پیامدها و علت‌های فرسایش خاک وابسته است؛ ازاین‌رو در پژوهشی پیمایشی، 273 نفر از بهره‌برداران زراعی با رابطۀ کوکران مشخص و به شکل تصادفی از 15 روستای حوضۀ آبخیز چهل‌چای انتخاب شدند و دانش و آگاهی آنها دربارۀ پیامدها و علت‌های فرسایش خاک و تأثیر آن بر استفاده از اقدامهای حفاظت خاک بررسی شد. بیشتر کشاورزان (85 درصد) اعتقاد داشتند فرسایش خاک کنترل‌پذیر است و طیف گسترده‌ای از عملیات کنترل فرسایش و بهبود حاصلخیزی خاک را به کار می‌گرفتند. این روش‌ها شامل شخم عمود بر جهت شیب (2/32 درصد)، کشت دستی (4/24 درصد)، حداقل شخم (8/23 درصد)، کشت ردیفی درختان (4/23 درصد) و تناوب زراعی (9/20 درصد) بودند و هرچند روش‌های یادشده در منطقه بیشتر استفاده می‌شدند، ازنظر بیشتر کشاورزان روش‌هایی مانند عدم شخم (نوتیلیج)، روش‌های آبیاری تحت‌فشار، پوشش دائمی خاک با بقایای گیاهی، شخم عمود بر جهت شیب و تراس‌بندی اثربخشی بیشتری داشتند. نتایج آزمون t تک‌نمونه‌ای نشان دادند کشاورزان به‌خوبی از پیامدهای فرسایش و علت‌های ایجاد آن آگاهی دارند. نتایج تحلیل رگرسیون نیز نشان دادند میزان استفاده از روش‌های حفاظت خاک با متغیرهای ادراک از اثربخشی روش‌های حفاظت خاک، آگاهی از عوامل فرسایش خاک و آگاهی از پیامدهای فرسایش خاک تبیین می‌شود. پژوهش حاضر نتیجه می‌گیرد باوجود دانش مطلوب کشاورزان از پیامدهای فرسایش و علت‌های ایجاد آن، به نظر می‌رسد آنها روش‌های موجود استفاده‌شده را اثربخش ارزیابی نمی‌کنند؛ بنابراین در شرایط موجود، آگاهی از پیامدهای فرسایش و علت‌های ایجاد آن نتوانسته است باعث استفاده از روش‌های مؤثرتر حفاظت خاک شود.
مقاله پژوهشی
علیرضا ایلدرمی؛ مینا مرادی؛ محمد قربانی
چکیده
بررسی فرسایش بادی در مناطق بیابانی و کاهش ارزش زیستگاه‌های واقع در آنها، موضوعی است کهکمتر بررسی شده است؛ ازاین‌رو،توجه به اهمیت گونه‌های جانوری و تشریح رابطۀ علمی بین میزان فرسایش بادی و وضعیت زیستگاه‌های مناطق بیابانی از اهداف اصلی پژوهش حاضر هستند. به این منظور، ابتدا منطقۀ بیابانی قهاوند در شرقی‌ترین بخش استان همدان انتخاب ...
بیشتر
بررسی فرسایش بادی در مناطق بیابانی و کاهش ارزش زیستگاه‌های واقع در آنها، موضوعی است کهکمتر بررسی شده است؛ ازاین‌رو،توجه به اهمیت گونه‌های جانوری و تشریح رابطۀ علمی بین میزان فرسایش بادی و وضعیت زیستگاه‌های مناطق بیابانی از اهداف اصلی پژوهش حاضر هستند. به این منظور، ابتدا منطقۀ بیابانی قهاوند در شرقی‌ترین بخش استان همدان انتخاب و با بررسی عوامل نه‌گانۀ مؤثر بر فرسایش بادی شامل سنگ‌شناسی، شکل اراضی و میزان پستی و بلندی، سرعت و وضعیت باد، بافت خاک و پوشش غیرزندۀ سطح خاک، نوع و پراکنش نهشته‌‌های بادی و مدیریت اراضی بر اساس الگوی IRIFR.E.A، هفت واحد کاری شامل دشت ریگی دانه متوسط (مخروط‌افکنه)، تپههای تثبیت‌شده، دشت رسی، پهنه‌های نمکی دانه‌ریز یا پف‌کرده، تپههای فعال، اراضی تغییر کاربری یافته و روستایی تعیین و نقشۀ واحدهای کاری ژئومورفولوژی تهیه شد. برای ارزیابی شدت فرسایش بادی در هر یک از واحدهای کاری، عوامل نه‌گانۀ مؤثر در فرسایش بادی امتیازدهی شدند و نقشۀ هم‌فرسای منطقه تهیه شد. گونه‌های جانوری منطقه بر اساس مشاهده‌های میدانی و بررسی گزارش‌های موجود مشخص شدند و ارزش تقریبی هر یک از زیستگاه‌های منطقه بر اساس سه عامل متغیر غذا، آب و امنیت (تأثیرهای انسانی) و با استفاده از پرسش‌نامه و نظرهای کارشناسان شناسایی و با روش دلفی ارزش‌گذاری شد. سپس بررسی‌ها با تعیین همبستگی ارزش هر یک از زیستگاه‌های جانوری با میزان متوسط فرسایش بادی در آن زیستگاه انجام شدند. نتایج نشان دادند بیشترین امتیاز به تغییر کاربری اراضی و پهنه‌های نمکی دانه‌ریز یا پف و کمترین امتیاز به اراضی روستایی مربوط است. همچنین مشخص شد 04/7 درصد منطقه در کلاس فرسایشی کم، 59/23 درصد در کلاس فرسایش متوسط و 35/69 درصد در کلاس فرسایشی شدید و بسیار شدید قرار دارد. نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهند همبستگی خطی معکوس و همبستگی لگاریتمی (ln) معکوس بین میزان فرسایش بادی (wes) و ارزش زیستگاه (WH) وجود دارد؛ به این معنا که عوامل مؤثر در افزایش میزان فرسایش بادی بر کیفیت زیستگاه دارای تاثیر همبستگی معنادار و معکوس هستند و متناسب با اندازۀ خود از ارزش زیستگاه می‌کاهند؛ به‌طوری‌که با افزایش میزان فرسایش بادی در منطقه، منابع آب، غذا، پوشش گیاهی و امنیت از بین می‌روند یا محدود و موجب مهاجرت و کاهش تنوع گونه و تخریب زیستگاه می‌شوند.
مقاله پژوهشی
حسین نظم فر؛ اصغر پاشازاده
چکیده
امروزه معضلات ناپایداری از مهم‌ترین دغدغه‌های شهرها و به‌ویژه محله‌های شهری هستند. شهر اردبیل مانند بسیاری از شهرهای بزرگ کشور با مسائل متعددی ازجمله ناپایداری توسعه روبه‌روست و این مسئله در برخی محله‌ها به بیشترین حد رسیده و به تشدید ناپایداری توسعه در آنها منجر شده است. هدف پژوهش حاضر، سنجش شاخص‌های پایداری محله‌ای شهر اردبیل ...
بیشتر
امروزه معضلات ناپایداری از مهم‌ترین دغدغه‌های شهرها و به‌ویژه محله‌های شهری هستند. شهر اردبیل مانند بسیاری از شهرهای بزرگ کشور با مسائل متعددی ازجمله ناپایداری توسعه روبه‌روست و این مسئله در برخی محله‌ها به بیشترین حد رسیده و به تشدید ناپایداری توسعه در آنها منجر شده است. هدف پژوهش حاضر، سنجش شاخص‌های پایداری محله‌ای شهر اردبیل است و در سنجش میزان پایداری از 20 معیار و بیش از 50 زیرشاخص استفاده شده است. پژوهش حاضر ازنظر روش، توصیفی - تحلیلی و ازنظر هدف، کاربردی است و برای انجام آن، ابتدا مطالعه‌های اکتشافی به شکل کتابخانه‌ای - اسنادی انجام شدند. سپس بخش عمدۀ پژوهش، پیمایشی و از طریق تکمیل پرسش‌نامه به شکل مصاحبه‌ای انجام شد. جامعۀ آماری پژوهش 5 محلۀ منتخب از شهر با جمعیتی حدود 23700 نفر بود و با روش کوکران، 378 نمونه برای انجام پرسشگری استخراج شدند. از آزمون‌های t تک نمونه‌ای، T مستقل، واریانس یک‌طرفه، کروسکال والیس، رگرسیون چندگانه و الگوی تحلیل مسیر در پژوهش حاضر استفاده شد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهند محله‌های هدف ازنظر معیارهای پایداری در وضعیت ناپایداری قرار دارند و ویژگی‌های فردی در پایداری محله‌ها تأثیر می‌گذارند. معیارهای اقتصادی و اجتماعی بیشترین تأثیر و معیارهای زیست‌محیطی کمترین تأثیر را در پایداری محله نشان دادند. ازنظر رتبه‌بندی محله‌ها نیز با وجود ناپایداری بین محله‌های هدف، محلۀ نیار نسبت به سایر محله‌ها به‌ویژه محلۀ کلخوران دارای پایداری نسبتاً مناسبی است. از مهم‌ترین دلایل ناپایداری محله‌های یادشده کم‌توجهی مدیران شهری به تأمین امکانات و خدمات برای این محله‌هاست.
مقاله پژوهشی
زهرا بشیری؛ احمد شاهیوندی؛ علی براتیان
چکیده
برنامه‌ریزی محیطی با هدف پایداری و ایجاد زمینه‌های لازم برای کاهش آلودگی‌های محیط‌زیست شهری انجام می‌شود. این نوع برنامه‌ریزی ازنظر موضوعی و موضعی، ابزاری برای رویارویی با آلودگی‌های محیط‌زیست شهرها و محله‌های شهری است. شکل کلی شهر همدان، شعاعی است و این امر، سبب ازدیاد تردد وسایل نقلیه به حلقۀ اول شهر شده است. نتیجۀ تراکم و ...
بیشتر
برنامه‌ریزی محیطی با هدف پایداری و ایجاد زمینه‌های لازم برای کاهش آلودگی‌های محیط‌زیست شهری انجام می‌شود. این نوع برنامه‌ریزی ازنظر موضوعی و موضعی، ابزاری برای رویارویی با آلودگی‌های محیط‌زیست شهرها و محله‌های شهری است. شکل کلی شهر همدان، شعاعی است و این امر، سبب ازدیاد تردد وسایل نقلیه به حلقۀ اول شهر شده است. نتیجۀ تراکم و تعدد رفت‌و‌آمد، بروز مشکلات زیست‌محیطی بسیاری در محله‌های واقع در محدودۀ حلقۀ اول شهر ازجمله محلۀ آقاجانی بیگ است. پژوهش حاضر ازنظر هدف، کاربردی، ازنظر روش، توصیفی - تحلیلی و هدف آن، برنامه‌ریزی محیطی برای پایداری محیط‌زیست محلۀ آقاجانی بیگ است. پس از شناسایی و تدوین ابعاد، شاخص‌ها و متغیرهای پژوهش به روش کتابخانه‌ای، اطلاعات هریک از شاخص‌ها با مطالعه‌های میدانی (مشاهده) و اندازه‌گیری معیارهای زیست‌محیطی مؤثر بر پایداری (به‌کارگیری داده‌های ایستگاه ثبت شاخص آلاینده‌های هوای شهری، اندازه‌گیری صوت با دستگاه صداسنج Casellacel، نمونه‌برداری شاخص کیفیت رواناب شهری) جمع‌آوری شدند. برای جمع‌آوری اطلاعات، ابتدا با استفاده از شاخص‌های کیفیت محیطی در مقیاس محله که از مبانی نظری برگرفته شده بودند، مهم‌ترین شاخص‌های تأثیرگذار بر پایداری محیط‌زیست محلۀ آقاجانی بیگ شناسایی و اولویت‌بندی شدند. شاخص‌های محیطی بررسی‌شده در دو دستۀ کاربری زمین و کیفیت محیطی دسته‌بندی شدند که شامل آلودگی هوا، آلودگی صوت، آلودگی رواناب‌های سطحی، برخورداری از فضای سبز، تنوع کاربری زمین، تراکم و دسترسی به خدمات عمومی محلی بودند. ارزش هر شاخص در دامنه‌ای بین یک تا پنج مشخص شد که نشان‌دهندۀ سطوح مختلف پایداری هستند. نتایج پژوهش حاضر نشان می‌دهند محدودۀ مطالعه‌شده در وضعیت پایداری متوسط با ارزش 3 قرار دارد. علت کسب این ارزش، تأثیر شاخص‌های مرتبط با کاربری زمین بر شاخص‌های کیفیت محیط است؛ به‌گونه‌ای‌که سطح پایداری شاخص‌های کیفیت محیطی محدودۀ مطالعه‌شده در وضعیت متوسط پایین (پایدار نیست اما نه به شدت سطح پایین) است و محدوده در وضعیت مطلوبی ازنظر سطح پایداری شاخص‌های کیفیت محیطی قرار ندارد.
مقاله پژوهشی
جغرافیای شهری
هاشم داداش پور؛ مینا ساسانی
چکیده
تعیین جایگاه مناطق مختلف در تقسیم کار فضایی و شناخت ساختار صنعت در سطح کشور اهمیت ویژه‌ای دارد. یکی از مهم‌ترین عناصر ساختار صنعت، تمرکز جغرافیایی است. با توجه به اینکه در بیشتر مطالعات مربوط به توسعة منطقه‌ای، موضوع تمرکز جغرافیایی و تخصصی‌شدن منطقه‌ای صنایع همواره در کنار هم مطرح شده‌اند، هدف این مقاله نیز تحلیل نقش تمرکز فضایی ...
بیشتر
تعیین جایگاه مناطق مختلف در تقسیم کار فضایی و شناخت ساختار صنعت در سطح کشور اهمیت ویژه‌ای دارد. یکی از مهم‌ترین عناصر ساختار صنعت، تمرکز جغرافیایی است. با توجه به اینکه در بیشتر مطالعات مربوط به توسعة منطقه‌ای، موضوع تمرکز جغرافیایی و تخصصی‌شدن منطقه‌ای صنایع همواره در کنار هم مطرح شده‌اند، هدف این مقاله نیز تحلیل نقش تمرکز فضایی صنایع و تخصصی‌شدن منطقه‌ای در شکل‌گیری تقسیم کار فضایی در ایران در بازة زمانی 1390 –1376 است. روش پژوهش کمّی و رویکرد آن توصیفی- تحلیلی است. برای دستیابی به هدف، روش‌های تحلیل کمّی شامل ضریب جینی تمرکز، ضریب جینی تخصصی‌شدن و ضریب مکانی به کار رفته است. درنهایت با بهره‌گیری از ضریب پیرسون، همبستگی بین تخصصی‌شدن و تمرکز جغرافیایی در بخش‌های صنعتی مختلف ایران سنجیده شده است. نتایج یافته‌ها نشان می‌دهد متوسط تمرکز در دورة مدنظر 21 درصد افزایش یافته است که حاکی از گرایش صنایع به تمرکز جغرافیایی است؛ این تمرکز عمدتاً در استان‌های تهران، اصفهان و آذربایجان شرقی بوده است؛ اگرچه در پایان دوره به سمت استان‌هایی مانند خراسان، یزد و خوزستان نیز گرایش یافته است؛ همچنین نتایج یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد بین تخصصی‌شدن منطقه‌ای و تمرکز جغرافیایی صنعت در ایران رابطة معنا‌داری وجود دارد و استان‌های با تمرکز جغرافیایی بیشتر تخصصی هم شده‌اند؛ از این رو تقسیم کار فضایی در بعضی مناطق ایران شکل گرفته است.
مقاله پژوهشی
سید اسکندر صیدایی؛ سیده سمیه حسینی؛ بنت الهدی یزدانبخش
چکیده
ارزیابی پایداری زیست‌محیطی، یکی از مهم‌ترین ابزارها در فرایند برنامه‌ریزی توسعة پایدار است و بنابراین توجه به آن در سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها برای دستیابی به یک برنامه‌ریزی مناسب همگام با متغیرهای محیط طبیعی، امری اجتناب‌ناپذیر است. یکی از مؤلفه‌های اصلی پایداری زیست‌محیطی، شاخص آلودگی هواست. شهر اصفهان با توجه به ...
بیشتر
ارزیابی پایداری زیست‌محیطی، یکی از مهم‌ترین ابزارها در فرایند برنامه‌ریزی توسعة پایدار است و بنابراین توجه به آن در سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها برای دستیابی به یک برنامه‌ریزی مناسب همگام با متغیرهای محیط طبیعی، امری اجتناب‌ناپذیر است. یکی از مؤلفه‌های اصلی پایداری زیست‌محیطی، شاخص آلودگی هواست. شهر اصفهان با توجه به افزایش روزافزون جمعیت، مصرف انرژی و ایجاد آلودگی ناشی از سیستم حمل‌ونقل، افزایش تعداد وسایل نقلیه و گسترش فعالیت‌های معدنی و صنعتی در زمرة شهرهایی است که مسائل زیست‌محیطی به‌ویژه آلودگی هوا در آن اهمیتی دوچندان دارد؛ به همین دلیل هدف از پژوهش حاضر، ارزیابی پایداری زیست‌محیطی شهر اصفهان با تأکید بر آلودگی هواست. با توجه به داده‌ها، نوع پژوهش کاربردی است و داده‌ها به روش کتابخانه‌ای گرد‌آوری شده‌اند. برای نمایش داده‌ها، نرم‌افزارهای Excel و MATLAB به کار رفت. در این پژوهش 5 شاخص اصلی آلودگی هوا طی سال‌های 1390-1386 بررسی شدند که عبارت‌اند از: میانگین گاز مونوکسیدکربن CO، میانگین گاز دی‌اکسید گوگرد SO2، میانگین گاز ازت NO2، میانگین گاز ازون O3 و میانگین ذرات معلق زیر 10 میکرون. برای ارزیابی میزان پایداری از مدل FPPSI استفاده شد. نتایج پژوهش حاکی است شرایط زیست‌محیطی شهر اصفهان از نظر آلودگی هوا در سال‌های 1390-1386 به سمت ناپایداری سوق پیدا کرده است؛ به گونه‌ای که سال 1390 بیشترین میزان آلودگی را دارد؛ همچنین میزان گاز دی‌اکسید گوگرد و منوکسیدکربن بیش از سایر آلاینده‌ها در ناپایداری زیست‌محیطی شهر اصفهان تأثیر داشته است.
مقاله پژوهشی
عطا غفاری گیلانده؛ محمد حسن یزدانی؛ عبدالوهاب غلامی
چکیده
امروزه یکی از بارزترین معضلات بهداشتی و زیست‌محیطی شهرها، روند صعودی تولید پسماندهای جامد است. برای رفع این مشکل می‌بایست آن را مدیریت کرد و به نهادینه‌شدن پدیده‌هایی چون بازیافت مواد، تولید کمپوست، بازیافت انرژی و بیوگاز از پسماندهای جامد شهری رو آورد. حجم بیش از 65 درصدی پسماندهای آلی در زباله‌های شهری در استان فارس، نشاندهندة ...
بیشتر
امروزه یکی از بارزترین معضلات بهداشتی و زیست‌محیطی شهرها، روند صعودی تولید پسماندهای جامد است. برای رفع این مشکل می‌بایست آن را مدیریت کرد و به نهادینه‌شدن پدیده‌هایی چون بازیافت مواد، تولید کمپوست، بازیافت انرژی و بیوگاز از پسماندهای جامد شهری رو آورد. حجم بیش از 65 درصدی پسماندهای آلی در زباله‌های شهری در استان فارس، نشاندهندة ضرورت‌های مطرح در امر سرمایه‌گذاری در بخش تولید کمپوست است. فرایند تعیین مطلوبیت مکانی برای استقرار واحدهای تولید کمپوست، مستلزم درنظرگرفتن معیارهای متعدد و چندگانه است که موجب می‌شود استفاده از مدل‌ها و فنون تحلیل چندمعیاری، امری اجتناب‌ناپذیر قلمداد شود؛ بر همین اساس با توجه به ماهیت چندمعیاری مسئله، در مقالة حاضر سعی شده است با انتخاب استان فارس برای مطالعة موردی و با بهره‌گیری از 18 معیار وزن‌دهی‌شده و با مقادیر ارزش‌گذاری و استانداردشده، کاربرد روش TOPSIS، یکی از فنون تحلیل چندمعیاری، در زمینه‌ای تجربی از موضوع پژوهش به آزمون گذاشته و خروجی به‌دست‌آمده در قالب نقشة درجه‌بندی‌شده از مطلوبیت مکانی ارائه شود؛ بر همین اساس هرچه مقادیر پیکسل‌ها عدد کمتری را نشان می‌دهند، از مطلوبیت پیکسل برای اختصاص کاسته می‌شود. در نقشة خروجی به‌دست‌آمده هر پیکسلی که نمرة آن به عدد 1 نزدیک‌تر باشد، نشاندهندة شرایط مطلوب‌تر پیکسل برای استقرار واحد تولید کمپوست است که به تناسب نیاز برای اختصاص زمین به کاربری یادشده در محدوده‌ای مشخص و با درنظرگرفتن محدودیت‌ها، راهنمای عمل تصمیم‌گیران در مکان‌یابی واحدهای تولید کمپوست است.
مقاله پژوهشی
زهرا پاکزاد؛ محمد حسین رامشت؛ امیر گندمکار
چکیده
بسیاری از پژوهشگران معتقدند سامانه‌های جوّی حاکم بر ایران در دوران سرد و گرم گذشته با زمان ما یکی بوده است؛ ولی همگی به این واقعیت اذعان دارند که حوزة عملکرد و سهم آنها در تأمین منابع آب جوّی ایران به‌شدت دستخوش تغییر و نوسان بوده است. گفته می‌شود این تغییرات و نوسانات در عصر ما بیشتر ناشی از عملکرد بشری است و پیامدهای آن از هم‌اکنون ...
بیشتر
بسیاری از پژوهشگران معتقدند سامانه‌های جوّی حاکم بر ایران در دوران سرد و گرم گذشته با زمان ما یکی بوده است؛ ولی همگی به این واقعیت اذعان دارند که حوزة عملکرد و سهم آنها در تأمین منابع آب جوّی ایران به‌شدت دستخوش تغییر و نوسان بوده است. گفته می‌شود این تغییرات و نوسانات در عصر ما بیشتر ناشی از عملکرد بشری است و پیامدهای آن از هم‌اکنون دامنگیر ما شده است. براساس پژوهش‌های متعدد، میزان تغییرات دما در ایران رشدی بسیار بیش از متوسط جهانی دارد. در این مقاله سعی شده است ضمن تعیین سهم نزولات جوّی ایران از سامانه‌های مدیترانه‌ای - خزری، سودانی - خلیج فارس و موسمی - عمانی با روش تحلیل داده‌های متوسط بارش ایران در طول یک دورة آماری 50 ساله، سهم منابع آبی ایران از سامانه‌های جوّی نشان داده شود. یافته‌ها نشان می‌دهد: از 415 میلیارد متر مکعب بارش ایران، بیشترین سهم رطوبتی واردشده مربوط به سامانة مدیترانه‌ای - خزری با 240 متر مکعب، سپس سامانة سودانی- خلیج فارس با 152 متر مکعب و فقط 5/22 متر مکعب بارش‌ها مربوط به رطوبت تزریق‌شده از دریای عمان و سامانه‌های موسمی است. ناهمواری‌ها، چکادها و چاله‌ها در ایران توزیع سرمایه‌های آب جوّی را دستخوش دگرگونی و مدیریت تاریخی منابع آبی را نیز کنترل کرده است.
گرمایش دمای ایران در چند دهة آینده اگر بر سهم آبی سامانه‌های جوّی بی‌تأثیر فرض شود، قطعا میزان ظرفیت ذخیره‌سازی طبیعی آب در پهنة سرزمین ایران در برابر افزایش دما تا یک‌سوم فعلی کاهش خواهد یافت و این تغییرات، موجودیت مدنی را در ایران مرکزی با خطری جدی روبرو خواهد ساخت.
مقاله پژوهشی
ژئوموفولوژی
سید علی المدرسی؛ مصطفی خبازی؛ علی علیایی؛ میثم شهبازی
چکیده
تغییرات هیدرولوژیک طبیعت به‌تدریج موجب تغییر موقعیت و مورفولوژی رودخانه‌ها می‌شود. یکی از این تغییرات، پیچانرودشدن رودخانه‌هاست. فرایندهای متفاوت حاکم بر پدیدة پیچانرودشدن به ویژگی‌های زمین‌شناسی، خاک‌شناسی، مورفولوژیکی، هیدرولوژیکی، هیدرولیکی، پوشش گیاهی و اقلیمی، فیزیوگرافی و بسیاری از عوامل شناخته‌شده یا ناشناختة ...
بیشتر
تغییرات هیدرولوژیک طبیعت به‌تدریج موجب تغییر موقعیت و مورفولوژی رودخانه‌ها می‌شود. یکی از این تغییرات، پیچانرودشدن رودخانه‌هاست. فرایندهای متفاوت حاکم بر پدیدة پیچانرودشدن به ویژگی‌های زمین‌شناسی، خاک‌شناسی، مورفولوژیکی، هیدرولوژیکی، هیدرولیکی، پوشش گیاهی و اقلیمی، فیزیوگرافی و بسیاری از عوامل شناخته‌شده یا ناشناختة دیگر بستگی دارد. رودخانة دالکی از رودخانه‌های جاری در استان فارس و بوشهر است. این رودخانه، رودخانه‌ای همیشگی به طول ۲۲۵ کیلومتر و شیب متوسط آن ۸درصد است؛ بنابراین با توجه به ویژگی‌های منحصربه‌فرد رودخانة دالکی و فراوانی پیچان‌رودهای تشکیل‌شده در طول مسیر آن با بهره‌گیری از تکنیک سنجش از دور و GIS و تصاویر ماهواره‌ای در بازة 38ساله و ابزارهای فیزیکی پژوهش شامل نقشه‌های توپوگرافی 50000 و 250000، نقشه‌های زمین‌شناسی، خاک‌شناسی، نقشة شیب و ارتفاع حوضه، DEM منطقه، تصاویر ماهواره‌ای لندست، سنجنده‌های MSS و OLI در مرحلة نخست در نرم‌افزار Arc GIS این نقشه‌ها تهیه شد؛ سپس با بهره‌گیری از نقشه‌های به‌دست‌آمده تمام عوامل مؤثر بر پیچانرودشدن رودخانة دالکی بررسی و درنهایت با تجزیه‌وتحلیل اطلاعات به‌دست‌آمده از مراحل پیش، بیشترین جابه‌جایی رودخانه شناسایی شد؛ نتایج نشان می‌دهد شیب و جنس سازندها، مهم‌ترین عوامل تغییرات و پیچانرودشدن رودخانة دالکی است؛ به طوری که افزایش و کاهش شیب و جنس سازندها، طبقه‌بندی کرونولوژیک - تاریخی این رودخانه را به سه قسمت رودخانة جوان، بالغ و مسن تقسیم می‌کند. در این رودخانه در بازة زمانی 38ساله تعداد پیچان‌رودها بیشتر شده و جابه‌جایی مسیر رودخانه نسبت به قبل بسیار افزایش یافته است.
مقاله پژوهشی
سعید جهانبخش؛ علی محمد خورشیددوست؛ حمید میرهاشمی
چکیده
کوهستان زاگرس با جهت‌گیری شمال غربی ـ جنوب شرقی، سدی در برابر جریان‌های غربی محسوب می‌شود. مطالعۀ حاضر به‌منظور یافتن سازوکاری برای تشریح نوع ویژه‌ای از رخداد چرخندزایی در بادپناه زاگرس انجام شد. بررسی شش نمونه چرخندزایی نشان داد هم‌زمان با نزدیک‌شدن چرخند به دامنه‌های روبه‌باد زاگرس، اندرکنشی بین این سامانۀ چرخندی و کوهستان ...
بیشتر
کوهستان زاگرس با جهت‌گیری شمال غربی ـ جنوب شرقی، سدی در برابر جریان‌های غربی محسوب می‌شود. مطالعۀ حاضر به‌منظور یافتن سازوکاری برای تشریح نوع ویژه‌ای از رخداد چرخندزایی در بادپناه زاگرس انجام شد. بررسی شش نمونه چرخندزایی نشان داد هم‌زمان با نزدیک‌شدن چرخند به دامنه‌های روبه‌باد زاگرس، اندرکنشی بین این سامانۀ چرخندی و کوهستان زاگرس اتفاق می‌افتد که به شکل‌گیری ساختار گرمایی ویژه‌ای منجر می‌شود؛ به این ترتیب که مرکز پرفشاری در ارتفاعات زاگرس و ناوۀ گرمایی در بادپناه آن شکل می‌گیرند و چنین ناهنجاری گرمایی با کاهش پایداری ایستا و کشیده‌شدن جو و افزایش تاوایی نسبی در بادپناه زاگرس مصادف می‌شود. در ادامه، با قرارگیری اغتشاش تاوایی پتانسیل تراز بالایی جو روی اغتشاش گرمایی تراز زیرین، میزان کژفشاری جو افزایش می‌یابد و چرخندزایی بادپناه اتفاق می‌افتد. بررسی میانگین دمای پتانسیل لایۀ زیرین (1000 تا 700 هکتوپاسکال) و بالایی (500 تا 300 هکتوپاسکال) جو نشان داد مهم‌ترین تأثیر کوهستان زاگرس، تغییر توزیع هم‌دماهای پتانسیل لایۀ زیرین جو و متعاقباً تغییر کژفشاری امواج برخوردکننده با آن است. به‌واقع، کوهستان زاگرس با افزایش شیو نصف‌النهاری دمای پتانسیل در لایۀ زیرین جو باعث ایجاد اختلاف شدید شتاب بین اغتشاش‌های گرمایی تراز بالا و تراز پایین می‌شود. کوهستان زاگرس برحسب تغییری که در کژی امواج کژفشار به وجود می‌آورد، زمینۀ لازم را برای فرایند چرخندزایی بادپناه در بخش‌های شرقی خود فراهم می‌کند؛ این نوع چرخندزایی بر نظریۀ تعدیل اروگرافیکی امواج کژفشار مبتنی است.
